ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

ائرمنیستان رئژیمی فاشیزمه پرستیش ائدیر

+0 بگندیم

ائرمنیستان رئژیمی فاشیزمه پرستیش ائدیر

آللاه‌وئردی مئهدی‌یئو

     خئیلی واختدیر کی، ائرمنیستاندا بیر تمایول اؤزونو آچیق-آیدین بوروزه وئریر: ایروانداکی حاکیم رئژیم اؤلکه‌ده داوام ائدن سوسیال-ایقتیصادی بؤحران ایچینده چاپالایان جمعیتین چوخ‌سایلی پروبلئملرینه چاره تاپا بیلمه‌دیگیندن ایجتیماعیتین دیقتینی باشقا ایستیقامته یؤنلتمه‌یه و بئله‌لیکله، خالقین حیدّتیندن قورتولماغا جهد ائدیر.

      اؤزو ده بو جور سیاسی رئژیملرین دارا دوشنده یئنی ایدئیا آختاریشینا چیخماسی تزه دئییل. ایستر تاریخده، ایسترسه ده موعاصیر دؤورده بئله "تجروبه"لر یئترینجه‌دیر.

     لاکین ائرمنیستان ایقتیداری یئنی "میلّی ایدئیا" آختاریشیندا تامامیله فرقلی، هئچ کیمین تصوور ائده بیلمیه‌جگی یول سئچمیشدیر: 71 ایل اول تاریخین زیبیل‌لیگینه آتیلمیش فاشیزمی دیرچلتمک، ناز‌ییستلره حاق قازاندیرماق و اونلارین حربی جینایتلرینی قهرمانلیق کیمی قلمه وئریب تبلیغ ائتمک! ایلک باخیشدان آغلاسیغماز گؤرونه بیلر. آما فاکت فاکتلیغیندا قالیر: ائرمنیستان هم ائرمنی خالقی، هم ده بشریت اوچون سون درجه تهلوکه‌لی اولان فاشیزمه پرستیش یولو سئچیب.




آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : ائرمنی, ائرمنیستان, فاشیزم,

سئرئنادا/میخاییل زوْششئنکو

+0 بگندیم

سئرئنادا

میخاییل زوْششئنکو

چئویری: ووقار علی‌سوی

 

"من چوخ ییغجام یازیرام. منیم جومله‌لریم قیسادیر. و ساده آداملارینانلایا بیله‌جگی دیلده‌دیر. بلکه ده بونا گؤره منیم اوخوجولاریمین سایی کیفایت قدر چوخدور."

 مؤلیف

 

      آدامین اینانماغی دا گلمیر-ایکی نفر سوپورله‌شه، اؤزو ده ضعیف، خسته بیر اوشاق اؤزوندن یئکه و گوجلو بیریسینی ازیشدیره. چوخ ماراقلیدیر. منی قینامایین، یولداشلار، بو نئجه اولا بیلر کی،گوجسوز بیر آدام اولاسان،اؤزون ده طبیعتین بوتون قانونلاری‌‌نین علئیهینه اولاراق گوجلویه قالیب گله‌سن؟ دئییرسیز یعنی، کف گلیب، یا دا بلکه، بیجلیک ایشله‌دیب؟

یوخ! ساده‌جه، بو اوغلا‌‌نین شخصیتی اوستون گلیب. و یاخود، بئله دئیک: غئیرتی. و او، اؤز غئیرتی و کیشیلیگی سایه‌سینده دوشمنی ازه بیلیب. نه ایسه… دئدیگیم اودو کی، بو یاخینلاردا ایکی نفر اؤز آرالاریندا دالاشیب. بیری یولداش فیلیپپوودو، ووْدوْلاز ایشله‌ییر. یئکه‌پر بیر کیشیدیر، بوُدیوْنوْووُن بیغلاری کیمی ده بیغلاری وار. او بیری اوغلان ایسه طلبه‌دیر، عالی مکتبده اوخویور. اؤزونه گؤره ساوادلی، یاریم‌ضییالی بیر طلبه‌جییَزدیر. هم ده بیزیم بو سووئت رومانیستی مالاشکینله هم‌سوی‌آددیر. بو وودالاز فیلیپپوو دا،دئییم سیز،چوخ بئله نهنگ آدامدیر. آیدین مسله‌دیر کی، وودالازدیغا اونسوز دا ائله-بئله آدام گؤتورمورلر، آما بو، فیلیپپوو دئدیگیم،لاپ بئله پئزه‌ونگین بیریدیر. طلبه ده کی، آریق،جیلیز،بالاجابوی بیر اوغلاندیر. ائله سن دئین یؤنو-یؤنده‌می ده یوخدو. صیفتیندن ده ائله بیل همیشه خسته‌لیک یاغیر. قیزیلجادی ندی بیلمک اولمور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

اینسانی دوزلتمک، دونیانی دوزلتمک

+0 بگندیم

اینسانی دوزلتمک، دونیانی دوزلتمک

کؤچورن: عباس ائلچین

      آدام، بیر هفته‌نین یورغونلوغوندان سونرا، بازار گونو سحر قالخدیغیندا کئیف ایله قزئته‌سینی الینه آلاندا بوتون گون دینجه‌لیب ائوده اوتوراجاغینی خیال ائدیردی.

     تام بونلاری دوشونورکن اوغلو قوشاراق گلیب پارکا نه زامان گئده‌جکلرینی سوروشدو. بابا، اوغلونا سؤز وئرمیشدی؛ بو هفته‌نین سونو پارکا آپاراجاقدی اونو. آنجاق هئچ ائشیگه چیخماق ایستمه‌دیگیندن بیر بهانه اویدورماق ایسته‌دی. بیردن گؤزو قزئتده بیر دونیا خریطه‌سینه ایلیشدی. دونیا خریطه‌سینی کیچیک پارچالارا آییریب اوغلونا اوزداراق:

- بو خریطه‌نی دوزلده‌بیلسن سنی پارکا آپاراجاغام!- دئدی.

سونرا دوشوندو:

- اوخیش‌ش، قورتولدوم! لاپ یاخشی جوغرافیا پروفئسورونو بئله گتیرسن بو خریطه‌نی آخشاما قدر دوزلده‌ بیلمز!

     آرادان اون دقیقه گئچدیکدن سونرا اوغلو باباسی‌نین یانینا قوشاراق گلدی:

- باباجان، خریطه‌نی دوزلتدیم. آرتیق پارکا گئده بیله‌ریک!- دئدی.

     آدام اؤنجه اینانا بیلمه‌دی؛ گؤرمک ایسته‌دی. گؤردوگونده ده چاشقینلیق ایچینده ایدی.اوغلونا بونو نئجه دوزلتدیگینی سوروشدو.

اوشاغین آچیقلاماسی عیبرتلی ایدی:

- منه وئردیگین خریطه‌نین آرخاسیندا بیر اینسان رسمی وار ایدی. اینسانی دوزلتدیگیم زامان دونیا اؤز- اؤزونه دوزلمیشدی!

قایناق: سئچه‌ حیکایه‌لر سایتی




گؤرکملی قازاخ عالیمی؛ علیخان بؤکئیخان (Älihan Bökeyhan)

+0 بگندیم

Bukeykhanov

گؤرکملی قازاخ عالیمی؛ علیخان بؤکئیخان (Älihan Bökeyhan)

علیخان بؤکئیخان 

دوغوم: 1866، توْکاروُن ناحییه‌سی، کارکارالی قزاسی، سئمیپالاتینسک ویلایتی، روسییا ایمپئرییاسی

اؤلوم:  27 سئنتیابر 1937، موسکوا، سسری

قازاخ ایجتیماعی خادیمی، موعلیمی، ژورنالیستی، ائتنوقرافی.

 

حیاتی

      قایناقلار اونون نسلی‌نین چینگیز خا‌نین نوه‌سی جوچی خانا باغلی اولدوغونو یازیرلار. بؤکئیخا‌نین نسلیندندیر. اونون دوغوم تاریخی 1866-جی ایل، 1869-جی ایل، 1870-جی ایل کیمی گؤستریلیر. روسیا ایمپئریاسی‌نین اینضیباطی اراضی بؤلگولرینه گؤره علیخان نورمحمد‌اوغلو بؤکئیخانوْو سئمیپلاتینسکی ویلایتی کارکارالی قزاسی‌نین توکرایین ناحییه‌سینده دوغولموشدور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاخ, تورک دونیاسی, آلاش اوردا, قازاخستان,

قوندارما ائرمنی سوی‌قیریمی: تاریخی ساختالاشدیرماق مومکوندورمو؟

+0 بگندیم

قوندارما ائرمنی سوی‌قیریمی:

تاریخی ساختالاشدیرماق مومکوندورمو؟

عزیز موصطافا

 

     آپرئلین 24-ده ائرمنیلر نؤوبتی دفعه‌ قوندارما سوی‌قیریمی‌نین ایل‌دؤنومونو قبول ائده‌جکلر. هر ایل اولدوغو کیمی، ائرمنیلر بو ایل ده دونیانین موختلیف بؤلگه‌لرینده قوندارما سوی‌قیریمی‌نین یاد ائدیلمه‌سی ایله باغلی چوخلو سایدا تدبیرلره ال آتماق نیتینده‌دیرلر. آپرئلین 24-ده ایسه اوباما اؤز چیخیشیندا قوندارما سوی‌قیریمی ایله باغلی مسله‌یه توخوناجاق. لاکین آبش مطبوعاتی‌نین یازدیغینا گؤره، هر ایل اولدوغو کیمی، بو ایل ده اوباما اؤز چیخیشیندا سوی‌قیریمی ایفاده‌سینی ایشلتمه‌یه‌جک. خاطیرلاداق کی، عادتن، آبش پرئزیدئنتلری اؤز چیخیشلاریندا سوی‌قیریمی عوضینه، فلاکت و یا اونا آلتئرناتیو اولان ایفاده‌دن ایستیفاده ائدیرلر. بو ایسه آبش-داکی ائرمنی لوببیسی طرفیندن ناراضیلیقلا قارشیلانماقدادیر. طبیعی کی، ائرمنی سوی‌قیریمی‌نین ساختا اولدوغو و بونون هر هانسی اساسا مالیک اولمادیغی غربین آپاریجی دایره‌لرینه ده معلومدور. بونونلا بئله، غربده تورک دوشمنی اولان اؤلکه‌لر آنکارایا تضییق واسیطه‌سی کیمی قوندارما ائرمنی سوی‌قیریمینی موتمادی اولاراق کؤروکله‌مکده داوام ائدیرلر. مسله‌نین بو طرفینه دیقتی جلب ائدن تانینمیش تورک تاریخچیسی کئمال کارپات "ائرمنی مسله‌سی"نین 19-جو یوز ایللیگین 70-جی ایللرینده اورتایا چیخدیغینی خاطیرلادیب. کئمال کارپاتین سؤزلرینه گؤره، 1877-1878-جی ایللرده روس اوردولاری عوثمانلی تورپاقلاری اولان بوگونکو بولقاریستانا داخیل اولارکن اورادا خریستیان بولقارلاردان عیبارت دؤولت قورولماسی گونده‌مه گلدی. لاکین همین اراضیلرده خریستیان بولقارلارین موسلمان اهالیدن آز اولماسی نتیجه‌سینده بو نیتی حیاتا کئچیرمک اوچون تورکلرین آنادولویا کؤچورولمه‌سی، بیر حیصه‌سی‌نین ایسه محو ائدیلمه‌سی قرارا آلیندی. نتیجه‌ده 300 مین نفردن چوخ تورک قتله یئتیریلدی، 1 میلیوندان یوخاری موسلمان ایسه یورد-یوواسیندان زورلا قووولدو.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

کودکس کومانیکوس(Codex Cumanicus)

+0 بگندیم

کودکس کومانیکوس کیتابیدان بیر صحیفه

 

کودکس کومانیکوس(Codex Cumanicus)

دوچئنت دوکتور ژاله دمیرجی

کؤچورن:عباس ائلچین

 

     تورک دیلی و کولتور تاریخی باخیمیندان سون درجه اؤنملی اثرلردن بیریسی اولان کودکس کومانیکوس، 9-14. یوز ایللر آراسیندا اورتا آسیانین باتیسیندان باشلایان، قوزئیده اورتا ایدیل بؤلگه‌سینده، گونئیده قیریما، باتیدا تونا قیییلارینا(ساحیل‌لرینه) قدر اوزانان و دشتی قیپچاق (قیپچاق بوزقیری) دئیلن گئنیش جوغرافیادا یاشامیش اولان قیپچاق (کومان) [1] تورکلریندن گونوموزه گله‌بیلمیش تک اثردیر.

 

     کودکس کومانیکوسون بیلینن تک یازما نوسخه‌سی وئنئدیکده ساینت مارکوس کیتابخانا‌سیندا‌دیر. بو کیتابخانا 830 ایلینده اینجیل یازان مارکوسون ایسکلتی اوزرینه تیکیلمیشدیر.  اثر، فلورانسالی شاعیر پئترارک طرفیندن آنتونیوس وون فیناله‌دن آلینمیش و 1362ده دیگر کیتابلارییلا بیرلیکده وئنئد‌یک جومهورییتینه هدییه ائدیلمیشدیر. بوندان دولایی Codex de Petrarque آدییلا دا آنیلماقدادیر.[2]

 

     آنونیم بیر اثر اولان کودکس کومانیکوسون کیم اوچون، هانسی سببله توپلاندیغی، قیپچاق تورکجه‌سی ایله یازیلمیش اولان اثرین ندن ایکی دیلده قارشیلیغی اولدوغو و هارادا مئیدانا گتیریلدیگی هله کسین اولاراق بللی دئییلدیر. [3] بونونلا بیرلیکده آراشدیرماچیلارین چوخو، اثرین ایچره‌یگیندن حرکتله، بیر طرفدن یابانچیلارا قیپچاق تورکجه‌سینی اؤیرتمک، دیگر یاندان دا قیپچاقلار آراسیندا خیریستییانلیغی یایماق آماجییلا پراتیک بیر اثر اولاراق حاضیرلاندیغی گؤروشونده‌دیرلر. [4]




آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : اسکی کیتابلار, سؤزلوک, قیپچاق, تورک دونیاسی,

"موللا نصرالدین"دن داها یاشلی ساتیریک قزئت

+0 بگندیم

"موللا نصرالدین"دن داها یاشلی ساتیریک قزئت

 ناشیری پولیس اولان "شبنامه"

 علوییه طاهیرقیزی

     "موللا نصرالدین" ژورنالی‌نین آذربایجان مطبوعاتی تاریخینده ایلک ساتیریک مطبوع اورقانی اولدوغو معلومدور. لاکین تاریخی منبعلردن معلوم اولور کی، اون دوققوز عصرین 90-جی ایللرینده ایکی‌یه بؤلونموش آذربایجانین جنوبوندا، تبریز شهرینده 1892-جی ایلدن باشلایاراق "شبنامه" آدلی کیچیک فورماتلی مطبوع نومونه‌لری گؤرونمه‌یه باشلاییب. صحیفه‌لرینده خالقی ناراحات ائدن سوسیال پروبلئملره توخونولور، مؤوجود قورولوشداکی چاتیشمازلیقلاری تنقید ائدن کسکین یازیلار حاضیرلانیردی. گیزلی اوصوللا چاپ ائدیلن "شبنامه" عادتن گئجه‌لر قاپی و دیوارلارا یاپیشدیریلاردی. سحر آچیلاندا آرتیق اهالی‌نین گور اولدوغو بازار، مکتب و مدرسه‌لرده یاییلیر، الدن-اله گزیردی. گئجه‌لر یاییلدیغی اوچون ده آدی "گئجه ورقه‌لری" معناسینی داشیییردی. او دؤورده دؤولت قزئتلری چوخ زامان ماراقسیز و جان‌سیخیجی اولدوغوندان چتینلیکله ساتیلیر، اهالی‌نین موعین بیر قیسمینه مجبوری فورمادا پایلانیردی. بئله "داریخدیریجی" روزنامه‌لر خالق آراسیندا روزنامه-زورنامه آدینی قازانمیشدی. بئله قزئتلرین بیرینی واختیله م.ف.آخوندوو "ایران" قزئتی‌نین مونشیسینه..." مقاله‌سینده کسکین تنقید ائتمیشدی. لاکین پولسوز یاییلان، پروبلئملری بامزه، دوزلو یازیلارلا تقدیم ائدن و گولمه‌لی شکیللرله بول اولان ورقه‌لری ساده اینسانلار بؤیوک هوسله اوخویوردولار. ساوادلی کسیمین بارماقلا ساییلدیغی او دؤورده بو قزئته ماراق او قدر چوخ ایدی کی، بعضاً محلّه-محلّه گزیب اونو اوخوتدورماق اوچون یازی-پوزونو بیلن آدام سوراقلاییردیلار.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, ساتیریک قزئت,

تورک دستانلاری

+0 بگندیم

تورک دستانلاری

پروفئسور دوکتور، اومای گونای

کؤچورن: عباس ائلچین

 

     بوتون دونیا ادبییاتلاریندا اولدوغو کیمی تورک ادبییاتی‌نین دا ایلک اؤرنکلری دستانلاردیر. تورک ادبییات گله‌نگی ایچینده "دستان" تئرمینی بیردن چوخ نظم شکلی و تورو اوچون ایشلنمیش و ایشلنیلمکده‌دیر. اسکی تورک ادبییاتی نظم شکیللریندن مثنویلرین بیر بؤلومو و منظوم حیکایه‌لر، آنونیم ادبییاتدا و آشیق ادبییاتیندا قوشما ویا مانی(بایاتی) دؤردلوکلری ایله یازیلان ویا سؤیله‌نن فردی، سوسیال،تاریخی، آجیقلی ویا گولونج اولایلاری تحکییه تئکنیکی ایله چئشیدلی اوسلوبلارلا کؤچورن نظم تورونه و بو یازیدا اله آلینان کایناتین، اینسانلیغین، میلّتلرین یارادیلیشینی،گلیشیمینی، حیاتدا قالما موباریزه‌لرینی و چئشیدلی اولای و نسنه‌لرله ایلگیلی سبب آچیقلایان و باتی ادبییاتیندا "ائپوس" تئرمینی ‌ایله آنیلان اثرلرین تمامی ده تورک ادبییاتی گله‌نگی ایچینده "دستان" آدی ایله آنیلماقدادیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک, دستان, تورک دونیاسی,

اوُرال خان دستانی

+0 بگندیم

   

اوُرال خان دستانی 

     باشقوردلار - اوُرال بؤلگه‌سینده‌کی  باشقوردیستان جومهورییتی‌نین اصل نوفوسونو اوْلوشدوران روسیا فدراسیونونون تورک دیلی قونوشان بؤیوک بیر خالقیدیر. 

    ‘اوُرال-باتیر’ دستانی کوُبایر(kubair) آدلی اسکی باشقورد خالق شئعیر ادبییات تورونه عاییددیر. اثر 4576 شئعیرر و 19 نثر سطریندن عیبارتدیر. 

  ‘اوُرال-باتیر’، باشقورد خالقی‌نین میتولوژیسینی و کؤکلری ایلکل کومونال سیستمین اگَمن اولدوغو دؤنمه اوزانان آرکایک گؤروشلری و اینانجلاری یانسیدان بیر اثردیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک, تورک دونیاسی, باشقورد, دستان,

بودانین خوشبخت و هارمونییالی یاشاماق اوچون 10 درسی

+0 بگندیم

بودانین خوشبخت و هارمونییالی یاشاماق اوچون 10 درسی  

    گونئل ائیوازلی‌‌نین ترجومه‌سینده

        

  1. آزدان باشلاماق. بو چوخ نورمالدیر. کوزه بئله بیردن-بیره دولمور. هر شئی داملا-داملا چوخالیر. اگر صبرلی‌سینیزسه، هر شئی سیزده چوخ اوغورلو آلیناجاق. یادینیزدا ساخلایین، اوغور اونو گؤزله‌یه‌نه گلیر. زحمت چکنلری تاپیر.   

  2. دوشونجه. دوشونجه‌میز، هر شئییمیزدیر. اگر اینسان بئینی، نئقاتیوله، منفی ایشلر و حرکتلر حاقیندا دوشونمکله یوکله‌نیبسه، اونو حیاتی بویو منفی‌لیکلر موشاییعت ائده‌جک. قارشیمیزا چیخانلار، یاشانتیلاریمیزین، دوشونجه‌لریمیزین محصولودور. دوغرو یاشاماق اوچون، دوغرو دوشونمه‌لی‌سن! 

  3. باغیشلاماق. نه قدر حیدّتلی اولسانیز بئله، باغیشلاماغی باجارین. کینی، نیفرتی داخیلینیزده بوغون. بو، سیزی باشقالاریندان فرقلندیرر، ایچینیزه راحاتلیق گتیرر. 

  4. ائتدیکلرینیزین سببی وار.  اینکیشاف ائتمک اوچون حرکت ائتمه‌لی‌سینیز. شؤهرت، اوغور، گؤزل حیات طرزی، اینکیشاف، زحمت چکنلرین یانینا گلیر. 

  5. آنلاماغا چالیشین. بیز، حقیقت اوغروندا موباریزه آپارماغا یادیرغامیشیق. بیرینجی آنلاماغا چالیشین، سونرا باشقاسی‌نین سیزی آنلاماسینا چالیشین. اؤزونوزدن باشلایین. دینله‌مگی باجارین، نظره آلماغی باجارین.  

  6. اؤزونوزه غالیب گلین. اؤزونه غالیب گلمک اوچون، نفسینه، شوعورونا، دوشونجه‌لرینه غالیب گل. دوشونجه‌نیز سیزین الینیزده دیر. اینکیشافینیزین، گله‌جکده گؤرمک ایسته‌دیکلرینیزین خریطه‌سینی بئینینیزده جیزین. دوشونجه‌لرینیز، سیزدن آسیلی اولمالیدیر.  " من اؤز دوشونجه لریمی ایداره ائده بیلرممی؟ " سوالینی وئره بیلرسینیز. جاواب بئله دیر:  " سیز، بیر سرچه‌نین باشینیز اوزه‌رینده اوچماسینا مانع اولا بیلمزسینیز، آما، باشینیز اوزرینده یووا قورماسینا مانع اولمانیز شوبهه‌سیزدیر "  

  7. هارمونییادا یاشایین. هارمونییا داخیلینیزدن گلیر. اونو کناردا آختارمایین. هارمونییا - یئنی آلدیغینیز آوتوموبیل دئییل، ائو دئییل. هارمونییا داخیلینیزده برقرار اولموش صولح و امین آمانلیقدیر.  

  8. خئییرخواه اولون. سشوکر ائدین. اطرافینیزدا اولان اینسانلارا صیدق اورکدن خوشبختلیک آرزولاماغی باجارین. باشقاسی اوچون دوعا ائتمگی باجارین. باشقاسی اوچون سئوینمگی، اوغور دیله‌مگی باجارین. حیرص زامانی بئینی حیسّلر ایداره ائدیر، همین آندا صبرلی اولوب، گوزگویه یاخینلاشین. او، غضبلی اینسانی تانیییرسینیزمی؟ مگر او سیزسینیزمی؟ بس بوندان اؤنجه کی ، گؤزل، حلیم اینسان هانی؟ موقاییسه ائدین. هانسی یاخشیدیر؟ هر گون دوشونون - یاشاییرسینیز. سالامات‌سینیز.  

  بلکه ده، سیزدن فرقلی اولاراق بو صاباح، کیمسه اویانماییب، بلکه کیمسه سونونجو دفعه  ابدی یاتیب. آما، سیز، ساغ و سالامات‌سینیز.  

  تشککور ائتمگی، میننتدارلیق ائتمگی باجارین. گئنیش، مرحمتلی اورگینیز، سیزی اوجالاردان اوجا ائده‌‌‌جک. 

  9. امینلیک حیسّی.   اگر اوغورسوزلوغا دوچار اولموشسونوزسا، سبب، نه ائتدیگینیزی بیلمه‌مک دئییلدی، بونون سببی، اؤز بیلگیلرنیزه آرخایین اولماماق ایدی. کیمینسه ایستیقامتی، بیلگیلری‌نین امینلیگی ایله دئییل، اؤزونوزه  گوون ایله حرکت ائدین. 

10. سیاحت. حیات سیاحتدیر! اؤز خوشبخت‌لیگینیزی، نامعلوم بیر زامانا پلانلاشدیرمایین. قارشینیزا قویدوغونوز مقصد اوغروندا موباریزه آپارین. بو موباریزه ده غالیب گلین. گوجونوزه اینانین. من ضعیفم، باجارمارام دئمه‌یین. یاشادیغینیز حیات سیاحتی‌نین، رنگارنگ، ماراقلی، سئوینج دولو، خوشبختلیک دولو اولماسی سیزدن آسیلیدیر! 

Avanqard.net

کؤچورن: عباس ائلچین 




قوزئی آذربایجان سینئماسی

+0 بگندیم
قوزئی آذربایجان سینئماسی   

  

 ایلکین دؤور 

      آذربایجان کینو (ْسینئما) صنعتی‌نین تاریخی 1898-جی ایل آوقوستون 2-دن باشلاییر. ایلک فیلملر فوتوقراف و ناثیر آلئکساندر میشون طرفیندن چکیلمیش خرونیکا سوژئتلری ( " بی‌بی‌هئیبتده نئفت فونتانی یانغینی " ،  " بالاخانیدا نئفت فونتانی " ،  " شهر باغیندا خالق گزینتیسی " ،  " قافقاز رقصی "  و س.) و بیر بدیعی کینوسوژئتدن ( " ایلیشدین " ) عیبارت ایدی. 1915-جی ایلده قافقازدا پیرونئ قارداشلاری‌نین آچدیغی سهمدار جمعیتلری (تیجارت ائولری) طرفیندن باکی، تیفلیس، ایروان شهرلرینده پروکات کونتورلاری یارادیلمیشدیر. 1915-جی ایلده آدی چکیلن جمعیت نئفت صنایعچیلری‌نین پولو ایله ایبراهیم بی موسابیووون  " نئفت و میلیونلار سلطنتینده "  رومانی اساسیندا عئینی آدلی ایلک آذربایجان بدیعی فیلمی‌نین چکیلیشینه باشلادی. فیلمی چکمک اوجون پئتئربورقدان رئژیسسور بوریس سوئتلوو دعوت اولونموشدور. طبیعت منظره‌لری باکیدا و اطراف کندلرده، پاویلیونلا باغلی صحنه‌لر ایسه تیفلیسده چکیلیردی. فیلمده لوطفعلی بی رولونو حوسئین عربلینسکی اوینامیشدیر. 1916-جی ایلده باکیدا اوزئییر حاجی‌بیووون  " آرشین مال آلان "  اوپئرئتتاسی اساسیندا ایلک آذربایجان کینوکومئدییاسی چکیلدی. 1919-جو ایلده ایسه آذربایجانین موستقیللیگی‌نین ایلدؤنومو موناسیبتیله  " طنطنه  "  آدلی تام‌مئتراژلی فیلم ائکرانلاردا نوماییش ائتدیریلدی.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

تورکمن ادبییاتی؛ دؤولت‌محمد آزادی (1700 - 1760)

+0 بگندیم

 تورکمن ادبییاتی؛

دؤولت‌محمد آزادی (1700 - 1760)  

            دؤولت‌محمد آزادی تورکمن ادبیاتیندا دیداکتیک-مورالیست شاعیر کیمی مشهوردور. قلمینی و عؤمرونو گنج نسلین تعلیم-تربییه‌سینه حصر ائتمیش، اؤز تدریس اوصولونو و پئداقوژی مکتبینی یاراتمیش، بونو دستکله‌ین اثرلر یازمیشدیر. بو معنادا اونو «تورکمن سعدی‌سی» آدلاندیرماق اولار.  

            دؤولت‌محمد آزادی 1700-جو ایلده آنادان اولموشدور. او، تورکمنلرین گؤکلن بویونون گرکز طایفاسینا منسوبدور. آتاسی مخدومقولو یوناچی دا شاعیر اولموش، بیر چوخ ماراقلی شئعیرلر یازمیشدیر. اونون «گورگه‌نین» آدلی شئعیری ایندی ده مشهوردور. آزادی موللاخانانی بیتیردیکدن خیوه‌ده‌کی  مدرسه‌لردن بیرینده اوخوموش، عرب و فارس دیللرینی اؤیرنمیش، اؤز دؤورونون بوتون عئلملرینه دریندن واقیف اولموش، بیلگیلی عالیملردن بیری کیمی یئتیشمیشدیر. تحصیلی باشا ووردوقدان سونرا اؤز دوغما اوباسینا قاییداراق بورادا موعلّیم کیمی فعالیّیت گؤسترمیشدیر. 

            آزادی داهی تورکمن شاعیری مخدومقولونون آتاسی و موعلیمیدیر. اونون عاییله‌سینده بیر-بیری آردینجا باش وئرن فاجیعه‌لر، اوشاقلاری‌نین اؤلومو و بعضیلری‌نین آتا یوردونو ترک ائتمه‌سی شاعیرین صحتینی هله جاوان ایکن پوزموشدور. نتیجده آزادی آلتمیش یاشیندا حیاتلا ویداعلاشمیشدیر.   

            دؤولت‌محمد آزادی‌نین ان مشهور اثری «وضعی-آزاد» آدلانان دیداکتیک-فلسفی منظومه‌سیدیر. بوندان باشقا، اونون «حئکایتی-جابیر انصار»، «موناجات»، «بئهیشت‌نامه» آدلی مثنویلری، بعضی غزللری ده وار. بونلاردا شاعیرین فلسفی، اخلاقی و سوسیال گؤروشلری اؤز عکسینی تاپیر. آزادی هله او دؤورده عدالتلی جمعیت، یئتکین وطنداش و میلّی دؤولت ایدئیالارینی ایره‌لی سورموش، بیر نؤوع، منظوم کونستیتوسییا یازمیشدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

وطن دیلی

+0 بگندیم

 سید جعفر پیشه وری

وطن دیلی

 (آذربایجان دیلینده بیرینجی درس کیتابینا دایر) 

   سیدجعفر پیشه‌وری (1947-1893)

     بیز کئچن مقاله میزده قزئتین 11-جی نؤمره‌‌‌سینده آذربایجانین بؤیوک خالق معاریف  خادیمی روشدییّه‌نین موختصر شرحی-حالینی یازیب قئید ائتدیک کی، روشدییّه بؤیوک تجروبه‌لی بیر موعلّیم ایدی. او، تعلیم و تربیت اوصولونون اساسی اولان آنا دیلینی تبلیغ و ترویج ائدیردی. بئله کی، او هر شئیدن اول آذربایجان الیفباسینی آسانلاشدیرماق فیکرینه دوشموش و صووتی اوصول ایله آذربایجان دیلینی درس دئمک تشبّوثونده اولموشدور. بو اوصولون کؤمگی ایله اوشاقلار اؤز آنا دیللرینی 60 ساعاتلیق تدریس مودتینده یازیب-اوخوماغی اؤیرنه بیلرلر. 

  آذربایجان دیلی‌نین تدریسی اوچون روشدییّه‌نین تألیف ائتدیگی مشهور کیتاب، قیرخ ایل بوندان قاباق تبریزده چاپ و نشر اولموش  " وطن دیلی "  آدلی تاریخی اثردیر... بو اثرین موختصر عئلمی تحلیلیندن قاباق ذیکر ائتمک لازیمدیر کی، حاجی میرزه حسن روشدییّه‌نین آذربایجان دیلینده تعلیم آلان شاگیردلری بو گون آذربایجانین ان معروف گؤرکملی معاریف خادیملرینی ووجودا گتیرمیشلر. اونلار ریضا شاه دؤورونده و حال-حاضیردا  " فارسیدن فارسی‌یه "  تحصیل آلان بعضی بدبخت جاوانلار کیمی ساوادسیز، ایراده‌سیز و سوست دئییلدیلر. اونلار یاشاییب یاراتماغا اؤیرنمیشلر. اونلار اؤز آنا دیللرینی، آذربایجان دیلینی گؤز ببگی کیمی سئویب قوروماغی اؤزلرینه ان موهوم بیر وظیفه  حساب ائدیرلر. 

    یئری گلمیشکن قئید ائتمک لازیمدیر کی، بیر چوخ ساتقین و خاین دؤولت باشچیلاری و تئهرانین دیگر یازیچی و قزئتچیلری بعضی آذربایجان دیلینی، خالقین اؤز دیلینی اوخوماغی و بونونلا آذربایجان خالقی‌نین میلّی مدنیت و موختاریتی‌نین بونؤوره سینی یاراتماقدا  " خاین "  حساب ائدیرلر. بیز فیرقه‌میزین قراری اوزره بونلارین هذیانلارینا جاواب وئرمه‌یه‌جه‌ییک. لاکین دئمک ایسته‌ییریک کی، خوب آغالار! یوز ایلدن آرتیق عؤمرونو معاریف و مدنییّتین اینکیشافی اوغروندا وقف ائتمیش میرزه حسن روشدییّه‌لر ده خاین ایدیلر؟ حؤرمتلی یازیچی و قزئتچیلر، آیا 3 مین ایلدن آرتیق مدنییّت تاریخی اولان چوخ میلیونلو بؤیوک میلتین اؤز دیلینده یازیب اوخوماغی و ساوادلانیب ترققی ائتمه‌سی خیانتدیر؟ 

     " وطن دیلی "  آنا دیلی دئمکدیر. بؤیوک معاریف‌پرور بو کیتابی یازارکن حقیقی بیر روانشوناس کیمی اوشاقلارین یاش سوییّه سینی، قلبینی و احوالی-روحییّه سینی نظره آلاراق اونون ایدراک قابیلیتینه مووافیق صورتده حئکایه و میثاللاری ترتیب ائتمیشدیر. 

     مؤلیف داها چوخ کیتابین دیل و اوسلوبونا فیکیر وئرمیشدیر. دیلین ساده، طبیعی اولماسینی، اوشاق اوچون چتینلیک تؤرتمه‌یه‌جگینی و حیاتی درک ائتمک اوچون سؤزون بؤیوک اهمییّتینی نظره آلان روشدییّه آذربایجان دیلی‌نین صافلیغینی قوروماغا خوصوصی سعی ائتمیشدیر. 

     او، آیری-آیری شئیلر و مفهوملاری اوشاغین ذهنینه حک ائتمک اوچون ان جانلی و حیاتی بیر اوصول سئچیر. بو دا آتالار سؤزلری واسیطه‌سی ایله مفهوملاری آنلاشدیرماقدیر. اوشاق عاییله‌ده ائشیتدیگی آتالار سؤزو واسیطه‌سی ایله مؤلیفین آشیلاماق ایسته‌دیگی تزه بیر مفهومو داها تئز منیمسه‌ییر، اوزون مودت ذهنینده ساخلاییر. 

  نصیحت‌چیلیک کیتابدا اساس مسله‌دیر. لاکین روشدییّه‌نین نصیحت‌چیلیگی خورافاتدان خالیدیر. مؤلیفین مقصدی یالنیز جانلی اینسان تربییه ائتمک اولدوغو اوچون او، ان تاثیرلی واسیطه‌لردن ایستیفاده ائتمیشدیر. 

  کیتابدا درج اولونان حئکایه و منظومه‌لرده اخلاقی نتیجه‌لر علاحیدده قئید اولونور.  " وطن دیلی "  کیتابی آذربایجاندا، دوغما آذربایجان دیلی‌نین بیرینجی درس کیتابی کیمی تاریخده قالاجاق و خالق اونون مؤلیفینی قدیردانلیقلا یاد ائده‌جکدیر. 

    سمندر 

   " آذربایجان "  قزئتی ، نؤمره: 23،  اوکتیابر  1945-جی ایل.

کؤچورن: عباس ائلچین 




اؤلو توتماق

+0 بگندیم
علی نظمی  Əli nəzmi

اؤلو توتماق 

 علی نظمی (1946-1878) 

      موللا عمی! بیز موسلمانلار نه قدر کی، دیریلیگیمیزده مردیم‌آزار اولوروق، ایکی او قدر ده اؤلندن سونرا مردیم‌آزار اولوروق. سندن ده عاییب اولماسین، منیم بیر بالاجا اوغلوم وار، سنین نؤکرین. نئچه گوندور برک ناخوش ایدی. نه قدر داوا-درمان ائله‌دیکسه، یاخشی اولمادی. آخیر بو نئچه گونلرده آتاسینا آللاه رحمت ائله‌میش منیم بیبیم گلدی بیزه چیخدی. اوغلومو ناخوش گؤروب، آنامدان سوال ائله‌دی کی، آی قیز ملک‌نیسه، بو اوشاغین آزری ندیر؟ 

  آنام دئدی آی خانباجی، واللاه بیلمیرم. بیبیم دئدی آی قیز، باخیرام اوشاغین گؤزلری سارالیب، کیرپیکلری قوش-قوش اولوب و باشی‌نین توکلری بیز-بیزدیر. یقین اوشاغین بیر آیری آزاری یوخدور، آنجاق اوشاغی اؤلو توتوب! یا رحمتلیک باباسی، یا ننه‌سی، یا دا بیزیم رحمتلیک بدیرجاهان باجیم توتوبدور. دور بونو آپار قیزخانیم باجی نین یانینا، بیر ایی فالینا باخدیر. هر کس، یا هانسی اؤلو توتموش اولسا، بیلسین و دئسین گؤرک اؤلو نه ایسته‌ییبدیر. آنام دا گئدیب قیزخانیم باجینی گتیردیب ائویمیزه اوشاغین یانینا. قیزخانیم خالا الینه بیر ایی آلیب و بیر الک قاباغینا قویدو و الگین اوستونه ایکی پارچا چؤرک و ایکی قیریخ کؤمور قویدو و ایگی بیر نازیک ساپ ایله توتدو الگین اوسته اورتاسیندا... و دوداغی‌نین آلتیندا باشلادی میریلداماغا. اون دقیقه‌دن سونرا ایگی یئره قویوب اوزونو توتدو بیبیمه و دئدی: آی قیز، اوشاغی رحمتلیک بدیرجاهان باجین توتوبدور. و اؤزو ده یوخا ایله حالوا ایسته‌ییبدیر. تئز اولون بیر قازان حالوا بیشیریب پایلایین یئددی ائولی قونشویا، یوخسا اوشاق ایکی گونه کیمی قالماز، اؤلر! 

    موللا عمی، همان ساعت آنام دیرندی اوستومه 4 گیرونکه یاغ، 20 گیرونکه اون، 6 گیرونکه شکر، 2 میثقال زعفران مندنجه آلدی و همان ساعت بیشیریب پایلادی یئددی ائولی قونشویا و قالانین دا اؤزلری آلاباختا پالید اودان کیمی بییاخ اوددولار. ایندی اوشاق یاخشیدیر آللاه بیبیمین ده و قیزخانیم خالانین دا آتالارینا رحمت ائله‌سین، یوخسا اوشاق اؤلوب گئتمیشدی! بوندان سونرا من بئله-بئله ایشلره شکّ ائله‌مه‌یه‌جگم. هه... اونو دئییردیم کی، موسلمانین اؤلوسونو دیریسیندن مردیم آزار اولور، منی گئنه بئش-اون مانات خرجه سالدی.   

  کند خرجینیز مشدی سیژیمقولو 

  " موللا نصرالدین " ، 1907، نؤمره 27.

کؤچورن: عباس ائلچین 




Däde Gorkut /Türkmençe

+0 بگندیم

Däde Gorkut (Türkmençe)

    Resul aley-hıssalam zamanına yakın Bayat boyundan Gorkut ata diyerler bir är gopdı. Oguzuñ baş kişisi, bilicisidi. Näme diyse bolardı.
Gayıpdan dürli habar söylärdi. Hak Tagala onuñ köñlüne ılham bererdi.
Gorkut ata:
− Ahır zamanda hanlık yene, Gayı halkına öwrüler, ahır zaman bolup, kıyamat gopyança Kimse ellerinden almaz. Bu diydigi Osmanlı neslidir, işde sürüp gidyärler- diydi, muña meñzär niçe sözler söyledi.
Gorkut ata Oguz halkınıñ müşgilini çözerdi, herne iş bolsa, Gorkut ata aytman
edmezdiler, herne buyursa, ederdiler. Sözüni tutup, tamam ederdiler.
Gorkut ata şeyle söylemiş:
− Tañrı-Tañrı diymeyinçe, işler oñmaz.
Kadır Tañrı bermeyinçe, är bayımaz.
Başda yazılmasa, gul başına kaza gelmez.
Acal wada ermeyinçe, kimse ölmez.
Ölen adam direlmez, çıkan can geri gelmez.



آردینی اوخو/ Ardını oxu