+0 بگندیم
توران بیرلیگی: ایدئالدان حقیقته
نظام الدین شمسی‌زاده
سون ایکی یوزایلده - ۱۹ و ۲۰. عصرلرده ایدئال اولاراق آرزولاردا، یادداش‌لاردا یاشایان تورک بیرلیگی - توران تاریخین ایراده‌سی، طالعیین حؤکمو ایله باهار گوللری کیمی یاواش-یاواش چیچکلنمکده‌دیر. ایدئال هئچ واخت محو اولمور، اؤلمور، آرزولار هاچانسا حیاتا کئچیر.
آند ایچه‌رک قورانا،
بیز گئدیریک تورانا.
تورکون اولو یوردونا،
سالام وئرک قوردونا.
بیر نئچه ایل اؤنجه قدیم تورک یوردو قازاخیستاندا "توران" شهری‌نین آچیلیشی اولدو. من ده همین تاریخی حادیثه‌یه رسمی دعوت آلمیشدیم، خسته اولدوغوم اوچون گئده بیلمه‌دیم. آما بونو ایدئالیمین حیاتا کئچمه‌سی باخیمیندان بیر باشلانغیج حساب ائدیب، جوشقون سئوینج یاشادیم.
هله ۲۰. عصرین اؤنلرینده - ۱۹۲۷-جی ایلده ایستانبولدان تحصیلدن قاییدارکن گنج باکیلی امین عابد ارتایلان بؤیوک اومید و ایناملا یازمیشدی.
تورکیه بؤیویوب توران اولاجاقدیر
روسیه داغیلیب ویران اولاجاقدیر.
روسیه اراضیسی‌نین بؤیوک بیر حیصه‌سی - سیبیر، آلتای قدیم تورک یوردلاری‌دیر. تورک بیرلیگیندن، تاریخی حقیقت اولان توران ایمپیراتورلوغوندان قورخان تورک دوشمن‌لری، خوصوصاً سووئت دؤنمینده مونولیت تورک میلتینی موختلیف آدلارلا خالقلارا و اؤلکه‌لره بؤلدولر. بو، مشهور، ایستیلاچی "پارچالا و حؤکم سور!" سیاستی‌نین داوامی ایدی. بؤیوک تورکچو موتفکیر ضیا گؤک‌آلپ (۱۸۷۶-۱۹۲۴) هله ۱۹۱۵.جی ایلده "میلت" شعرینده تورک میلتی‌نین موختلیف آدلار آلتیندا بؤلونمه‌سینه غضب ایفاده ائده‌رک یازیردی:
سورما منه اویماغیمی، بویومو،
بئش مین ایلدیر میلت کیمی یاشارام.
دئمه منه اوغوز، قایی، عوثمانلی
تاریخم، بو آد هر عونواندان اوستوندور.
یوخدور اؤزبک، نوغای، قیرغیز، کازانلی
تورک میلتی بیر بؤلونمز بوتوندور.
هر اؤلکه ده تورک بیر دؤولت یاناجاق
فقط بونلار بیرلشه‌جک نهایت
هر بیر دیلله عئینی دینه تاپاجاق
اولاجاق تک هارسا مالیک بیر میلت.
تاریخ ۲۱. عصرده بؤیوک موتفکیر، "تورکچولوگون اساس‌لاری" (۱۹۲۳) کیتابی‌نین، تورکچولوک ایدئولوژیسی‌نین مشهور پروقرام اثری‌نین مؤلیفی ضیا گؤک آلپین اومیدلری "فقط بونلار بیرلشه‌جک، نهایت" دوغرولماغا باشلاییب. چونکی "۲۱. عصر تورک دونیاسی عصری اولاجاق" (الهام علی‌یئف). بونلار کیملردیر؟ دونیادا (و آذربایجاندا) چوخوسو اونلارین تورک اولدوغونو بیلمیر.
هونلار، آوارلار، اویغورلار، خزرلر، قیپچاق‌لار، کارلوق‌لار، سابارلار، بولقارلار، اوزلار، خالاج‌لار، باشقیردلار، تووالار، خاکاس‌لار، ساکلار، آلتای‌لار، شورلار، چوواش‌لار، کاماسین‌لر، قاراپاپاق‌لار، توفالار، یوکاگیرلر، بارابین‌لر، کوموق‌لار، قاراقای‌لار، بالکارلار، نوغای‌لار، تامارلار، قاقاوزلار، قارایم‌لر، اوروم‌لار، آنناقی‌لر، اؤزبک‌لر، قازاخ‌لار، تورکمن‌لر، قیرغیزلار، ناقای‌لار و س. بئله‌لیکله، تورک میلتی تقریباّ۴۰ یئره بؤلونوب،۴۰ آد آلتیندا اوروپا، آسیا و آمریکادا، ایراندا، چینده، اکثریتی ایسه ایندی روسیه آدلانان مملکتده اؤز آتا-بابا تورپاق‌لاریندا، دوغما یوردلاریندا آسسیمیلاسیون اولونماق تهلوکه‌سی آلتیندا یاشاییرلار. حاضیردا ایرانین سرحدلری ایله چئوره‌لنن گونئی آذربایجاندا ۳5 میلیوندان آرتیق سویداش‌لاریمیز، موختلیف تورک خالقلاری موحافیظه‌کار فارس شووینیزمی‌نین آلتیندا نفس بئله آلا بیلمیر. میللی فیلوسوف شاعیریمیز بختیار وهاب‌زاده‌نین سووئت دؤنمینده یاساق اولونموش "گولوستان" پوئماسیندان بیر میصراعینی خاطیرلادیرام: "بیری باران دئدی، بیری خر دئدی" . قدیم، اولو بیر میلتین دوغما یوردونو آتا مالی کیمی بؤلوب اؤزللشدیرن روسلار و فارسلار موعاصیر، سیویل دونیادا نئجه راحات اولا بیلر؟ تاریخه ترجیح وئرمک - عدالتی و سرحدلری تاریخاً اولدوغو کیمی برپا ائتمک زامانی چاتیب، جناب‌لار!
بو سرحدلر هامی‌یا معلومدور: دربنددن گؤیچه‌یه و ایروانا، باکی‌دان تبریزه و همدانا - داها بؤیوک سرحدلر: مانچوری‌دن - مجاریستانا، سیبیردن، آلتایدان ایدیل چایی بویو تورانین یوردلاری‌دیر. هر شئیی عدالتله یئربیئر ائدن، اوبیئکتیو حقیقتی و عدالتی برپا ائدن تاریخین حؤکمو!
ضیا گؤک آلپین چوخ گنج یاشلاریندا "تورکچولوگون رسولو" ، یالاواجی "علی بیگ حسین‌زادنین دیلیندن "توران" (۱۸۹۲) شعرینی ائشیدیب توران ایدئالینا تاپینمیشدی. "توران" شعرینی میثال وئریریک. قوی موظفر آذربایجاندا یاشایان آیدین تورک گنجلیگینده اونونلا تانیش اولسون:
سیزلرسینیز ائی قؤومی-مجار بیزلره ایخوان
اجدادیمیزین موشترکاً منشایی توران
بیر دینده‌ییز بیز، هره‌میز حق پرستان
مومکونمو آییرسین بیزی اینجیل ایله قورآن؟
چینگیزلری تیترتدی شو آفاقی سراسر
تئیمورلارا حؤکم ائتدی شاهنشاه‌لارا یئکسر
فاتح‌لرینه کئچدی بوتون کیشوری-قئیصر.
موعاصیرلری‌نین دیلی ایله دئسک، "علی بیگ ساکیت، موتفکیر حالی ایله اوزریمیزه بیر پئیغمبر تاثیری ایجرا ائدردی. اَوت، او بیر رسولی-حاق ایدی " (عبدالله جودت).
تورانچیلیق تورک خالقلاری‌نین اؤز موستقیل‌لیگی اوغروندا، میلّی موقدّرات‌لاری‌نین تعیینی و تصدیقی اوغروندا موترقّی ایدئولوژی‌دیر. بو ایدئولوژی - روسیه امپیریالیزمینه، "واحید، بؤلونمز روسیه‌یه" قارشی چئوریلمیشدیر" (محمدامین رسول‌زاده).
ضیا گؤک آلپ " لوسان " (۱۹۱۶) شعرینده بئله دئییردی:
تورانین بیر ائلی وار،
و یالنیز بیر دیلی وار.
باشقا دیل وار دئیه‌نین
باشقا بیر املی وار.
۱۹۱۱-جی ایلده بیلاواسیطه علی بیگ تورانین تاثیری ایله ض.گؤک‌الپ اؤزونون مشهور "توران" شعرینی یازیب - توران ایدئالینی تقدیم ائدیر:
نبضلریمده اَوت، چونکی علم اوچون موبهم
تالان اوغوز خانی قلبیم تانیر تامامیله
دامارلاریمدا یاشار شان و احتیشامیله
اوغوز خان، ایشته بودور کؤنلومو ائدن مولهم
وطن نه تورکیه‌دیر تورکلره، نه تورکوستان
وطن بؤیوک و موببد بیر اؤلکه‌دیر: توران!
۲۰. عصرین اؤنلرینده (۱۹۰۶-۱۹۲۳) توران ایدئالی ایله ایکی قوشا قارتال، ایکی مشهور حربچی و ایدئولوق، ذکا صاحیبی عوثمانلی ایمپیراتولوغونون گنج و جسور حربی ناظیری انور پاشا و آذربایجانین مشهور دین خادیمی آخوند مصطفی‌نین اوغلو، گؤرکملی یازیچی عبدالنله شایقین بؤیوک قارداشی نریمان نریمانوفون تکلیفی ایله ناخچیوانین حربی کومیندانتی تعیین اولونموش آخوند یوسف ضیا طالب‌زاده تورکوستاندا بولشویک‌لره قارشی موباریزه آپارمیش، انور پاشا ۱۹۲۲-جی ایلده ائرمنی بولشویکی، یوسف ضیا ۱۹۲۳-جو ایلده افقانیستاندا چایی کئچرکن سووئت اوردوسو طرفیندن قتله یئتیریلمیشدیر. اونلارین هر ایکیسی تورک کوماندیری – باسماچی‌لارین رهبری و توران آمالی ایله ووروشان عسگر اولموشدور. طبیعی کی، ایدئالدان حقیقته، آرزودان اؤننیته، تاریخی گئرچکلیگه گئدن یول قانسیز-قوربان‌سیز اولمور. فقط، بو قانلار موقدس قاندیر، بو یولدا شهید اولان، قوربان گئدن فدایی‌لرین سایه‌سینده آزادلیق الده اولونور. تاریخ بونو دفعه‌لرله ثوبوت ائدیب...
قورخونج سووئت ایمپیراتورلوغو چارتا-چارتلا چؤکندن سونرا موسکودان آذربایجانا گلن بؤیوک تورک حیدر علی‌یئف عئینی زاماندا تورک خالقلارینی بیرلشدیرمک یولونو سئچدی. او، تورکون دوشمن‌لری‌نین آنلامایاجاغی بیرایستیراتژی و تاکتیک یئریده‌رک، "ائی تورکلر، گلین بیرلشک!" دئمه‌دی، موشترک تورک اِپوس‌لاری "کیتابی-دده قورقود"-ون و " ماناس "-ین مووافیق اولاراق ۱۳۰۰ و ۱۰۰۰ ایللیک یوبیلئی‌لرینی عوموم‌تورک حادیثه‌سی کیمی کئچیردی. داهی آذربایجان شاعیری محمد فضولی‌نین۵۰۰ ایللیگینی تورک بدیعی تفکورونون حادیثه‌سی کیمی کئچیره‌رک تورکیه میلّی مجلیسی‌نین تریبونوندان بوتون دونیایا بیان ائتدی: "فضولی بوتون تورکلری بیرلشدیرن شخصیتدیر!"
سون ایگیرمی ایلده آذربایجان پرزیدنتی جناب الهام علی‌یئف و تورکیه جومهوریتی‌نین پرزیدنتی رجب طیب اردوغانین سعی‌لری سایه‌سینده تورک خالقلاری تشکیلاتی، تورک‌سوی یارانیب اینکیشاف ائدیر. تورکیه، آذربایجان، قازاخیستان و س. جومهوریت‌لر موقاویله، بیاننامه‌لر ایمضالاییبلار.
روسیه-اوکراین موحاریبه‌سینده روسیه‌نین ایچ اوزو آچیلدی، ایشغالچی خیصلتی اورتایا چیخدی. بو عدالت‌سیز موحاریبه بیر زامان‌لار دده-بابا یوردلاری ایشغال یولو ایله روسیه‌یه قاتیلمیش روسیه تورکلری - تاتارلار، باشقیردلار، قوْوازوُلار، قاقاوزلار، بیر سؤزله،قیریم، آلتای، سیبیر تورکلری اینانیریق کی، تاریخی ایتیرمه‌یه‌جک، اؤز کئچمیش‌لرینی یادا سالاجاقلار.
"اورتاق تورک کئچمیشیندن - اورتاق تورک گله‌جگینه!" - بو، تکجه دؤوروموزون شوعاری دئییل، هم ده تورانا گئدن یولون ایستیقامتی‌دیر. آمان‌سیزجاسینا پارچالانمیش موختلیف آدلار آلتیندا، حاضیردا مسیحی دؤولت‌لرینده کؤله وضعیتینده حیات سورن توران حقیقتده تورک میلتی‌نین توران بیرلیگیندن بیرلشمه‌لی‌دیر.
بو رئال تاریخی پروسه‌ده دونیادا ان دموکراتیک، ان هومانیست، ان اینسانپرور دین اولان دینیمیزین - ایسلام دینی رولو میثیل‌سیزدیر. ایسلام دینی‌نین بعضی موللالارین یایدیغی فاناتیزم - خورافات چامورلوغوندان خیلاص ائدیب علمی - پراکتیک تجروبه اساسیندا اؤیرنمک لازیمدیر. ایسلامدا اولان اساس دونیوی جهت‌لر مرحمت، هومانیزم - اینسانا احتیرام، تولِرانتلیق، جسارت و قهرمانلیق همیشه - بوتون زامان‌لاردا، بوتون وضعیت‌لرده اؤن پلاندا اولمالی‌دیر. ایسلام دینی جمعیتی صافلاشدیرماغا، اینسان‌لار آراسیندا معنوی تارازلیغا، میلته و دؤولته، رسمی و یازیلمامیش قانون‌لارا، تورکلرین قدیمدن میراث قالمیش عادت-عنعنه‌لرینه حؤرمت حیسی فورمالاشدیرمالی، اینسان‌لاری سیویل رفتارا دعوت ائتمه‌لی، بونونلا دا تاریخی تورانا گئدن یولوموزا نور ساچمالی‌دیر. میلتی یاشادان اونون تاریخی-معنوی دَیرلری‌دیر.
تورکلر، یعنی بیز بؤیوک معنویاتا مالیکیک، دونیانین هئچ بیر میلتی تورکلر قدر زنگین معنویاتا و تاریخه مالیک دئییللر. تورک معنویاتی وطن اخلاقی و عاییله کولتو اوزرینده برقرار اولور. تورکلر بو ایکی عامیله گؤره ترددودسوز اؤلومه گئدرلر. ایسلام دینین قبولوندان (تورکلر اونو تکجه دین کیمی یوخ، داها چوخ ایلاهی علم کیمی قبول ائتدیلر).
ایسلام دینینده (فاناتیزمده خورافات یوخ!) اولان اساس معنوی-فلسفی آنلاییش‌لار: مرحمت، عدالت، جسارت، آللاه سئوگیسی بوتون بشریتین جمعیت حیاتی‌نین رهنی‌دیر.
اورخون یئنی‌سئی آبیده‌لری تورانین داش سندلری‌دیر. توران ایدئیاسی هون ایمپئراتورلوغوندان داها اوّلکی دؤورلرین محصولودور. بیز اوزاق کئچمیشه قاییتمیریق، کؤکلریمیزی جوجردیریک. قدیمده شاهه قالخمیش تورک آتی‌نین کیشنرتیسی آزادلیق هیمنی ایدیسه، بو گون بایراقدارلارین اوغورو توراندان موژده گتیریر. هر گونو بیر ایله برابر۴۴ گونلوک وطن موحاریبه‌سینده تورک تفکورو، تورک سیلاحی، ر.ط.اردوغانین و ا.علی‌یئفین سیماسیندا تورک دیپلوماسی‌سی بونو بوتون دونیایا ثوبوت ائتدی. "بیر میلت - ایکی دؤولت" (حیدر علی‌یئف)، بو، هم ده بوتون تورکلری بیرلشدیرن تاریخی دوستوردور.
توران بیرلیگی ایدئالدان گئرچکلیگه چئوریلیر: تورکون دوشمن‌لری بونو ایسته‌سه ده، ایسته‌مه‌سه ده! بو، تاریخین طلبی‌دیر، تاریخ ان عدالتلی حاکیمدیر. هله تاریخه غالیب گلن اولماییب. بو گون تاریخ تورکون خئیرینه ایشله‌ییر، تاریخین حرکتی تورکه شانس وئریب، بو شانسی ایتیرمک اولماز. چونکی بو گون اوروپانین حیله‌لری ایفشا اولونوب، روسیه-اوکراین موحاریبه‌سی ایسلاویان تاریخی‌نین ان بؤیوک فاجیعه‌سی و مغلوبیتی‌دیر. روسیه‌ده تورک میلتینی - موختلیف تورک خالقلارینی بوخوودا ساخلایان اسارت زنجیری قیریلیب. دیگر دونیا ژاندارمی - آمریکا اورتا آسیانین ثروت‌لرینه، خوصوصاً زنگین قیزیل یاتاق‌لارینا گؤز دیکیب.
تورک میلتی آییق اولمالی، روسیه ایله آمریکانین توققوشماسیندان اؤز تاریخی وارلیغینی برپا ائتمک اوچون ایستیفاده ائتمه‌لی‌دیر. اونوتمامالی‌ییق کی، " آذربایجان تورانین قاپیسی‌دیر!" (انور پاشا). بونون اوچون "بوتون دونیا تورکلری، بیرلشین" اساس شوعاریمیز اولمالی‌دیر.
کؤچورن: عباس ائلچین
