+0 بگندیم
تورکچولوک و رومانتیزمین وحدتی
گولشن علی‌یئوا کنگرلی
فیلولوژی علملری دوکتورو، پروفسور
بؤیوک شخصیت‌لر فیزیکی حیات‌لارینی باشا ووردوقدان سونرا ابدیت عؤمرو یاشاییرلار. هر یئنی دوغولان نسیل کلاسیکین یارادیجیلیغیندا اؤز فیکری-معنوی سوال‌لارینا جاواب تاپیر، کلاسیک‌لر هر نسیلله یئنیدن دوغولا بیلیرلر.
آذربایجان ادبیاتیندا بئله صنعتکارلاردان بیری عقیده‌سینه گؤره توتالیتار سووئت رژیمی طرفیندن تصفیه‌یه معروض قالمیش رومانتیک شاعیر و فیلوسوف حسین جاویددیر. او قدیربیلن میلتی طرفیندن دایم خاطیرلانیر، درین مضمونلو، بدیعی-فلسفی صیقلتلی اثرلری دؤنه-دؤنه چاپ اولونور، یئنی-یئنی نسیل‌لر طرفیندن ماراق و هوسله اوخونور. حسین جاویدین بیر شخصیت و صنعتکار کیمی بؤیوکلوگو آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی جناب ایلهام علی‌یئفین کلاسیک ایرثه احتیرامی و بؤیوک قدرشوناسلیقلا ایمضالادیغی ۲۴ اوکتوبر ۲۰۱۷-جی ایل تاریخلی سرانجامدا حسین جاویدین ادبی-تاریخی مؤوقعیی اوبیئکتیو نظری عکسینی تاپمیشدیر.
بؤیوک شاعیر و دراماتورقون ۱۳۵.جی ایل‌دؤنومونون کئچیریلمه‌سی حاقیندا بو تاریخلی سرانجامدا دئییلیر: " حسین جاوید سون درجه درین مضمونلو یارادیجیلیغی ایله چوخ‌عصرلیک آذربایجان ادبیاتی خزینه‌سینه تاریخی-مدنی دَیرلر بخش ائتمیش قودرتلی سؤز صنعتکاری‌دیر. او، شرقین زنگین فلسفی-پوئتیک ایرثی زمینینده یوکسله‌رک و دونیا رومانتیزم عنعنه‌لریندن اوغورلا بهره‌لنه‌رک آذربایجان خالقی‌نین ادبی-بدیعی فیکیر سالنامه‌سینه پارلاق صحیفه‌لر یازمیشدیر. موتفکّیر صنعتکارین نئچه-نئچه اوخوجو و تاماشاچی نسلی‌نین استتیک ذؤوقونو موعین‌لشدیرن اثرلری بو گون ده اؤز مونومنتال‌لیغینی و یوکسک تاثیر گوجونو قوروماقدادیر". حسین جاوید یارادیجیلیغینا بو کونسِپتوال قیمت گله‌جک تدقیقات‌لار اوچون یئنی نظری متودولوژی معیار رولونو اوینایاجاقدیر.
۲۰. عصر آذربایجان رومانتیزمی بئش موتفکّیر اوزرینده برقرار اولور:علی بیگ حسین‌زاده، حسین جاوید، محمد هادی، عبداله شایق و عباس صحت! آذربایجان رومانتیزمی‌نین دونیا روماتیزمیندن فرقی و اوستونلوگو اوندا ایدی کی، او، قدیم تاریخه مالیک تورکچولوک مفکوره‌سی ایله وحدت تشکیل ائدیردی. آدلارینی چکدیگیمیز بئش رومانتیک شاعیر هم ده بئش بؤیوک تورکچو ایدی. بونلاردان ایکیسی علی بیگ حسین‌زاده رومانتیزمین نظری، حسین جاوید ایسه بدیعی-فلسفی بانیسی حساب اولونا بیلر. آذربایجان رومانتیزمی‌نین نظریه‌سی و بدیعه‌سی "حیات" دا و "فویوضات " دا سرگی‌له‌نیردی.
حسین جاوید ادبیاتیمیز و مدنیتیمیز تاریخینده بیر بؤیوک ایجادی - اونا بانی‌لیک صلاحیتی وئرن بو ایدی کی، جاوید منظوم دراماتورقون اساسینی قویدو و بونونلا دا آذربایجان پوئتیک تئاترینی یاراتدی.
حسین جاوید (۲۴ اوکتوبر ۱۸۸۲-۵ دسامبر ۱۹۴۱) ۱۹۰۵-جی ایلده یارادیجیلیغا باشلاییب. ۱۰۹۵-۱۹۱۳-جو ایللرده "کئچمیش گونلر" ، ۱۹۰۵-۱۹۱۷-جی ایللرده ایسه "باهار شبنم لری" کیتابینا داخیل اولان لیریک-رومانتیک شعرلرینی یازیب. ۱۹۰۶-۱۹۰۸-جی ایللرده ایستانبول اونیورسیته‌سی‌نین طلبه‌سی ایکن یازدیغی "ورملی قیز" شعری موکافاتا لاییق گؤرولوب. حسین راسی‌زاده ۱۹۰۹-جو ایلده معناسی "ابدی" اولان "جاوید" تخلوصونو قبول ائدیب. حسین جاوید آشاغیداکی درام اثرلرینی یازیب: "آنا" (۱۹۱۰)، "مارال" (۱۹۱۲)، "شیخ صنعان" (۱۹۱۴)، "شئیدا" (۱۹۱۶)، "اوچوروم" (۱۹۱۷)، "ایبلیس" (۱۹۱۸)، "آفت" (۱۹۲۱)، "پئیغمبر" (۱۹۲۳)، "توپال تئیمور" (۱۹۲۵)، "کنیاز" (۱۹۲۹)، "سیاووش" (۱۹۳۲)، "خیام" (۱۹۳۴)، "شهلا" (۱۹۳۵)، "ایبلیسین اینتیقامی" (۱۹۳۷). بو اون دؤرد اثردن بئشی "مارال" ، "شئیدا" ، "آفت" ، "توپال تئیمور" ، "ایبلیسین اینتیقامی" نثرله، قالان‌لاری ایسه نظمله یازیلمیش منظوم درام‌لاردیر. بو اثرلردن دؤردو تاریخی مؤوضودادیر. بورادا موعین موباحیثه‌لی مقام‌لار دا وار. مثلا، مؤوضوسو صوفی ادبیاتداکی بیر حکایه‌دن گؤتورولموش "شیخ صنعان" فاجیعه‌سینده کی شیخ صنعانین تاریخی شخصیت اولماسی موباحیثه‌لی‌دیر. ائلجه ده "سیاووش" اثری‌نین مؤوضوسو بیرباشا تاریخدن یوخ، فردوسی‌نین "شاهنامه" پوئماسیندان گؤتورولوب.
آذربایجان مدنیتی تاریخینده پوئتیک تئاترین بانیسی ح. جاویددیر. شوبهه سیز کی، منظوم درامین اؤزونه‌مخصوص صحنه حلی وار. اگر نثرله یازیلمیش درام اثرینده سؤزلرین تام صورتده حرکت و عملله دولماسی شرطدیرسه، منظوم درامدا آکتیور هم ده شعریتین گؤزل‌لیگینی تاماشاچی‌یا چاتدیرماغی باجارمالی‌دیر. پوئزیا سؤزون موسیقی حددینه چاتدیریلماسی دئمکدیر. بورادا سؤزون فلسفی توتومو آکتیورون ایفاسیندا آیدین وئریلمه‌لی‌دیر.
اؤز ساغلیغیندا ح.جاویده موناسیبت ضیدیتلی اولوب. بو موناسیبتی موختصر سؤیله‌سک، دئیه بیلریک کی، ۱۹۲۰-۱۹۳۷-جی ایللرین ادبی تنقیدی، بعضاً کیفایت قدر ح.جاویدی باشا دوشمه‌ییب. یاشار قارایئوین معلوم قناعتی ایله دئسک، مارکسیست تنقید رومانتیک جاویده رئالیزم اؤلچولری ایله یاناشیب، "رومانتیزم محض بیر رومانتیزم کیمی تحلیل عوضینه رئالیزمین خوصوصیت‌لری باخیمیندان تفتیش ائدیلیر" (یاشار ق. رئالیزم: صنعت و حقیقت باکی، علم، ۱۹۸۰، ص.۲۵). ی.قارایئو ۲۰-۳۰-جو ایللرده ح.جاوید اطرافیندا گئدن موباحیثه لری قیمت‌لندیره‌رک یازیب: " ووُلقار اَیرینتی‌لر و ایفراط‌لار نظره آلینمازسا، جاوید اطرافیندا ادبی علمی موباحیثه‌لرین ده اساس پافوْسونو، "جاوید اوغروندا موباریزه" دئویزی ایله ایفاده ائتمک اولار. حسین جاویده قارشی ان کسکین ایتیهام‌لاریندا دا جیدی ابدی تنقید اونون بؤیوک و بنزرسیز ایستعدادینا، حیثیت و شخصیتینه حؤرمت چرچیوه‌سیندن کنارا چیخمامیشدیر" (یاشار ق. ادبی اوفوق‌لر. ب.گنجلیک. ۱۹۸۵. ص.۱۱۴.). تنقیدچی‌نین "صنعتکار و تاریخ" آدلی گئنیش تدقیقات مقاله‌سیندن گتیردیگیمیز بو فیکیر بئله بیر حقیقتی ایفاده ائدیر کی، ح.جاوید و اونون بنزرسیز ایرثی شاعیرین ساغلیغیندا دا موعاصیرلری طرفیندن یوکسک قیمت‌لندیریلیب. ۲۰-۳۰-جو ایللرده ح.جاوید باره‌سینده ان چوخ و ان یاخشی یازان ادبیاتشوناس و تنقیدچی ۱۹۳۷-جی ایلده ح.جاویدله برابر تصفیه قوربانی اولموش حنفی زیناللی ایدی. اونون "شئیدا" خوصوصوندا قیسا بیر مولاحیظه" (۱۹۲۳)، "مارال" خوصوصوندا قیسا مولاحیظه" (۱۹۲۳)، "حسین جاویدین یازدیغی " پئیغمبر" حاقیندا مولاحیظه‌لریم " (۱۹۲۶)، " شیخ صنعان" حاقیندا مولاحیظه‌لریم " (۱۹۲۶) مقاله‌لری هم ۲۰-۳۰-جو ایللر تنقیدی‌نین، هم ده آذربایجان جاویدشوناسلیغی‌نین قیمتلی نومونه‌لری حساب اولونا بیلر. ح.زیناللی "پئیغمبر" اثرینه حصر ائتدیگی مقاله‌ده یازیر: "حسین جاوید بیر عوثمانلی ادبیات دستپرورده‌سی، بیر آذربایجانلی بالاسی اولدوغو اوچون ادبیاتیمیزدا گؤستردیگیمیز دایره خاریجینه چیخمامیش قالمیشدی.
کیم بیلیر، بلکه بو حال مووقّتی بیر زامان اوچوندور. بلکه ده بیز بورادا بو سطیرلری موطالیعه ائدرکن مؤحترم شاعیریمیز نه کیمی مؤحتشم و بؤیوک بیر مؤوضو دوشونور کی، بیردن-بیره پارلاسین، عصری‌نین فؤوقونه چیخمیش اولسون.
بؤیوک مؤوضو دئدیک؛ محض جاویدین ان ضعف نؤقطه‌لریندن بیری ده بؤیوک مؤوضولاری آلیب اوزرینده چوخ چالیشماماسی‌دیر.
جاوید بیر "شیخ صنعان" یازار، بیر "اوچوروم" آچار، بیر "آفت" دوغورار، بیر "ایبلیس" رقص ائتدیرر، بیر "پئیغمبر" ای یاراتماغا غئیرت ائدر، بلکه ده ایندی بیر چینگیز، یارین بیر اسکندر، ائرته‌سی گون ده بیر لنین دیریلتمگه جان آتاجاقدیر" (جاویدشوناسلیق ایکی-اوچ جیلد. ۲۰۰۷، ص. ۱۹۰-۱۹۱.) بو مولاحیظه‌لرده ۲۰-جی ایللر تنقیدی‌نین - وولقار سوسیولوژی تنقیدین اؤزونون نظری-متودولوژی ضیدیت‌لری عکسینی تاپیب. خوشبخت‌لیکدن ح.جاوید " لنین دیریلتمه‌دی" ، بیر تورک اولاراق حبسخانانی سئچدی.
ح.جاویدین منظوم درام‌لاری، او جومله‌دن، تاریخی درام‌لار آذربایجان رومانتیزمی‌نین پوئتیک و استتیکینی اؤزونده عکس ائتدیرن بیتکین نومونه‌لردیر. بو اثرلر، خوصوصیله، "شیخ صنعان" بوتون ریشه‌لری ایله شرق معنویاتینا، ۱۳۰۰ ایلدن آرتیق تاریخی اولان بؤیوک تصووف ادبیاتینا و فلسفه‌سینه باغلی‌دیر. عوموماً شرق مدنیت‌لری اوچون کاراکتریک اولان تکامولو اینکیشاف مئیلی ۲۰.عصر آذربایجان رومانتیزمینه ده اؤز اساسلی تاثیرینی گؤسترمیشدیر. "بو جریانا منسوب اولان‌لار، سسی چوخ اوزاق‌لاردان، قوجا شرقین "اینجه حیکمت‌لر" فلسفه‌سیندن گلن "عومومی محبت" ایدئیاسینی تبلیغ ائدیردیلر، اونو ان بؤیوک خیلاصکار ایدئیا ساییردیلار " (ممّد جعفر. آذربایجان ادبیاتیندا رومانتیزم. سئچیلمیش اثرلری. ایکی ج. ص.۱۹.). بو بیر حقیقتدیر کی، تکجه آذربایجان رومانتیزمی‌نین ع.حسین‌زاده، م.هادی، ح.جاوید، ع.شایق، ع.صحت و ب. کیمی گؤرکملی نوماینده‌لری یوخ، همچنین، تورکیه رومانتیزمی‌نین ع.حامد، ت.فکرت، ر.توفیق، ن.کمال کیمی قودرتلی شخصیت‌لری اورتا چاغلار شرق رومانتیکی‌نین و صوفیزمله - تصووفله سیخ باغلی اولموشلار. حتّی بئله دئمک اولار کی، هم تورکیه، هم ده آذربایجان رومانتیزمی داهی فضولی‌نین۲۰. عصره گتیریلمه‌سی ایدی. آکادمیک محمد جعفر جعفروف بئله بیر فیکره گلیر کی، "جاویدین درام‌لاری ایچریسینده درام صنعتی نؤقطه‌یی-نظریندن نیسبتاً ضعیف اثرلر "پئیغمبر" و "توپال تئیمور" دور" (ممد جعفر. سئچیلمیش اثرلری. ص. ۲۲۶.).
بئله‌لیکله، موقاییسه‌ده بئله نتیجه یه گلمک اولار کی ح.جاویدین نثرله یازدیغی درام‌لار، نظمله یازدیقلاریندان بیر قدر ضعیفدیر. ح.جاوید دراماتورقو اؤز پوئزیاسی ایله گوجلودور. بؤیوک دراماتورق شعرین گوجو، فلسفه‌سی، پافوسو ایله گوجلو اهتیراس‌لارا مالیک کاراکترلر یارادا بیلیر. گؤرکملی عالیم (ممد جعفر) ح.جاوید دراماتورقونون صنعتکارلیغینی، بدیعی-فلسفی قودرتینی شرح ائده‌رک آشاغیداکی قناعت‌لره گلیردی. "جاویدین درام‌لاری اساس اعتیباریله کاراکترلر درامی‌دیر".
جاویدین اؤز پوئتیکی وار. او، بیر سیستم تشکیل ائدیر. عروضشوناس عالیم ه.جعفر قئید ائدیر کی، ح.جاویدین عئینی شعرده هم عروض، هم ده هجا ایشلتمه‌سی پوئتیک یئنی‌لیکدیر. بئله پوئتیک نوواتورلوق اونون هم پوئزیاسیندا، هم ده منظوم درام‌لاریندا چوخدور. ح.جاویدین منظوم درام‌لاری یوکسک پوئزیاسی ایله دئییل، هم ده دراماتورقو ایله صحنه‌نین بوتون طلب‌لرینه جاواب وئریر. ح.جاوید دیله و شعریته حاکیم صنعتکار ایدی. خ.علی‌میرزایئف بو باره ده یازیر: " ح.جاوید شعرین، پوئزیانین داخیلی سیرلرینی، مکانیکینی، استتیک ایمکان‌لارینی یاخشی بیلن قودرتلی شاعیر، پارلاق ایستعداد صاحیبی ایدی. یوکسک شعریت، بدیعی ووسعت اونون هم عومومی یارادیجیلیغی، هم ده درام اثرلری اوچون عئینی درجه ده سجیه‌وی‌دیر. گوجلو رومانتیک پافوسا، پسیکولوژی تاثیره مالیک لیریک، تراژیک دیالوق و مونولوق‌لار اوستاسی اولان ح.جاویدین پیئس‌لرینده شعر دیلی درام صنعتی‌نین و صحنه دیلی‌نین طلب‌لرینه اویغون اولاراق، یئنی معنا و ایفاده چالارلاری، خوصوصی دراماتیزم کسب ائدیر، حادیثه و اوبرازلارین بدیعی صیقلتینی، اموسیونال‌لیغینی آرتیریر، فیکیر و ایدئیانین داها یاخشی آچیلماسینا، دریندن قاورانیلماسینا ایمکان یارادیر، بوتونلوکله پوئتیک مزیته چئوریلیر " (علی‌میرزایئف خ. دراماتورقوموزدا ایدئال و قهرمان. ص. ۱۵۶). بو مولاحیظه‌لری عئینیله "جاوید تئاتری" نا دا عایید ائتمک اولار.
ح.جاویدی دونیانین بؤیوک رومانتیک صنعتکارلاریندان فرقلندیرن قووتلی بیر جهت وار: حسین جاویدین رومانتیزمی شرقین و بوتون دونیانین ان کامیل فلسفی جریانی اولان صوفیزم بولاغیندان دیریلیک سویو ایچیب. اونون قهرمان‌لاری حاقین درگاهینا گؤزل‌لیک و سئوگی قانادلاریندا گئدیب چاتا بیلرلر. "من فقط حوسن-خودا شاعیری‌یم // یئره ائنمم ده سما شاعیری‌یم " - میصراع‌لاری ح.جاویدین بوتون چرچیوه‌لری سؤکوب-داغیدان، انگین سمالارا قاپی آچان رومانتیک فلسفه‌سی‌دیر. خودانین هله هئچ کیمین گؤرمه‌دیگی حوسنو ان کامیل حوسندور. ح.جاوید بو مجهول، فقط ابدی گؤزل‌لیک منبعیی اولان ایلاهی حوسنو ترنّوم ائدیر.
شیخ صنعان اونا "پیر-مورشید" - دئیه موراجیعت ائدیر. او، خوماری گؤرونجه، "لااله الا الله! " - دئیه کلمه-شهادت گتیریر، اونا ایلاهی بیر وارلیق کیمی سجده قیلیر، اونو "نور-حقّ " آدلاندیریر. خومار دا شیخ صنعانی عئینی اوجالیقدا قیمت‌لندیریر.
اَوَت، ان مؤحترم، نجیب اینسان...
هله دورسون کمالی، معریفتی
اوندا وار سانکی اِولیا صیفتی
بو، آرتیق اینسانی یوخ، ایلاهی-میستیک بیر قیمت‌لندیرمه‌دیر. شیخ صنعان سئوگینی اوجالیغا دوغرو حرکت، عولوی بیر یوکسلیش حساب ائدیر: "بنی هر کیم سئورسه، یوکسلسین!" - دئییر، "شیخ صنعان" اثری میستیک-صوفی بیر سونلوقلا باشا چاتیر. رومانتیک فاجیعه‌نین سببی ایلاهی عشقدیر. عشق و اعتیقاد، عیبادت و محبت آراسینداکی کونفلیکتده عشق اعتیقادا... غالیب گلیر. شیخ صنعان خومارا اولان ایلاهی سئوگیده مخلوقدان خالیقه گئدن یولو اینتیخاب ائدیر. شیخ صنعانین (مجنون کیمی!) عادی اینسانلیقدان چیخدیغینی آرتیق ایکی آدام درک ائدیر: درویش و خومار! درویش صنعانا دئییر:
فضل-حق روُنوما کمالیندا،
پارلییور نور-حق جمالیندا.
سنده بیر اهل-حال علامتی وار،
سنده الان خودا قیافتی وار.
گؤروندوگو کیمی، ح.جاوید درویشین دیلی ایله شیخ صنعانی صیرف صوفی قهرمان کیمی تقدیم ائدیر. درویش ح.جاویدین اؤز اوبرازی ایدی. صدقی روح‌اله خاطیره‌لرینده یازیر: "ح.جاویدین " شیخ صنعان " فاجیعه‌سی‌نین تاماشاسیندا من همیشه درویش رولونو ایفا ائدیردیم. سونرالار بو رولو بعضاً باشقا آرتیست‌لر ده ایفا ائدیردیلر... مرحوم ح.جاوید همیشه منه دئیردی: " قارداشیم صدقی! بو اثرده کی درویش من اؤزومم. اونوتمایین کی، سیز منی اویناییرسینیز" . بئله‌لیکله ده درویش اثرده دراماتورقون بدیعی-فلسفی غایه‌سینی، استتیک ایدئالینی عکس ائتدیرن اوبرازدیر.
و داها بیر فاکت ماراقلی‌دیر: خومار شیخ صنعانین عالمینه رؤیادا، خیالدا داخیل اولور. آما جاوید اونو رؤیادا ساخلامیر، یئره ائندیریر، صنعانا رئال شکیلده تقدیم ائدیر. صنعان اؤز غئیر-عادی، ایلاهی محبتی ایله اونو یئردن گؤیه-سمالارا قالدیریر، اونا ملک کیمی اوچماق قودرتی بخش ائدیر. شیخ مروان شیخ صنعانی بیر قادیندان اؤترو دینی-ایمانی آتماقدا قینایاندا صنعان خومار "قادین دئییل، ملکدیر" دئییر، اونو " اولوهیت هئیکلی" آدلاندیریر.
۲۰. عصر آذربایجان رومانتیزمی ۱۹. عصر اوروپا رومانتیزمیندن فرقلی اولاراق دینی-مورالیست رومانتیزم دئییل، وطنداش رومانتیزمی ایدی. اوروپادا رومانتیزمی بیر ادبی-فلسفی جریان کیمی سنتیمنتالیزم حاضیرلامیشدی. اونا گؤره ده اوروپا رومانتیزمینده اموسیونال‌لیق، بوندان دولاییسی دینی-مورالیست ایستیقامت گوجلو ایدی. وطنداش ایدئالی‌نین ترنومونه وروپا رومانتیک‌لری – اینگیلیس ده بایرون و شِللی، فرانسه‌ده ویکتور هوقو، آلماندا داها ضعیف شکیلده هلدرلن چوخ-چوخ سونرالار گلیب چیخدیلار. آذربایجان رومانتیزمی اصلینده، اوروپا رومانتیزمی‌نین بیتدیگی، توکندیگی یئردن باشلاندی. بو، تامامیله یئنی دؤورون - تاریخده میلّی آزادلیق حرکات‌لاری چاغی‌نین ایدئال‌لاری ایله نفس آلان رومانتیزم ایدی. آذربایجان رومانتیزمی‌نین بیر فرقلی جهتی ده وار ایدی، او، مثلا، م.هادی‌نین یارادیجیلیغیندا دیقتی میلت، آزادلیق و وطن طالعیینه یؤنلتمکله برابر، هم ده اؤزونون اینسان ایدئالیندا میلّی‌لیک و عوموم‌بشری‌لیگی بیرلشدیردی. هر حالدا، رومانتیزم میلتین دیقتینی اونون اؤزونه یؤنلده بیلدی. بوتون حاللاردا رومانتیزمین بیر بدیعی-فلسفی جریان کیمی دؤنمز پرینسیپی دَییشمز قالیردی. او پرینسیپ بئله ایدی: " اینجه صنعت وارلیغین تحلیلی دئییل، ایدئال حقیقت آختاریشی‌دیر " (ژورژ ساند). آذربایجان رومانتیزمی‌نین کوریفئیی، فیلوسوف شاعیر حسین جاوید ده محض ح.جاوید تکجه ۲۰. عصر رومانتیزمی‌نین قودرتلی نوماینده‌سی دئییل، هم ده آذربایجان پوئزیاسیندا داهی م.فضولی یارادیجیلیغیندا زیروه‌لشن رومانتیکی‌نین قانونی، ایستعدادلی واریثی‌دیر. ح.جاویدی گؤیلره قالدیران هم ده اینسانی مجنونلاشدیران صوفی عبالی رومانتیک ایدی. ح.جاوید ایدئال حقیقت آختارا-آختارا عصرلرین اوستوندن آدلاییب مخلوقون خالیقه محبتینی ایدئال‌لاشدیران فضولی‌یه گلیب چیخمیشدی. بو عولوی گؤروش، طبیعی کی، یئرلرده یوخ، سمالاردا باش توتموشدو.
رومانتیک‌لر میلتین دردلرینی، وطنین موشکول طالعیینی، اینسان عذاب‌لارینی گؤروب، اونلارا علاج ائده بیلمه‌ین، ائله بونا گؤره ده سمالاردا سعادت آختاران شاعیرلر ایدی. اؤز دؤورونو " لیباسی گئجه‌لرین قارانلیغیندان بیچیلمیش موحیط" آدلاندیران م.هادی اورک قانی ایله یازیردی:
داغا دئرسن ائشیدر، سونرا وئرر عکس-صدا
داشا دؤنموش‌لره عکس ائیله‌مه‌دی فریادیم.
بؤیوک فیلوسوف ح.جاوید ایسه بئله دئییردی:
ایدراکی سؤنوک باشچی‌لارین غفلتی آنجاق
ائتمیش، ائده‌جک میلّتی هپ الده اویونجاق.
ح.جاوید خیال، شوبهه و حقیقت آراسیندا چیرپینیر، بؤیوک اومیدله ایدئال حقیقت آختاریردی:
هر قارانلیقدا چیرپینیر بیر نور
هر حقیقتده بیر خیال اویویور.
ح.جاویده گؤره، " موطلق حقیقت عشقدیر" ، "کدر ایدراک و دوشونجه علامتی‌دیر" ، "محبتدیر ان بؤیوک دین " ، " فدا اولماق یاشاماقدان اوستوندور" .
رومانتیک‌لرین، او جومله‌دن، بؤیوک فیلوسوف شاعیر ح.جاویدین فاجیعه‌سی بوندا ایدی کی، اونلارین سمالاردا خیالدان قوردوقلاری بوللور سعادت سارای‌لاری یئر حقیقت‌لری ایله اوز-اوزه گلیب توققوشور و چیلیک-چیلیک اولوردو. بو، اصلینده، رومانتیک اولویتین بدیعی-فلسفی تصدیقی ایدی.
۲۰. عصرین ۲۰-جی ایللرینی یئنی پرولتار ادبیاتی وینتچی‌لیگی، تکرچی‌لیگی ترنّوم ائتدیگی بیر دؤورده، ادبیاتین لنین‌دن و ایستالین‌دن بؤیوک آدام تانیمادیغی بیر دؤورده صحنه‌یه تورکون بؤیوک اوغلو امیر تئیمورو، اولو پئیغمبر محمد علیه‌السلامی، فیلوسوف-شاعیر عمر خیامی چیخاردی. بو، بؤیوک جسارت، یئنیلمز ایراده، مؤحتشم تاریخی اوزاق‌گؤرنلیک ایدی. بو، عئینی زاماندا، ح.جاوید رومانتیزمی‌نین تورکچولوکله باغلی‌لیغیندان ایره‌لی گلیردی.
کؤچورن: عباس ائلچین
