ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

میلّتچی‌لیک، اونون موحافیظه‌کار، لیبرال‌ و رادیکال فورمالاری

+0 بگندیم

میلّتچی‌لیک، اونون موحافیظه‌کار، لیبرال‌ و رادیکال فورمالاری

فرید ذولفقارلی 

   تاریخاً اینسان‌لار اؤز اجدادلاری‌نین عادت-عنعنه‌لرینه، دوغما تورپاق‌لارینا، قرارلاشدیریلمیش اراضی‌لری و بوردا مؤوجود اولان حاکیمیت‌لرینه صادیق اولموشلار. لاکین، 18-جی عصرین سونلاری اینسان جمعیتینده یارانان یئنی مئیل‌لر (مثلاً، معاریفچی‌لیک حرکاتی، صنایع اینقیلابی) اینسان‌لاری میلّتچی‌لیگه سؤوق ائتمگه باشلامیشدی. بئله‌لیکله، میلّتچی‌لیک مودرن آنلاییش اولاراق، ایلک دفعه  18-جی عصرین سونو، 19-جو عصرین اوّلی اوروپادا مئیدانا گلمیش و موختلیف زامان‌لاردا، فرقلی اوروپا اؤلکه‌لرینده بیر نئچه فورمادا تظاهور ائتمیشدیر. سونرالار میلّتچی‌لیک ایجتیماعی و فردی حیاتین عومومی‌ قبول اولونان، آیریلماز دویغوسونا و چاغداش تاریخین یئگانه موعین‌ائدیجی فاکتورونا چئوریلمیشدیر. اونون ایلک گوجلو تظاهورلری کیمی فرانسه و آمریکا اینقیلاب‌لارینی نومونه گؤسترمک اولار. 19-جو عصرین اوّل‌لریندن باشلایاراق میلّتچی‌لیک مرکزی اوروپادا گئنیش یاییلمیش و سونرالار لاتین آمریکاسی، داها سونرا ایسه شرقی و جنوبی اوروپا اؤلکه‌لرینه نوفوذ ائتمیشدیر. 20-جی عصرین اوّل‌لری ایسه میلّتچی‌لیک قدیم آسیا و آفریقا تورپاق‌لاریندا چیچکلنمگه باشلامیشدیر. بئله‌لیکله، 19-جو عصر " اوروپا میلّتچی‌لیگی عصری " آدلانیرسا، 20-جی عصر ده آسیا و آفریقا میلّتچی‌لیگی عصری حساب اولونور (Kohn 2018, par. 1-2). 

   گوجلو دؤولت‌‌ قوروجولوغوندا میلّت و میلّی شوعور آنلاییشی‌نین دوغرو درک اولونماسی و تشویق ائدیلمه‌سی ضروری عامیل‌لردن بیری‌دیر. بو سببدن میلّت و میلّتچی‌لیگین تاریخی کؤکلری و تکامولو، اونون یارانما شرط‌لری و سبب‌‌لری همچنین موختلیف اؤلکه‌لرده کی  تظاهور فورمالاری درین تدقیق اولونمالی و اؤیره‌نیلمه‌لی‌دیر. او، تاریخی ضرورتدن دوغان فلسفی-مدنی آنلاییش، سوسیال-سیاسی ایدئیا، مفکوره و موباریزه فورماسی کیمی گئنیش آراشدیریلمالی، موثبت و منفی تظاهورلری اؤیره‌نیلمه‌لی‌دیر. اونون موثبت جهت‌لریندن فایدالاناراق گوجلو، مسئولیتلی و تعصوبکئش میلّت قوروجولوغو ایستیقامتینده تدبیرلر حیاتا کئچیرتمک مومکون‌دور.     

  ایکینجی دونیا موحاریبه‌سینه کیمی (میلّت) میلّتچی‌لیک پراکنده شکیلده آراشدیرلسا دا، موحاریبه‌دن سونرا آمریکا و اوروپادا کارلتون هئیس، هانس کوهن، آلفرد کوببان، لویز اسنایدر کیمی تاریخچی‌لر، کارل دویش، إلی کِدوْری، تام نایرن، جون بروللی، إریک ج. هابسبام‌، إرنست قِللنِر، بِنِدیکت آندرسون کیمی مودرنیست‌لر و 1980-90-جی ایللردن اعتیباراً إتنو-سمبول‌چو جان آرمسترانگ، آنتونی د. اسمیت، جان هاتچینسون کیمی نظریه‌چی‌لر طرفیندن -  " حاضیر بیر ایجتیماعی کاتقوریا " ،  " مودرن دؤور آنلاییشی "  کیمی و " إتنیک کئچمیش و مدنی عامیل‌لر "  کونتکستیندن - داها گئنیش و سیستملی شکیلده تدقیق اولونموشدور (نصیبوو 2015، پار. 7-9). 

    بو آراشدیرمادا میلّت، میلّتچی‌لیک آنلاییش‌لاری و میلّتچی‌لیگین لیبرال‌، موحافیظه‌کار و رادیکال فورمالاری موختلیف ادبیات، آکادمیک مقاله و دیگر اینترنت رسورس‌لارینا (إنسیکلوپدیا و س.) ایستیناداً آراشدیریلمیشدیر. آراشدیرمانین مقصدی میلّت و میلّتچی‌لیک آنلاییش‌لارینا موختلیف یاناشمالاری و باخیش‌لاری تحلیل ائده‌رک اوروپا میلّتچی‌لیگی‌نین مئیدانا گلمه‌سی و فورمالاشماسینی، همچنین، میلّتچی‌لیگه چاغداش باخیش‌لاری موذاکیره ائتمک و لیبرال‌، رادیکال و موحافیظه‌کار میلّتچی‌لیگین اؤزل خوصوصیت‌‌لرینی گؤسترمکدن عیبارت‌دیر. آراشدیرمادا قارشی‌یا قویولان مقصدلردن بیری ده  " میلّتچی‌لیک نگاتیو یوخسا، پوزیتیو فنومن‌دیر؟ "  سوالینا جاواب وئرمکدن عیبارت‌دیر. عومومی‌‌لیکده آراشدیرما بئش حیصه‌دن عیبارت‌دیر. بیرینجی حیصه ده میلّت و میلّتچی‌لیک آنلاییشینا موختلیف باخیش‌لار، ایضاح‌لار و یاناشمالار موذاکیره‌لی شکیلده تقدیم ائدیلمیشدیر. آراشدیرمانین ایکینجی و اوچونجو بؤلمه‌سینده میلّتچی‌لیگین اوچ فورماسی - لیبرال‌، موحافیظه‌کار و رادیکال میلّتچی‌لیک - موذاکیره ائدیله رک اونلارین فرقلی خوصوصیت‌‌لری تحلیل و ایضاح ائدیلمیشدیر. دؤردونجو حیصه میلّتچی‌لیگه آلچالدیجی موناسیبته فرقلی ایضاح گتیرمکله، 19-جو عصر فنومنی‌نین نه اوچون داها چوخ نظری و علمی آراشدیریلماسی‌نین ضروری‌لیگینی ایضاح ائتمکدن عیبارت‌دیر. سونونجو، بئشینجی حیصه‌ده آراشدیرمانین عومومی‌ نتیجه‌لری و یئکون فیکیرلر اؤز عکسینی تاپمیشدیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, میلتچی‌لیک, میلت,

ضیا گؤک‌آلپ‌-ا گؤره، کولتور - مدنیّت و آیدین‌لارین وظیفه‌لری

+0 بگندیم

ضیا گؤک‌آلپ‌-ا گؤره، کولتور - مدنیّت و آیدین‌لارین وظیفه‌لری    

  ملکه متینتاش 

  عوثمانلی‌ و ائرکن تورکیه دؤنمینده ایلک تورک توپلوم بیلیمجیسی اولاراق آنیلان ضیا گؤک‌آلپ، عوثمانلی‌ ایمپراتورلوغونون پارچالانما دؤنمینده گئچن حیاتی بویونجا میلّتینی بؤهراندان قورتارماق و اوجالتماق نامینه بؤیوک ایشلر گؤرموش  بیر آددیر. عوثمانلی‌‌نین ان گرگین دؤنمینده یاشاماسی و فیکیر صحنه‌سینه بو دؤنمده چیخماسی گؤک‌آلپ‌ین اثرلرینده گره‌ک چؤزوم آختارما‌لاری گرکسه ده سوسیولوژیک تحلیل‌لر باخیمیندان آچیقجا گؤرولور. عوثمانلی‌‌نین سون دؤنم‌لرینده فرقلی آلان‌لاردا یاشانان بؤیوک چاپلی پروبلم‌لری تحلیل ائتمیش و چؤزوم یول‌لاری اؤنرمیشدیر. گرک باتی و دوغو آلانینی قاپسایان تحصیلی، گرکسه ده خالقا یاخین‌لیغی و میلّی کولتوره وئردیگی دَگر ایله او دؤنمده بیر چوخ آیدین‌ین رادیکال دوشونجه‌لرینه قارشی گؤک‌آلپ اوبژکتیو  و راسیونال چؤزوم‌لر سونماغی باشارمیش بیر آددیر. گؤک‌آلپ‌ین اوزرینده چالیشدیغی باشلیق‌لاردان بعضی‌لری، کولتور و مدنیّت قونوسونداکی تعریف‌لری، آیدین‌لارین دؤنمده‌کی  دورومو اوزرینه سوسیولوژیک تحلیل‌لری و دؤنمده یایغین اولموش باتیلی‌لاشما فیکرینه یاناشمالاری‌دیر. اؤزل‌لیکله گؤک‌آلپ بو سیاسی مسله‌لری قاپسایان باشلیق‌لار ایچینده، آیدین‌لار و خالق آراسینداکی ایلیشکی اوزرینه قوردوغو ایده‌آلی و باتی‌نی نئجه قبول ائتمه‌میز گرکدیگینی آچیقلایان یازی‌لاری ایله اؤز دؤنمینده و گونوموزده بیر فیکیر رهبری حالینا گلمیشدیر.    



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورکیه, تورک, تورکچولوک, میللی, تاریخ, کولتور, مدنیت,

آذربایجان تورکچولوگو مفکوره‌سی و محمد امین رسول‌زاده

+0 بگندیم

آذربایجان تورکچولوگو مفکوره‌سی و محمد امین رسول‌زاده

دوکتور فایق علی اکبرلی

   آذربایجان تورکچولوگو مفکوره‌سی میلّی آزادلیق حرکاتی‌نین تکامول پروسه‌سی‌نین منطیقی نتیجه‌سی اولماقلا یاناشی، ۲۰-جی عصرین اوللرینده دونیادا باش وئر‌ن موهوم حادثه‌لر (بالکان ساوا‌شی، ۱-جی دونیا ساواشی، ۲-جی روس بورژوا اینقیلابی و س.) و بیر سیرا دیگر عامیللر (میلّی اؤزونودرک، اینقیلابی ایدئیالارین گوجله‌نمه‌سی، چار روسیه‌سینی اسارتی آلتیندا اولان موختلیف خالقلارین آزادلیق حرکاتی) موهوم رول اوینامیشدی. محض بو تاریخی اولایلارین و میلّی آزادلیق حرکاتلاری‌نین تأثیری آلتیندا قوزئی آذربایجانداکی میلّی روحلو ایسلامچیلار-تورکچولر، لیبراللار و اینقیلابچیلار واحید عقیده اطرافیندا بیرلشه‌رک میلّی-موستقیل تاکتیک یوروتمگه باشلامیشلار. بو دؤورده‌کی حادثه‌لرین گئدیشی ایسه ایدئیا باخیمدان میلّی لیبراللارین و تورکچولرین، تاکتیک باخیمیندان ایسه میلّی اینقیلابچیلارین (مارکسیستلرین) دوزگون یول توتدوغونو تصدیق ائتمیشدی. آذربایجان تورکچولوگونون یارانماسیندا و اینکیشافیندا دا اساس تکان‌وئریجی، کاتالیزاتور رولونو ایسه تورکچولوک، ایسلامچیلیق و موعاصیرلشمک کیمی ایدئیا خطلری اوینامیشدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, تورکچولوک, میللی,

میلّی دؤولتچیلیک تاریخیمیزین پارلاق سیماسی؛ فتحعلی خان خویسکی

+0 بگندیم

میلّی دؤولتچیلیک تاریخیمیزین پارلاق سیماسی؛ فتحعلی خان خویسکی

     میلّی ایستیقلال ایدئیالاری ایله یاشاییب-یارادان ضیالیلار خالقین دؤیونن قلبی، دوشونن بئینی، میلّی یادداشین، میلّی روحون داشیییجیسی کیمی تاریخی فونکسیانی همیشه لیاقتله یئرینه یئتیرمیشلر. خالقیمیزین موستقیل‌لیک ایده‌آلی‌‌نین گئرچکلشدیریلمه‌سینده، آذربایجا‌نین تاریخی دؤولتچیلیک عنعنه‌لری زمینینده میلّی دؤولت قورولوشونون یارادیلماسیندا بؤیوک خیدمتلر گؤسترمیش شخصیتلردن بیری ده گؤرکملی اجتماعی-سیاسی خادیم، ایستیقلال موجادیله‌میزین پارلاق سیماسی فتحعلی خان خویسکی‌دیر.

هر شئیدن اوّل، خالق اوچون چالیشماق، میلّی موستقیل‌لیگین، دؤولتچیلیگین قورولماسینا خیدمت ائتمک، میلّتین گله‌جک اینکیشافی نامینه یورولمادان، غزمله فعالیت گؤسترمک گؤرکملی شخصیتین حیات آمالینا، مقصدینه چئوریلمیشدی. بو آمال، غایه ایسه اؤزنؤوبه‌سینده، اونون معنوی دونیاسیندان، وطن عشقیندن قایناقلانیردی. تکجه تورک خالقلاری ایچریسینده دئییل، عموماً موسلمان دونیاسیندا ایلک دموکراتیک، پارلامانلی جومهوریت - آذربایجان خالق جومهوریتی‌‌نین تمل داشینی قویانلاردان بیری، میلّی حؤکومتین ایلک قوروجوسو فتحعلی خان خویسکی‌نین چتین، کشمکش‌لی، لاکین شرفلی حیاتی، خالقین میلّی ایستیقلال موباریزه‌سینه حصر ائدیلمیش بوتؤو عؤمور یولو تاریخیمیزین شانلی صحیفه‌سینی تشکیل ائدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آأذربایجان, میللی,

دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز! (دیل، اونسیت، کولتور و میلّت)

+0 بگندیم


دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز!

(دیل، اونسیت، کولتور و میلّت) 

آینور طالیبلی 

    تاریخده نوفوذ قازانمیش میلّتلرین و اونلارین کولتورلری‌نین، مدنیّتلری‌نین وار اولدوغونو گؤسترن ان اؤنده دلیل هئچ شوبهه‌سیز کی، اونلارین دیللریدیر. محض بو دا بیلینیر کی، بیر میلّتی اولوشدوران، مئیدانا گتیرن تمل باغلاردان - قاوراملاردان بیری و ان اساسی دیلدیر.بو آراشدیرمامیزین مؤوضوسو دیل قاورامی، دیل و دوشونجه آراسینداکی علاقه، دیلین میلّتین و میلّتلرین کولتورلری‌نین مئیدانا گلمه‌سینده‌کی رولو، بیز تورکلرین دیلی و اورتاق تورکجه‌‌نین اؤنمی اولاجاقدیر. 
دیل قاورامی حاقّیندا چوخ تانیم واردیر. اسکی زامانلاردان بری دیلچیلر طرفیندن "دیل" قاورامی موختلیف شکیل‌لرده تانیملانمیش اولسا دا، بو تانیملار آراسیندا بیر-بیرینی حؤکماً بوشا چیخاراجاق دوزئیده بیر فرقلیلیک مؤوجود دئییلدیر. 
بونلارین بیر قیسمی بئله‌دیر: تاریخسل، توپلومسال و کولتورل بیر اولقو – قاورام اولاراق دیل اینسا‌نین اؤزونو و دونیانی آنلاماسینی تأمین ائدن و اینسانلار ایله ایلَتیشیمی – اونسیتی و آنلاشمانی مومکون ائدن تمل اینسانی یئتیدیر. مشهور دیلچی، تورکولوق محرّم ائرگین دوشونجه‌سینه گؤره ایسه "دیل اینسانلار آراسیندا آنلاشیلمانی تأمین ائدن طبیعی بیر آراج – واسیطه، اؤزونه‌مخصوص یاسالاری – قانونلاری اولان و آنجاق بو قانونلار چرجیوه‌سینده گلیشن - اینکیشاف ائدن جانلی بیر وارلیق، تملی بیلینمه‌ین زامانلاردا آتیلمیش گیزلی آنلاشمالار سیستمی، سسلردن هؤرولموش توپلومسال بیر قورومدور". بو تانیما گؤره دیل، یوزیللر بویو گلیشه‌رک مئیدانا گلمیش سوسیال بیر قورومدور. میلّتی بیرلشدیرمکده و قورومادا تأثیرلی گوجلو بیر اورتاق میراثدیر. باشقا بیر ایفادیله دیل طبیعی و سیستملی بیر آنلاشما واسیطه‌سیدیر؛ میلّی کولتورون آیناسی و داشیییجی‌سیدیر؛ توپلومون کولتورل دَیرلرینی ایفاده ائتمک اوچون واسیطه اولاراق بیرلیک و بوتونلوگو مئیدانا گتیرمکده تأثیرلی بیر عونصوردور. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, آنادیلی, دیل,

جلیل محمدقولوزاده و میلّی دیل مسله‌سی...

+0 بگندیم

جلیل محمدقولوزاده و میلّی دیل مسله‌سی... 
ائلچین ابراهیموو

...تورک کوتله‌لری اوچون ادبی دیله و عومومی ایملایا چوخ بؤیوک احتیاج واردیر و اعتیقادیمیز دا بوندادیر کی، بیر بئله دیل گئج-تئز ووجودا گله‌جکدیر... 
                                                                جلیل محمدقولوزاده 
  

    جلیل محمدقولوزاده یارادیجیلیغی ایله آذربایجان مدنیّتی و ایجتیماعی فیکیر تاریخینده ابدیاشارلیق قازانمیش گؤرکملی و بؤیوک شخصیتلردن بیریدیر. البتّه او، بو زیروه‌یه ابدیاشارلیغین تمیناتچیسی، نوواتورلوغون ان باریز نومونه‌سی کیمی مئیدانا چیخان یارادیجیلیغیندا - ایستر ادبی، ایسترسه ده ایجتیماعی فعالیتینده بیر چوخ ایلکلره ایمضا آتماسی ایله اوجالمیشدیر. آذربایجان ادبیاتیندا تنقیدی-رئالیست نثرین و ایلک ساتیریک مطبوع اورقا‌نین ("ملا نصرالدین") اساسی‌نین قویولماسی، میلّی دراماتورگیامیزدا تراژی‌کومئدیا‌نین، ایلک آللئقوریک منظوم درامین یارادیلماسی و س. یئنیلیکلر بو بؤیوک صنعتکارین آدی ایله باغلیدیر. ادیبین ادبی-ایجتیماعی فعالیتینه نظر یئتیردیکده بیر داها امین اولورسان کی، بو چوخ‌شاخه‌لی فعالیتین آرخاسیندا وطن، میلّت سئوگیسی، خالقینا، اونون میلّی دیلینه بؤیوک محبت و صداقت دایانیر. 
قئید ائتمک لازیمدیر کی، ادیب یارادیجیلیغی‌نین بوتون ساحه لرینده آنا دیلی (میلّی دیل - ائ.ای.) مسله‌سینه خوصوصی دیقّت آییرمیشدیر. گؤرکملی عالیم میر جلال پاشایئو بو باره‌ده بئله یازیر: "جلیل محمدقولوزاده جسارتله دانیشیق دیلینی، جانلی دیلی، آذربایجانلیلارین شیرین، الوان، آهنگدار، مزه‌لی، سلیس، سربست دانیشیغینی یازیا، کیتابا، حتّی بدیعی اثره گتیرمیشدیر". 
آذربایجاندا اون دوققوزنجو عصرین ایکینجی یاریسیندا آنا دیلیمیزین صافلیغی اوغروندا و الیفبا مسله‌سی ایله باغلی میرزه فتحعلی آخوندزاده، حسن بیگ زردابی، فیریدون بیگ کؤچرلی و عمر فایق نعمان‌زاده طرفیندن آپاریلان موباریزه‌نی ییرمینجی عصرین اوّللرینده جلیل محمدقولوزاده و ناشیری اولدوغو "ملا نصرالدین" ژورنالی داوام ائتدیرمیشدیر.  


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, آنادیلی, دیل, الیفبا,

آذربایجانچیلیق و میلّی کاراکتئر

+0 بگندیم

آذربایجانچیلیق و میلّی کاراکتئر 

واحد عمروو
فلسفه اوزره فلسفه دوکتورو

آذربایجا‌نین دؤولتچیلیگی‌نین داها دا فورمالاشماسینا و اینکیشافینا تاثیر ائدن ان گوجلو عامیللردن بیری ده میلّی کاراکتئردیر. بعضی تدقیقاتچیلار میلّی کاراکتئری میلّت آنلاییشی ایله سیخ باغلی تحلیل ائده‌رک، میلّی کاراکتئری میلّی پسیکولوژ‌ی‌‌نین استروکتورونا داخیل ائدیرلر. قازاخ تدقیقاتچیسی ن.جاندیلدینین فیکرینجه، میلّی پسیکولوژ‌ی‌‌نین استروکتورونا آشاغیداکیلار داخیلدیر:

1) میلّی کاراکتئر

2) میلّی حیسّلر 

3) میلّی اؤزونودرک 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, میللی,

بختیار واهاب‌زاده‌نین آنادیلی اوغروندا موباریزه‌سی

+0 بگندیم

BƏXTİYAR VƏHABZADƏ

بختیار واهاب‌زاده‌نین آنادیلی اوغروندا موباریزه‌سی 
دوکتور اردال کارامان

قافقاز اونیوئرسیتئتی تورک دیلی و ادبییّاتی بؤلومو

کؤچورن: عباس ائلچین


اؤزت 
روسلارین، آذربایجانی ایشغال ائتمه‌سییله بیرلیکده هر آلاندا چئشیدلی دَییشیکلیکلر یارانیر.  بو آلانلاردان بیریسی ده دیلدیر. بو تاریخدن إعتیبارن آذربایجان تورکجه‌سی ایکینجی پلاندا قالیر. روسجا‌نین اؤن پلاندا توتولدوغو بو دؤنمده، آیدینلارین آنادیلین اؤنمینی وورغولایان چئشیدلی چالیشمالارلا خالقی بیلینجلندیردیکلرینی گؤروروک. بو آیدینلاردان بیریسی ده شئعیرلرییله بیر عؤمور بویو آنادیلی‌نین گرکلیلیگینی وورغولایان بختیار واهاب‌زاده‌دیر. واهاب‌زاده‌‌نین، سوْوتئتلر بیرلیگی دؤنمینده، اؤِزنه مخصوص بیر اوسلوبلا، میلّتین گله‌جگی و دوامی اوچون آنادیلی‌نین اؤنمینی و گرکلیلیگینی وورغولادیغینی، بو آلاندا قلمییله موباریزه ائتدیگینی گؤرمکده‌ییک. چالیشمامیزدا، شاعیرین، بوتون باسقیلارا باخمایاراق، بو اوغوردا وئرمیش اولدوغو موباریزه‌نی اله آلدیق. 

آچار سؤزلر: بختیار واهاب‌زاده، آنادیلی، شئعیر، موباریزه 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : بختیار واهاب‌زاده, آذربایجان, میللی, آنادیلی, دیل,

شهریار ؛ میلّی بیرلیک و همرأی‌لیک شاعیری کیمی

+0 بگندیم

شهریار ؛ میلّی بیرلیک و همرأی‌لیک شاعیری کیمی
رامیز قاسیموو 
فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو

آنا دیللی شئعیریمیزین زنگینلشمه‌سینده آذربایجان ادبیاتی‌نین گؤرکملی سؤز اوستادلاریندان بیری، اؤز یارادیجیلیغی ایله حئیدربابا داغی کیمی ووقارلا دایانان شهریار یارادیجیلیغی‌نین موستثنا خیدمتلری وار.
حیاتی کئشمکئشلرله دولو اولان بؤیوک صنعتکارین زنگین ایرثی آذربایجان شئعیری‌نین اینکیشافینا خیدمتلرله برابر، میلّی دَیرلریمیز، خوصوصیله آنا دیلیمیز، عومومن آذربایجانچیلیغا قویولان ان سانباللی معنوی آبیده‌دیر.
شاعیرین اؤزونون دئدیگی کیمی: 

دئدیم: آذر ائلیمین بیر یارالی نیسگیلی‌یم من.
نیسگیل اولسام دا، گولوم، بیر ابدی سئوگیلی‌یم من.
ائل منی آتسا دا، اؤز گولشه‌نیمین بولبولویم من. 
ائلیمین فارسجا دا دردینی سؤیلر دیلی‌یم من. 
حاقّا دوغرو نه قارانلیق ایسه، ائل مشعلی‌یم من. 
ابدییت گولویم من! 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : محمدحسین شهریار, آذربایجان, میللی,

آذربایجان دایانیش شعری -شهریار

+0 بگندیم

آذربایجان دایانیش شعری -شهریار
محمدرضا کریمی

بوتون آذربایجان و ایران ادبیاتیندا سؤز مولکونون شهریاری، محمد حسین بهجت تبریزی 1285 جی ایلده دونیایا گلیب، ایلک اؤنجه فارس دیلینده تانینمیش بیر شاعیر اولاراق، 1332 جی ایلده آناسی‌نین ایسته‌یی اساسیندا «حیدربابایا سلام» اثرینی یاراتدی و یوزلرجه شاعیری دیله گتیریب، یوزلر شاعیرین دیلینی آچدی.

حیدربابایا سلام اوچون500 دن آرتیق بنزه‌تمه‌لر یازیلیب، بیر مکتب یاراندی. آنجاق شهریار تازا باشا دوشور کی شعر نه‌دیر و دیل نه‌دیر. «حیدربابایا سلام» ین سسی دونیایا یاییلیر و سینیرلاردان ائشیگه چیخیر. آز بیر زاماندا دونیا دیللرینه ترجومه اولاراق یاییلیر. چوخلو نهنگ شاعیرلر اونونلا مکتوبلاشیرلار. بو آرادا قره‌چورلو (سهند) ین مکتوبو، شهریاری اودا چکیر، اوندا ایلهام قایناغی جوشور، اؤزونه گلیر و وحی کیمی دئیه‌رک «سهندیه» اثرینی یارادیر. «سهندیه» چاغداش آذربایجان شعری‌نین شاه اثری کیمی یارانیر و حتا شهریار اونو بیر ایلهام بیله‌رک اؤز ایشی سایمیر. آنجاق شهریار اؤزونه گلمیش و تورک دیلین و تورک شعرینی منیمسه‌یه‌رک گؤزه‌ل قوشمالار و غزللری سؤیلور و 80 ایل یارادیجیلیقدان سونرا بو سونوجا چاتیر کی:

تورکون دیلی تک سئوگیلی ـ ایستکلی دیل اولماز!



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : محمدحسین شهریار, آذربایجان, میللی,

تورک دوشونجه‌سی‌نین عظمتلی آبیده‌سی

+0 بگندیم

تورک دوشونجه‌سی‌نین عظمتلی آبیده‌سی 
آیتک ذاکیرقیزی (ممّدووا) 
فلسفه دوکتورو 

بوتون تورکلرین عئینی دیلده بیرلشه بیله‌جگینی ثوبوت ائدن آرقومئنت - “ترجومان” 

     تورک دونیاسی‌نین بؤیوک دوهاسی ایسماییل بَی قاسپیرالی (1851-1914) مدنییت تاریخینده میثیلسیز خیدمت گؤسترمیشدیر. اونون ناشیری اولدوغو، اون دوققوزنجو عصرین سونو–ییرمینجی عصرین اوّللرینده چاپدان چیخان “ترجومان” قزئتی تورک خالقلاری‌نین دوشونجه‌سینده عظمتلی یئر توتور. بو ایل آپرئل آییندا “ترجومان” قزئتی‌نین 135 ایللیگیدیر.
“ترجومان” قزئتینی ایسماییل بَی قاسپیرالی‌نین ان بؤیوک اثری آدلاندیران بؤیوک موتفکّیر یوسیف بَی آکچورا یازمیشدیر کی، “ترجومان” قزئتی اوتوز ایلدیر مسلگینی، فیکرینی اصلا دییشدیرمه‌دن، فاصیله‌سیز داوام ائدیر. “ترجومان” هر نوسخه‌سینده اؤز مسلگینی بئله ایفاده ائدیر: "تورک، تاتار، آذربایجان، کوُموُک، نوْقای، باشقیرد، اؤزبک، سارت، تارانچا، کاشغاری، تورکمن و سایر آدلارلا بیلینن تورک قؤوملری‌نین جومله‌سی آراسیندا یاییلمیش و معلوم اولان “ترجومان” ،موسلمانلار آراسیندا معاریفین اینتیشارینا و ایسلام مکتبلری‌نین ایصلاحینا چالیشیر. ساده و آچیق هر کس آنلایاجاق صورتده قلم ایشله‌دیر".
تورکییه‌‌نین گؤرکملی ایجتیماعی خادیمی ضیا گؤک‌آلپ میرزه فتعلی آخوندزاده‌نی و ایسماییل بَی قاسپیرالینی روسییادا یئتیشن ایکی بؤیوک تورکچو آدلاندیرمیشدیر. میرزه فتعلی آخوندزاده‌نین "آذربایجان تورکجه‌سینده یازدیغی اؤزونه‌مخصوص کومئدییالار، بوتون آوروپا دیللرینه چئوریلمیشدیر. قیریمدا “ترجومان” قزئتینی چیخاران ایسماییل بَی قاسپیرالی‌نین تورکچولوکده‌کی پرینسیپی "دیلده، دوشونجه‌ده و ایشده بیرلیک" ایدی “ترجومان” قزئتینی شیمال تورکلری آنلادیغی قدر شرق تورکلرییله غرب تورکلری ده آنلاردی. بوتون تورکلرین عئینی دیلده بیرلشه بیله‌جگینه، بو قزئتین وارلیغی جانلی بیر آرقومئنتدیر". 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورکلوک, تورک, تورک دونیاسی, دیل, میللی,

تورکییه ادبییّاتیندا تورکچولوک و میلّییت‌چیلیک ایدئولوگییاسی

+0 بگندیم

تورکییه ادبییّاتیندا تورکچولوک و میلّییت‌چیلیک ایدئولوگییاسی

آیدان اومودووا

    تورکییه ادبییّاتی تاریخی‌نین دیقته لاییق مرحله‌لریندن بیری اولان میلّی ادبییّات 1911-جی ایلده عؤمر سئیف‌الدین و مسلکداشلاری‌نین سلانیکده نشر ائتدیکلری "گنج قلملر" ژورنالی ایله باشلاییب، 1923-جو ایلده جومهورییتین قورولماسینا قدر فعالیت گؤسترن بیر ادبی جریاندیر. اساسیندا تورکییه تورکجه‌سی‌نین ساده‌لشدیریلمه‌سی پرینسیپی اولان میلّی ادبییّات ضییا گؤک‌آلپین بو حرکاتا قوشولماسیندان سونرا    تورکچولوک دوشونجه‌سی ایله داها دا قوووتلنمیشدیر.

   تورکچولوک - "تورک بیرلیگی" پرینسیپی ایله حرکت ائدیب دونیاداکی بوتون تورکلری میلّی دوشونجه و دویغو اطرافیندا بیرلشدیرمگی قارشیسینا مقصد قویان سیاسی بیر جریاندیر. ایلک نؤوبه‌ده "تورانجی" بیر فیکیرله یئر اوزونده‌کی بوتون تورک عیرقینی بیر آرایا توپلاماق هدفلنمیشدیر. داها سونرا بو مقصد بیر آز داها کیچیکلشدیریله‌رک آنادولو و اورتا آسییا تورکلریندن عیبارت بیر دؤولت قورما ایستیقامتینده اینکیشاف ائتمیش، لاکین بوتون بو سعی‌لر بوشا چیخاراق"آنادولو تورکلوگو" ایدئیاسی آکتوال‌لیق قازانمیشدیر. تورک ادبییّاتی تاریخی‌نین بؤیوک تورکچو-میلّییتچی شخصیتی اولان ضییا گؤک آلپ "توران" آدلی شئعیرینده "تورانجیلیق" دوشونجه‌سینی بئله ایفاده ائتمیشدیر:

 وطن؛ نه تورکییه‌دیر تورکلره، نه تورکوستان،

وطن؛ بؤیوک و مقدس بیر اؤلکه‌دیر: توران!



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورکیه ادبیاتی, تورک, میللی, تورک دونیاسی,

"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک

+0 بگندیم

"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک

       آذربایجان خالقی‌نین دونیا ادبیاتینا بخش ائتدیگی ان نادیر اینجیلردن بیری "کیتابی-دده قورقود" داستانیدیر. هله اوشاق واختیندان تانیش اولدوغوموز و باره‌لرینده هوسله اوخودوغوموز داستان قهرمانلاری - دیرسه خا‌نین اوغلو بوغاج، دلی دومرول، قانتورالی، قازان خا‌نین اوغلو اوروز هر بیر آذربایجان گنجی‌نین سئودیگی، پرستیش ائتدیگی و بنزه‌مگه چالیشدیغی اوبرازلاردیر.

       آذربایجان گنجلیگی وطنی، یوردو، آتانی، آنانی سئومگی، وطن اوغروندا دؤیوشمگی و گره‌کن زاماندا شهید اولماغی "دده قورقود" اوبرازلاریندان اؤیره‌نیب.

       "دده قورقود" بئشیکدن مکتب پارتاسینا، عالی مکتب آودیتورییاسیندان عاییله حیاتینادک دایم بیزی "ایزله‌ییب".

       "دده قورقود" ائپوسو بیزه بللی اولان بوتون قهرمانلیق و وطنپرورلیک مضمونو ایله بیرگه قالین اوغوز ائلی‌نین دوشونجه سیستئمینی ده کیفایت قدر نوماییش ائتدیریر. آما مسله اوندا دئییل کی، هر بیر فولکلور نومونه‌سی، یاخود فولکلور آبیده‌سی خالق تفکّورونون جانلی اینعیکاس فورماسیدیر، هم ده معنا و مطلب اوندادیر کی، خالق تفکّورونون قورویوجوسو اولان ائپوس متنی خالقین همین متنده آچیق شکیلده ایفاده ائده بیلمه‌دیگی بیر سیرا فیکیرلرین ده موحافیظه مکانیدیر.

      "کیتابی-دده قورقود" آذربایجان ادبیاتی‌نین چوخ قدیم نومونه‌لریندن بیریدیر. "کیتابی-دده قورقود" دیلیمیزین، ادبیاتیمیزین، داستان یارادیجیلیغیمیزین، عومومیتله مدنیتیمیزین تاریخینی اؤیرنمکده بؤیوک اهمیته مالیکدیر. اوغوز تورکلری‌نین تاریخینی عکس ائتدیرن "کیتابی-دده قورقود" یوکسک بشری ایدئاللار ترنّومچوسو کیمی دونیا خالقلاری‌نین معنوی ثروتلر خزینه‌سینه داخیل اولموشدور و دونیا ادبیاتی تاریخینده خوصوصی یئر توتور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, دستان, تورک, دده قورقود,

آذربایجانچیلیق موللانصرالدینچیلرین فردی یارادیجیلیق کونتئکستینده: محمدسعید اوردوبادی

+0 بگندیم

گؤرکملی موللانصرالدینچی، آذربایجانچیلیق مفکوره‌سی‌نین داشیییجیسی، آذربایجان تاریخی روما‌نینین یارادیجیسی، شاعیر، دراماتورق، ترجومه‌چی، پوبلیسیست، ایجتیماعی خادیم محمد سعید اوردوبادی

آذربایجانچیلیق موللانصرالدینچیلرین فردی یارادیجیلیق کونتئکستینده:

محمدسعید اوردوبادی

آللاهوئردی محمدلی ؛ فیلولوگییا عئلملری نامیزه‌دی

کؤچورن: عباس ائلچین

       "موللا نصرالدین" ادبی مکتبی‌نین نوماینده‌لری سیراسیندا محمد سعید اوردوبادی‌نین آدی حؤرمتله و ایفتیخارلا چکیلیر. "موللا نصرالدین" ژورنالی اونون یارادیجیلیغیندا و گله‌جک طالعیینده موهوم رول اوینامیشدیر. محمد سعید اوردوبادی ژورنالین فعال مؤلیفلریندن بیری اولموش، پوبلیسیست یازیلاری، ساتیریک شئعیرلری و ترجومه‌لری ایله بو ژورنالدا چیخیش ائتمیشدیر. ماراقلیدیر کی، 1906-جی ایلده "موللا نصرالدین"این "غئیرت" مطبعه‌سینده اونون "غفلت" آدلی 32 صحیفه لیک ایلک شئعیرلر کیتابی نشر اولونموشدور. همین کیتابا موقددیمه‌سینده گؤرکملی شاعیر و پوبلیسیست عؤمر فایق نعئمانزاده یازمیشدیر: "بو گونکو حالیمیزدا جاماعاتی اوخوماغا هوسلندیرمگین ان گؤدک یولو، بیزجه، آچیق دیل ایله یازیلان کیچیک-کیچییک فایدالی کیتابلاردیر... "غفلت" نشری-ساواد قصدیله چیخاردیغیمیز اثرلرین بیرینجیسیدیر". محمد سعید اوردوبادی‌نین بو کیتابیندا خالقین معاریفلنمه‌سی مسله‌سی قویولور. او، بوتون منفی حاللارین تقصیرینی میلّتین مؤوهومات گیردابینا دوشمه‌سینده، موطیع‌لیگینده گؤروردو. خالقین دوشدوگو بو آغیر وضعیتدن چیخیش یولونو ایسه آنجاق معاریفچیلیکده آختاریردی. بیر ایل سونرا 1907-جی ایلده محمد سعید اوردوبادی‌نین "وطن و حورّییت" آدلی یئنی شئعیرلر کیتابی چاپ اولونور. بو کیتاب ایدئیا و مضمون باخیمیندان "غفلت"دن فرقلنمه‌سه‌ده، شئعیرلرده آزادلیق، موباریزه روحو دویولوردو، موعاصیرلیک آب-هاواسی حیس اولونوردو. بو شئعیرلردن دوغان نتیجه بئله‌دیر: خالقین خوشبختلیگین، وطنین موستقیل‌لیگینه یالنیز بیرلشمکله، بیرگه‌ سعی گؤسترمکله، آزادلیق الده ائتمکله نایل اولماق اولار. بونون اوچون ایسه اولجه عئلم، معاریفه یییه‌لنمک لازیمدیر. "وطنیمیزه بیر نئچه سؤز" آدلی شئعیرینده مؤلیف یازیردی:

غنیلر کرمسیزدی، میلّت-فقیر،

یورولدوق جفالاردان، اولدوق یئسیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, میللی,

جلیل محمدقولوزاده و میللی ایدئیا

+0 بگندیم

Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid,Əbdürrəhim Haqverdiyev, Süleyman Sani Axundov, Eminbəyli,Xəlil İbrahim, Cəfər Cabbarlı, Seyid Hüseyn, Süleyman Rüstəm Mikayıl Müşfiq, Abdulla Şaiq, Əhməd Cavad,Məmməd Rahim

جلیل محمدقولوزاده و میللی ایدئیا

 سونا ولی‌یئوا  

  فیلولوگییا اوزره فلسفه دوكتورو 

        19. عصرین سونو 20. عصرین اوللری آذربایجانین بدیعی-ائستئتیك و ایجتیماعی فیكیرینده‌‌‌ میللی اویانیش، اؤزونودرك، ایستیقلال دوشونجه‌لری‌نین جوجرمه‌سی پروسئسلری‌نین رئنئسانس دؤورو حساب اولونور. میرزه جلیلین همین دؤورده ادبی-ایجتیماعی موحیطه گلیشی ایله بو پروسئس داها دا سورعت‌لنمیش و میللی ایدئیا گئتدیكجه كوتلوی‌له‌شه‌رك مینلرله اینسانین فیكیر دونیاسینا حاكیم كسیلمیشدیر.  



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی,