Frans Kafka - Hökm

Bazar günü, gözəl bir yaz səhəri idi.
Gənc tacir Georq Bendeman çay kənarındakı yastı damlı balaca evin alt qatında, öz kabinetində oturmuşdu; bir-birindən yalnız rəngi və hündürlüyü ilə seçilən belə evlər sahil boyunca sıralanıb gedirdi. O, xaricdə yaşayan dostuna təzəcə yazıb tamamladığı məktubu tələsmədən zərfə qoydu, sonra masaya dirsəklənib pəncərədən çaya, çay üzərindəki körpüyə və qarşı sahildə yaşıllaşmağa başlayan yastı təpələrə göz gəzdirdi.
Doğma yurdda işlərinin düz gətirmədiyindən təngə gəlib, bir neçə il öncə Rusiyaya yollanan bu dost Georqu əməlli-başlı düşündürməyə başladı. İndi o, Peterburqda qərar tutmuşdu və ilk zamanlar babat gedən ticarət işləri deyəsən son illər hey xarabalaşırdı, çünki hər gəlişində yazıq daha çox gileylənirdi; elə gəlişlərinin sayı da getdikcə seyrəlirdi və bu minvalla qürbətdə elə də xeyir görmədən boşuna əlləşib-vuruşur, olmazın zülmünü çəkirdi. Ciddi xəstəlik əlaməti kimi hələ uşaqlıqdan tanış çöhrəsinə yayılmış sarılıqsa yad yerin əyani nişanəsi olan cod saqqala zərrəcə məhəl qoymadan öz köhnə ağalığında idi. Dostun sözündən belə çıxırdı ki, nə orda yaşayan həmyerliləri ilə dil tapıb münasibət qura bilmişdi, nə də yerli rus ailələrinə yol tapmışdı: eləcə yalqız subay həyatı sürürdü.

Cavad Heyət və 45 yaşlı "Varlıq" dərgisinin birinci sayı

Eynulla Mədətli

​

AMEA Fəlsəfə institutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, tarix elmləri doktoru, fövqəladə və səlahiyyətli səfir

DOKTOR CAVAD HEYƏTİN ANADAN OLMASININ 100 VƏ "VARLIQ" DƏRGİSİNİN 45 İLLİYİNƏ HƏSR EDİLİR

2025-ci ilin mayın 24-də Doktor Cavad Heyətin anadan olmasının 100 illiyi tamamlanacaq. Eyni zamanda, onun təməlini qoyduğu, sahiblik və redaktorluq etdiyi, şəxsi vəsaiti ilə maliyyələşdirdiyi "Varlıq" dərgisinin (jurnalının) bu il 45 yaşı tamam olur. Qəlbində və əməllərində böyük Azərbaycan sevgisini yaşadan və təmsil edən bu nurlu şəxsiyyəti ölkəmizdə sevir və dəyərləndirirdilər. Güney Azərbaycanda haqlı olaraq Dədə Qorquda bənzədilən və el ağsaqqalı, vətənpərvər ziyalı kimi tanınan Doktor Cavad Heyət vətəni İranı ürəkdən sevən və onun elminə, mədəniyyətinə sədaqətlə xidmət edən alim və mütəfəkkir idi. İranda cərrahlıq sahəsində bir sıra ilklərin və tibb dərsliklərinin müəllifi olan həkim kimi, eyni zamanda, hələ Qacarlar dövründən adlı-sanlı ailənin mənsubu kimi həm şahlıq dönəmində, həm də İslam Cümhuriyyəti zamanında özünün ədəbiyyat, mədəniyyət, dilçilik, fəlsəfə, ilahiyyat və sair sahələrdəki tədqiqatları ilə şan-şöhrət qazanmışdı. İstanbulda tibb təhsili alması və yaranan ailə bağları bu ölkəyə, ardınca bütün türk xalqlarına onun gənclik dövründən formalaşan maraq və sevgisini daha da artırmışdı. Hələ sovetlər dönəmində, 1982-ci və 1987-ci illərdə Azərbaycanın görkəmli tibb professoru Nurəddin Rzayevin dəvəti ilə Bakıya gəlməyə nail olmuş, Bəxtiyar Vahabzadə, Xudu Məmmədov və başqa görkəmli alim və ədiblərimizlə tanışlıq və dostluq əlaqələri qurmuşdu. Ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra daha tez-tez Azərbaycan Respublikasına səfər edən Cavad Heyət bizim tanınmış elm və mədəniyyət xadimlərimizin, yaradıcı ziyalılarımızın çevrəsində sevilən və dəyərləndirilən həmvətənimizə çevrilmişdi. Onun milli istiqlal şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə ilə dostluğu böyük şaxsiyyətlərin böyük dostluğundan daha üst səviyyədə idi və xarici səbəblər üzündən güneyli-quzeyliyə bölünmüş Azərbaycan xalqının vahidliyinin, birliyinin və bölünməzliyinin təcəssümü idi. Cavad Heyət Azərbaycanın bir çox Universitetlərin və elmi qurumların fəxri doktoru seçilmiş, 70 illiyi, 80 illiyi, 85 illiyi ölkəmizdə yüksək səviyyədə qeyd edilmiş, bir çox kitabları burada nəşr edilmiş, eləcə də haqqında kitablar, məqalələlər yazılmışdı. Ömrünün son aylarına qədər xəstələrini müalicə etməkdən, Azərbaycanın həm Güneyində, həm də Quzeyində maarifçilik fəaliyyətini davam etdirməkdən vaz keçməmişdi. Bu sətirlərin müəllifinin 1993-cü ildə Naxçıvan Dövlət Universitetində Doktor Cavad Heyətlə tanışlıqdan başlanan dostluğu Tehranda diplomatik xidmətlə əlaqədar çalışdığı 1996-2001-ci illərdə daha da yaxın və səmimanə olmuş və bu mənəvi bağlılıq böyük şəxsiyyətin vəfatınadək davam etmişdi.

 اوشاقلار و موسیقی: اوشاقلارین اینکیشافیندا موسیقی‌نین فایدالاری 

   اولکر نصیرووا - موسیقی‌شوناس

     موسیقی، مدنیتیمیزده  و گونده لیک حیاتیمیزدا  چوخ واجیب بیر رول اویناییر. گونده لیک حیات حاقیندا دوشونرکن موسیقی موختلیف سوسیال و تحصیل فعالیتلرینده ایشتیراک ائدیر. حیاتیمیزین بیر چوخ ساحه لرینده: تئاتر، تلویزیون، فیلم، عیبادت، تعطیل، آد گونو، حؤکومت و حربی مراسیملرده موسیقی موهوم رول اویناییر. بیر چوخ مراسیملرین اکثریتینده موسیقی‌نین ایشتیراکی و اهمیتی وار. بوتون قئید اولونان بو کیمی واجیب مقاملاری  نظره آلساق، دوغوشدان اعتیبارا والیدئینلرین سئوینجینی، سئوگیسینی ایفاده ائتمک، اوشاقلارینی مشغول ائتمک و یا ساکیتلشدیرمک، یاتیرتماق اوچون اینستینکتیو اولاراق موسیقیدن ایستیفاده ائتمه‌لری تعجوبلو دئییل. ائوده ایسه  موسیقی،  عاییله مدنیتیمیزین، گونده‌لیک تجروبه لریمیزین طبیعی بیر حیصه سی اولا بیلر.  بئله کی، والیدئینلر، موسیقی‌نین اوشاغین اینکیشافینا نئجه تاثیر گؤستره بیله‌جگینی، سوسیال باجاریقلارینی آرتیراجاغینی و هر یاشدان اولان اوشاقلارا فایدا وئره بیله‌جگینی اؤیرنه‌رک اؤز ایشلرینی بو طبیعی اینستینکتلر اوزرینده قورا بیلرلر. 

​

Can yanğısı (1903)

Abdulla bəy Divanbəyoğlu (1883–1936)

I
Danüzü idi. Hələ dan ulduzu batmayıb ərşi-fələkdə öz dövrünü edirdi. Mən də meşə cığırı ilə boyumdan uca otların arasından şehə bulana-bulana adət etdiyim sabah gəzməyimdən evə hərəkət edirdim. Gözümə görünən çiçəkləri toplaya-toplaya bir caddə yola çıxdım. Ayaqlarım yalın olduğuna görə yolun quru kəsəkləri məni incitdi və mən də üst tərəfdə tapdanmamış bir cığıra düşdüm. Quşlar öz keflərində idilər və cəh-cəh ilə min cürə nəğmələr oxuyub, meşəni sədaları ilə doldurmuşdular. Meşənin hələ çoxu oyanmamışdı, quşların bir paraları oxumaqda, o biri paraları uçub özləri üçün yem gəzməkdə və kəpənəklər çiçəklərin başına qona-qona idarə qayğısında idilər. Amma cücülərdən bir çoxu sübh açılmasından bixəbər idilər. Meşənin çıxacağında təzə tülu etmiş gün, yuxudan oyanmış dilbər kimi üzümə güldü. Onu hər tərəfə sürət ilə cərəyan şüaatından qamaşan gözlərimin önündə dürlü-dürlü rəngli dairəvi şeylər hasilə gəlib, dairələrini gah genişləyə-genişləyə və gah da daralda-daralda və gah da uzada-uzada bir-birini basıb çəkərək oynamağa başladılar. Köçərgi balalarına bu çox ləzzət verir!

​

سو آلتیندا قالمیش اویغارلیق – تورکلرین ایلک مسکنی

نامق حاجی‌حیدرلی

بیر زامان‌لار آرام اوقیانوسوندا مؤوجود اولموش موُ قاره‌سی ۱۲–۱۴ مین ایل اوّل یئرآلتی تکان‌لار نتیجه‌سینده اوقیانوسون درینلیک‌لرینده غئیب اولان اویغارلیغین آدی‌دیر. فرضیّه‌لره گؤره، موُ قاره‌سی اوستورالیا تورپاق‌لاریندان ایکی قات بؤیوک اولوب. بو قاره‌‌ده ۵۰–۷۰ مین ایل اوّل اویغارلیق ان یوکسک حدده چاتیب. ۲۰. یوزایللیگین اوّل‌لرینه قدر موُ قاره‌سی ایله باغلی بوتون بیلگی‌لر فولکلور موستویسینده ایدی و اونون حاقیندا دئییلن‌لر میف و افسانه حساب اولونوردو. ایلک دفعه اینگیلیس عالیمی جئیمس چؤرچوارد بو قاره حاقیندا علمی آراشدیرمالارا باشلادی و ۵۰ ایللیک تدقیقات‌لاردان سونرا، نهایت، ایتمیش قاره و اونون غئیب اولموش مدنیتی حاقیندا علمی دلیل‌لرله چیخیش ائتدی. بئله‌لیکله، موُ مؤوضوسو جیدی علمی آراشدیرمالارین اوبیئکتینه چئوریلدی.

خالق جومهوریتی‌نین دؤنمز لیدری - محمد امین رسول‌زاده

لطافت بئیبوتووا

قوبا " سوی‌قیریمی مموریال کومپلکسی "‌نین شؤعبه مودیری

آذربایجانین میلّی ایستیقلال موباریزه‌سی تاریخینده موهوم رول اوینامیش محمد امین رسول‌زاده‌نین اؤلکه‌میزده تورکچولوک فیکری‌نین اساسلاندیریلماسیندا، میلّی دؤولت قوروجولوغو یولوندا اراضی موختاریاتی طلبی‌نین علمی-نظری جهتدن ایره‌لی سورولمه‌سینده ده بؤیوک خیدمت‌لری وار. او، ایستیقلال موباریزه‌میزین چوخ‌ایللیک تاریخی اولدوغونو موعینلشدیرمیش، میلّی حرکاتین کاراکترینی آیدینلاشدیراراق موختلیف باشلیق‌لار آلتیندا تصویر و تقدیم ائتمیشدی. بیرینجی - آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزه سی چوخ‌ایللیک تاریخه مالیکدیر؛ ایکینجی - ایدئولوژی منشایی اعتیباری ایله میلّی آذربایجان حرکاتی، شرقده‌کی میلّی قورتولوش ایدئیالارینی غربده کی کولتور و دموکراسی جریان‌لارینی اؤزونده بیرلشدیرمیش بیر حرکاتدیر؛ اوچونجو - آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزه‌سی اوچ-بئش آدامین حیاتی و آدی ایله اؤلچوله بیلمز، بو موباریزه‌نین بؤیوک فیکیر قوروجولاری و بو ایدئیایا بوتون فعالیت‌لری ایله باغلانمیش شخصیت‌لری واردیر؛ دؤردونجو - یاخین کئچمیشی، ایدئیا و شخصیت‌لری اینکار ائتمک آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزه سی‌نین اهمیتینی کیچیلتمک دئمکدیر؛ بئشینجی - آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزه‌سینده شخص‌لرین مؤوقع و شرفی، اساس ایدئولوزی‌یه گؤستردیکلری صداقت، باغلیلیق و خیدمت‌لری ایله موتناسیبدیر.

" آنامین کیتابی " اثرینده آذربایجانچیلیق

یازار: آیتن شامیلووا

" گؤزومو عؤمرومده بیرینجی دفعه آچان کیمی دونیانی قارانلیق گؤرموشم " ، –دئین(2، 13) ج. محمدقولوزاده بوتون حیات و یارادیجیلیغینی بو قارانلیق دونیانی آیدینلیغا چیخارماغا حصر ائتمیشدیر. " آنامین کیتابی " درامی محض بو قارانلیق دونیانین – فاناتیزم، جهالت، " ضیالی‌لیق سیندرومو " ایچینده بوغولارکن میللی-معنوی کیملیگینی اونوتموش ذهین‌لرین، بوتؤولوکده، وطنین طالع کیتابی‌دیر.

میلّی منلیک و ایستیقلال دویغولاری‌نین آلوولو ترجومانی

رامیز قاسموف

فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو، دوسنت، آمعا ناخچیوان بؤلمه‌سی‌نین امکداشی

آذربایجان و تورک دونیاسی ادبیاتی‌نین گؤرکملی سیمالاریندان اولان احمد جوادین (1892-1937) یارادیجیلیغی میلّی دؤولتچیلیگین، او جومله‌دن، خالق جومهوریتی‌نین ترنّومو باخیمیندان چوخ زنگین و دَیرلی‌دیر.

دؤولت موستقیل‌لیگی‌نین الده اولونماسیندان یارانان میلّی غورور، سئوینج و فخارت دویغولاری ایستیقلالیمیزین بؤیوک نغمه‌کاری، گؤرکملی شاعیر احمد جوادین پوئزییاسیندا سون درجه موهوم اساس یئری توتماقلا ادبیاتیمیزدا یئنی میلّی پوئزییا مکتبی یارادیر. آذربایجان ادبیاتی و ایجتیماعی فیکری‌نین اینکیشافیندا توتدوغو عوضسیز مؤوقعیینه گؤره آذربایجان جومهوریتی‌نین پرزیدنتی جناب الهام علی‌یئف " احمد جوادین 130 ایللیک یوبیلئیی‌نین قئید ائدیلمه‌سی حاقیندا " سرانجام ایمضالادی. سرانجامدا شاعیرین یارادیجیلیغی، ادبی فعالیتی لاییقینجه دَیرلندیریله‌رک بیلدیریلیر: " احمد جواد ادبی-بدیعی فیکیر تاریخینده ایستیقلال شاعیری کیمی اؤزونه‌مخصوس دستی-خطی ایله سئچیلن، موستثنا مؤوقعیه مالیک سؤز اوستالارینداندیر. بوتون قلبی ایله باغلی اولدوغو دوغما خالقی‌نین موستقیل‌لیک ایدئال‌لارینا حیاتی بویو صادیق قالمیش صنعتکارین آزادلیق موتیولری ایله زنگین یارادیجیلیغی میلّی مفکوره‌دن یوغرولموشدور. آذربایجانین دؤولت رمزلرینی یوکسک شعریّتله آلوولو ترنّوم ائدن شاعیرین موستقیل دؤولتچیلیگه سئوگی آشیلایان اثرلری درین وطنپرورلیک دویغولاری‌نین حئیرت‌آمیز پوئتیک ایفاده‌سی‌دیر " .

" آنا "  شعری 

قنیره پاشایئوا 

  بو گئجه یاتا بیلمه‌دیم، آنا،  

۳۶ یاشین قورخوسو واردی ایچیمده.  

  منی ۳۷-یه آپاران گئجه‌نین  

  سحرینده سویوق وار  

  اوشودوم، آنا!   

  بوتون گئجه  

  سسین گلدی قولاق‌لاریما -  

  کئچمیشدن سسین گلیردی:  

   " بؤیو، قیزیم،  

  یئری، قیزیم،  

  دیل آچ، قیزیم! "  - دئییردین…  

  بؤیودوم، آنا،  

  تاریخین ان آمانسیز ایللرینده بؤیودوم.  

  دیل آچدیم، آنا،  

  حیاتین ان چتین یوللاریندا  

  یئریدیم، آنا!