نسیمی و فولکلور

پروفسور مدد چوبانوف

دونیانین بوتون صنعتکارلاری کیمی کلاسیک آذربایجان یازیچی‌لاری دا تاریخاً فولکلورلا عوضوی صورتده باغلی اولموشلار. اونلار اؤز یارادیجیلیق‌لاریندا شیفاهی خالق ادبیاتیندان گئنیش ایستیفاده ائده‌رک همین اثرلرین اوخوناقلی اولماسینا چالیشمشلار.

عمادالدین نسیمی ده شیفاهی خالق ادبیاتیندان گئنیش ایستیفاده ائتمیشدیر. اونون یارادیجیلیغیندا شیفاهی خالق ادبیاتی - آتالار سؤزلری اؤزونو پارلاق شکیلده گؤستریر. بونون باشلیجا سببی، شوبهه‌سیز، بیرینجی آتالار سؤزونون چوخ ییغجام، درین معنالی و هامی طرفیندن آنلاشیقلی؛ دیگر طرفدن ایسه اونون صنعتکار اوچون میثیل‌سیز تصویر و ایفاده واسیطه‌لری اولماسی‌دیر.

نسیمی اکثر حاللاردا آتالار سؤزونو شوعورلو صورتده دَییشدیریر، ایختیصار ائتمکله برابر اونا موعین علاوه لر ده ائدیردی. بئله لیکله، اونون اثرلرینده آتالار سؤزو یئنی معنا، مضمون و ماهیت داشیییردی. نسیمی بونلاردان اؤز یئرینده و مهارتله ایستیفاده ائتمگی باجاریردی.

نسیمی ماهیر سؤز اوستادی ایدی. او، اؤلمز صنعتی ایله اوخوجولاری‌نین قلبینده ابدی هئیکل اوجالتمیشدیر. نسیمی‌نین لیریک اثرلری، تورک دیلینده یاراتمیش اولدوغو دیوانی میلّی ادبی دیلیمیزین، شعر دیلیمیزین اینکیشافیندا بوتؤو بیر مرحله تشکیل ائدیر. او، اثرلری‌نین دیلینه دیقت یئتیرمیش، جانلی خالق دیلی‌نین توکنمز خزینه‌سیندن باجاریقلا ایستیفاده ائتمیشدیر. نسیمی دیلی‌نین زنگینلیگی، آخیجیلیغی، ساده‌لیگی و سلیس‌لیگی اونون کلاسیک ادبی ایرثین و شیفاهی خالق ادبیاتی‌نین قیمتلی جهت‌لرینی یارادیجی فورمادا منیمسه‌یه بیلمه‌سینده‌دیر. بو دا نسیمی شعرینده، هر شئیدن اوّل، فیکرین تاثیر قووّه‌سی‌نین و اموسیونال‌لیغی‌نین آرتماسینا یاردیم گؤسترمیشدیر.

نسیمی اینسانین بیر-بیرینه حؤرمت ائتمه‌سینی، گؤزل‌لیک و کامالینی، اخلاق و تربیه‌سینی، جمعیتده داورانیشینی جانلی شکیلده گؤسترمک اوچون "‌معریفت اینسانین بزه‌گی‌دیر‌" آتالار سؤزوندن یارادیجیلیقلا ایستیفاده ائده‌رک دئییردی:

اینسان اوچون معریفتدن اؤزگه یوخدور بیل بزه‌ک،

گؤر صدف چیلپاقدیر، آنجاق قلبی زنگین اینجی تک.

خسیس‌لر، پول حریص‌لری و اؤز عاییله‌سی‌نین احتییاج ایچریسینده ساخلایانلاری تنقید ائدن شاعیر "‌عاغیللی جان ساخلار، خسیس پول‌" آتالار سؤزوندن اؤز مقصدینه اویغون شکیلده ایستیفاده ائده‌رک یازیر:

عاقیل اینسان زر اوچون اؤز عؤمرونو وئرمه هدر،

یاخشی بیل محشر چؤلونده تک سیچان‌لار زر گزر.

اؤزگه‌نین بدبخت‌لیگینه و فلاکتینه، غم و غوصه‌سینه، درد و کدرینه، آغیر حیات شراییطینه سئوینن‌لری ایفشا ائدن شاعیر "‌سینیغا گولمزلر و یا سینیغا سئوینمزلر‌" آتالار سؤزوندن معنالی بیر شکیلده ایستیفاده ائتمیشدیر.

یانیرام عشقیندن، آخیر گؤزلریمدن یاشلار،

فیرقتین دردی چیخاردی اورگیمده باشلار.

مودام گر تن ائدیب، باشیما چاخار عشقینی،

سینیغا واجیب دئییلدیر مونجا آتماق داشلار.

شعرین بوتون معنا و موندرجه‌سی گؤز قاباغیندادیر. نسیمی بو بندده بیر نئچه ایدئوماتیک ایفاده و آتالار سؤزوندن ایستیفاده ائتمیشدیر.

نسیمی اثرلرینده بدیعی اوسلوب و پرییوم‌لاردان ائله مهارتله ایستیفاده ائدیر کی، اونون هر میصراعسیندا، هر بئیتینده و هر بیر کیچک حجملی لیریک اثرینده بیر و یا بیر نئچه آتالار سؤزونه تصادوف ائتمک اولار. بعضاً آتالار سؤزو شاعیرین اثرلرینده بیر سیلسیله تشکیل ائدیر. بو سیلسیله اونون اثرلرینی یوکسک زیروه‌لره قالدیریر. خالقینا و اونون شیفاهی یارادیجیلیغینا یاخیندان بلد اولان شاعیر 46 بنددن عیبارت اولان "‌سیررلر عوممانی‌" اثرینده آتالار سؤزوندن گئنیش ایستیفاده ائتمیشدیر. بو دا اثرین بدیعی مزیتی‌نین قات-قات آرتماسینا، اونون اوخوناقلی اولماسینا تاثیر گؤسترمیشدیر.

خالقلا یاخین اولان و خالق اوچون یارادان کلاسیک شاعیر نسیمی اؤز ادبی-بدیعی یارادیجیلیغیندا همیشه خالق یارادیجیلیغیندان، خالقین تفکّور طرزیندن یارادیجی شکیلده ایستیفاده ائتمیشدیر.

درین تاثیر قووّه‌سینه مالیک اولان نسیمی پوئزیاسی یاخین شرق اؤلکه‌لرینده گئنیش یاییلمیشدیر. نسیمی خالق آراسیندا آلوولو و موباریز شاعیر، وفالی و صداقتلی بیر شخص کیمی تانینمیشدیر. بونا گؤره ده، خالق اونون حاقیندا بیر سیرا صنعت نومونه‌لری یاراتمیشدیر.

گون خوش کئچسه درد اؤلر،

غوصه گئدر، درد اؤلر.

نسیمی تک حاق یولوندا،

جان قویان‌لار مرد اؤلر.

خاین موللا، سؤی موللا،

سنده یوخدور هؤی موللا.

نسیمی سویولوبدور،

اونا یوخدور تای موللا.

"...او اؤز یارادیجیلیغی ایله آذربایجان ادبیاتینا قیمتلی یئنی‌لیک‌لر گتیرمیش، آذربایجان شعر مدنیتی‌نین اینکیشافیندا موهوم رول اوینامیشدیر. او، آذربایجان ادبیاتی تاریخینه آلوولو اینسانپرور، دؤیوشکن بیر شاعیر کیمی داخیل اولموش، شعری مؤوضو، فیکیر، شکیل جهتدن زنگینلشدیرمیشدیر‌"‌.

قئید:

خاطیرلادیریق کی، بو مقاله مؤلیفین، یعنی پروفسور مدد چوبانوفون هله آذربایجان س‌س‌ر ائا دیلچیلیک اینستیتوتونون دیسرتانتی اولدوغو زامان یازیلمیش و «سووئت گورجوستانی» قزئتی‌نین 16.6.1970-جی ایل تاریخلی №73 (5253) ساییندا درج اولونموشدور.

کؤچورن:عباس ائلچین