ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

آنا دیلی مسله‌لرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف یاناشماسی

+0 بگندیم

آنا دیلی مسله‌لرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف یاناشماسی

زلفیه اسماعیل

عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئفین چوخ‌شاخه‌لی یارادیجی‌لیغی‌نین موعین ایستیقامت‌لریندن بیری ده آنا دیلی مسله‌لری‌دیر. دوغما وطنی‌نین ایجتیماعی حیاتیندا فعال ایشتیراک ائدن وطنپرور ضیالی خالقیمیزین مدنی-ایجتیماعی حیاتینداکی بوتون چاتیشمازلیق‌لار کیمی آنا دیلی‌نین پروبلم‌لری ده اونو دایم ناراحات ائتمیشدیر. دؤورون ادبی دیل نورماسی‌نین موعین‌لشمه‌سینده همین دؤورون گؤرکملی ضیالی‌لاری ایله یاناشی عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف ده الیفبا، اورفوقرافی، میلّی تئرمینولوژی مسله‌لری‌نین اطرافیندا گئدن موباریزه‌لردن کناردا قالمامیش، دیلچی عالیم‌لرله داها یاخین موناسیبتده اولان ادیب دیل مسله‌لری‌نین موذاکیره‌سینده مرکزی مؤوقع توتموشدو. همچنین ع.حاقوئردی‌یئف اونو ناراحات ائدن اؤتن عصرین ایلک ایکی اون ایل‌لیگی‌نین دیل و الیفبا مسله‌لری حاقدا مطبوعاتدا چیخیش‌لار ائتمیشدی. اونون "‌ادبی دیلیمیز حاقیندا‌" دَیرلی مقاله‌سی او دؤورون قیزغین موذاکیره لریندن آلدیغی تأثوراتین نتیجه‌سی‌دیر. مقاله‌ده ادبی دیلین اینکیشافیندا بدیعی ادبیاتین و مطبوعاتین رولوندان، الیفبا، اورفوقرافی، ترمینولوژی مسله‌لریندن دانیشیر. ادبی دیلین اینکیشافینا مانع اولماقدا داوام ائدن موعین نؤقصان‌لاری قئید ائدیر. ادبی دیلیمیزین قارشیلاشدیغی پروبلم‌لری وطنداش یانغیسی ایله قلمه آلدیغی "‌ادبی دیلیمیز حاقیندا‌" اثری حقیقتاً ده اؤز دؤورونون ان آکتوال و آجیناجاقلی دیل حادیثه‌لرینه حصر اولونموشدور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : ادبیات, آنادیلی, دیل,

ایستعمارچی‌لار و تحصیل مسئله‌سی

+0 بگندیم


ایستعمارچی‌لار و تحصیل مسئله‌سی     

هر ایستعمارچی اؤلکه‌نین، اؤز شراییطینه  گؤره یئریتدیگی  آیری سیاست‌لری واردیر. اینگیلیس‌لر، فرانسه‌لی‌لر، روسلار، هولندلی‌لر، بلژیکلی‌لر، ایسپانیالی‌لار و باشقالاری، آمان‌سیزجاسینا، رنگلری، دیللری و دینلری اؤزلریندن فرقلی اولان اؤلکه‌لرین اوشاق‌لارینی محو و تارمار  ائتمیشدیلر.    

  اینگیلیس  ایستعمارچی‌لاری، یئرلی اوشاق‌لاری اینگیلیس کولتورونه حئیران قیلماغا، اؤز کولتور و مدنیّت‌لریندن اوتانج دویماغا، اؤز میلّی دیللری یئرینه اینگیلیسجه‌نی ایشلتمگه و مسیحی‌لشدیرمگه چوخ اؤنم وئریرلر. اینگیلیس‌لرین، اؤزل‌لیکله هیندیستانداکی تشبوث‌لری گؤز اؤنونده توتولورسا، موستملکه‌لرده سوردوردوگو تعلیم و تربیّه‌نین اساس‌لاری بئله‌جه خولاصه اولونا بیلر:     

  1 - موستملکه اؤلکه‌لرینده، اینگیلیس کولتورونو، یوکسک طبقه‌دن باشلایاراق ‌خالق طبقه‌لرینه ائندیرمک، اونلاردا اسکیک‌لیک دویغولارینی درینلشدیرمک، 

  2 -ایبتیدایی تحصیلی آنا دیللرینده، اورتا و عالی تحصیلی ایسه اینگیلیس دیلینده آلماقلا یئرلی و میلّی دیللرین مدنی دیل کیمی اینکیشافی‌نین قارشی‌سینی آلماق، خاریجی دیلده علم اؤیرنمگین چتینلیگیندن ایستیفاده ائده‌رک گنج یئرلی اوشاق‌لارین شوعورونون فورمالاشماسینی لنگیتمک و اونلاری مؤوضولاری آنلامادان ازبرله‌مگه مجبور ائتمک،  

  3 – ایمتیحان‌لاری آسان و سو کیمی توتماق کئیفیت بؤحرانی چیخاراراق مظلوم، مغلوب، یاری ضیالی یئتیشدیرمک، 

  4 - میسیونر مکتب‌لری و کالج‌لری آچماقلا موستملکه خالقینی مسیحی‌لشدیرمک...

سیّد احمد آرواسی  (تورکیه قزئتی‌: 23/10/1986) 

کؤچورن:عباس ائلچین   




آچار سؤزلر : دیل, آنادیلی,

دیلین و نیطقین تفکّورله علاقه‌سی

+0 بگندیم

دیلین و نیطقین تفکّورله علاقه‌سی 

تفکّور و دیل

 دونیانی دیلسیز تصووّر ائتسک او آنلاییش‌لارسیز، مدنیت‌سیز اولاردی.­اینسان اونلار آراسیندا رابیطه  رولونو اویناییر. دیل اینسانین فیکیرلشدیگی، قاورادیغی و یاددا ساخلادیغی شئی‌لره تاثیر ائدیر. مووافیق اولاراق تعلیم اینسانین سؤزلو (فیکری) گوجونو آرتیرماق مقصدی داشیییر. لاکین فیکری پروسه‌لر اکثر حاللاردا سؤزسوز باش وئریر. 

  دیلین تفکّوره تاثیری پسیکولوژی‌ده چوخ موباحیثه‌لی مسله‌دیر. دیلچی بنجامین لی وورف تصدیق ائتمک ایسته‌ییردی کی، دیل تفکّور اوصولونو موعین ائدیر. وورفون لینقویستیک نیسبی‌لیک نظریه‌سینه گؤره موختلیف دیللر گئرچکلیگی موختلیف جور قاوراماغا گتیریب چیخاریر. «دیل اؤزو اینسانین اساس ایدئیاسینی فورمالاشدیریر».  وورف  تصدیق ائدیر کی، "خوپی" طایفاسیندا فعلین کئچمیش زامان فورماسی یوخدور. وورفا گؤره خوپی طایفاسی آسانلیقلا کئچمیش حاقیندا فیکیرلشه بیلمز. 

  وورفون نیسبی‌لیک نظریّه‌‌سی بیر دیلده دانیشان و دیلین فیکرین اؤتوروجوسو کیمی باشا دوشن اینسان‌لار اوچون یاددیر. آما ایکی موختلیف سیستملی دیللرده دانیشان اینگیلیس و ژاپون یقین کی، موختلیف دیللرده فرقلی فیکیرلشیر. ایکی دیلده دانیشان بیر چوخ اینسان‌لار حساب ائدیر کی، ایستیفاده ائتدیکلری دیلدن آسیلی اولاراق فرقلی قاوراییش نوماییش ائتدیریرلر.دیلی اؤیرنمکله مدنیت حاقیندا چوخ شئی اؤیرنمک اولور. دیلی ایتیرمکله دیله  باغلی اولان تفکّورو ده ایتیریریک. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل, آنادیلی, کولتور, تفکور,

آنادیلی حاقّیندا حکایه: طوطو قوشو

+0 بگندیم

 


طوطو قوشو

سلیمان ثانی آخوندوف (1936-1875)

 بیری واردی، بیری یوخدو بیر چال-چپری داغیلمیش، گوللری سولوخموش، آغاج‌لاری یاری قوروموش بیر کؤهنه باغ واردی. باغین قوشلاری بو خارابادا چوخ مشققت ایله گون کئچیریردیلر. گونلرین بیر گونونده بو باغا هارادانسا بیر بولبول اوچوب گلدی و بیر نئچه نغمه اوخوماقلا باغداکی قوشلاری باشینا جمع ائتدی. قوشلار ییغیلان کیمی بولبول اونلارا بیر فصیح و بلیغ نیطق سؤیله‌دی. بو نیطقدن قوشلار بیر شئی آنلامادیلارسا دا، یئنه چوخلاری آلقیشلاییب  "‌احسن! احسن!‌"  دئدیلر. سونرا بولبول اؤزونون گؤزل ویلایت‌لرینی بوراخیب بو باغا گلمک قصدینی بیان ائتدی و دئدی: 

  - منیم عزیز قارداش‌لاریم! من یاشیل چمن‌لری، لاله‌زار گولشن‌لری بوراخیب بو ویرانه‌یه گلدیم کی، سیز بدبخت قارداش‌لاریمی دا اؤزوم کیمی موسیقی ایشلرینه آشنا ائدیم. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آنادیلی, ادبیات, حکایه, سلیمان ثانی آخوندوف,

محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری

+0 بگندیم

 

محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری 

   آذربایجان ایجتیماعی-سیاسی تاریخی‌نین گؤرکملی شخصیت‌لریندن اولان  محمد امین رسول‌زاده، عئینی زاماندا پداقوژی فیکیر تاریخیمیزده ده ان لاییقلی یئرلردن بیرینی توتان  نظریه‌چی‌دیر. علمی-پداقوژی باخیش‌لاری‌نین کؤکونده میلّی‌لیک، واریث‌لیک، خلقی‌لیک، موعاصیرلیک دوران م.ا.رسول‌زاده بو گونکو تحصیل قوروجولوغوندا بؤیوک اهمیت کسب ائدن وطنداش-شخصیت آنلاییشینی یاراتمیشدی.  ­­­

  او، یوزایل‌لیک‌لر عرضینده تحصیلین فارس، عرب، 19. عصردن سونرا ایسه روس دیللرینده آپاریلماسینی کسکین تنقید ائده رک یازیردی:

" تزاریزم آذربایجاندا روس‌لاشدیرما سیاستینی ایکی ایستیقامتده حیاتا کئچیرمگه باشلادی: بیرینجیسی، عولمالاری، موللالاری و افندی‌لری ایداره‌لرده مأمور وظیفه‌سینه تعیین ائده‌رک اؤز خیدمتی قوللوقچولارینا چئویریردی، ایکینجیسی ایسه آذربایجانلی اوشاق‌لاری روس مکتب‌لرینده اوخودوب اونلاردان روس طبیعتلی  "‌اوُچیتِل‌لر(موعلیم‌لر)‌"  حاضیرلاییردی. بئله‌لیکله، دوغما کلاسیک‌لریمیز عوضینه، گونئی آذربایجانداکی  "‌میرزه‌لر‌"  فردوسی‌نی، سعدی‌نی، قوزئی آذربایجانداکی  "‌اوُچیتل‌لر‌"  ایسه پوشکینی، لرمونتوفو، تولستویو و باشقالارینی تبلیغ ائتمگه باشلاییردیلار. نه فارس‌لاشمیش  "‌میرزه‌لر‌" ، نه ده روس‌لاشمیش  "‌اوُچیتل‌لر‌"  خالقین ایستک و آرزولارینی باشا دوشوردولر."



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, محمدامین رسول‌زاده, کولتور, میلی شوعور, تاریخ, آنادیلی,

آذربایجان خالقی‌نین طالع کیتابی - "‌آنامین کیتابی‌"‌

+0 بگندیم

 

آذربایجان خالقی‌نین طالع کیتابی -  "‌آنامین کیتابی‌"‌

  بؤیوک رئالیست صنعتکار جلیل محمدقولوزاده‌‌نین «آنامین کیتابی» اثری میلّی ایستیقلال، دؤولت‌چی‌لیک، موستقیل‌لیک ایده‌آل‌لارینی اؤزونده عکس ائتدیرن چوخ قیمتلی بدیعی مخزندیر. بو اثر، فیکریمیزجه، باشدان-باشا سمبول‌لار اثری‌دیر. بو پیئس اصل آذربایجان‌نامه‌دیر، آذربایجانچی‌لیق ایدئیالاری‌‌نین منبعی‌دیر. آکادمیک عیسی حبیب‌بیلی‌‌نین سؤزلریله دئسک: «آنامین کیتابی» – آذربایجا‌نین میلّی ایستیقلالی حاقیندا ۲۰-جی عصر بویو یازیلمیش سیلسیله اثرلرین معنوی آناسی‌دیر. ...ج.محمدقولوزاده‌‌نین «آنامین کیتابی» اثری ...میلّی-معنوی اؤزونودرک، وطنچی‌لیک، میلّی بیرلیک و موستقیل‌لیک درس‌لیگی‌دیر. «آنامین کیتابی» – آذربایجا‌نین...طالع کیتابی‌دیر، میلّی ادبیاتیمیزین ان موکمّل آذربایجان‌نامه‌سی‌دیر».



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, جلیل محمدقولوزاده, ملا نصرالدین درگیسی, کولتور, آنادیلی, میلی شوعور,

میلّی‌لشمک

+0 بگندیم

میلّی‌لشمک  

  جانلی ایشلر، تاریخی دییشیک‌‌لیک‌لر بیزه گؤستریر کی، هر جمعیت، هر فرد، هر دورلو عنعنه‌سیندن، موقدساتیندان، ایمکان و اعتیقادیندان آز-چوخ ال چکدیگی حالدا میلّی‌ دیلیندن اصلا و اصلا واز کئچمه‌میشدیر. و هئچ واخت دا کئچه‌مز. چونکی هر میلّتین ادبیاتا مالیک دیلی او میلّتین روحو، نیشانه‌یی-مؤوجودیتی‌دیر. اوندان محروم اولدوغو گون مرحوم اولموش، اوندان اوزاقلاشدیغی گون قبرینه یاخلاشمیش دئمکدیر. 

  تاریخ بیزه گؤستریر کی، بیر میلّتین جاهانگیرلیگی، حؤکومتی، حتّی یئری-یوردو دا الیندن آلینسین، مادام کی، میلّی‌ ادبیاتی وار، او میلّت محو ائدیلمز. دیلی کسیلمه‌ین میلّتین ووجودو کسیلمز، ادبیاتی یاشایان میلّت هئچ واخت اؤلمز. 

  دونیادا بدبخت او میلّت‌دیر کی، اؤزگه میلّتین سیلاحیندان زیاده دیل و ادبیاتینا اسیر اولاراق یاشاماقدادیر. هله، زمانمیزده میلّی‌ ادبیاتینا مالیک اولمایان بیر میلّته حدّی-روشده چاتمامیش بیر بالا نظر ایله باخیب جمعیتی-اقوام عاییله‌سینه قبول ائدیلمه‌مه‌سی، اؤز موقدّراتی‌نین اؤزونه وئریلمک ایسته‌نیلمه‌سی بیزیم کیمی اؤز دیل و ادبیاتینی سئومه‌ین‌لر اوچون نه گؤزل بیر درسی عیبرت‌دیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورکچولوک, تورک دونیاسی, آنادیلی, میلی کیملیک, عمرفایق نعمان‌زاده, دیل, میلی شوعور,

من کیمم؟! عمرفایق نعمان‌زاده

+0 بگندیم

 

من کیمم؟!

عمرفایق نعمان‌زاده

  زمانه‌میزده، یعنی دین عبودیتدن آرتیق، جینس و میلّت‌لرین حؤکم سوردوگو بئله بیر چاغدا اینسان اؤز سوی و میلّتینی تانیماماق، داها دوغروسو، اؤزونو بیلمه‌مک ان بؤیوک گوناه‌لاردان، سیلینمز لکه‌لردن بیری‌دیر. لاکین بو لکه تئزلیکله گئدن لکه‌یه ده بنزه‌میر. بو لکه یامان لکه‌دیر. بو لکه صورتینده ائله ییلانجیق (قانقاریا) یاراسی‌دیر کی، میلّتیمیزین ووجودونو، تورکلوک وارلیغینی یاواش-یاواش گمیریر، یوخ ائدیر.   

  بو گون هم ده کیچیک میلّت‌لرین، خوصوصیله محکوم میلّت‌لرین اؤز وارلیق‌لارینی، اؤز حوقوق‌لارینی ساخلاماق ایدیعاسی ایله بو قدر قان تؤکولن بیر واختدا بیزیم اؤزوموزو تانیمامازلیق بلاسی،درین دوشونولورسه، قارایارادان دا، طاعون چیبانیندان دا داها آجیلی و داها زهرلی‌دیر. هر کس اؤز میلّتینی تانیییب اونون یولوندا آغلادیغی، اونون یولوندا گؤزونو کور ائتدیگی بؤیله بیر هنگامه‌ده بیز اؤز میلّتیمیزی سئومک دئییل، اونون حتا قورو آدینی دا بیلمه‌ییب اورتادا شاشیب قالمیشیز. چوخدان چوروموش عقیده‌لر، طریقت‌لر تیریکیسی‌نین بئینیمیزه وئردیگی سرسم‌لیکله هرلنیب دوروروروز. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : عمر فایق نعمان‌زاده, میلی شوعور, میلی کیملیک, تورکچولوک, دیل, آنادیلی, تاریخ, کولتور,

میلّی ایستیقلالیمیزین آلوولو شاعیری:خلیل‌ رضا اولوتورک

+0 بگندیم

 

میلّی ایستیقلالیمیزین آلوولو شاعیری:خلیل‌ رضا اولوتورک

 شفق ناصر

فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو  

  بوتون زامان‌لاردا سؤزون قودرتی، حؤکمو بؤیوک اولوب. مقامیندا سسله‌نیشی ایله کؤنول‌لر نورا بویانیب، عالم گولشنه دؤنوب، آیدین، ایشیقلی صاباح‌لارا دوغرو یول باشلاییب...  

    هر شئیدن اوجا، دَیرلی اولان، دوشونجه‌یه حاکیم کسیلن سؤز گؤی قورشاغی‌نین رنگلری کیمی چوخ‌چالارلی‌دیر. صنعتکارلار یاراتدیق‌لاری اثرلرینده کیملرینسه معنوی دونیاسینی، طالعیینی، اوبرازینی سؤزون رنگلریله ائله تصویره آلیر کی، اونلاری سئومه‌مک، یاخینا آلماماق مومکون‌سوزدور. البتّه کی، تصویر و بنزتمه‌لرین دویغوسال‌لیقلا ایفاده‌سینده سؤزون یئری علیحده‌دیر. 

  اوندا دا اولا سؤز حقیقی معنادا صولحو، امین-آمان‌لیغی، خالقین آزادلیق آرزولارینی، ایستیقلالینی، میلّی منافعیینی و معنوی دَیرلرینی ایفاده ائتمیش اولسون. فیطری ایستعدادین، داغ شلاله‌سی تکی جوشقون بیر احتیراسلا آخان یارادیجی‌لیق عشقی‌نین وطنپرورلیک، یوردسئورلیک سئوگیسیله دوپ‌دولو اولان صنعت صاحیب‌لری‌نین آمالی بئله بیر عولوی حیسّ‌لرله سوسلننده خالق معنوی اوجالیغین، راحات‌لیغین، غلبه باهار طراوتی گتیرن گولزارلیغین ایچینده اولار. بوتون بونلاری بؤیوک صنعتکارلیقلا، بدیعی تفکّورون ایشیغیندا اوبرازلی شکیلده، هم ده خالقین میلّی غورورونو، موستقیل‌لیک دویغولارینی اوجادان-اوجا سؤزون قودرتیله ایفاده ائده بیلمک مهارتی ده هر کسه نصیب اولمور.     



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : خلیل رضا اولوتورک, آزادلیق, ایستیقلال, میلی شوعور, آذربایجان, شعیر, ادبیات, آنادیلی,

آذربایجان تورک فلسفه‌سیندن یارپاق‌لار: سید جعفر پیشه‌وری

+0 بگندیم



آذربایجان تورک فلسفه‌سیندن یارپاق‌لار: سید جعفر پیشه‌وری

دوکتور  فایق علی‌اکبرلی

  گونئی آذربایجانین خالخال ماحالی‌نین زئیوه کندینده اکینچی عاییله‌سینده دونیایا گلن سید جعفر پیشه‌وری‌نین (1892-1947) والیدئین‌لری 1905-جی ایلده باکی‌یا کؤچدوکلری اوچون، او، تحصیلینی بو شهرده کی   "ایتّیحاد"  و  "دارالموعلّیمین"  مدرسه‌لرینده آلمیشدیر. پیشه‌وری اؤزو ده، چوخ کئچمه‌دن موعلیم اولموش، عرب، فارس دیل‌لریندن و ایسلامین تاریخی فنیندن درس دئمیش، ایلک دؤورلرده معاریفچی-دموکرا‌سی‌یا مئییللی اولموشدور. 1917-جی ایل فوریه بورژوا اینقیلابیندان سونرا میلّی-دموکراسی ایله بولشویک سوسیال-دموکراسی آراسیندا تردّود ائدن پیشه‌وری اوکتوبر اینیقلابی‌نین دا تاثیری ایله گئت گئده آذربایجان میلّی حرکاتی‌نین لیدری، میلّی ایدئولوق محمد امین رسول‌زاده‌نین ایدئیالاریندان بیر قدر اوزاقلاشاراق، باشدا نریمان نریمانوف اولماقلا سوسیال-دموکرات‌لارلا امکداش‌لیق ائتمیشدیر. اکرم رحیملی یازیر: " اوّل‌لر م.ا.رسول‌زاده‌نین مقاله‌لرینده‌کی  مسلکه کؤکلنن،  "آچیق سؤز"  قزئتینده یازی‌لارینی چاپ ائتدیرن س.ج.پیشه‌وری سونراکی ایل‌لرده ن.نریمانوفون مؤوقعیینه کئچیر. ایرانین آزادلیق و قورتولوشو اوچون موسکویا، سووئت‌لره اومید باغلاییر‌"‌. دوغرودان دا، او، باکی‌دا نشر اولونان  "آذربایجان جزء لاینفک ایران‌"  (ای‌دپ-‌نین اورقانی)،  "عدالت" ،  "انجومن" ،  "حقیقت"  و دیگر قزئت-درگی‌لرده‌کی  یازی‌لاریندا سوسیال-دموکرات ایدئیالارینی تبلیغ ائتمیش، سوسیال-دموکرات یؤنلو  "‌عدالت"  و  "‌ایران کومونیست پارتیاسی‌"‌نین عوضوو اولموشدور. همین دؤورده پیشه‌وری بیر سوسیال-دموکرات اولاراق اینانیردی کی:  "‌منیم خالقیمین، وطنیمین نیجاتی و سعادتی روسیه اینقیلابچی‌لاری‌نین ایسته‌دیکلری رژیمی‌نین برقرار ائدیلمه‌سینده‌دیر. روسیه‌ده لنین‌ین ایفتیخارلی ظفر بایراغیندان باشقا آیری بیر بایراق دالغالانارسا ایرانین ایستیقلالی و آزادلیغی همیشه تهلوکه قارشیسیندا قالاجاقدیر‌"‌. قئید ائدک کی، پیشه‌وری 1919-1920-جی ایل‌لرده سوسیال-دموکرات  "‌عدالت‌"-ین لیدرلریندن بیری اولموش، عئینی زاماندا همین تشکیلاتین  "‌حوریت‌"  آدلی قزئتی‌نین باش رداکتورو وظیفه‌سینده چالیشمیشدیر. آذربایجان جومهوریتی سووئت روسیه‌سی طرفیندن سوقوطا اوغرادیلدیقدان سونرا (1920، 27 آوریل)  "‌عدالت‌"  آک‌پ-یه بیرلشدیریلمیش، داها سونرا پیشه‌وری باشدا اولماقلا  "‌عدالت‌"‌چی‌لردن بؤیوک بیر قیسمی قاجارلاردا باش قالدیرمیش سوسیال-دموکرات یؤنلو جنگلی حرکاتینا قوشولموش، چوخ کئچمه‌دن یئنی یارادیلمیش (1920، 9 ژوئن) گیلان حؤکومتینده مسئول وظیفه  توتموشدور. ای‌ک‌پ-‌نین 1920-جی ایلین ژوئن‌ده رشت‌ده کئچیریلمیش ایلک قورلتاییندا مرکزی کومیته‌یه سئچیلن پیشه‌وری جنگلی حرکاتی اوغورسوزلوغا دوچار اولدوقدان آز سونرا (1921-جی ایلین اوّل‌لری) تهران‌دا  "‌حقیقت‌"  قزئتی‌نین باش رداکتورو کیمی فعالیت گؤسترمیشدیر. او، 1921-1923-جو ایل‌لرده  "‌حقیقت‌"‌ده درج اولونموش  "‌ایقتیصادی اسارت‌" ،  "‌دونیا فهله‌لری‌نین اینقیلابی‌" ،  "‌ایران‌دا ایدئولوژی اینقیلاب‌" ،  "‌سفالت هاردان‌دیر؟‌" ،  "‌واحید جبهه‌" ،  "‌پاریس کومموناسی‌"  و دیگر مقاله‌لرینده  "‌ایران‌"  خالق‌لارینی اسارتدن قورتارماق یول‌لاریندان بحث ائتمیشدیر. او، بو دؤورده اومید ائدیردی کی، احمد شاه قاجاردان سونرا اونون یئرینی غئیری-قانونی توتان رضا میرپنج دموکراتیک ایصلاحات‌لار آپاراجاق. شوبهه‌سیز، پیشه‌وری‌نین بو اومیدلری اؤزونو دوغرولدا بیلمزدی.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : کولتور, تاریخ, سید جعفر پیشه‌وری, میلی حؤکومت, تورک, آذربایجان, آنادیلی, آزادلیق, 21 آذر, دموکرات فیرقه‌سی,

دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز! (دیل، اونسیت، کولتور و میلّت)

+0 بگندیم


دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز!

(دیل، اونسیت، کولتور و میلّت) 

آینور طالیبلی 

    تاریخده نوفوذ قازانمیش میلّتلرین و اونلارین کولتورلری‌نین، مدنیّتلری‌نین وار اولدوغونو گؤسترن ان اؤنده دلیل هئچ شوبهه‌سیز کی، اونلارین دیللریدیر. محض بو دا بیلینیر کی، بیر میلّتی اولوشدوران، مئیدانا گتیرن تمل باغلاردان - قاوراملاردان بیری و ان اساسی دیلدیر.بو آراشدیرمامیزین مؤوضوسو دیل قاورامی، دیل و دوشونجه آراسینداکی علاقه، دیلین میلّتین و میلّتلرین کولتورلری‌نین مئیدانا گلمه‌سینده‌کی رولو، بیز تورکلرین دیلی و اورتاق تورکجه‌‌نین اؤنمی اولاجاقدیر. 
دیل قاورامی حاقّیندا چوخ تانیم واردیر. اسکی زامانلاردان بری دیلچیلر طرفیندن "دیل" قاورامی موختلیف شکیل‌لرده تانیملانمیش اولسا دا، بو تانیملار آراسیندا بیر-بیرینی حؤکماً بوشا چیخاراجاق دوزئیده بیر فرقلیلیک مؤوجود دئییلدیر. 
بونلارین بیر قیسمی بئله‌دیر: تاریخسل، توپلومسال و کولتورل بیر اولقو – قاورام اولاراق دیل اینسا‌نین اؤزونو و دونیانی آنلاماسینی تأمین ائدن و اینسانلار ایله ایلَتیشیمی – اونسیتی و آنلاشمانی مومکون ائدن تمل اینسانی یئتیدیر. مشهور دیلچی، تورکولوق محرّم ائرگین دوشونجه‌سینه گؤره ایسه "دیل اینسانلار آراسیندا آنلاشیلمانی تأمین ائدن طبیعی بیر آراج – واسیطه، اؤزونه‌مخصوص یاسالاری – قانونلاری اولان و آنجاق بو قانونلار چرجیوه‌سینده گلیشن - اینکیشاف ائدن جانلی بیر وارلیق، تملی بیلینمه‌ین زامانلاردا آتیلمیش گیزلی آنلاشمالار سیستمی، سسلردن هؤرولموش توپلومسال بیر قورومدور". بو تانیما گؤره دیل، یوزیللر بویو گلیشه‌رک مئیدانا گلمیش سوسیال بیر قورومدور. میلّتی بیرلشدیرمکده و قورومادا تأثیرلی گوجلو بیر اورتاق میراثدیر. باشقا بیر ایفادیله دیل طبیعی و سیستملی بیر آنلاشما واسیطه‌سیدیر؛ میلّی کولتورون آیناسی و داشیییجی‌سیدیر؛ توپلومون کولتورل دَیرلرینی ایفاده ائتمک اوچون واسیطه اولاراق بیرلیک و بوتونلوگو مئیدانا گتیرمکده تأثیرلی بیر عونصوردور. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, آنادیلی, دیل,

ایراندا آذربایجان تورکجه‌سی‌نین موعاصیر وضعیتی

+0 بگندیم
ایراندا آذربایجان تورکجه‌سی‌نین موعاصیر وضعیتی 
شاهنیسه طاهر قیزی روستمووا 

   مین ایللردیر بوگونکو ایران اهالیسی‌نین بؤیوک حیصه‌سینی تشکیل ائدن آذربایجانلیلار اینکیشافین بوتون ساحه‌لرینده الده ائتدیکلری اوغورلارلا بو اؤلکه‌‌نین میلّی-مدنی، ایقتیصادی و سیاسی زنگینلیگینی داها دا آرتیرمیش، دؤولتچیلیگینی قورویوب ساخلامیشلار. لاکین اؤزلری‌نین ده اعتیراف ائتدیگی کیمی، اونلار ایران آنایاساسیندا گؤستریلدیگی قدر ده میلّی و مدنی حاقلارینی آلمامیشلار. گونوموزه قدر داوام ائدن ایقتیصادی، سیاسی و مدنی آیری-سئچکیلیک اونلارین بو تمل حاقلار اوغروندا موباریزه‌سینه اساس اولموشدور. خوصوصیله دیل مسله‌سی بو موباریزه‌‌نین اوستون ترکیب حیصه‌سی اولموش و میلّی اؤزونودرکین درینلشمه‌سینده اساس فاکتور کیمی قییمتلندیریلمیشدیر.
"گولوستان" (1813) و "تورکمنچای" (1828) موقاویله‌لریندن سونرا قوزئی و گونئی آذربایجان تاریخی، سیاسی، ایقتیصادی جهتدن اولدوغو کیمی، مدنی جهتدن ده فرقلی اینکیشاف یولو کئچمیشدیر. خوصوصیله دیل مسله‌سینده بو فرق داها قاباریق شکیلده اؤزونو گؤستریر. ایراندا پهلوی‌لرین حاکیمیته گلیشیندن (1925) سونرا آذربایجان دیلینه قویولان قاداغالار، بو دیلده تحصیل سیستمی‌نین اولماماسی و تحصیلین یالنیز بیر دیل - فارس دیلی اساسیندا آپاریلماسی، تورکجه کیتابلارین نشرینه، مطبوعات و تلویزیون فعالیتینه گؤستریلن تضییقلر نتیجه‌سینده بو دیلین فوُنکسیوناللیغی(ایشلَوسل‌لیگی) آزالمیش، ادبی دیل نورمالاری اینکیشاف ائتمه‌میش، ساده‌جه شیفاهی شکیلده، دانیشیق دیلی سویه‌سینده قالمیشدیر. دؤولت طرفیندن محدود سایدا حاضیرلانان رادیو و تلویزیون پروقراملاریندا ایشلنن آذربایجان دیلی ایسه دیلی بیلمه‌ین آپاریجیلار طرفیندن قرامِر باخیمدان پوزولموش حالدا خالقا چاتدیریلیر. تحصیلده گئری قالماماق، ائلجه ده فارس‌دیللی همیاشیدلاری طرفیندن اله سالینماماق اوچون ائوده مجبوراً فارس دیلینده دیندیریلن آذربایجانلی اوشاقلار آنا دیللرینی ان آزیندان آتا-آنالاری‌نین دانیشدیغی سویه‌ده ده بیلمیرلر. نتیجه‌ده خالق آراسیندا فارس دیلی ایله قاریشیق شکیلده ایشلنن آذربایجان تورکجه‌سی فعللری چیخماق شرطیله، دئمک اولار کی، یاد سؤزلردن عیبارتدیر. بو حال کندلرله موقاییسه‌ده بؤیوک شهرلرده یاشایان آذربایجانلیلار، خوصوصیله عالی تحصیللیلر آراسیندا داها چوخ حیس اولونور. 


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آنادیلی,

ایران تحصیل سیستئمینده آنا دیلی مسله‌سی

+0 بگندیم
ایران تحصیل سیستئمینده آنا دیلی مسله‌سی 
شاهنیسه روستمووا 

گیریش 
تحصیل واسیطه‌سیله هر بیر خالق میلّی و معنوی دَیرلرینی یاشاداراق اینکیشاف ائتدیریر. گوجلو دؤولتچیلیگین یارانماسی و قورونماسی اوچون لازیم اولان میلّی شوعور محض تحصیل نتیجه‌سینده فورمالاشیر، قووّتله‌نیر. لاکین تحصیل سیستئمی میلّتین اؤز آنا دیلی و میلّی-معنوی دَیرلری اساسیندا فورمالاشدیقدا میلّی شوعورون اینکیشافینا تکان وئریر. اؤز آنا دیلینده تحصیل آلمایان بیر خالقین میلّی کیملیگینی یاشاتماسی و میلّی مدنیتینی اینکیشاف ائتدیرمه‌سی حلّی چتین اولان مسله‌لردندیر. 
چوخ میلّتلی اؤلکه‌لرده تحصیل سیستئمی مسله‌سی فرقلیدیر. بو اؤلکه‌لرین بعضیسی ائتنیک فرقلیلیکلری، چوخ دیللی‌لیگی قبول ائدیر و تحصیل سیستئملرینی بو دَیرلر اساسیندا قورور (کانادا ایکی دیللی، بئلژیک اوچ‌دیللی، سوئد ایکی دیللی). بعضی دؤولتلر ایسه میلّی چئشیدلی‌لیگی مؤوجود قورولوشا قارشی تهدید کیمی گؤرور. بئله دؤولتلر تحصیل سیستئمینی تک دیل، تک ائتنیک اساسیندا قورور،"واحید دؤولت، واحید میلّت، واحید دیل" آدی آلتیندا اؤلکه‌ده‌کی دیگر خالقلاری آسیمیلاسیون ائتمگه چالیشیر. بو باخیمدان، قونشو ایرانی میثال گؤسترمک اولار. چاغداش ایراندا، پهلویلر دؤورونده اولدوغو کیمی، تحصیل سیستئمی فارسلاشماغا و ایرانچیلیغا خیدمت اساسیندا قورولموشدور.
حالبوکی ایران مودئرن دؤولتلرین تجروبه‌سیندن فایدالانان قونشو افغانیستان و عراق کیمی چوخ میلّتلی اؤلکه‌لردن اؤرنک آلا بیلر. عراقین 30 ژانویه 2005-جی ایل تاریخینده رئفئرئندوما وئریلن یئنی آنایاساسی‌‌نین 3 و 4-جو مادّه‌لرینده عراقین موختلیف ائتنیکلر، دینلر، مذهبلردن تشکیل اولوندوغو، عربجه‌‌نین و کوردجه‌‌نین عراقین رسمی دیللری اولماسی قئید اولونور. آنایاسا‌نین بو مادّه‌لرینه اساساً، غئیری-عرب منشالی عراقلیلارین اؤولادلاری‌نین اؤزل و یا دؤولت تحصیل اورقانلاریندا اؤز آنا دیللرینده (تورکمانجا، سوریانیجه، ائرمنیجه) تحصیل آلماق حوقوقلاری وار. 2014-جو ایل ژانویه‌نین 7-ده عراق مجلیسی سس چوخلوغو ایله عرب دیلی ایله یاناشی، کورد دیلینی رسمی دیل کیمی تانیدی. ائلجه ده افغانیستان آنایاساسی‌‌نین 16-جی مادّه‌سینده دئییلیر: "پشتو  و دری دیللری دؤولتین رسمی دیللریدیر. جمعیتین اکثریتی‌نین اؤزبکجه، تورکمنجه و یا بلوچجا دانیشدیغی بؤلگه‌لرده بو دیللر 3-جو رسمی دیل کیمی قبول اولونور". آنایاسا‌نین 43-جو مادّه‌سینده ایسه افغانیستان دؤولتی‌نین ائتنیکلرین آنا دیلینده تحصیل آلماسی اوچون لازیمی شراییط یاراتماسی‌نین ضروری‌لیگی قئید اولونموشدور(24).


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل, آذربایجان, آنادیلی,

آنا دیلیمه

+0 بگندیم

آنا دیلیمه

محمد گنجه 

زیندانی اولوبسان ایللر بویونجا 

سنله دانیشماغا قویماییب خاین 

ایندی قوی دانیشیم سنله دویونجا 

آنام یادیگاری سنسن ناز‌نین 

*** 

سنینله سؤزوم وار بیر قَدَر درین 

ندن سن اولوبسان بو قدر شیرین؟ 

سنینله دانیشیر گؤیلرده شاهین 

سنینله آچیلیر یاسمن، نسرین


*** 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آنادیلی,

آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تورکجه مطبوعات

+0 بگندیم

آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تورکجه مطبوعات 
رضا شاه‌‌ین آشماسی‌نین آردیندان میدانا گلن اؤزگورلوک سونوجوندا آذربایجاندا دا اونلارجا قزئت چیخماغا باشلامیشدی. 1941-1946‌دا آذربایجان‌دا یایینلانان 36 قزئت‌دن تخمیناً 15‌-ی تورکجه ویا تورکجه-فارسجا اولموشدور.

آذربایجان (قزئت)



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, درگیلر, سید جعفر پیشه‌وری, میلی حؤکومت, آنادیلی,