رضا شاه‌‌ین آشماسی‌نین آردیندان میدانا گلن اؤزگورلوک سونوجوندا آذربایجاندا دا اونلارجا قزئت چیخماغا باشلامیشدی. 1941-1946‌دا آذربایجان‌دا یایینلانان 36 قزئت‌دن تخمیناً 15‌-ی تورکجه ویا تورکجه-فارسجا اولموشدور.

​

آذربایجان (قزئت)

دؤنمین ان اؤنملی قزئتی اولان آذربایجان، 1945 ایلینه قدر آذربایجان جمعیتی‌‌نین، 1945‌دن 1946 ایلینه قدر‌ ایسه آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌‌نین اورگانی اولاراق تبریز‌ده یایینلانمیشدیر. آذربایجان-ای دموکرات آدییلا چیخدیغی بیرینجی دؤنمدن اعتباراً دیل مسله‌سی و آذربایجانین خالقین ایراده‌سی ایله یؤنتیلمه‌سی گرکدیگی؛ مرکزی حؤکومت، آمریکا و اینگیلیسین اؤلکه‌‌ده‌کی سیاستلری‌نین تنقیدی؛ ایران‌دا و آذربایجان‌دا دموکراتیک بیر حؤکومته دستک وئریلمه‌سی کیمی قونولار یئر آلماقدادیر. قزئتین بیرینجی یایین دؤنمی‌نین سوروملو مدیری ع. شبستری و باش‌یازارلیغینی ایسماعیل شمس ایدی. بو دؤنمده قزئت هفته‌ده ایکی کز یایینلانمیشدیر. م. مجیدی قزئتین ایلک دؤنمی‌نین ساده‌جه فارسجا چیخدیغینی یازارکن، و. مصطفی‌یئو اونون تورک و فارس دیللرینده چیخمیش اولدوغونو بیلدیرمکده‌دیر. آذربایجان قزئتی‌‌نین تورک دیلینه یؤنه‌لیک اولوملو توتومو، اونون ایلک دؤنمده ده ایکی دیلده چیخمیش اولدوغو ائحتیمالینی گوجلندیرمکده‌دیر. نئجه‌کی، قزئتین 24 آذر 1320 (1941) تاریخلی ساییسیندا دیل مسله‌سی اوزرینه بئله بیر یازی یایینلانمیشدیر:

…هر بیر میلّت اؤِز میلّی دیلینی، عادت-عنعنه‌لرینی قورومالی، اؤِز ایشلری و گلیشیمی ایله باغلی مسله‌لری اؤِزو ایداره ائتمه‌لیدیر. باشقا میلّتلرین اونون دیلینه و دیگر ایشلرینه قاریشماسی یاسادیشی و اؤزگورلوگه ضیددیر. بیز اعلان ائدیریک کی، اؤِز دیلی، میلّتی و گلنگی اولان آذربایجان، آنا دیلینی اوخوماقدا، بو دیلده اوخوللاردا تحصیل آلما و کیتاب یایینلاما حاقّینا صاحیبدیر.

قزئت عئینی زاماندا آذربایجانلیلارین باغیمسیز بیر میلّت اولدوغو، "ایران میلّتی" تئریمی‌نین ایسه دوغرو اولمادیغی فیکرینی ساوونماقدادیر. قزئت یازارلارینا گؤره، "میلّت، دویغو، دیل، گلنک و اراضی بیرلیگینه صاحیب اولان خالقا دئییلیر." بو اؤزللیکلر آذربایجان‌دا اولدوغو حالدا، ایران‌دا یوخدور. چونکو ایران چوخ‌میلّتلی بیر اؤلکه‌ده‌دیر. دولاییسییلا دا هیچ‌بیر دیل ایران باغیمسیزلیغی‌نین سیمگه‌سی اولا بیلمز.

آذربایجان دموکرات فیرقه‌سیندن سونرا بو پارتی‌نین رسمی اورگا‌نینا چئوریلن آذربایجان قزئتی‌، ایکینجی دؤنمینه یئنه علی شبستری‌‌نین مدیرلیگی ایله باشلار. 30.-97. ساییلار یایین قورولو، 98.-151. ساییلار احمد موسوی، 152.-246. ساییلار فتحی خشکنابی و 247.-288. ساییلار ایسه ایسماعیل شمس‌ین باش یازارلیغیندا یایینلانیر. قزئتین بو دؤنمده‌کی دیلی اساساً تورکجه‌دیر. باش یازیلارین بؤیوک بیر قیسمینی ‌پ‌ ایمضاسی ایله ج. پیشه‌وری و ‌ج‌ ایمضاسی ایله سلام‌اله جاوید یازمیشدیر. (آذربایجان قزئتی‌، س. 11: 1-2) قزئتین 2. دؤنمی‌نین بیرینجی ساییسینداکی "فیرقه‌میز ایشه باشلادی" آدلی باش‌یازیسی ایمضاسیزدیر. باش‌یازیدا آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌‌نین رسماً فعالیته باشلاماسی بیلدیریلیرکن بو فیرقه‌نین ایران‌ین باغیمسیزلیغینا ایناندیقلاری حالدا آذربایجان خالقی‌نین موقدّراتی‌نین اؤزو طرفیندن تعین ائدیلمه‌سی گرکدیگی ده یازیلماقدادیر. عئینی ساییدا "روزنامه‌میزین دیلی" عونوانی آلتیندا تورکجه‌‌نین سون درجه زنگین بیر دیل اولدوغو و خالقین قا‌نیندا و اورگینده کؤک سالدیغی یازیلدیقدان سونرا قزئتین بو دیله داها چوخ اؤنم وئره‌جگی بیلدیریلمیشدیر. یازارا گؤره، "آذربایجان دیلی او قدر قووّتلی و اونون صرف و نحو قاید‌لاری او قدر مؤحکم و طبیعیدیر کی حتّی اونون ایچینه وارید  ائدیلمیش فارس و عرب کلمه‌لری ایخراج ائدیلسه بئله اونونلا بؤیوک فیکیرلری، عالی مقصدلری یازوب شرح وئرمک مومکوندور." (آذربایجان قزئتی‌، سایی (1)

آذربایجان قزئتی‌‌نین همن همن بوتون ساییلاریندا ج. پیشه‌وری‌‌نین دانیشقلاری‌نین اؤزتی وئریلمکده‌دیر. 6. ساییدا ج. پیشه‌وری "فیرقه‌میزین تاریخی ایشی" باشلیقلی یازیسیندا آذربایجان دموکرات فیرقه‌سینه قیسا بیر سوره ایچینده اون مینلرجه یئنی اویه‌نین قئیده آلینماسی بؤیوک بیر گوج اولوشدوردوغونو و میلّی اؤزگورلوگون تامین ائدیلمه‌سی اوچون اونلارین اؤزوئریسینه ائحتیاج دویولدوغونو بیلدیریلمکده‌دیر.

عئینی ساییدا تبریز‌ین تئاتر اویونجولاریندان جواد شفی‌زاده ایمضالی بیر یازیدا تبریز‌ده، خوی‌دا و اورمیه‌ده دفعه‌لرجه اوزئییر حاجی‌بیگوو‌ون مشدی عباد، آرشین مال آلان، لیلی و مجنون، شاه عباس و خورشید بانو اوپرا-تئاترلاری‌نین گؤستری‌یه سونولدوغونو و هر دفعه‌سینده ده خالقین بگندیگینی اؤیره‌نیریک. (آذربایجان قزئتی‌، سایی 7).

آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تورکجه تئاترلا ایلگیلی بیلگیلره اکرم راحیملی‌‌نین اثرینده ده قارشیلاشیریق. راحیملی‌یه گؤره، آ.م.ح-‌‌نین قورولوشوندان اؤنجه تبریز‌ده ایلکل بیر شکیلده فعالیبت گؤسترن "آذربایجان" ،"فیردوسی" ،"ایران" ،"تبریز" و "حقیقت" تئاتر قروپلاری قوزئی آذربایجان تئاترچیلاری‌نین یاردیمی ایله آذربایجان میلّی تئاتری‌نین تملینی قویدولار. میلّت و وطن سوگیسی؛ جهالت و موهوماتلا موباریزه؛ اخلاق، کولتور و قادینلارین توپلومداکی سورونلاری آذربایجان میلّی تئاتری‌نین اساس قونولارینی تشکیل ائتمکده ایدی. بو دؤنمده ان چوخ اوینانان تئاترلارین باشیندا او. حاجی‌بیگوو‌ون "او اولماسین، بو اولسون" ویا باشقا آدی‌ ایله "مشدی عباد" ؛"آرشین مال آلان" ؛جعفر جبارلی‌‌نین "آیدین" ،"اود گلینی" ،"آلماس" ؛اوکتای ائل‌اوغلو و ج. محمدقولوزاده‌‌‌نین بیر چوخ درام اثری گلیردی. 28 مارت 1946‌دا ایسه آ.م‌.ح‌‌نین قراریله تبریز‌ده آذربایجان دولت درام تئاتری قورولدو .

آذربایجان قزئتینده  "فیرقه‌میز ایره‌لی گئدیر" ،"بؤیوک بلالاردان بیری" ،"ایالت انجومنی" ،"هامی بیلمه‌لیدیر" (سایی 2)؛ "میلّت بیزیمله‌دیر" (فارسجا) (سایی 4)؛ "لندن انجومنینه گؤندریلن تلگراف" ،"میلّی مطبوعات یاراتماق یولوندا" (سایی 10)؛ "ایرتیجاع باش قالدیردی" ،"آذربایجان‌ین بؤیوک خالق و معاریف خادیمی روشدیه" ،"ایران‌دا فاشیزمین گؤسترگه‌لری" (فارسجا)، (سایی 11)؛ "فیرقه‌میزین بیرینجی کونگره‌سی موناسیبتییله" ،"آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی عوضولری بیلمه‌لیدیر" (سایی 12)؛ "ارباب و رعیت مسله‌سی‌نین حلّی" ،"یئنی حیاتا دوغرو" (سایی 13)؛ "بیزی اؤز حالیمیزا قویسونلار" ،"آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین عومومی ییغینجاغی " (سایی 14)؛ "آذربایجان بیر داها آلدانمایاجاقدیر" (فارسجا) (سایی 15)؛ "آذربایجان اؤز تاریخی وظیفه‌سینی اونوتماز" ،"بئرلین فیلمی" (سایی 16)؛ "بیرینجی کونگره‌میز" ،"بالکان مسله‌سی‌نین حلّی" (فارسجا) (سایی 17)؛ "موختاریّت مسله‌سی و انجومن-ای ایالتی" ،"قزوین‌ده یاشایان آذربایجان جاوانلاری‌نین قراری" (سایی 18)؛ "فرّخ‌و نه اوچون گؤندریرلر" ،"آذربایجانلیلاری تانییین" (فارسجا) (سایی 19) کیمی مقاله‌لر و "وطن سئوگیسی" (سایی 6)؛ "حاق و آزادلیق " (سایی 7)؛ "یاشاماز" (سایی 10)؛ "گول آذربایجان" (سایی 11)؛ "همیشه‌لیک یاشا آذربایجان" (سایی 12)؛ "اویان ائی آذریستان اهلی" (سایی 13)؛ "نییه" (سایی 14)؛ "اوغرولار ال-قول آچیب هر گئجه بیر یانا گئدیر" (سایی 16)؛ "شرفلی آذربایجان‌ا" (سایی 17)؛ "گلین دوستلار، گلین" (سایی 18)؛ "وطن" (سایی 19) آدلی شئعیرلر یئر آلماقدادیر.

 ​

آزاد میلّت (قزئت)

"آزاد ملّت" قزئتی‌ آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین قورولوشوندان 73 گون سونرا 5 ایسفند 1324 دن آذر 1325-‌ه قدر‌ آذربایجان میلّی مجلیسی‌نین اورگانی اولاراق اسماعیل شمس‌ین مدیرلیگینده تبریز‌ده یایینلانمیشدیر. 4 صحیفه‌ده، 43*28 فورمتده هفته‌ده اوچ کز تورکجه چیخان بو قزئت‌ده آذربایجان میلّی مجلیسی‌نین قرارلاری، سیاسی و توپلومسال اؤزگورلوکلر، آذربایجان‌ین تانیمیش شخصیتلری‌نین تانیتیمی، آذربایجان‌ین اؤنملی مسله‌لری، ایچ و ائشیک خبرلر و یوروملار و دؤولت اعلانلارینا گئنیش یئر وئریلمیشدیر. قزئت رسیملی و آغ-فارا رنگده اولوب توپلام 116 سایی یایینلانمیش، 1946 ایلینده آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین دوشورولمه‌سیندن سونرا باغلانمیشدیر.

​

 آذر (قزئت)

آذر قزئتی‌ آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین زنجان قولونون اورقانی اولاراق 30 یانوار 1946‌دا منوچهر ساعد وزیری طرفیندن تورکجه اولاراق یایینلانمیشدیر. قزئتین سیاسی خبر آغیرلیقلی اولدوغو، آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین قرارلاری و فعالیتلرینی زنجانا یانسیتدیغی بیلینمکده‌دیر. بو دؤنمده چیخان دیگر تورکجه قزئتلر کیمی آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین دوشورولمه‌سی‌نین آردیندان باغلانمیشدیر .

آذربایجان اولدوزو (قزئت)

"آذربایجان اولدوزو‌"-نون ایلک ساییسی 16 دئکابر 1944 ایلینده "ستاره‌ آذربایجان" آدییلا فارس و تورک دیللرینده تبریز‌ده یایینلانمیشدیر. محمد علی هلال ناصری‌‌نین مودیرلیگی و باش‌یازارلیغیندا ایران توده پارتیسی‌نین ایشچیلر و امکچیلر بیرلیگی‌‌نین اورقانی اولاراق چیخان قزئت 6-8 صحیفه‌ده، 34*24 س.م اؤلچولرینده اولوب ایللیک آبونه‌سی 180 و تک سایی فیأتی 5 ریالدیر. قزئت‌ده هم ساتیریک، هم ده جیددی و تنقیدی یازیلار یئر آلماقدادیر. آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده "آذربایجان اولدوزو" آدییلا یایی‌نینی دوام اتتیرن قزئتین یازارلاریندان بیری ده تانینمیش قرئته‌چی ایسماعیل شمس‌دیر. قزئتین ایکینجی دؤنمی‌نین 4. ساییسیندا امنیّت شوراسی‌‌نین ایران‌لا ایلگیلی موذاکره‌لری، قادینلارین توپلومسال فعالیبتلری، شاعیر قطران تبریزی‌‌نین حیاتی و آذربایجان‌ین قونشو اؤلکه‌ده‌لرله ایلیشکیلری کیمی قونولار اله آلینمیشدیر.

اورمیه (قزئت)

آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌‌نین اورمیه قولونون اورقانی اولاراق اورمیه‌ده تورکجه اولاراق یایینلانمیشدیر. ابو تورابیان، قزئتین ایلک کز 4 بهمن (24 یانوار) 1946‌دا چیخدیغینی یازیر. قزئتله ایلگیلی چوخ بیلگی یوخدور. آنجاق، انور اوزون-ا گؤره، هفته‌ده ایکی کز و توپلام 25 سایی یایینلانمیشدیر. جلیلی ایسه قزئتین هفته‌لیک اولدوغونو سؤیله‌ییر.

 جاوانلار (قزئت)

آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین گنجلر قولونون اورقانی اولاراق تبریز‌ده تورکجه یایینلانمیشدیر. جاوانلار هفته‌لیک قزئتی‌‌نین ایلک ساییسی 25 اوردیبهشت (15 مای) و سون ساییسی آذر (دئکابر) 1946‌دا چیخمیشدیر. ا. اوزون یانلیش اولاراق قزئتین 1942‌ده چیخدیغینی یازمیشدیر. قزئت آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین ییخیلماسیندان سونرا باغلانمیشدیر.

 ​

جودت (قزئت)

ایلک ساییسی مورداد (اییول-آوقوست) 1927‌ده اردبیل‌ده حسن جودت‌ین مودیرلیگینده چیخان جودت قزئتی‌ 1938‌ده باغلانمیش، بش ایل سونرا غلامحسین حبیب‌الهی‌نین مودیرلیگی و حسن جودت‌ین باش‌یازارلیغیندا تکرار یایینا باشلامیشدیر. جودت قزئتی‌ ایکینجی دؤنمده آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین اردبیل اورقانی اولاراق تورک و فارس دیللرینده یایینلانمیشدیر. قزئتین صاحیبی  حسن جودت دؤنمی‌نین آیدین شخصیتلریندن اولموش، اردبیل‌ده ایلک کز قرائتخانا، تئاتر سالونو و قورقوشون مطبعه‌سی تأسیس ائتمیشدیر. قزئت 1946 ایلینده باغلانمیشدیر .

 شفق (درگی)

شوروی ایله کولتورل ایلیشکی ساغلایان ایران جمعییتی‌‌نین تبریز قولونون اورقانی اولاراق یایینلانان شفق درگیسی‌نین ایلک ساییسی مورداد (اییول-آوقوست) 1945‌ده تبریز‌ده چیخمیشدیر. داها چوخ ادبی-بدیعی ایچریکلی یازیلارین بولوندوغو بو درگیده آرا سیرا فارسجا یازیلارا دا یئر وئریلمیشدیر. درگی اورتالاما 60 صحیفه‌ده و 17*24 س.م اؤلچولرینده آیلیق اولاراق یایینلانمیشدیر م. س. طباطبایی درگی‌نین توپلام 12 سایی چیخدیغینی سؤیله‌ییر .

 غلبه (قزئت)

آذربایجان میلّی حؤکومتی تحصیل ناظیری محمد بی‌ریا‌‌نین مودیرلیگینده آذربایجان ایشچیلر و امکچیلر بیرلیگی‌‌نین اورقانی اولاراق چیخان غلبه قزئتی‌‌نین ایلک ساییسی ایسفند 1324 (مارت 1946)ده تبریز‌ده یایینلانمیشدیر. قزئتین دیلی تورکجه‌دیر. 2-4 صحیفه‌ده، 32*42 س.م اؤلچولرینده اولوب سوسیالیست پارتیلر و آذربایجان ایشچی و امکچیلری ایله ایلگیلی خبرلری یایماقدا ایدی. قزئت، آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین دوشورولمه‌سیندن سونرا باغلانماق مجبوریتینده قالمیشدیر.

قیزیل عسگر (قزئت)

"قیزیل عسگر" ایکینجی دونیا ساواشی ایللرینده، اورمیه‌ده قیزیل اوردونون دستگی، زلفعلی ابراهیمووون باش‌یازارلیغی ایله چیخاریلان تورکجه قزئت ایدی.

 مدنیت (قزئت)

شوروی کولتور ائوی طرفیندن تورکجه اولاراق تبریز‌ده یایینلانان مدنییت قزئتی‌‌نین ایلک ساییسی ابو تورابیان‌-ا گؤره فروردین (مارت-آپرئل) 1946، مجیدی‌یه گؤره ایسه عئینی ایلین شهریور (آوقوست-سئنتیابر) آییندا چیخمیشدیر. قزئت 4 صحیفه‌ده، 36*28 س.م اؤلچولرینده اولوب سیاسی، ادبی قونولاری ایچرمکده‌دیر. ایلک صحیفه‌سی رنگلی و شکیللی اولان مدنیّت قزئتی‌نین بیرینجی ساییسیندا آذربایجان‌ین تانمیش ساتیرا شاعیری معجز شبستری‌نین شئعیری یایینلانمیشدیر. قزئتین یایینی آذربایجان میلّی حؤکومتی‌نین دوشورولمه‌سیندن سونرا دوردورولموشدور .

​

 وطن یولوندا (قزئت)

2. دونیا ساواشی سیراسیندا شوروی‌‌نین قیزیل اوردو‌سو دستگیله 1942-1946 ایللرینده تبریز‌ده تورک دیلینده چیخاریلان وطن یولوندا قزئتی‌‌نین رداکتؤرلوغونو قوزئی آذربایجانلی میرزه ابراهیموو؛ ح. شاه‌گلدی‌یئو؛ جعفر خندان و رضا قولی‌یئو اولموشدور. ایلک نؤمره‌سی 1941-جی ایل اوکتیابر آیی‌نین 11-ده گون آشیری اولاراق یایینلانماغا باشلامیشدیر. قزئتین چاپ اولونماسی‌نین بیرینجی مرحله‌سی 1942-جی ایل آپرئلین 13-ه قدر داوام ائتمیش و بو مودتده 89 نؤمره‌سی چیخاریلمیشدیر.

ایکی ایللیک فاصیله‌دن سونرا 1944-جو ایل آپرئل آیی‌نین 10-دان قزئتین ایکینجی مرحله‌سی‌نین یایینی باشلانمیشدیر. بو مرحله1946-جی ایلین مایین 1-ه قدر داوام ائتمیش و همین مودّت عرضینده (1941-1946) قزئتین 406 نؤمره‌سی یایینلانمیشدیر.

4 صحیفه‌ده، 42*29 س.م اؤلچولرینده اولان قزئت، 2. دونیا ساواشی خبرلری، قیزیل اوردو‌نون ظفرلری، قوزئی آذربایجان صنعت و بیلیم آداملاری‌نین تانیتیمی، سوسیالیزم دونیاسی‌نین ساواش قهرمانلاری‌نین تانیتیمی، گونئی آذربایجان میلّی مجلیسی‌نین خبرلری و فاشیزم علئیهینه تبلیغات آپارماقدا ایدی.

قزئتین صحیفه لرینده محمد بی‌ریا، میر مهدی اعتیماد، علی فطرت، آشیق حسین جاوان، بالاش آذراوغلو، علی توده، یحیی شیدا، محمدباقر نیکنام، محمدعلی فخرالدینی (محزون)، حکیمه بلوری، علی نیشانی، حبیب ساهر، قولو خان بورچالی، تاغی میلانی، محمدعلی هلال ناصری، مدینه گولگون و بیر چوخ باشقالاری‌نین شئعیرلری، محمدلو عباسی، ع.صفوت، عبداله فریور، صمد صباحی، میر رحیم ویلایی، محمدعلی فرزانه (قوسی) و بیر چوخ باشقالاری‌نین مقاله‌لری چاپ اولونوردو.

اؤز ادبی دیلینی اؤیرنن آذربایجانلیلار اوچون "وطن یولوندا" قزئتی‌نین خوصوصن بؤیوک اهمیتی واردیر. "وطن یولوندا" قزئتی اوزون ایللر رضا شاه حاکیمیتیندن سونرا ایراندا ایلک دفعه تورک دیلینده چاپ اولونان قزئت ایدی.

قزئتین نشر اولوندوغو ایللرده (1941-1946) میرزه ابراهیموو، حسن شاه‌گلدی‌یئو، رضا قولی‌یئو اونون باش رئداکتورلاری اولموش، رئداکسیادا ایسه شاعیرلردن سلیمان رستم، عثمان ساری‌وللی، محمد راحیم، یازیچیلاردان سلیمان رحیموو، عوض صادیق، انور محمدخانلی، قیلمان ایلکین (موسایئو)، سیف ‌الدین داغلی (عباسوو)، جبار مجنون‌زاده، ژورنالیست، عئلم و مدنیت خادیملریندن اسرافیل نظروو (مسئول کاتیب)، غلام محمدلی، حمید یولچی‌یئو، جعفر خندان (باش رئداکتورون موعاوینی)، مهدیخان وکیلوو، میرزآغا قولوزاده، رحیم سولطانوو، محمدآغا سولطانوو، رساملاردان ایسماعیل آخوندوو، کاظم کاظم‌زاده، سالام سالامزاده و بیر چوخ باشقالاری ایشله‌میشلر.

"وطن یولوندا" قزئتی‌نین صحیفه‌لرینده 50-یه یاخین یئرلی شاعیر اؤز شعرلرینی چاپ ائتدیریردی. ائله اونلار دا قزئتین نزدینده "شاعیرلر مجلیسی‌"نین یارانماسی‌نین تشبوثچوسو اولدولار. "شاعیرلر مجلیسی"نین ایلک ایجلاسی 1945-جی ایل یانوارین 7-ده کئچیریلدی و میر مهدی اعتیماد اونون صدری سئچیلدی.

 گونش (درگی)

گونش درگیسی‌ ایله ایلگیلی سادهجه "آذربایجان دؤورو مطبوعاتی" کیتابیندا قیسا بیلگی واردیر. درگی، 1946 ایلینده آذربایجان شاعیر و یازیجیلار جمعییتی طرفیندن تبریز‌ده یایینلانمیش صنعت، توپلوم و تاریخ ایچریکلی بیر مجموعه‌دیر.

​

یئنی شرق (قزئت)

یئنی شرق قزئتی‌‌نین ایلک ساییسی ایسفند 1322 (1943)‌ده ایران توده پارتیسی‌نین آذربایجان قولونون اورقانی اولاراق محمود تورابی‌‌نین مودیرلیگینده تبریز‌ده یایینلانمیشدیر. باکی‌ده چیخان 21 آذر درگیسینده قزئتین ایلک ساییسی‌نین 1941‌ده چیخمیش اولابیله‌جگی سؤیلنسه ده، دیگر قایناقلاردا بو تاریخ 1943 اولاراق گؤستریلمیشدیر. قزئت دئکابر 1945‌-ه قدر‌ "خاور نو "آدی آلتیندا فارسجا؛ آذر 1324 (دئکابر 1945)‌دن دئکابر 1946‌یا قدر‌ "یئنی شرق" آدییلا تورکجه یایینلانمیشدیر. انور اوزون قزئتین اؤلچولرینی 34*47/5 اولاراق وئریرکن، موسی مجیدی ایلک ساییلاری‌نین 32*46 و داها سونراکی ساییلارین 42*28 س.م اؤلچولرینده اولدوغونو یازیر. قزئتین ایچریگینی آذربایجان میلّی مجلیسی‌نین قرارلاری، آذربایجان خبرلری و اعلانلار اولوشدورماقدادیر. یئنی شرق، میلّی حؤکومتین دوشورولمه‌سی‌نین آردیندان باغلانمیشدیر.

اتک یازیلار:

• مجیدی موسی . تاریخچه‌ و تحلیل روزنامه‌های آذربایجان(1230-1380)؛ کتابخانه‌ملی ایران؛ تهران 2003
• اوزون، انور . گونئی آذربایجان باسین تاریخی، تورک اوجاغی ترابزون شوعبه‌سی یایینی. ترابزون2002
• جلیلی، سعید. دانشنامه‌ی مطبوعات آذربایجان. نشر مهد آزادی. تبریز1996
• رستمووا، س. آذربایجان دؤورو مطبوعاتی، آذربایجان عئلملر آکادئمیاسی نشری، باکی. 1993
• ابوترابیان، حسین. مطبوعات ایران از شهریور 1320 تا 1326، انتشارات اطلاعات، 1987
•  طباطبایی،م.س. راهنمای مطبوعات ایران (1978-1925)، نشر مرکز مطالعات رسانه‌ها؛ تهران، 1999
•  آذربایجان قزئتی ، تبریز (1946-1945)
•  رحیملی، اکرم. گونئی آذربایجاندا میلی دئموکراتیک حرکات (1941-1946 ) MEQA  نشری. باکی

قایناقلار:

• Azerbaycan Milli Hükümeti’nin Kuruluşu ve Dil Politikası - M. Rıza HEYET
• Cavanşir Vəkilov. Azərbaycan Respublikası və İran: 40-cı illər (mədəni əlaqələr). Bakı: Elm, 1991, 7,3 çap vərəqi.

کؤچورن: عباس ائلچین