آذربایجان رومانتیکلری‌نین یارادیجیلیغیندا تورکچولوک

پروفسور تیموچین افندی‌یئو

   20. عصر آذربایجان رومانتیکلری‌نین قیدالاندیقلاری ایکی منبعدن بیری تورکیه ایدی؛ بورادان گلن رومانتیک منبع‌نین اساس قایناقلاریندان بیری ایسه تورکچولوک گؤروشلری ایدی.
شوروی تنقیدچی و ادبیات‌شوناسلاری‌نین رومانتیکلری ایکی یئره؛ موترقّی و مورتجعلره بؤلمه‌سی‌نین اساس سببی ده اونلارین یارادیجیلیغینداکی میلّتچیلیک، تورکچولوک و ایسلامچیلیق ایدئیالاری‌نین گئنیش یئر توتماسی ایدی. بو دؤورو آذربایجان بدیعی دوشونجه‌سینده میلّیلیک و تورکچولوک مرحله‌سی اولاراق قییمتلندیرسک، او زامان مؤوجود ادبیات‌شوناسلیغین موناسیبتینی آیدین گؤرمک اولار.

​

عمادالدین نسیمی‌نین "دیلبرا، من سندن آیری..." غزلی‌نین تحلیلی 
دوکتور آیتن ااحمدووا 

دیلبرا من سندن آیرو عؤمر-و جانی نئیله‌رم؟

تاج-و تخت-و مولک-و  مال-و خانیمانی نئیله‌رم؟

ایسته‌رم وصل-ی جامالین تا قیلام درده دوا

من سنین بیمارینام، اؤزگه دوانی نئیله‌رم؟

ائی موسلمانلار، بیلین، کیم یاری ایله خوشدور جاهان،

چونکو یاردان آیرو دوشدوم، بو جاهانی نئیله‌رم؟

چوخ دوعالار قیلمیشام من خالیقین درگاهینا،

چون مورادیم حاصیل اولماز، من دوعانی نئیله‌رم؟

دیلبر آیدیر: ائی نسیمی، صابیر اول قیلما فغان،

من بو گون صبر ائیله‌سم، دانلا فغانی نئیله‌رم

     آذربایجا‌نین شئعیر مدنیتی‌نین گؤرکملی نوماینده‌لریدن بیری ده عمادالدین نسیمی‌دیر.اونون یارادیجیلیغی آذربایجان ادبیاتی تاریخینده یئنی بیر مرحله‌‌نین باشلانغیجیدیر. نسیمی‌نین تاریخی خیدمتلریندن بیری ده اونون دوغما آذربایجان دیلینده یازماسی، ادبی دیلین،شئعیر دیلی‌نین زنگینلشدیرمه‌سیدیر. او، آنا دیلینده یارانان شئعیر دیلی‌نین ایلک گؤرکملی اوستادیدیر.صنعتکار آذربایجان کلاسیک شئعیری‌نین زنگین بدیعی ایفاده خزینه‌سیندن اؤیرنمکله برابر، آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتیندان دا مهارتله ایستیفاده ائتمیشدیر. نسیمی اوچ دیلده بدیعی اثرلر یارادان صنعتکاردیر. لاکین او، ان بؤیوک اوستونلوگو اؤز دوغما آنا دیلینه وئرمیشدیر.اونون قودرتلی قلمی آذربایجان ادبی دیلینی عصیرلردن بری حاکیم مؤوقئع توتان فارس دیلی ایله رقابته گیرن بیر دیل حالینا گتیرمیشدیر. 

B. Gerey

Andalyp we Oguznama

(Türkmenistanda geçirilen Halkara ylmy Geñeşe hödürlendi)

Türkmeniñ klassik şahyry „Nurmuhammet Andalyp“ hakynda, onuñ öz dogup ÿaşan ÿurdy bolan „Daşoguzda“ 2010-njy ýylyñ Mart aÿynyñ 10-12nji günlerinde geçirildi. Andalyp hakynda maslahaty gurnap alyp baran, Türkmenistanyñ ylymlar akedemiÿasynyñ golÿazmalar institusiniñ ÿaÿradan bildirişinde şeÿle setirler bar:

„Taryhçy, terjimeçi, filosof, türkmen edebiýatynyň taryhynda ilkinji dessançy şahyr diýip tanalýan Nurmuhammet Andalyp (1660-1740) Türkmenistanyň Daşoguz welaýatynyň Ýylanly etrabynyň Garamazy obasynda eneden dogulyp 1740-nji ýylda aradan çykypdyr.

Nurmuhammet Andalyp döredijilik işine ýaşlykda başlapdyr. Onuň döredijiligi tematik hem tär taýdan köp taraply we baý. Ideýa çeperçilik taýdan bolsa, örän ýokary hem täsirlidir. Ol özüniň çuňňur zehini, ajaýyp talanty bilen birtopar goşgudyr-gazallary, “Oguznama”, “Nesimi”, “Sagdy Wakgas”, “Kyssaýy Fyrgun”, diýen poemalaryny “Ýusup-Züleýha”, “Babaröwşen”, “Zeýnelarap”, “Leýli-Mejnun” ýaly dessanlaryny hem-de “Melike-Mährinigär” powestini döredýär. Şahyr mundan başgada arap dilinden “Maksatnama”, pars-täjik dilinden “Dört peri”, “Mürze Hemdem” diýen dessanlary türkmen diline terjime edýär. Ussat şahyr Nowaýynyň, Fizulynyň, Jamynyň, Wepaýynyň we başgalaryň gazallaryna tahmyslar ýazýar…” 

Meniñ ylmy geñeşe, taÿynlan tezisim, bu beÿik milli şahyryñ “Oguznama” poemasy (mänzumesi) hakyndady. Men bu tezisi, örän bimahal, diñe 39 ÿaşynda aradan çykan, emma şol gysga ömründe-de mähriban halky üçin uly yz galdyryp giden milli alym Ahmat Bekmyradyñ “Andalyp hem Oguznamaçylyk Däbi” atly gymmatly eserini esas alyp ÿazdym. Ony, çaklañja makala şeklinde hormatly okyjylara hödürleÿärin:

شهریار ؛ میلّی بیرلیک و همرأی‌لیک شاعیری کیمی
رامیز قاسیموو 
فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو

آنا دیللی شئعیریمیزین زنگینلشمه‌سینده آذربایجان ادبیاتی‌نین گؤرکملی سؤز اوستادلاریندان بیری، اؤز یارادیجیلیغی ایله حئیدربابا داغی کیمی ووقارلا دایانان شهریار یارادیجیلیغی‌نین موستثنا خیدمتلری وار.
حیاتی کئشمکئشلرله دولو اولان بؤیوک صنعتکارین زنگین ایرثی آذربایجان شئعیری‌نین اینکیشافینا خیدمتلرله برابر، میلّی دَیرلریمیز، خوصوصیله آنا دیلیمیز، عومومن آذربایجانچیلیغا قویولان ان سانباللی معنوی آبیده‌دیر.
شاعیرین اؤزونون دئدیگی کیمی: 

دئدیم: آذر ائلیمین بیر یارالی نیسگیلی‌یم من.
نیسگیل اولسام دا، گولوم، بیر ابدی سئوگیلی‌یم من.
ائل منی آتسا دا، اؤز گولشه‌نیمین بولبولویم من. 
ائلیمین فارسجا دا دردینی سؤیلر دیلی‌یم من. 
حاقّا دوغرو نه قارانلیق ایسه، ائل مشعلی‌یم من. 
ابدییت گولویم من! 

حافیظ شیرازی یارادیجیلیغیندا تورک اوْبرازی
پاشا علی‌ اوغلو 
ایبراهیم قولییئو

    اعجازکار قلمیندن چیخمیش لیریک شئعیرلری ایله فارس دیللی پوئتیک فیکرین زیروه‌سینده دایانان و تخمینن یئددی عصر یاخین شرق ادبییاتی‌نین ایدئیا - بدیعی ایستیقامتینی موعین‌لشدیرن حافیظ شیرازی‌نین یارادیجیلیغیندا تئز-تئز راست گلینن سؤزلردن بیری ده "تورک" و اونون "تورکانِ-شیراز" ،"تورکِ-سمرقندی" ،"شاهِ-تورکان" ،"تورکِ-عاشق کُش" ،"بچّه‌یِ-تورکان" کیمی تعیینی ترکیبلریدیر.
 شاعیرین یارادیجیلیغیندان قیزیل بیر خط کیمی کئچن بو ایفاده اطرافیندا ادبییات تدقیقاتچیلاری، کلاسیک پوئزییانی و اورتا چاغ طریقتلرینی آراشدیرانلار آراسیندا دایم جیدّی موباحیثه‌لر گئتمیش و بو گون ده همین موباحیثه لر داوام ائتمکده‌دیر. بعضیلری حافیظین بو سؤزو تورک ائتنیک-میلّی منسوبیتی‌نین آدی کیمی، دیگرلری "جسور" ،"قودرتلی" و س. آنلامیندا ایشلَنن دیل واحیدی کیمی و اوچونجو قیسیم ایسه، صوفی تئرمینی اولاراق "گؤزل" ،"دیلبر" ،"قلب اووسونچوسو" معناسیندا ایشلتدیگنی بیلدیریرلر. مؤوضونون تحلیلینه کئچمزدن اؤنجه سؤزون سئمانتیک-ائتیمولوژی تاریخینه قیسا بیر نظر سالاق.

موعاصیر دونیانین کؤله‌لری

بوب بلئک، موعاصیر آمئریکا  آنارشیست یازیچیسیدیر. او "امگین لغو اولونماسی" ،"آنارشیزم و آنارشییایا باشقا مانعه‌لر" ،"فئمینیزم فاشیزم کیمی" و س. مشهور ائسسئلرین مؤلیفیدیر. 
اونون "امگین لغو اولونماسی" ائسسئسی موعاصیر جمعیتده امگین تنقیدینه حصر اولونوب. بلئک امگی لغو ائدیب اونو اویونلارلا عوض ائتمگی تکلیف ائدیر. بلئکین تکلیف ائتدیگی آلتئرناتیو هئچ ده ایشسیزلیک دئییل، تامامیله باشقا جور تشکیل اولونموش امک نؤوعودور. او ساده‌جه مجبوری امگی ردّ ائدیر، اونون کؤنوللو امکله عوض اولونماسینی تکلیف ائدیر. او، اوخوجولارینی آنتروپولوق مارشالل سالینسین "اووچو-ییغیجیلار" جمعیتی تصویر اولونموش سندلی رومانینا اویغون اولاراق گونده جمعی دؤرد ساعاتلیق ایشله، هرطرفلی تأمین اولونان راحات حیات یاشاماغین مومکون اولدوغونا ایناندیریر. بلئکه گؤره، اوزریمیزده‌کی عدالتسیز وئرگیلر و سیماسینی دَییشدیرمیش کاپیتالیست-قولدارلاردان جانیمیزی قورتارا بیلسیدیک، گونده دؤرد ساعاتلیق کؤنوللو امکله، خوشبخت اینسان جمعیتی قورماق اولاردی. 

اونون آشاغیدا وئریلمیش مشهور ائسسئلریندن بیری ائله موعاصیر دونیانین کؤله‌لریندن بحث ائدیر. 

نییه "شاعیر سؤزو، البته، یالاندیر" ؟ !

گولشن علی‌یئوا-کنگرلی،

فیلولوگییا عئلملری دوکتورو، پروفئسور

      آرتیق بئش یوز ایلدیر ثوبوت اولونوب کی، فوضولی صنعتی بیتیب-توکنمز بیر دریادیر. بو صنعت مینلرله معنالاری گیزلنمیش دورلو-دورلو گؤوهرلردن عیبارتدیر. "آذربایجان فوضولی‌شوناسلیغی" تدقیقاتیندان سونرا کئچن هر گون گؤستردی کی، حقیقتن ده "فوضولیدن یازماق و فوضولی سئحرینه توتولماماق، فوضولی‌یه اسیر اولماماق چوخ موشکولدور. کیم اوندان یازیرسا، بو اولو جادوگرین سئحرینه دوشور، تاثیریندن یاخا قورتارا بیلمیر" (م.عادیلوو). اصلینده "اولو جادوگر"این بو اسارتی ان بؤیوک سعادتدیر. فوضولی‌یه اسیر دوشمک، اونون سئحرینده - فوضولی صنعتی‌نین پوئتیک آوُراسیندا یاشاماق اینسانا بؤیوکلوک، عظمت، نجیب بیر سئوینج بخش ائدیر. زامان کئچدیکجه فوضولی‌شوناسلیغی تدقیق ائدرکن اورگیمده قالان نیسگیلدن یاخا قورتارا بیلمیرم، عکسینه، ایلان گوللـه‌یه توش گئدن کیمی ذهنیم و قلبیم منی او پروبلئملره - فوضولی شئعیرینه دوغرو چکیب آپاریر. بئله پروبلئملردن بیری داهی شاعیرین "لئیلی و مجنون"آ داخیل اولان "جان وئرمه غمی‌ عشقه کی، عشق آفتی-جاندیر" میصراعسی ایله باشلانان غزلی‌نین سون بئیتینده‌کی"فوضولی یالانی"دیر:

 گر دئرسه فوضولی کی، - "گؤزللرده وفا وار"

آلدانما کی، شاعیر سؤزو، البتّه، یالاندیر.

تورک بدیعی تفکّورونون و شئعیر دیلی‌نین اینکیشافیندا نسیمی‌نین رولو

مؤلیف: کامیل آللاهیاروو     

 کؤچورن: عباس ائلچین

  اورتا عصرلرده موسلمان تورکلرین بدیعی تفکّورونون و شئعیر دیلی‌نین اینکیشافیندا عیمادالدین نسیمی‌نین یئرینی و خیدمتلرینی آنلاماق و موعینلشدیرمک اوچون تورک شئعیر مدنیتی‌نین تکامول یوللارینا قیسا بیر نظر سالماق لازیمدیر.

 معلومدور کی، اسکی تورک شئعیری هر بیر بندده (تیرادادا) هر بیری بیر ساده جومله‌دن عیبارت اولان میصراعلارین سینتاکتیک باخیمدان بیر-بیرینه پارالئل قورولماسی و اونلارین سونلوقلاری‌نین دا اوخشار قرامماتیک قافییه ایله بیتمه‌سی، همچنین میصراعلارین اولینده اوخشار و یا عئینی سسلرین (آللیتئراسییا‌نین) اولماسی پرینسیپلرینه اساسلانیردی. بو شئعیر فورماسی قدیم تورکلرین سؤزون ماگیک گوجونه اینامی ایله باغلی یارانمیشدی. اوغورلو اوْو ائتمک، یاغیش یاغدیرماق، خسته‌لیکلری ساغالتماق و یا قارا قووّه‌لری اؤزلریندن اوزاقلاشدیرماق مقصدیله قدیم اینسانلار موختلیف روحلارا و تانریلارا دوعالار اوخویور و یا اونلارین شأنینه آلقیشلار سؤیله‌ییردیلر. بئله دوعالار، اووسونلار، آلقیش و قارغیشلار اوخونان زامان سؤزون تاثیر گوجونو آرتیرماق اوچون موختلیف سؤزلر، سؤز بیرلشمه‌لری و جومله‌لر دفعه‌لرله تکرار اولونوردو و بوتون بو پارالئل تکرارلار متنده ریتم و آهنگی ده خئیلی آرتیریردی. بو تکرارلارین یاراتدیغی بدیعی-ائستئتیک تاثیر قووّه‌سینی آنلادیقدان سونرا اینسانلار آرتیق بیله‌رکدن، شوعورلو صورتده اونلارین بدیعی ایمکانلاریندان بهره‌لنمه‌یه چالیشمیش و اؤزلری و طایفالاری اوچون عزیز و موقدس سایدیقلاری مؤوضو و مطلبلری بئله یوکسک و طمطراقلی اوسلوب اساسیندا قورماغا چالیشمیشلار. آوازلا اوخونان متنلرده "ماناس" ائپوسوندا، "دده قورقود کیتابی"ندا و س.) بو یوکسک بدیعی اوسلوبا خاص اولان عونصورلر (جومله‌لرین سینتاکتیک باخیمدان اویغونلوغو، هئجا برابرلیگی باخیمیندان اونلارین بیر-بیرینه یاخینلیغی، آللیتئراسییا، قرامماتیک قافییه و سؤز تکرارلاری‌نین چوخلوغو و س.) موسیقی عامیللری‌نین تاثیری آلتیندا داها گوجلو شکیلده تجسّوم اولوندوغونا گؤره اونلاری پوتئنسیال-شئعیر، نقل ائدیلن، دانیشیلان متنلری ایسه (اورخون متنلری، "اوغوز-کاغان" داستانی، "دده قورقود کیتابی"‌نین نقل ائدیلن حیصه‌لری و س.) پوتئنسیال-نثر آدلاندیرماق اولار (7، 8-16). آللیتئراسییایا ایسه قدیم تورکلر قوهوملوق، یاخینلیق علامتی کیمی باخیردیلار و مضمونجا بیر-بیرینه باغلی جومله‌لرین و سؤز بیرلشمه‌لری‌نین اولینده عئینی سسلری ایشلتمکله، اونلارین معنا و قورولوش باخیمیندان دا ایلیشکیلی اولماسینی گؤسترمک ایسته‌ییردیلر (7، 34-35).

فردوسی‌نین شاهنامه‌سی تورکلر حاقّیندا نه‌لر دئییر؟

 آقمیرات گورگنلی

   خوراسانلی فارس شاعیری ابوالقاسیم فردوسی‌نین شاهنامه‌سینه تورکمن ادبییاتیندا اؤزل یئر وئریلیب ، اونو دوغونون ان گؤرکملی شاعیری و اثرینی ایسه بؤیوک ائپوس دئیه تانیتدیریلیب. تورکمنیستانین  یوکسک اؤیرتیم یئری، بیلیم یوردونون دیل فاکولته‌سینده بو فارس اثری حاقّیندا گئنیش اؤلچوده دانیشیلیر. آزادی آدینداکی مرکزی کیتابخانانین دیوارلاریندا شاعیرین اؤزو و اثرلرینی آنلادان شکیل‌لر قازیلیبدیر. دوغروداندا بو "فارس شاه"اثرینه بئله چوخ اؤنم وئرمک بیزیم میلّتین نیینه گره‌ک؟

    فارس ادبییّاتچیلاری شاهنامه پوئزییاسینی ایران (اوخو فارس) میفولوگییاسی اساسیندا یارانان اولو مانومئنتال دئیه تانیملاییرلار. اثرین یازیلیشینا گؤره بئله بیر روایت وار: " تورک حؤکومدارلاریندا غزنه‌لی سولطان ماحمود "ایران-توران" تاریخی حاقّیندا بیر اثر یازیلماسینی بویورموش. ایلک شاهنامه اثرینی 996-نجی ایلده مرولی "مسعودی مروزَی" یازماغا باشلار، اوندان سونرا "دقیقی" بو ایشی داوام ائدر، دقیقی اؤلندن سونرا فردوسی ایش باشینا گئچر. فارسلارین اویدوردوغو روایت‌لره گؤره سولطان ماحمود اثرین هر بئیتینه بیر آلتین وئره‌جگینی وعده ائتمیش. فردوسی اؤز "شاهنامه‌سینی" یازیب سولطانا سونار. سولطان ماحمود اثر ایله  تانیش اولاندان سونرا، اونو بگنمز، آلتین یئرینه گوموش درم (درهم) وئرر، فردوسی بونو گؤروب، سولطانین آدینا آشاغیلاییجی قوشغو قوشوب، قورخوسوندان باشقا یئره قاچیب گئدر. آرادان بیر نئچه واخت گئچندن سونرا، سولطان ائتدیگی ایشیندن پئشمان اولوب آلتینلاری یوللایار. یوکلو کروان شهرین بیر دروازه‌سیندن گیرنده، آداملار دونیادان گئدن فردوسینی قویلاماق اوچون، اوبیری دروازه‌سیندن چیخیب گئدرمیشلر. شاعیرین قیزی ایسه گؤندریلن آلتینلاری گئری قایتارار.

Ferdusinıñ Şah-naması Türkler hakında näme diyyär?

 Akmırat Gürgenli

 Horasanlı pars şahırı Abulkasım Ferdusinıñ Şah-namasına Türkmen edebiyatında has orun berilip, onı gündogarıñ iñ görnükli şahırı ve eserini bolsa beyik epos dilip tanadılyar. Türkmenistanıñ yokarı okuw jaylarında, universitetdir dil institutında bu pars eseri hakında giyñ möçberde gürrüñ edilyär. Azadı adındakı merkezi kitaphananıñ diywarlarında şahırıñ özi we eserlerini añlatyan suwratlar gazlıpdır. Dogurdanam bu "pars şa" eserine şeyle köp üns bermek biziñ milletimize nämä gerek?

 Pars edebiyatçıları şahnama poeziyasını Eyran (oka pars) mifologiyası esasında dörän ulı manumental diip sıpatlandıryarlar. Eseriñ döreyşi barasında şeyle gürrüñ bar:" Türk hökümdarlarında Gaznalı soltan Mahmıt "Eyran-Turan" tarıhı hakında bir eser yazılmasını buyranmış. İlki şah-nama eserini 996-njı yılda Marılı "Mesudi Märwäzi" yazıp başlayar, ondan soñ "Dakıkı" bu iyşi dewam etyär, Dakıkı ölenden soñ Ferdusi iyş başına geçyär. Parslarıñ toslan rowayatlarına görä soltan Mahmıt eseriñ her beytine bir altın berjegini wada berenmiş. Ferdusi öz "Şah-namasını" yazıp soltana hödürleyär. Soltan Mahmıt eser bilen tanış bolanda soñ, onı halaman, altın yerine kümüş derem (derhem) berenmiş, Ferdusi munı görüp, soltanıñ adına yazgarıjı goşgı goşup, gorkusından başga yere gaçıp gidenmiş. Aradan bir näçe wagıt geçenden soñ, soltan öz eden iyşinden puşman bolup altınları yollayar. Yükli kerwen şäheriñ bir derwezesinden girende, dünyäden öten Ferdusini jaylamak üçin, adamlar ol bir derwezesinden çıkıp baran, şahırıñ gıyzı bolsa iyberilen altınları ıyzına gaytaranmış.

تورکییه ادبییّاتیندا تورکچولوک و میلّییت‌چیلیک ایدئولوگییاسی

آیدان اومودووا

    تورکییه ادبییّاتی تاریخی‌نین دیقته لاییق مرحله‌لریندن بیری اولان میلّی ادبییّات 1911-جی ایلده عؤمر سئیف‌الدین و مسلکداشلاری‌نین سلانیکده نشر ائتدیکلری "گنج قلملر" ژورنالی ایله باشلاییب، 1923-جو ایلده جومهورییتین قورولماسینا قدر فعالیت گؤسترن بیر ادبی جریاندیر. اساسیندا تورکییه تورکجه‌سی‌نین ساده‌لشدیریلمه‌سی پرینسیپی اولان میلّی ادبییّات ضییا گؤک‌آلپین بو حرکاتا قوشولماسیندان سونرا    تورکچولوک دوشونجه‌سی ایله داها دا قوووتلنمیشدیر.

   تورکچولوک - "تورک بیرلیگی" پرینسیپی ایله حرکت ائدیب دونیاداکی بوتون تورکلری میلّی دوشونجه و دویغو اطرافیندا بیرلشدیرمگی قارشیسینا مقصد قویان سیاسی بیر جریاندیر. ایلک نؤوبه‌ده "تورانجی" بیر فیکیرله یئر اوزونده‌کی بوتون تورک عیرقینی بیر آرایا توپلاماق هدفلنمیشدیر. داها سونرا بو مقصد بیر آز داها کیچیکلشدیریله‌رک آنادولو و اورتا آسییا تورکلریندن عیبارت بیر دؤولت قورما ایستیقامتینده اینکیشاف ائتمیش، لاکین بوتون بو سعی‌لر بوشا چیخاراق"آنادولو تورکلوگو" ایدئیاسی آکتوال‌لیق قازانمیشدیر. تورک ادبییّاتی تاریخی‌نین بؤیوک تورکچو-میلّییتچی شخصیتی اولان ضییا گؤک آلپ "توران" آدلی شئعیرینده "تورانجیلیق" دوشونجه‌سینی بئله ایفاده ائتمیشدیر:

 وطن؛ نه تورکییه‌دیر تورکلره، نه تورکوستان،

وطن؛ بؤیوک و مقدس بیر اؤلکه‌دیر: توران!

پنبه‌یی-داغی-جنون ایچره نهاندیر بدنیم-غزلی‌نین آچیقلاماسی

صداقت احمدووا

   دئییرلر، پ.ای.چایکووسکی دؤرد-بئش یاشلاریندا ایکن قولاقلارینی اللری ایله برک-برک سیخاراق اوتاقدان اوتاغا قاچارمیش. سونرالار آیدین اولوب کی، اوشاق قولاقلارینا دولان آرامسیز موسیقی سسلریندن جانینی قورتارماغا چالیشیر.

   م.فوضولینی موطالیعه ائدرکن منه ائله گلیر کی، بؤیوک شاعیرین ده قولاقلارینا آرامسیز اولاراق پوئتیک ایفاده‌لر دولورموش و اونلارین هامیسینی یازییا آلماغا ماجال تاپمیرمیش. فوضولی‌نین هر پوئتیک ایفاده‌سی‌نین بیر شئعیر، هر بئیتی‌نین بیر محبت حئکایه‌سی اولدوغو "مشهوری-جاهاندیر" ،غزللرینی ایسه بوتؤو بیر داستانا برابر توتماق اولار. عیرفانی-فلسفی غزللر (عیرفان، بیلیک، معریفت، عئلم و دوشونجه‌دن حاصیل اولان یئتکین‌لیک؛ عاریف‌لیک آنلامینی ایفاده ائدیر. باخ:" آذربایجان کلاسیک ادبیاتیندا ایشله‌دیلن عرب و فارس سؤزلری لوغتی" ؛باکی، 1981)؛ بعضاً رمزلرله، بعضاً آچیق-آشکار صوفی‌لیگی تبلیغ ائدن عیرفانی غزللر؛ ایجتیماعی غزللر؛ چوخلوغو تشکیل ائدن عاشیقانه-دونیوی غزللر... و عیرفانی عشقی "تصویر" ائتمک اوچون دونیوی عشقین "رنگ"لریندن ایستیفاده... بو، دونیوی عشقین اؤزونو داها دا اوجالتمیرمی؟ هم ده او درجه‌ده کی، او عشقین "آیاقلاری" یئردن اوزولور، بلکه بولودلارین پاک عاغلیغینا، بلکه سمانین صاف ماوی‌لیگینه قاریشیب ابدی‌لشیر...

غلامحسین ساعدی؛ دویغو و ایضطیرابلارینی پانتومیملرینده عکس ائتدیرن یازیچی

پروانه مممدلی

       تبریزده دوغولان، عؤمرونون سون ایللرینی پاریسده یاشاییب یارادان،ایستعدادلی آذربایجانلی ناثیر غلامحسین ساعدی جمعی 53 ایل عؤمور سورسه ده دونیا ادبیاتیندا اؤز ایمضاسینی قویا بیلدی.

       ساعدی بوتون عؤمور بویو اؤز سینه‌سینده بیر آغری داشیدی. ساعدییه گؤره" بوتون آذربایجان تورکلری (گونئی آذربایجان نظرده توتولور.پ.م.) دوغولان گوندن دیلسیز ایدیلر…"اهالیسی‌‌نین اکثریتی آنا دیلیندن محروم اولان خالقین دانیشیغی بیر نؤوع پانتومیم اویونونا بنزه‌ییر-بونو دا ساعدی سؤیله‌میشدی.و تأسوفلر اولسون کی،بو حال بو گون یئنه ده داوام ائدیر… ساعدی فارسجا یازماغا محکوم اولونسا دا،بدیعی اثرلرینده ده، پوبلیسیستیک یازیلاریندا دا دایم بو مؤوضویا توخونوردو.

     چوخشاخه‌لی یارادیجیلیغا مالیک اولان غلامحسین ساعدی دراماتورق، ناثیر، پوبلیسیست، سسئناریست، ائتنوقراف، ترجومه‌چی کیمی زنگین و رنگارنگ بیر ایرث قویوب گئتمیشدیر. غلامحسین ساعدی جنوبی آذربایجاندا و ایراندا میستیک رئالیزم مکتبی‌نین بانیسی ساییلیر.اونون اثرلری یاشادیغی اؤلکه‌‌نین حودودلارینی آشمیش،گئنیش شؤهرت قازانمیشدیر سسئناریسی اساسیندا چکیلمیش "اؤکوز(گاو)" فیلمی بئرلین‌فیلم فئستیوالیندا بیرینجیلیک اؤدولو آلمیشدیر. 1982-جی ایلدن فرانسا‌نین پایتاختی پاریسده یاشایان غلامحسین ساعدی‌نین یازدیغی سسئناریلر اساسیندا بو اؤلکه‌ده تاماشالار حاضیرلانمیش،فیلم چکیلمیشدیر. غلامحسین ساعدی‌نین «بیلده یاس» حئکایه‌لر سیلسیله‌سی، «قورخو» حئکایه‌لر مجموعه‌سی، «من، کئچل و کئیکاووس» حئکایه‌سی 70-جی ایللرده روس دیلینه ترجومه ائدیلمیشدیر.