تورک بدیعی تفکّورونون و شئعیر دیلی‌نین اینکیشافیندا نسیمی‌نین رولو

مؤلیف: کامیل آللاهیاروو     

 کؤچورن: عباس ائلچین

  اورتا عصرلرده موسلمان تورکلرین بدیعی تفکّورونون و شئعیر دیلی‌نین اینکیشافیندا عیمادالدین نسیمی‌نین یئرینی و خیدمتلرینی آنلاماق و موعینلشدیرمک اوچون تورک شئعیر مدنیتی‌نین تکامول یوللارینا قیسا بیر نظر سالماق لازیمدیر.

 معلومدور کی، اسکی تورک شئعیری هر بیر بندده (تیرادادا) هر بیری بیر ساده جومله‌دن عیبارت اولان میصراعلارین سینتاکتیک باخیمدان بیر-بیرینه پارالئل قورولماسی و اونلارین سونلوقلاری‌نین دا اوخشار قرامماتیک قافییه ایله بیتمه‌سی، همچنین میصراعلارین اولینده اوخشار و یا عئینی سسلرین (آللیتئراسییا‌نین) اولماسی پرینسیپلرینه اساسلانیردی. بو شئعیر فورماسی قدیم تورکلرین سؤزون ماگیک گوجونه اینامی ایله باغلی یارانمیشدی. اوغورلو اوْو ائتمک، یاغیش یاغدیرماق، خسته‌لیکلری ساغالتماق و یا قارا قووّه‌لری اؤزلریندن اوزاقلاشدیرماق مقصدیله قدیم اینسانلار موختلیف روحلارا و تانریلارا دوعالار اوخویور و یا اونلارین شأنینه آلقیشلار سؤیله‌ییردیلر. بئله دوعالار، اووسونلار، آلقیش و قارغیشلار اوخونان زامان سؤزون تاثیر گوجونو آرتیرماق اوچون موختلیف سؤزلر، سؤز بیرلشمه‌لری و جومله‌لر دفعه‌لرله تکرار اولونوردو و بوتون بو پارالئل تکرارلار متنده ریتم و آهنگی ده خئیلی آرتیریردی. بو تکرارلارین یاراتدیغی بدیعی-ائستئتیک تاثیر قووّه‌سینی آنلادیقدان سونرا اینسانلار آرتیق بیله‌رکدن، شوعورلو صورتده اونلارین بدیعی ایمکانلاریندان بهره‌لنمه‌یه چالیشمیش و اؤزلری و طایفالاری اوچون عزیز و موقدس سایدیقلاری مؤوضو و مطلبلری بئله یوکسک و طمطراقلی اوسلوب اساسیندا قورماغا چالیشمیشلار. آوازلا اوخونان متنلرده "ماناس" ائپوسوندا، "دده قورقود کیتابی"ندا و س.) بو یوکسک بدیعی اوسلوبا خاص اولان عونصورلر (جومله‌لرین سینتاکتیک باخیمدان اویغونلوغو، هئجا برابرلیگی باخیمیندان اونلارین بیر-بیرینه یاخینلیغی، آللیتئراسییا، قرامماتیک قافییه و سؤز تکرارلاری‌نین چوخلوغو و س.) موسیقی عامیللری‌نین تاثیری آلتیندا داها گوجلو شکیلده تجسّوم اولوندوغونا گؤره اونلاری پوتئنسیال-شئعیر، نقل ائدیلن، دانیشیلان متنلری ایسه (اورخون متنلری، "اوغوز-کاغان" داستانی، "دده قورقود کیتابی"‌نین نقل ائدیلن حیصه‌لری و س.) پوتئنسیال-نثر آدلاندیرماق اولار (7، 8-16). آللیتئراسییایا ایسه قدیم تورکلر قوهوملوق، یاخینلیق علامتی کیمی باخیردیلار و مضمونجا بیر-بیرینه باغلی جومله‌لرین و سؤز بیرلشمه‌لری‌نین اولینده عئینی سسلری ایشلتمکله، اونلارین معنا و قورولوش باخیمیندان دا ایلیشکیلی اولماسینی گؤسترمک ایسته‌ییردیلر (7، 34-35).