ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

قازاق عالیمی: علی‌خان بؤکئی‌خان

+0 بگندیم

قازاق عالیمی: علی‌خان بؤکئی‌خان

علی‌خان بؤکئی‌خان(قازاخ. Әлихан Бөкейхан؛ 1866، توکارون ناحیه‌سی، قارقارالی قزاسی، سِمیپالاتینسک ویلایتی، روسیه‌ ایمپراتورلوغو — 27 سپتامبر 1937، موسکو، شوروی) — قازاخ ایجتیماعی خادیمی، موعلیمی، ژورنالیستی، اتنوقرافی. 

یاشامی

  قایناق‌لار اونون نسلی‌نین چنگیز خانین نوه‌سیجوچی خانا باغلی اولدوغونو یازیرلار. بؤکئی خانین نسلیندن‌دیر.[۱]. اونون دوغوم تاریخی 1866-جی ایل، 1869-جی ایل، 1870-جی ایل کیمی گؤستریلیر. روسیه ایمپراتورلوغونون اینضیباطی اراضی بؤلگولرینه گؤره علی‌خان نورمحمداوغلو بؤکئی‌خان سِمئی ویلایتی قارقارالی قزاسی‌نین توقیراوین ناحیه‌سینده دوغولموشدور. 

  نورمحمد‌خان‌اوغلو علی‌خانین تحصیل آلماسی اوچون آیریجا موعلیم‌لر توتور. سونرا ایسه قارقارالی‌داکی قازاخ اوشاق‌لاری اوچون آچیلمیش مکتبه گؤندریر. 1879-1886-جی ایل‌لرده بو مکتبده اوخویان علی‌خان تحصیلده کی  باشاریسی ایله دیقتی جلب ائدیر. بؤلگه‌نین او دؤوورکی ژنرال-قوبرناتورو گراسیم کولپاکووسکی‌نین کؤمگی ایله اومسک تکنیکی مکتبینه داخیل اولان علی‌خان بؤکئی‌خان 1890-جی ایلده مکتب بیتیریب سانکت-پتربورقا گئدیر. 1890-1994-جو ایل‌لرده پتربورق ایمپراتور مئشه‌چی‌لیک اینستیتونون ایقتیصادیات فاکولته‌سینده اوخویور. طلبه‌لیک ایل‌لرینده روسیه‌ده‌کی ایداره‌ائتمه سیستمینی تنقید ائتدیگینه، اسارت آلتیندا اولان خالق‌لارین حوقوق‌لاری‌نین تاپداندیغینی دیله گتیردیگینه گؤره آدی ژاندارما ایداره‌سی‌نین  "‌قارا سیاهی‌"‌سینا سالینیر. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, قازاق,

سلیمان باقیرغانی

+0 بگندیم

 

سلیمان  باقیرغانی

سلیمان  باقیرغانی (باقیرغان آتا، حاکیم آتا، سلیمان  آتا) (12. عصرین 2 -جی یاریسی-تورکوستان ) - شاعیر، موتفکّیر، عالیم. خوجا احمد یسوی‌نین موریدی.  

  اثرلری: باقیرغان کیتابی (قیپچاق تورکجه‌سینده یازیلمیش شعیرلر توپلوسو)  و "آخیر زامان"، "معراج‌نامه"، "اسماعیل قیصه‌سی"، "بی‌بی مریم"، "یاریم آلما" کیتاب‌لاری



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, ادبیات, قازاق, ادبیات,

مصطفی چوقای

+0 بگندیم

مصطفی چوقای (قازاخجا: Mustafa Şoqaý تورکجه:Mustafa Çokay )

(25 دئکابر 1890 — 27 دئکابر 1941) — قازاخایجتیماعی و سیاسی خادیمی، پوبلیسیست،تورکوستا‌نین بیرلیگی اوغروندا موباریز.

قازاخیستا‌نین تا‌نینمیش دؤولت و ایجتیماعی خادیمی. 1918-جی ایلین یانواریندا تورکوستان ویلایتی ("قوقاند ویلایتی") حؤکومتینه باشچیلیق ائدیب. 1918-جی ایلین 21 فئورالیندا بو حؤکومت بولشئویکلر طرفیندن داغیدیلدیقدان سونرا 1921-جی ایلده آوروپایا موهاجیرت ائدیب. ایستانبولدا "یئنی تورکوستان" ژورنالینی نشر ائدیب (1927-1931). "پروْمئتئی" تشکیلاتی‌نین عوضوو کیمی م.ا.رسول‌زاده‌نین موهاجیرتده بولشئویزمه قارشی بیرگه موجادیله ائتدیگی سیلاحداشلاریندان اولوب.[۱]



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاق, تورک دونیاسی, تورکستان,

بؤیوک چؤلون یئددی اؤزللیگی

+0 بگندیم

بؤیوک چؤلون یئددی اؤزللیگی

نورسولطان نظربایئو تورک تاریخیندن یازدی:

"قازاخیستان بوتون تورک خالقلاری‌نین مقدس آتا یوردودور"

 

هر شئیین اؤلچوسو مکان، هر حادثه‌‌نین اؤلچوسو زامان‌دیر. مکان ایله زاما‌نین کسیشدیگی یئرده میلّی تاریخ باشلاییر. بو عادی بیر فیکیر دئییلدیر.

  آلمانلار، ایتالیانلار و یا هیندیستان‌لیلارین کئچمیشینه نظر سالساق، حاقلی اولاراق اونلارین مین ایللری احاطه ائد‌ن تاریخلرینده‌کی بؤیوک اوغورلاری ایله یاشادیقلاری یئر آراسیندا باغلیلیغا عایید سواللار میدانا گلیر. طبیعی کی، قدیم روما ایندیکی ایتالییا دئییل، آنجاق ایتالیانلار اؤزلری‌نین تاریخی کؤکلری ایله اؤیونورلر. قدیم قوتلار دا بیره بیر ایندیکی آلمانلار دئییل، آنجاق اونلار دا آلمانییا‌نین تاریخی ارثی‌نین بیر پارچاسی‌دیر. زنگین ائتنیک مدنییّته صاحب قدیم هیندیستان و ایندیکی هیندلیلری تاریخین فاصیله‌سیز آخیشیندا اینکیشافینی سوردور‌ن اؤزونه‌مخوصوص بیر سیویلیزاسییا اولاراق گؤرمک مومکون‌دور.

بو، تاریخه دوزگون یاناشما اولماقلا برابر، کؤکلریمیزی تانیماغا، میلّی تاریخیمیزی دریندن آراشدیراراق آچیلمامیش دویونلرینی ایشیقلاندیرماغا ایمکان وئرر.

قازاخیستان تاریخی ده آیری-آیری حیصّه‌لر حالیندا دئییل، موعاصیر عئلمی مئتودلارلا بیر بوتون اولاراق دوشونولمه‌لیدیر. بونون اوچون کونکرئت مودّعالاریمیز دا مؤوجوددور.

بیرینجیسی، اؤنمینه آز سونرا توخوناجاغیمیز ایلک دؤولته بنزه‌ر قوروملارین، پروتودؤولتلرین بؤیوک بیر قیسمی بوگونکو قازاخیستان اراضیسینده یارادیلیب و اونلار قازاخ میلّتی‌نین ائتنیک کؤکلری‌نین اساس عونصورلرینی فورمالاشدیرمیشدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, قازاق, تورک, قازافستان, تورکستان,

Nursultan Nazarbaev: Ulı dalanıñ jeti qırı

+0 بگندیم


Nursultan Nazarbaev: Ulı dalanıñ jeti qırı

Keñistik – barlıq närseniñ, al waqıt – bükil oqïğanıñ ölşemi. Waqıt pen keñistiktiñ kökjïegi toğısqan kezde ult tarïxı bastaladı. Bul – jay ğana ädemi aforïzm emes.

Şın mäninde, nemisterdiñ, ïtalïyalıqtardıñ nemese ündi xalıqtarınıñ jılnamasına köz jügirtsek, olardıñ mıñdağan jıldı qamtïtın töl tarïxındağı ulı jetistikteriniñ deni osı elder qazir meken etip jatqan awmaqtarğa qatıstılığı jöninde suraq twındaytını orındı.  Ärïne, ejelgi Rïm degen qazirgi Ïtalïya emes, biraq ïtalïyalıqtar özderiniñ tarïxï tamırımen maqtana aladı. Bul – orındı maqtanış. Sol sïyaqtı, ejelgi gottar men bügingi nemister de bir xalıq emes, biraq olar da Germanïyanıñ mol tarïxï murasınıñ bir bölşegi. Polïétnïkalıq bay mädenïeti bar ejelgi Ündistan men bügingi ündi xalqın tarïx tolqınında üzdiksiz damıp  kele jatqan biregey örkenïet retinde qarastırwğa boladı.

Bul – tarïxqa degen durıs ustanım. Sol arqılı tüp-tamırımızdı bilwge, ulttıq tarïxımızğa tereñ üñilip, onıñ kürmewli tüyinin şeşwge mümkindik twadı.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک, قازاقجا, تورک دونیاسی, قازاق, قازاقستان, تورکستان,

قازاقیستانین یئنی لاتین الیفباسی تصدیقلندی

+0 بگندیم

قازاقیستان جومهور‌ باشقانی نورسولطان نظربایئو، لاتین اساسلی قازاق الیفباسی‌نین یئنی نوسخه‌سینی تصدیقله‌دی


Елбасы латын негізіндегі қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасын бекітті.


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاقجا, قازاق, تورک دونیاسی,

قازاقجا موللا نصرالدین گولمه‌جه‌لری

+0 بگندیم

Qojanasır twralı äzilder

Qojanasır - türki xalıqtarına ortaq tulğa. Küldirgi äñgimelerdiñ keyipkeri twralı qızıqtar qazaq dalasında keñ tarağan.

Solardıñ bir parasın nazarlarıñızğa usınamız.

 ***

    Qojekeñ birde boyaw şeberxanasın aşadı. Şeberxanağa kelip-ketip jatqandardıñ biri Qojekeñdi muqatpaq bolıp:

— Qojeke, mına bir zattı eşkim estimegen, eşkim körmegen yağnï, qara da emes, aq ta emes, kök te emes, qızıl da emes, sarı da emes, jasıl da emes, qoñır da emes, sur da emes, bir tüske boyap berşi, — deydi.

Qojanasır onıñ kekesinin tüsine qoyadı:

— Jaraydı, aytqanıñ bolsın, tastap ket.

— Qaşan keleyin? — deydi anaw, qwlığın asırdım dep mäz bolıp.

— Qaşan kelseñ de öz erkiñ. Biraq sen keletin kün düysenbi de, seysenbi de, särsenbi de, beysenbi de, juma da, senbi de, jeksenbi de bolmasın, — deydi sonda Qojanasır.

***



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : موللا نصرالدین, قازاقجا, قازاق, تورک دونیاسی, گولمه‌جه, قوجاناسیر,

اورتاق اونسییّت (تورکجه) دیلینه گئدیلن یولدا جیدّی آددیم

+0 بگندیم

اورتاق اونسییّت (تورکجه) دیلینه گئدیلن یولدا جیدّی آددیم

قازاخیستان پرئزیدئنتی نورسولطان نازاربایئو لاتین الیفباسی اساسیندا قازاخیستان الیفباسی‌نین واحید استاندارتی‌نین حاضیرلانماسی ایله باغلی سرانجام ایمضالاییب.

      صنعت.آز-ین خبرینه گؤره، بو باره‌ده قازاخیستانین دؤولت قزئتی اولان "ائگئمئن قازاقستان" قزئتینده معلومات یئر آلیب. سرانجاما اساسن 2017-جی ایلین سونونا کیمی لاتین قرافیکی ایله واحید قازاخیستان الیفباسی استاندارتی حاضیرلانمالیدیر. ن. نازاربایئو یئنی الیفبانین اؤیره‌نیلمه‌سی اوزره موتخصیصلرین 2018-جی ایلدن ایشه باشلاماسی و اورتا تحصیل موسسیسه‌لری اوچون یئنی الیفبا ایله درسلیکلرین حاضیرلانماسی باره‌ده ده گؤستریش وئریب. پرئزیدئنت بیلدیریب کی، 2025-جی ایلده قازاخیستان آرتیق سندلشمه‌نی، دؤوری نشرلری و درسلیکلری لاتین الیفباسی ایله چیخارمالیدیر.

 خاطیرلاداق کی، 1929-1940-جی ایللرده قازاخیستان لاتین الیفباسیندان ایستیفاده ائدیب.




آچار سؤزلر : قازاق, قازاقستان, تورکجه, دیل, تورک دونیاسی,

قازاخ تورکلرینده نووروز بایرامی

+0 بگندیم

قازاخ تورکلرینده نووروز بایرامی

پروفسور دوکتور نیظامی تاغی‌سوی

       قازاخ ائتنیک-میلّی دوشونجه‌سینده «ناوریز مئیرامی" - نووروز عادت-عنعنه لری خوصوصی یئر توتور .

معلوم اولدوغو کیمی، آرتیق بیر نئچه ایلدیر کی، نووروز آذربایجانین تأکیدی ایله یونئسکو خطی ایله تورکلرین غئیری-مادّی مدنی ایرثی کیمی رسمی شکیلده سییاهییا سالینماقلا بایرام ائدیلمکده‌دیر. نووروز ایلک نؤوبه‌ده باهارین گلیشینی سیموولیزه ائدن بیر تؤرندیر. عئینی زاماندا، نووروز تورکلرین جینلرله آپاردیقلاری اوزون موحاریبه‌لردن سونرا یئنیدن تورانا قوووشماسی بایرامیدیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاق, تورک, تورک دونیاسی, آذربایجان, بایرام,

Köruğlı

+0 بگندیم

 

Köruğlı

(Qazaqşa)


Begäli sınşı xanğa at sınap beretin sınşı eken. Birneşe ret at sınap beredi. Tağı bir küni at sınawğa ketedi. Ol ketkende äyeli jükti eken, jükti äyeli Begäli ketken soñ, dünïeden ötedi. Bir künderi: «Äyeliniñ qabırınan bala şığıp jür»,— degen söz boladı. Begäli äyeliniñ qabırınan bala şığıp jür degendi estip: «Ne isteymin?» — dep xanğa baradı.
Sonda xan Begälige bılay dep aqıl qosadı: «Sen barıp er jasat, onıñ üstine şırış jaqtır, qwırşaq jasat, asıq alıp, bärin de alıp barıp kördiñ awzına qoy. Äyel bala bolsa qwırşaq oynar. Er bala bolsa, erge minip alıp jerdi sabalap otırar. Er körge sıymaydı ğoy, balanı şırış ustap alıp jibermes, sosın ustap alwğa boladı», — dedi.
Osı zattardı qoyıp, özi molanıñ tübine barıp, buğıp jata qaladı. Bir mezgilde bala körden şığıp, erge minip alıp, «şw-şwlep» jerdi sabalay bastaydı, qwırşaqtardı laqtırıp tastaydı. Bunı körip Begäli balanı ustay aladı, bala baqırıp jılaydı:
«Meniñ emip jatqan aq mamam bar, şeşem de, äkem de sen emes»,— deydi. Jılap qoymağan soñ balanı qaytadan qoya beredi. Bala körge kirip qayta şığıp: «Aq mamam bar edi, şeşem bar edi, birewi de joq, qw süyek bolıp jatır, äkem sen ekensiñ»,— dedi.
Balanı ertip, üyine alıp barıp, balanıñ atın körden şıqqan Köruğlı dep qoydı. Toğız kün toyın, on eki kün oyın jasaydı. Bir-eki jıldan keyin, balası ösken soñ, xan Begälige tağı at izdetip jiberedi. Sol ketkennen üş ay jürip, üş at arıtıp, bir Ğïrat degen attı alıp keledi, onı xanğa aparıp beredi. Ol at toqsan urğanda ayağın toğız basadı. «Sınşınıñ közi ağarğan eken, közin oyıp alıp, atın özine aparıp beriñder»,— deydi xan.
Begäliniñ közin oyıp alıp attı özine äkelip beredi.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, دستان, قازاق, قازاقجا, کور اوغلو,

کئچل اوغلان

+0 بگندیم

قازاق ناغیلی

کئچل اوغلان

Tazşa Bala (Qazaqşa)

کؤچورن:عباس ائلچین

   اسکیده بیر قوجا، قاری وار ایمیش. اونلارین اوچ بالاسی، بئش کئچیسی وار ایمیش. بیر گون بؤیوک بالاسی باشقا یئرده فایدالی ایش اؤیرنمک ایسته‌ییب، اؤز پایینا دوشن کئچینی کسیب، اتیندن قاری ایله قوجایا بیر پارچا بئله وئرمه‌دن چؤنوب گئتمیشدی.

     گلیرکن بیر هونرلی زنگینه توش گلمیش. هونر اؤیرنمک اوچون او زنگینه نؤکر اولموش. او هونرچی زنگین چوخ آجیماسیز بیر آدام ایمیش، او نؤکر ایگیدی بیر صاندیغا سالیب، آجلیقدان اؤلدورموشدو. ائوینده قالان اورتانجی بالاسی دا هونر اؤیرنمک ایسته‌ییب، او دا آغا قارداشی‌نین گئتدیگی یول ایله گئدیب، هونرچی زنگینه نؤکر اولموش. هونرچی زنگین اونودا آجلیقدان اؤلدورموشدو. اوچونجو اوغلو کئچل اوغلان او دا آغا قارداشلاری کیمی اؤز پایینا دوشن کئچیسین کسیب، یاری اتین آتا-آناسینا وئریب، اونلاردان روخصت آلیب، چیخیب گئتمیشدی.

     گلیرکن، بیر سورو قویونا راست گلمیش، قویون سوروسونون قویونچوسونا سوروشسا، بو قویونلار هونرچی زنگینین ایمیش. قویونچو بیر قوجا ایمیش. او کئچل اوغلاندان:"بالام، هارایا گئدیرسن؟"-دئیه سوروشموش. کئچل اوغلان،" هونر اؤیرنمگه گئدیرم"- دئیه جاواب وئرمیش. اوندا قوجا دوروب،" بو سؤزونو هئچ کیمه دئمه،  اؤزون یالان دانیشما"دئیه سؤیله‌میش. اوندان سونرا بو بالا قوجانین سؤیله‌دیگی دوغرو ایمیش دئیه دوشونوب، هونرچی زنگینه گئتمیشدی. زنگینین ائوینه قونوب، ائرته‌سی گون گئدیرم دئیه حاضیرلاشاندا، هونرچی زنگین کئچل اوغلاندان، "بالام، هارایا گئدیرسن؟ یولون آچیق اولسون"، دئیه سورشموش.کئچل اوغلان جاوابیندا، " من اؤزون کیمی اوغلو اولمایانا بالا اولورام" ، دئمیش. اوندا هونرچی: "سن منیمله قال،بالا اول، بیزیم آغ قوچو کّس، توی ائدیب، آشیق ایلیگینی اتی ایله اؤزون یئ، من اؤزوم یولچو اولارام"،- دئیه سؤیله‌میش ده اؤزو یولونا گئتمیش. کئچل اوغلان: " تامام آتا، یاخشی اول"، دئیه ائوده قالیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاق, ناغیل, تورک دونیاسی,

Tazşa Bala

+0 بگندیم


Tazşa Bala

qazaqşa

کئچل اوغلان (تورکجه)

Lazzat Urakova

 

     Ertede bir şal men kempir bolıptı. Olardıñ üş balası, bes eşkisi bar eken. Bir küni ülken balası basqa jerden payda käsip qıluwğa talap etip, özine tiygen eşkisin soyıp alıp, etinen kempir men şalğa bir tüyir de bermesten arqalap ketipti.

     Kele jatıp bir önerşi baydikine kezigipti. Bul bayğa öner üyrenüwge jaldanıptı. Önerşi bay öte qattı jawız adam eken, ol jaldanğan jigitti bir sandıqqa salıp qoyıp, aştan öltiripti. Üyinde qalğan ortanşı balası bul da öner üyrenbekke talap etip, ol da ağasınıñ ketken jolımen ketip, önerşi bayğa kelip jaldanıptı. Önerşi bay onı da aştan öltiripti. Üşinşi ulı Tazşa bala o da ağalarınday özine tiygen enşi eşkisin soyıp alıp, jartı etin äke-şeşesine berip, olardan ruqsat alıp, jürip ketipti.
     Kele jatsa, bir qora qoyğa uşıraptı, bir qora qoydıñ qoyşısına surasa, bul qoylar önerşi baydiki eken. Qoyşısı bir şal eken. Ol Tazşadan suraydı: “Balam, qayda barasıñ?” – dep. Tazşa bala jawap beredi: “Öner üyrenüwge baramın”, - dep. Sonda şal turıp aytadı: “Balam, bul söziñdi eşkimge aytpa, öziñ ötirik aytpa”, - depti. Sonan soñ bul bala şaldıñ aytqanı ras eken dep oylap, önerşi bayğa barıptı. Baydıñ üyine qonıp, erteñ jüreyin dep jatqanda, önerşi bay Tazşadan suraydı: “Balam, qayda barasıñ, jolıñ bolsın”, - depti. Tazşa bala jawap beredi: “Men öziñdey er balası joqqa enşiles bala bolamın”, - dep. Sonda önerşi aytadı: “Balam, sen mağan qal, bala bol, bizdiñ aq qunan qoydı soyıp, toy qılıp, asıq jiligin etimen öziñ jep qoyarsıñ, men özim jolawşı baramın”, - deydi de, özi jolına ketedi. Tazşa bala: “Hoş, äke, jaqsı bol”, - dep üyde qaladı.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, قازاقجا, قازاق, ناغیل,

ائل، یورد حاققیندا قازاق آتالار سؤزلری

+0 بگندیم

Twğan Jer, Otan Twralı

 Qazaq Maqaldar Men Mätelderi

ائل، یورد حاققیندا قازاق آتالار سؤزلری

کؤچورن: عباس ائلچین

 

Twğan jerge twıñ tik

دوغولدوغون یئره توغونو/بایراغینی تیک

***

Er elinde, Gül jerinde

ار/ایگید ائلینده، گول یئرینده

***

Kisi elinde sultan bolğanşa, Öz eliñde ultan bol

یاد ائلینده سولطان اولونجا، اؤز ائلینده اولتان (باشماق ایچینه قویولان کئچه) اول

***

Esiñ barda el tap

اوُسون/عاغیلین واردا ائلینی تاپ

***

At aynalıp qazığın tabar, Er aynalıp elin tabar

آت دؤنوب پایاسینی/قازیغینی تاپار، ار/ایگید دؤنوب ائلینی تاپار

***

Pelen jerde payda bar, Öz jeriñdey qayda bar

فیلان یئرده فایدا وار، اؤز یئرین کیمی هارادا وار؟

***

Twğan jerdey jer bolmas, Twğan eldey el bolmas

دوغولان یئر کیمی یئر اولماز، دوغولان ائل کیمی ائل اولماز



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : قازاق, وطن, قازاقجا, قازاق مقال‌لاری, آتالار سؤزو, یورد, ائل, تورک دونیاسی,