ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

آشیق غریب داستانی

+0 بگندیم

 

آشیق غریب داستانی

 آشیق غریب (ائرمنی: . Աշուղ Ղարիբ؛ گورجو:. აშიკ ქერიბი؛ قیریم‌تاتار. یولجو غاریپ ؛ تورک: آشیق غاریپ؛تورکمن: شاصنم-غاریپ) — گونئی قافقاز، اورتا آسیا و یاخین شرقده گئنیش یاییلان خالق ناغیلی. همچنین بو اثر آشیق‌لار طرفیندن ایفا اولونان لیریک[۱]داستانی[۲][۳][۴][۵]ساییلیر، بوندان باشقا او، اساسیندا مشهور فولکلور سوژه‌سی ( " ار آروادی‌نین تویوندا ایشتیراک ائدیر " )[۶]اولان اِپوس[۷] ژانرینا عایید اولونور.    

  داستان اوغوز-تورک منشألی‌دیر[۸]. 1837-جی ایلده میخائیل لرمونتوف ناغیلین آذربایجان ورسیونونو[۲][۹][۱۰][۳][۵][۱۱]ایلک دفعه  یازدیقدان و یازی 1846-جی ایلده درج اولوندوقدان سونرا، اثر روس‌دیللی موحیطده گئنیش شؤهرت قازاندی[۲]. بوندان باشقا ائرمنی، گورجو، تورک، تورکمن و س. ورسیون‌لار دا مؤوجوددور[۵][۱۲]. گورجولر و ائرمنی‌لرین آراسیندا عاشیق غریب باره ده روایت آذربایجان خالقی ایله اونسیت نتیجه‌سینده یاییلمیشدیر[۸]. اثرده پول، ثروت، نجیب‌لیگه قارشی پوئزیا و موسیقیدن عیبارت اینجه صنعت قووّه‌سی موقاویمت گؤستریر[۱۳]. داستانین سوژه‌سی اساسیندا اوچ اوپرا و بالت یازیلیب، فیلم چکیلیب. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, فولکلور, تاریخ, کولتور, آشیق, دستان,

تؤره‌نیش داستانی

+0 بگندیم

 


تؤره‌نیش داستانی

تؤره‌نیش داستانی اولاراق بیلینن بو حکایه اصلینده کائو-چه'نین یارادیلیش داستانی‌دیر (چینجه : 高 車 高 车). فواد کؤپرولو ایسه هۆوئی-هۆ'نون داستانی اولاراق قئید ائدیلن بیر تورک داستانی‌دیر. [۱][۲]

  بو داستان چین سالنامه‌لرینده وئی کیتابی [۳] و قوزئی سولاله‌لری تاریخی [۴] کیتاب‌لارینا داخیل ائدیلمیشدیر. 

داستان

  اسکی هون حؤکمدارلاریندان بیری‌نین چوخ گؤزل ایکی قیزی وار ایدی. او قدر گؤزل ایدیلر کی، گؤک تئنگری اونلاری یئر تئنگری‌لرله ائولنمک اوچون یاراتدیغینا اینانیردی. حؤکمدار دا بئله دوشونوردو. قیزلارینی اینسان‌لاردان اوزاق توتماق اوچون اؤلکه‌نین قوزئی طرفینده هوندور بیر قوللـه تیکدیردی. قیزلارینی بو قوللـه‌ده بوراخدی. ائولنمک اوچون یالواریب چاغیردیغی تانری، نهایت، بوز قورد شکلینده گلدی.بو قیزلارلا ائولندی. بو ائولی‌لیکدن دوغان دوققوز اوغوز-اون اویغور اوشاق‌لاری‌نین سسی بوزقورد سسینه بنزه‌ییردی.بو اوشاقلار بوز قوردون روحونو داشییاراق چوخالدیلار. [۵] 

اتک یازی‌لار

  1.  Fuat Köprülü, Türk Edebiyat Tarihi, Cilt 1, s. 69-73
  2.  Prof.Dr.Cemal Anadol,Tarihe Hükmeden Millet Türkler,S.77-101
  3.  Vey KitabıCilt 103
  4.  Kuzey Hanedanlar TarihiCilt 98
  5.  Prof.Dr.Cemal Anadol,Tarihe Hükmeden Millet Türkler,S.101

کؤچورن: عباس ائلچین




آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, دستان, میف, میفولوژی, هون, اوغوز, اویغور, تورک,

کوراوغلو ائپوسونون اؤزبک و قازاق واریانتلاری

+0 بگندیم



آچار سؤزلر : کور اوغلو, قازاقجا, اؤزبکجه, تورک دونیاسی, دستان,

کوراوغلونون دوغولوشو ( اؤزبک واریانتی)

+0 بگندیم

Go’ro’g’lining tug’ilishi

    Bir vaqtlar Turkman eli Urganchga qarar edi. Zamonlar ag'darilib, Urganch podsholigi barham topib, Urganchda bir podsho turadigan bo'lib qoldi. Undan keyin taka, yovmit, ersari, ko'klang turkmanlarining oqsoqollari bir joyga yig'ilib, Og'alibek deganni podsho ko'tarib, Yovmitni o'rtaliq, deb Yovmitda bir qulay joyni Og'alibekka o'rda qilib berib, bozor yurgizdirib qo'ydilar. Turkman chochuv o'tirganligi sababli qizilboshlar har doim turkmanga yov bo'lib kelib, bu yog'idan, u yog'idan talab, mol, odam o'lja qilib ketar edi. Og'alibek hcch qizilboshning uddasidan chiqa bilmas edi. Og'alibekning Gajdumbek, Hasanbek, Ahmadbek degan uch o'g'li bor edi. Gajdumbek bilan Hasanbek, otasi Og'alibekning qirq yigitlari el qo'rib yurar edi, Ahmadbek bo'lsa, hali yosh edi.

   Kunlardan bir kun qizilbosh yurtidan bir katta yov kelib, turkmanni ko'p ovora qilib, Og'alibekni o'Idirib, turkmandan o'g'il-qiz asir qilib ketdi. Shu taloto'pda Gajdumbek bilan Hasanbek ham bandi bo'lib ketgan edi. Qizilboshlaming podshosi Xunxorshoh Gajdumbek bilan Hasanbekni tekshirib, Og'alibekning o'g'illari ekanini bilib: "Turkmanning belgili o'g'lonlari ekan, bularning orqasidan elati oyoqqa turmasin", deb xavf qilib, Gajdumbek bilan Hasanbekni ozod qilib, yurtidagi bir to'da ozod qilingan turkmanlarga Gajdumbekni boshliq qilib, shaharning bir chctidagi qo'riqni bularga yer qilib berdi. Shu yerda Gajdumbek bir to'da turkmanga bosh bo'lib, bechorachilik bilan tinch yashay berdi. Hasanbek bo'lsa, bir to'da mol qilib, boy bo'lib, qo'riqda turkmanlar bilan yashar edi. Gajdumbek bo'lsa, shaharda turib, har zamonda qo'riqqa kelib-ketib turar edi. Bular shu ahvolda qizilbosh yurtida yashay bersin. Endi turkman yurtidan cshiting.

Og'alibek o'ldirilgandan keyin turkman yurti yana bepodsho qolib, elat oqsoqollari yig'ilib, Jig'alibek degan bittasini podsho ko'tardilar. Ammo Jig'alibek juda qari odam edi. Uning Ravshanbek degan bir yosh o'g'li bor edi. Ravshanbek kattarib yigit bo'lib, qirq yigit bilan elat qo'riydigan bo'ldi. Endi gapni Xunxordan cshiting.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : کور اوغلو, تورک دونیاسی, دستان, اؤزبکجه, اؤزبک, دستان, اؤزبک ادبیاتی,

کوراوغلونون دوغولوشو ( اؤزبک واریانتی)

+0 بگندیم

Go’ro’g’lining tug’ilishi

    Bir vaqtlar Turkman eli Urganchga qarar edi. Zamonlar ag'darilib, Urganch podsholigi barham topib, Urganchda bir podsho turadigan bo'lib qoldi. Undan keyin taka, yovmit, ersari, ko'klang turkmanlarining oqsoqollari bir joyga yig'ilib, Og'alibek deganni podsho ko'tarib, Yovmitni o'rtaliq, deb Yovmitda bir qulay joyni Og'alibekka o'rda qilib berib, bozor yurgizdirib qo'ydilar. Turkman chochuv o'tirganligi sababli qizilboshlar har doim turkmanga yov bo'lib kelib, bu yog'idan, u yog'idan talab, mol, odam o'lja qilib ketar edi. Og'alibek hcch qizilboshning uddasidan chiqa bilmas edi. Og'alibekning Gajdumbek, Hasanbek, Ahmadbek degan uch o'g'li bor edi. Gajdumbek bilan Hasanbek, otasi Og'alibekning qirq yigitlari el qo'rib yurar edi, Ahmadbek bo'lsa, hali yosh edi.

   Kunlardan bir kun qizilbosh yurtidan bir katta yov kelib, turkmanni ko'p ovora qilib, Og'alibekni o'Idirib, turkmandan o'g'il-qiz asir qilib ketdi. Shu taloto'pda Gajdumbek bilan Hasanbek ham bandi bo'lib ketgan edi. Qizilboshlaming podshosi Xunxorshoh Gajdumbek bilan Hasanbekni tekshirib, Og'alibekning o'g'illari ekanini bilib: "Turkmanning belgili o'g'lonlari ekan, bularning orqasidan elati oyoqqa turmasin", deb xavf qilib, Gajdumbek bilan Hasanbekni ozod qilib, yurtidagi bir to'da ozod qilingan turkmanlarga Gajdumbekni boshliq qilib, shaharning bir chctidagi qo'riqni bularga yer qilib berdi. Shu yerda Gajdumbek bir to'da turkmanga bosh bo'lib, bechorachilik bilan tinch yashay berdi. Hasanbek bo'lsa, bir to'da mol qilib, boy bo'lib, qo'riqda turkmanlar bilan yashar edi. Gajdumbek bo'lsa, shaharda turib, har zamonda qo'riqqa kelib-ketib turar edi. Bular shu ahvolda qizilbosh yurtida yashay bersin. Endi turkman yurtidan cshiting.

Og'alibek o'ldirilgandan keyin turkman yurti yana bepodsho qolib, elat oqsoqollari yig'ilib, Jig'alibek degan bittasini podsho ko'tardilar. Ammo Jig'alibek juda qari odam edi. Uning Ravshanbek degan bir yosh o'g'li bor edi. Ravshanbek kattarib yigit bo'lib, qirq yigit bilan elat qo'riydigan bo'ldi. Endi gapni Xunxordan cshiting.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : کور اوغلو, تورک دونیاسی, دستان, اؤزبکجه, اؤزبک, دستان, اؤزبک ادبیاتی,

"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک

+0 بگندیم

"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک

       آذربایجان خالقی‌نین دونیا ادبیاتینا بخش ائتدیگی ان نادیر اینجیلردن بیری "کیتابی-دده قورقود" داستانیدیر. هله اوشاق واختیندان تانیش اولدوغوموز و باره‌لرینده هوسله اوخودوغوموز داستان قهرمانلاری - دیرسه خا‌نین اوغلو بوغاج، دلی دومرول، قانتورالی، قازان خا‌نین اوغلو اوروز هر بیر آذربایجان گنجی‌نین سئودیگی، پرستیش ائتدیگی و بنزه‌مگه چالیشدیغی اوبرازلاردیر.

       آذربایجان گنجلیگی وطنی، یوردو، آتانی، آنانی سئومگی، وطن اوغروندا دؤیوشمگی و گره‌کن زاماندا شهید اولماغی "دده قورقود" اوبرازلاریندان اؤیره‌نیب.

       "دده قورقود" بئشیکدن مکتب پارتاسینا، عالی مکتب آودیتورییاسیندان عاییله حیاتینادک دایم بیزی "ایزله‌ییب".

       "دده قورقود" ائپوسو بیزه بللی اولان بوتون قهرمانلیق و وطنپرورلیک مضمونو ایله بیرگه قالین اوغوز ائلی‌نین دوشونجه سیستئمینی ده کیفایت قدر نوماییش ائتدیریر. آما مسله اوندا دئییل کی، هر بیر فولکلور نومونه‌سی، یاخود فولکلور آبیده‌سی خالق تفکّورونون جانلی اینعیکاس فورماسیدیر، هم ده معنا و مطلب اوندادیر کی، خالق تفکّورونون قورویوجوسو اولان ائپوس متنی خالقین همین متنده آچیق شکیلده ایفاده ائده بیلمه‌دیگی بیر سیرا فیکیرلرین ده موحافیظه مکانیدیر.

      "کیتابی-دده قورقود" آذربایجان ادبیاتی‌نین چوخ قدیم نومونه‌لریندن بیریدیر. "کیتابی-دده قورقود" دیلیمیزین، ادبیاتیمیزین، داستان یارادیجیلیغیمیزین، عومومیتله مدنیتیمیزین تاریخینی اؤیرنمکده بؤیوک اهمیته مالیکدیر. اوغوز تورکلری‌نین تاریخینی عکس ائتدیرن "کیتابی-دده قورقود" یوکسک بشری ایدئاللار ترنّومچوسو کیمی دونیا خالقلاری‌نین معنوی ثروتلر خزینه‌سینه داخیل اولموشدور و دونیا ادبیاتی تاریخینده خوصوصی یئر توتور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, دستان, تورک, دده قورقود,

Görogly eposy PDF

+0 بگندیم

کیتاب یوکله



   Görogly
Eposy

Türkmen halkynyň gahrymançylykly dessany

Yüklə-یوکله



آچار سؤزلر : تورکمنجه, تورکمن, کتاب, دستان, تورک دونیاسی, کور اوغلو,

Köruğlı

+0 بگندیم

 

Köruğlı

(Qazaqşa)


Begäli sınşı xanğa at sınap beretin sınşı eken. Birneşe ret at sınap beredi. Tağı bir küni at sınawğa ketedi. Ol ketkende äyeli jükti eken, jükti äyeli Begäli ketken soñ, dünïeden ötedi. Bir künderi: «Äyeliniñ qabırınan bala şığıp jür»,— degen söz boladı. Begäli äyeliniñ qabırınan bala şığıp jür degendi estip: «Ne isteymin?» — dep xanğa baradı.
Sonda xan Begälige bılay dep aqıl qosadı: «Sen barıp er jasat, onıñ üstine şırış jaqtır, qwırşaq jasat, asıq alıp, bärin de alıp barıp kördiñ awzına qoy. Äyel bala bolsa qwırşaq oynar. Er bala bolsa, erge minip alıp jerdi sabalap otırar. Er körge sıymaydı ğoy, balanı şırış ustap alıp jibermes, sosın ustap alwğa boladı», — dedi.
Osı zattardı qoyıp, özi molanıñ tübine barıp, buğıp jata qaladı. Bir mezgilde bala körden şığıp, erge minip alıp, «şw-şwlep» jerdi sabalay bastaydı, qwırşaqtardı laqtırıp tastaydı. Bunı körip Begäli balanı ustay aladı, bala baqırıp jılaydı:
«Meniñ emip jatqan aq mamam bar, şeşem de, äkem de sen emes»,— deydi. Jılap qoymağan soñ balanı qaytadan qoya beredi. Bala körge kirip qayta şığıp: «Aq mamam bar edi, şeşem bar edi, birewi de joq, qw süyek bolıp jatır, äkem sen ekensiñ»,— dedi.
Balanı ertip, üyine alıp barıp, balanıñ atın körden şıqqan Köruğlı dep qoydı. Toğız kün toyın, on eki kün oyın jasaydı. Bir-eki jıldan keyin, balası ösken soñ, xan Begälige tağı at izdetip jiberedi. Sol ketkennen üş ay jürip, üş at arıtıp, bir Ğïrat degen attı alıp keledi, onı xanğa aparıp beredi. Ol at toqsan urğanda ayağın toğız basadı. «Sınşınıñ közi ağarğan eken, közin oyıp alıp, atın özine aparıp beriñder»,— deydi xan.
Begäliniñ közin oyıp alıp attı özine äkelip beredi.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, دستان, قازاق, قازاقجا, کور اوغلو,

تورک دستانلاری

+0 بگندیم

تورک دستانلاری

پروفئسور دوکتور، اومای گونای

کؤچورن: عباس ائلچین

 

     بوتون دونیا ادبییاتلاریندا اولدوغو کیمی تورک ادبییاتی‌نین دا ایلک اؤرنکلری دستانلاردیر. تورک ادبییات گله‌نگی ایچینده "دستان" تئرمینی بیردن چوخ نظم شکلی و تورو اوچون ایشلنمیش و ایشلنیلمکده‌دیر. اسکی تورک ادبییاتی نظم شکیللریندن مثنویلرین بیر بؤلومو و منظوم حیکایه‌لر، آنونیم ادبییاتدا و آشیق ادبییاتیندا قوشما ویا مانی(بایاتی) دؤردلوکلری ایله یازیلان ویا سؤیله‌نن فردی، سوسیال،تاریخی، آجیقلی ویا گولونج اولایلاری تحکییه تئکنیکی ایله چئشیدلی اوسلوبلارلا کؤچورن نظم تورونه و بو یازیدا اله آلینان کایناتین، اینسانلیغین، میلّتلرین یارادیلیشینی،گلیشیمینی، حیاتدا قالما موباریزه‌لرینی و چئشیدلی اولای و نسنه‌لرله ایلگیلی سبب آچیقلایان و باتی ادبییاتیندا "ائپوس" تئرمینی ‌ایله آنیلان اثرلرین تمامی ده تورک ادبییاتی گله‌نگی ایچینده "دستان" آدی ایله آنیلماقدادیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک, دستان, تورک دونیاسی,

اوُرال خان دستانی

+0 بگندیم

   

اوُرال خان دستانی 

     باشقوردلار - اوُرال بؤلگه‌سینده‌کی  باشقوردیستان جومهورییتی‌نین اصل نوفوسونو اوْلوشدوران روسیا فدراسیونونون تورک دیلی قونوشان بؤیوک بیر خالقیدیر. 

    ‘اوُرال-باتیر’ دستانی کوُبایر(kubair) آدلی اسکی باشقورد خالق شئعیر ادبییات تورونه عاییددیر. اثر 4576 شئعیرر و 19 نثر سطریندن عیبارتدیر. 

  ‘اوُرال-باتیر’، باشقورد خالقی‌نین میتولوژیسینی و کؤکلری ایلکل کومونال سیستمین اگَمن اولدوغو دؤنمه اوزانان آرکایک گؤروشلری و اینانجلاری یانسیدان بیر اثردیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک, تورک دونیاسی, باشقورد, دستان,

Göroglynyň Döreýşi /گوراوْغلی‌نینگ دؤره‌یشی (تورکمنچه)

+0 بگندیم

گوراوْغلی‌نینگ دؤره‌یشی (تورکمنچه) 


  
Göroglynyň Döreýşi     

   Gadym zamanlarda Çandybil diýen bir ýurt bardy. Ol ýurtda beýik-beýik dört dag bardy. Onsoň oňa Çardagly Çandybil hem diýýärdiler. Halkynyň köpi çarwady, düýe, at, garamal bakardy, Aral derýasyndan suwa ýakardy, Özi türkmeklerdi. Häkimine Jygaly beg diýerdiler.
Onuň,Genjim beg, Mömin beg, Ady beg diýen ogullary bardy. Genjim aýallydy, mallydy ýöne gaty gysganç-dy. Ol malyny köpeldip, başga ýurtlar bilen söwda ederdi. Zadyny özi iýip-içmezdi, başga dogan-garyadaş, dost-ýarlaryny çagyryp, hezzet-hormat etmezdi. Her günde goýun-geçisiniň sürülerinde ençemesini möjek ýaryp, gara läş edip giderdi. Şonda-da Genjim olary çopana bermezdi.
Mömin bolsa ne sag, ne dälidi, üstesine-de gözi şulludy.Onuň özi juwana ýaly, işleýşi eşek ýaly, iýşi sygyr ýaly. Däliligi tutanda, aglamaly ýerde gülübirdi. Biri bir zat sorasa, turup ötägiderdi. Muny öýlendirjek bolsalar, ilki özi almady,soň bolsa oňa gyz beren bolmady.Muňa bolsa onun kellesiniň kel ýany hem gijemedi.
Şunlukda, bu öýlenmän galybersin.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : کور اوغلو, تورکمن, تورکمنجه, دستان, تورک دونیاسی,