+0 بگندیم
میلّی منلیک و ایستیقلال دویغولاری‌نین آلوولو ترجومانی
رامیز قاسموف
فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو، دوسنت، آمعا ناخچیوان بؤلمه‌سی‌نین امکداشی
آذربایجان و تورک دونیاسی ادبیاتی‌نین گؤرکملی سیمالاریندان اولان احمد جوادین (1892-1937) یارادیجیلیغی میلّی دؤولتچیلیگین، او جومله‌دن، خالق جومهوریتی‌نین ترنّومو باخیمیندان چوخ زنگین و دَیرلی‌دیر.
دؤولت موستقیل‌لیگی‌نین الده اولونماسیندان یارانان میلّی غورور، سئوینج و فخارت دویغولاری ایستیقلالیمیزین بؤیوک نغمه‌کاری، گؤرکملی شاعیر احمد جوادین پوئزییاسیندا سون درجه موهوم اساس یئری توتماقلا ادبیاتیمیزدا یئنی میلّی پوئزییا مکتبی یارادیر. آذربایجان ادبیاتی و ایجتیماعی فیکری‌نین اینکیشافیندا توتدوغو عوضسیز مؤوقعیینه گؤره آذربایجان جومهوریتی‌نین پرزیدنتی جناب الهام علی‌یئف " احمد جوادین 130 ایللیک یوبیلئیی‌نین قئید ائدیلمه‌سی حاقیندا " سرانجام ایمضالادی. سرانجامدا شاعیرین یارادیجیلیغی، ادبی فعالیتی لاییقینجه دَیرلندیریله‌رک بیلدیریلیر: " احمد جواد ادبی-بدیعی فیکیر تاریخینده ایستیقلال شاعیری کیمی اؤزونه‌مخصوس دستی-خطی ایله سئچیلن، موستثنا مؤوقعیه مالیک سؤز اوستالارینداندیر. بوتون قلبی ایله باغلی اولدوغو دوغما خالقی‌نین موستقیل‌لیک ایدئال‌لارینا حیاتی بویو صادیق قالمیش صنعتکارین آزادلیق موتیولری ایله زنگین یارادیجیلیغی میلّی مفکوره‌دن یوغرولموشدور. آذربایجانین دؤولت رمزلرینی یوکسک شعریّتله آلوولو ترنّوم ائدن شاعیرین موستقیل دؤولتچیلیگه سئوگی آشیلایان اثرلری درین وطنپرورلیک دویغولاری‌نین حئیرت‌آمیز پوئتیک ایفاده‌سی‌دیر " .
دؤولت موستقیل‌لیگی‌نین الده اولونماسیندان یارانان یوکسک احوال-روحیّه، معنوی توختاقلیق، موستقیل‌لیک دویغولاری، آزادلیق سئوگیسی و وطن محبتی بو دؤورده یارانان میلّی پوئزییا نومونه‌لرینده اؤزونه گئنیش یئر تاپیب کی، آذربایجان پوئزییاسی‌نین موکمّل اوستادلاریندان اولان احمد جواد یارادیجیلیغی بو پوئزییانین ان گؤزل اؤرنگینی تشکیل ائدیر. بو قودرتلی و وطنپرور شاعیر آذربایجانین دؤولت هیمنی‌نین سؤزلرینی یازیب، دؤولت آتریبوت‌لارینی وصف و ترنّوم ائدیب، دؤولتچیلیگه محبت و وطنه باغلی‌لیق حیسّلری‌نین آلوولو تبلیغچیسی اولوب. پروفسور یاشار قارایئف حاقلی اولاراق یازیردی کی: " جومهوریت " دئینده یادا هامیدان اول احمد جواد دوشور... اوچ‌رنگلی پوئزییا بدیعی یادداشا هامیدان اول احمد جوادین قلمی ایله حک اولونموشدور " . بو باخیمدان احمد جوادین یارادیجیلیغی دؤولتچیلیگه صداقت و ترنّوم دولو نومونه‌لری ایله فرقلنیر:
سوران‌لارا من بو یوردون
آنلاتاییم نه‌سی‌یم:
من چئیننن بیر اؤلکه‌نین
حاق باغیران سسی‌یم -
دئیه اؤزونو منسوب اولدوغو خالقین و اؤلکه‌نین ایستیقلال، عدالت جارچیسی کیمی تانیدیر. یارادیجیلیغی‌نین بو خوصوصیت‌لرینه گؤره ا.جواد هم ده میلّی ادبیاتیمیزدا دؤولتچیلیک آتریبوت‌لارینی ترنّوم ائدن یارادیجی صنعتکارلارین آغساققالی و باشچیسی حساب اولونور. قلبی وطن عشقی ایله یانان بو بؤیوک صنعتکار اثرلرینده وطنه و خالقینا محبتینی عکس ائتدیرمیش، میلّی دویغولاری دیله گتیرمیش، علم، معاریف، میلّی اویانیش و آنا دیلی کیمی مسله‌لری گوندمه چیخارمیشدی.
اونون " آذربایجان بایراغینا " شعری ده بو روحدا یازیلان، صنعتکارین بیر وطنداش-شاعیر اولاراق دؤولت موستقیل‌لیگینه، خالقی‌نین، میلتی‌نین، وطنی‌نین موستقیل‌لیک سمبولونا بسله‌دیگی سونسوز محبتینی، غوروروئریجی حیسّلرینی ایفاده ائدیر. بو اثری آذربایجانین موستقیل‌لیک تاریخینده بایراغا محبت دولو شعرلر سیلسیله‌سی‌نین معنوی آتاسی دا آدلاندیرماق اولار.
تورکوستان ائللری اؤپوب آلنینی،
سؤیله‌ییر دردینی سانا، بایراغیم!
اوچ‌رنگلی عکسینی قوزغون دنیزدن،
ارمغان یوللاسین یارا، بایراغیم!
...کؤکسومده توفان‌لار گلدیم ایره‌لی،
اؤپوم کؤلگن دوشن موبارک یئری!
آللاهین ییلدیزی، او گؤزل پری،
سیغینمیش قوینوندا آیا، بایراغیم!
شعر اؤزونون بدیعی تاثیر گوجو، صمیمی‌لیگی و دؤولتچیلیک دَیرلرینه وطنداشلیق محبتی ایله سئچیلن، بدیعی-استتیک اهمیتیله دیقتی جلب ائدن ابدی‌یاشار بیر اثردیر. دیقت ائدیلسه، شاعیر تکجه ترنّوم و وصف ائتمیر، هم ده بایراقداکی رمزی ایشاره‌لرین معناسینی آچیر، اونون موقدسلیگی و اوجالیغینی حیس ائتدیریر، حتّی میلّی دؤولتچیلیک تاریخینه نظر سالیر، میلّی دؤولتچیلیک عنعنه‌لرینی ایزله‌یر‌ک بو موقدس اوغوز-تورک یوردوندا مؤوجود اولموش مشهور ائلخانی‌لر-آتابیگ‌لر دؤولتینه ایشاره ائدیر.
عومومیتله، وطن محبتی‌نین بدیعی ادبیاتداکی بیر سمبولو اولاراق چیخیش ائدن بایراق مؤوضوسو بؤیوک آذربایجان شاعیری احمد جوادین یارادیجیلیغیندا اساس مؤوضولاردان بیری‌دیر. شاعیرین آذربایجان خالق جومهوریتی اعلان ائدیلدیگی و ایلک میلّی دؤولت بایراغی قالدیریلدیغی 1918-جی ایلده شخصا سؤیله‌دیگی "ائلین بایراغی" شعری ده بایراغا و اونون ایفاده ائتدیگی موستقیل‌لیک و آزادلیغا درین محبت ایفاده ائدیر. شاعیر بایراغی کسب ائتدیگی مضمون و ماهیته اساسا قیبله‌گاه، یول گؤسترن کیمی تقدیم ائدیر. احمد جواد آذربایجان بایراغینی کامیل‌لشمه دؤورونو کئچن "آذربایجانچیلیق " ایدئولوژیسی‌نین قیبله‌گاهی و یول گؤستره‌نی کیمی گؤستریر، بو بایراغین ایمان و اینام یئری اولدوغونو بیلدیریر.
تمیز آل آلنینداکی توزو، تورپاغی،
حاق اوچون آچدیغین اللرینله سیل!
قالخیب، بیر ده ائنمز ائلین بایراغی،
او سنین، او منیم الیمده دیر، بیل! -
دئیه بوتون وطنداش‌لاری بو بایراق آلتیندا آذربایجانین و آذربایجانچیلیغین عسگری تک بیرلشمگه دعوت ائدیر.
وطنداش-شاعیر محض بو حیسلرله، سونسوز محبت و درین ایفتیخارلا بایراغا سئوگی دولو شعرلر حصر ائدیردی. احمد جواد آدی‌گئدن شعرلریله برابر، دیگر مؤوضولو اثرلرینده، هابئله " عاشیقین دردی " ، " بن بولموشام " ، مشهور " گؤی گؤل " کیمی شعرلرینده ده آذربایجان بایراغینا سئوگیسینی پوئتیک شکیلده ایفاده ائتمگه مووفّق اولموشدو. او، بوتون یارادیجیلیغی ایله آذربایجان دؤولتچیلیک تفکّورونون پوئتیک ایفاده‌سی، دؤولتچیلیک دَیرلریمیزین ترنّومچوسودور. بو باخیمدان، بایراق و گِرب صنعتینی اؤیرنن هِرالدیکا علمی ایله موقاییسه‌ده ادبی یارادیجیلیغی دؤولتچیلیک آتریبوت‌لارینا، خوصوصیله بایراغا و اونون رمزلرینه وصفله یازیلمیش احمد جواد پوئزییاسینی " هِرالدیک پوئزییا " آدلاندیرماق اولار. بو سونسوز محبتدن ایدی کی، آذربایجانین دؤولت موستقیل‌لیگینی ایتیرمه‌سی، ایشغالی دردی شاعیری راحات بوراخمامیش، اونون سونراکی یارادیجیلیق نومونه‌لرینده بو مسله یانیقلی شکیلده حسرتلی ایفاده‌لرله خاطیرلانمیشدی. سووئت دؤورونده یازیلان " گؤی‌گؤل " شعرینده کی بو نوتلار دا اونون واختیله سرت تنقید اولونماسینا بهانه اولموشدو:
سنین گؤزل‌لیگین گلمز کی سایا؟!
قوینوندا یئر واردیر اولدوزا، آیا.
اولدون سن اونلارا مهریبان دایا،
فلک بوساتینی قورالی، گؤی‌گؤل!
البتّه، میصراع‌لاردا آذربایجان خالقی‌نین بو شانلی ایللری‌نین - 1918-1920-جی ایللرین تاریخینی بیلن‌لر یاخشی باشا دوشور کی، احمد جواد گؤی‌گؤله موراجیعت ائتمکله هم وطنی، هم ده آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین پایتاختی اولموش گنجه‌نی، بو شهرین آخ‌ج دؤورونده کی شانلی پایتاختلیغینی دیله گتیرمک ایسته‌ییر. چونکی آخ‌ج اعلان ائدیلدیکدن سونرا باکی شهری دوشمن احاطه‌سینده اولدوغو اوچون موستقیل دؤولتین پایتاختی تیفلیسدن گنجه شهرینه کؤچمه‌لی اولموشدو. شاعیر ده: " قوینوندا یئر واردیر اولدوزا، آیا. اولدون سن اونلارا مهریبان دایا، فلک بوساتینی قورالی، گؤی‌گؤل! " - دئیه بو دؤنم‌لری خاطیرلاتمیش، موستقیل آذربایجانین بو ایللری‌نین حسرت دویغولارینی ایفاده ائتمیشدی. بو باخیمدان آکادمیک کمال عبدالله‌ین بؤیوک شاعیر ا.جاوید حاقیندا دئدیگی بو سؤزلری احمد جوادا دا شامیل ائتمک اولار کی: " آذربایجان یارادیجی فیکری صونعی میصراع‌لار تلاطومونده بوغولدوغو بیر زاماندا حیاتی باهاسینا اولسا دا، ...اؤز صنعت ایدئالینا خاین چیخمامیش، اونو ساتمامیشدیر " .
عومومیتله، دؤولتچیلیک روحو، آذربایجانچیلیق مفکوره‌سی احمد جواد یارادیجیلیغی اوچون اولدوقجا سجیه‌وی‌دیر. احمد جوادین " ندن یاراندین " ، " آذربایجان بایراغینا " ، " ائلین بایراغی " ، " آل بایراغا " کیمی شعرلری صیرف دؤولت موستقیل‌لیگینی سمبولیزه ائدن بایراغا محبت روحوندا یازیلان و آذربایجانچیلیغی ترنّوم و تبلیغ ائدن اثرلردیر. احمد جواد پوئزییاسیندا میلّی دوشونجه تکجه آذربایجان و آذربایجانچیلیقلا محدودلاشمیر، عوموما تورک و تورکچولوک ایدئیاسی ایله چوغلاشاراق تورانچیلیغی دا احاطه ائدیر. بو معنادا احمد جوادین میلّی مفکوره‌سی عوموم‌تورک نووه‌لی آذربایجانچیلیق ایدئولوژیسی‌دیر. بو محبتدن و باغلیلیقدان ایره‌لی گلیردی کی، اونون شعرلرینده تورک دوشونجه‌لی پوئتیک نومونه‌لر ده اؤزونه خئیلی سایدا یئر توتوب، خوصوصیله " چیرپینیردی قارا دنیز " ، " ایستانبول " ، " شهیدلره " ، " تورک اوردوسونا " ، " ائی عسگر " کیمی شعرلرینده تورانچیلیق سئوگیسی ایفاده اولونوب.
بوتون بونلارا ایستینادا تام امینلیکله دئیه بیلریک کی، آذربایجانچیلیق مفکوره‌سی ایله زنگین ادبی-بدیعی یارادیجیلیغا مالیک احمد جواد آذربایجان ایستیقلال دوشونجه‌سی، میلّی موستقیل‌لیک موجادیله‌سی و میلّی ایدئولوژیسی‌نین ان گؤرکملی نوماینده‌لریندن بیری‌دیر. میلّی مارش، دؤولت هیمنی و بایراق شعرلریله مشهورلاشمیش احمد جواد یارادیجیلیغی هر گلن یئنی نسیل‌لر اوچون میلّی ایستیقلال کیتابی و وطنداشلیق نومونه‌سی‌دیر.
کؤچورن: عباس ائلچین
