ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

آنا دیلی مسله‌لرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف یاناشماسی

+0 بگندیم

آنا دیلی مسله‌لرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف یاناشماسی

زلفیه اسماعیل

عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئفین چوخ‌شاخه‌لی یارادیجی‌لیغی‌نین موعین ایستیقامت‌لریندن بیری ده آنا دیلی مسله‌لری‌دیر. دوغما وطنی‌نین ایجتیماعی حیاتیندا فعال ایشتیراک ائدن وطنپرور ضیالی خالقیمیزین مدنی-ایجتیماعی حیاتینداکی بوتون چاتیشمازلیق‌لار کیمی آنا دیلی‌نین پروبلم‌لری ده اونو دایم ناراحات ائتمیشدیر. دؤورون ادبی دیل نورماسی‌نین موعین‌لشمه‌سینده همین دؤورون گؤرکملی ضیالی‌لاری ایله یاناشی عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف ده الیفبا، اورفوقرافی، میلّی تئرمینولوژی مسله‌لری‌نین اطرافیندا گئدن موباریزه‌لردن کناردا قالمامیش، دیلچی عالیم‌لرله داها یاخین موناسیبتده اولان ادیب دیل مسله‌لری‌نین موذاکیره‌سینده مرکزی مؤوقع توتموشدو. همچنین ع.حاقوئردی‌یئف اونو ناراحات ائدن اؤتن عصرین ایلک ایکی اون ایل‌لیگی‌نین دیل و الیفبا مسله‌لری حاقدا مطبوعاتدا چیخیش‌لار ائتمیشدی. اونون "‌ادبی دیلیمیز حاقیندا‌" دَیرلی مقاله‌سی او دؤورون قیزغین موذاکیره لریندن آلدیغی تأثوراتین نتیجه‌سی‌دیر. مقاله‌ده ادبی دیلین اینکیشافیندا بدیعی ادبیاتین و مطبوعاتین رولوندان، الیفبا، اورفوقرافی، ترمینولوژی مسله‌لریندن دانیشیر. ادبی دیلین اینکیشافینا مانع اولماقدا داوام ائدن موعین نؤقصان‌لاری قئید ائدیر. ادبی دیلیمیزین قارشیلاشدیغی پروبلم‌لری وطنداش یانغیسی ایله قلمه آلدیغی "‌ادبی دیلیمیز حاقیندا‌" اثری حقیقتاً ده اؤز دؤورونون ان آکتوال و آجیناجاقلی دیل حادیثه‌لرینه حصر اولونموشدور.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : ادبیات, آنادیلی, دیل,

ایستعمارچی‌لار و تحصیل مسئله‌سی

+0 بگندیم


ایستعمارچی‌لار و تحصیل مسئله‌سی     

هر ایستعمارچی اؤلکه‌نین، اؤز شراییطینه  گؤره یئریتدیگی  آیری سیاست‌لری واردیر. اینگیلیس‌لر، فرانسه‌لی‌لر، روسلار، هولندلی‌لر، بلژیکلی‌لر، ایسپانیالی‌لار و باشقالاری، آمان‌سیزجاسینا، رنگلری، دیللری و دینلری اؤزلریندن فرقلی اولان اؤلکه‌لرین اوشاق‌لارینی محو و تارمار  ائتمیشدیلر.    

  اینگیلیس  ایستعمارچی‌لاری، یئرلی اوشاق‌لاری اینگیلیس کولتورونه حئیران قیلماغا، اؤز کولتور و مدنیّت‌لریندن اوتانج دویماغا، اؤز میلّی دیللری یئرینه اینگیلیسجه‌نی ایشلتمگه و مسیحی‌لشدیرمگه چوخ اؤنم وئریرلر. اینگیلیس‌لرین، اؤزل‌لیکله هیندیستانداکی تشبوث‌لری گؤز اؤنونده توتولورسا، موستملکه‌لرده سوردوردوگو تعلیم و تربیّه‌نین اساس‌لاری بئله‌جه خولاصه اولونا بیلر:     

  1 - موستملکه اؤلکه‌لرینده، اینگیلیس کولتورونو، یوکسک طبقه‌دن باشلایاراق ‌خالق طبقه‌لرینه ائندیرمک، اونلاردا اسکیک‌لیک دویغولارینی درینلشدیرمک، 

  2 -ایبتیدایی تحصیلی آنا دیللرینده، اورتا و عالی تحصیلی ایسه اینگیلیس دیلینده آلماقلا یئرلی و میلّی دیللرین مدنی دیل کیمی اینکیشافی‌نین قارشی‌سینی آلماق، خاریجی دیلده علم اؤیرنمگین چتینلیگیندن ایستیفاده ائده‌رک گنج یئرلی اوشاق‌لارین شوعورونون فورمالاشماسینی لنگیتمک و اونلاری مؤوضولاری آنلامادان ازبرله‌مگه مجبور ائتمک،  

  3 – ایمتیحان‌لاری آسان و سو کیمی توتماق کئیفیت بؤحرانی چیخاراراق مظلوم، مغلوب، یاری ضیالی یئتیشدیرمک، 

  4 - میسیونر مکتب‌لری و کالج‌لری آچماقلا موستملکه خالقینی مسیحی‌لشدیرمک...

سیّد احمد آرواسی  (تورکیه قزئتی‌: 23/10/1986) 

کؤچورن:عباس ائلچین   




آچار سؤزلر : دیل, آنادیلی,

دیلین و نیطقین تفکّورله علاقه‌سی

+0 بگندیم

دیلین و نیطقین تفکّورله علاقه‌سی 

تفکّور و دیل

 دونیانی دیلسیز تصووّر ائتسک او آنلاییش‌لارسیز، مدنیت‌سیز اولاردی.­اینسان اونلار آراسیندا رابیطه  رولونو اویناییر. دیل اینسانین فیکیرلشدیگی، قاورادیغی و یاددا ساخلادیغی شئی‌لره تاثیر ائدیر. مووافیق اولاراق تعلیم اینسانین سؤزلو (فیکری) گوجونو آرتیرماق مقصدی داشیییر. لاکین فیکری پروسه‌لر اکثر حاللاردا سؤزسوز باش وئریر. 

  دیلین تفکّوره تاثیری پسیکولوژی‌ده چوخ موباحیثه‌لی مسله‌دیر. دیلچی بنجامین لی وورف تصدیق ائتمک ایسته‌ییردی کی، دیل تفکّور اوصولونو موعین ائدیر. وورفون لینقویستیک نیسبی‌لیک نظریه‌سینه گؤره موختلیف دیللر گئرچکلیگی موختلیف جور قاوراماغا گتیریب چیخاریر. «دیل اؤزو اینسانین اساس ایدئیاسینی فورمالاشدیریر».  وورف  تصدیق ائدیر کی، "خوپی" طایفاسیندا فعلین کئچمیش زامان فورماسی یوخدور. وورفا گؤره خوپی طایفاسی آسانلیقلا کئچمیش حاقیندا فیکیرلشه بیلمز. 

  وورفون نیسبی‌لیک نظریّه‌‌سی بیر دیلده دانیشان و دیلین فیکرین اؤتوروجوسو کیمی باشا دوشن اینسان‌لار اوچون یاددیر. آما ایکی موختلیف سیستملی دیللرده دانیشان اینگیلیس و ژاپون یقین کی، موختلیف دیللرده فرقلی فیکیرلشیر. ایکی دیلده دانیشان بیر چوخ اینسان‌لار حساب ائدیر کی، ایستیفاده ائتدیکلری دیلدن آسیلی اولاراق فرقلی قاوراییش نوماییش ائتدیریرلر.دیلی اؤیرنمکله مدنیت حاقیندا چوخ شئی اؤیرنمک اولور. دیلی ایتیرمکله دیله  باغلی اولان تفکّورو ده ایتیریریک. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل, آنادیلی, کولتور, تفکور,

محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری

+0 بگندیم

 

محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری 

   آذربایجان ایجتیماعی-سیاسی تاریخی‌نین گؤرکملی شخصیت‌لریندن اولان  محمد امین رسول‌زاده، عئینی زاماندا پداقوژی فیکیر تاریخیمیزده ده ان لاییقلی یئرلردن بیرینی توتان  نظریه‌چی‌دیر. علمی-پداقوژی باخیش‌لاری‌نین کؤکونده میلّی‌لیک، واریث‌لیک، خلقی‌لیک، موعاصیرلیک دوران م.ا.رسول‌زاده بو گونکو تحصیل قوروجولوغوندا بؤیوک اهمیت کسب ائدن وطنداش-شخصیت آنلاییشینی یاراتمیشدی.  ­­­

  او، یوزایل‌لیک‌لر عرضینده تحصیلین فارس، عرب، 19. عصردن سونرا ایسه روس دیللرینده آپاریلماسینی کسکین تنقید ائده رک یازیردی:

" تزاریزم آذربایجاندا روس‌لاشدیرما سیاستینی ایکی ایستیقامتده حیاتا کئچیرمگه باشلادی: بیرینجیسی، عولمالاری، موللالاری و افندی‌لری ایداره‌لرده مأمور وظیفه‌سینه تعیین ائده‌رک اؤز خیدمتی قوللوقچولارینا چئویریردی، ایکینجیسی ایسه آذربایجانلی اوشاق‌لاری روس مکتب‌لرینده اوخودوب اونلاردان روس طبیعتلی  "‌اوُچیتِل‌لر(موعلیم‌لر)‌"  حاضیرلاییردی. بئله‌لیکله، دوغما کلاسیک‌لریمیز عوضینه، گونئی آذربایجانداکی  "‌میرزه‌لر‌"  فردوسی‌نی، سعدی‌نی، قوزئی آذربایجانداکی  "‌اوُچیتل‌لر‌"  ایسه پوشکینی، لرمونتوفو، تولستویو و باشقالارینی تبلیغ ائتمگه باشلاییردیلار. نه فارس‌لاشمیش  "‌میرزه‌لر‌" ، نه ده روس‌لاشمیش  "‌اوُچیتل‌لر‌"  خالقین ایستک و آرزولارینی باشا دوشوردولر."



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آذربایجان, محمدامین رسول‌زاده, کولتور, میلی شوعور, تاریخ, آنادیلی,

من کیمم؟! عمرفایق نعمان‌زاده

+0 بگندیم

 

من کیمم؟!

عمرفایق نعمان‌زاده

  زمانه‌میزده، یعنی دین عبودیتدن آرتیق، جینس و میلّت‌لرین حؤکم سوردوگو بئله بیر چاغدا اینسان اؤز سوی و میلّتینی تانیماماق، داها دوغروسو، اؤزونو بیلمه‌مک ان بؤیوک گوناه‌لاردان، سیلینمز لکه‌لردن بیری‌دیر. لاکین بو لکه تئزلیکله گئدن لکه‌یه ده بنزه‌میر. بو لکه یامان لکه‌دیر. بو لکه صورتینده ائله ییلانجیق (قانقاریا) یاراسی‌دیر کی، میلّتیمیزین ووجودونو، تورکلوک وارلیغینی یاواش-یاواش گمیریر، یوخ ائدیر.   

  بو گون هم ده کیچیک میلّت‌لرین، خوصوصیله محکوم میلّت‌لرین اؤز وارلیق‌لارینی، اؤز حوقوق‌لارینی ساخلاماق ایدیعاسی ایله بو قدر قان تؤکولن بیر واختدا بیزیم اؤزوموزو تانیمامازلیق بلاسی،درین دوشونولورسه، قارایارادان دا، طاعون چیبانیندان دا داها آجیلی و داها زهرلی‌دیر. هر کس اؤز میلّتینی تانیییب اونون یولوندا آغلادیغی، اونون یولوندا گؤزونو کور ائتدیگی بؤیله بیر هنگامه‌ده بیز اؤز میلّتیمیزی سئومک دئییل، اونون حتا قورو آدینی دا بیلمه‌ییب اورتادا شاشیب قالمیشیز. چوخدان چوروموش عقیده‌لر، طریقت‌لر تیریکیسی‌نین بئینیمیزه وئردیگی سرسم‌لیکله هرلنیب دوروروروز. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : عمر فایق نعمان‌زاده, میلی شوعور, میلی کیملیک, تورکچولوک, دیل, آنادیلی, تاریخ, کولتور,

تورک دونیاسی اوچون اورتاق دیل - زامانین طلبی

+0 بگندیم

تورک دونیاسی اوچون اورتاق دیل - زامانین طلبی    

  20.جی عصرین اوّل‌لرینده ایستر آذربایجاندا، ایسترسه ده تورک خالق‌لاری‌نین یاشادیغی دیگر بؤلگه‌لرده میلّی دیرچلیش، میلّی اویانیش پروسه‌لری تورک خالق‌لاری‌نین بیرلیگی ایدئیاسینی دا آکتوال‌لاشدیردی. 

  تورک خالق‌لاری‌نین بیرلیگی ایدئیاسیندا اؤنملی مسله‌لردن بیری ده اورتاق دیل مسله‌سی ایدی. اوزون مودّت تزار روسیه‌نین اسارتی آلتیندا یاشایان تورک خالق‌لاری آراسیندا اورتاق اونسیت دیلی‌نین یارادیلماسی مسله‌سی دؤورون ضروری پروبلم‌لریندن بیرینه چئوریلمیشدی. اسماعیل بیگ قاسپیرالی‌نین نشر ائتدیردیگی  " ترجومان "  قزئتی، جلیل محمدقولوزاده‌نین آذربایجاندا چیخاردیغی  " موللا نصرالدین "  درگیسی تکجه روسیه‌نین اسارتی آلتیندا اولان تورک خالق‌لاری طرفیندن دئییل، هم ده ایمپراتولوغون سرحدلریندن چوخ-چوخ کناردا سئویله-سئویله اوخونوردو. بوندان علاوه ، 20. عصرین اول‌لرینده تورکیه ایله علاقه‌لرین گوجلنمه‌سی ده اورتاق دیل ایدئیاسینی گوندمه گتیرمیشدی. خوصوصیله، تورکیه ده تحصیل آلمیش آذربایجان ضیالی‌لاری بو ایدئیانین گئرچکلشمه‌سی اوغروندا موباریزه‌سینی قئید ائتمک اولار.     

  20. عصرین اول‌لرینده هم تورکیه ده، هم ده آذربایجاندا میلّیتچی قووّه‌لر تورکچولوگو بؤیوک بیر حرکاتا چئویردیلر. بو حرکاتین اؤنجول‌لری یوسف آکچورا، احمد آغااوغلو، علی بیگ حسین‌زاده، صیا گؤک آلپ، ابراهیم شناسی، نامق کمال، بکیر چوبان زاده ایدی. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : تورک دونیاسی, تورکجه, تورک دیلی, اورتاق تورک دیلی, تورک ائل‌لری,

دیلین میلّت حیاتینداکی یئری و اؤنمی

+0 بگندیم

دیلین میلّت حیاتینداکی یئری و اؤنمی

علی اوغوزکان

تاریخده دیلسیز یاشامیش میلّت یوخدور. او حالدا بیر میلّت اولاراق یاشایابیلمه‌نین یولو دیلدن گئچدیگی کیمی اورژینال بیر توپلوم اولمانین یولو دا باغیمسیز بیر دیله صاحیب اولماقدان گئچر.

  دیل، بیر میلّتین دیگر بیر میلّتدن فرقلی قونوشماسی‌دیر. میلّتلر دویغولارینی، دوشونجه‌لرینی، ائورنده‌کی بوتون وارلیقلاری اؤزلرینه گؤره سسلندیریرلر. دیل بیر میلّتین سس دونیاسی‌دیر. میلّت بو آنلامدا دیله اؤز دامغاسینی وورور.

دیل بیر میلّتین دوشونجه سیستمینی گؤستریر. اینسان دوشوندوکلرینی دیله یانسیتدیغینا گؤره بیر دیل اونو دانیشان میلّتین نئجه دوشوندوگونو، ذهنی‌نین نئجه چالیشدیغینی اورتایا قویار؛ میلّی  دوشونجه بیچیمینی اورتایا چیخاریر. میلّتلرین حیات گؤروشلری، دوشونجه طرزلری، ذکا کسکینلیگی، روح درینلیگی و دویغو اینجه‌لیگی او میلّتین دیلینده ساخلی‌دیر. آتاسؤزلری، اؤزدئییشلر بونون ان گؤزل بلیرتیلری‌دیر. «دیل دوشونجه‌نین آیناسی‌دیر.» سؤزو بونو آنلادیر.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل,

دیل امانتی

+0 بگندیم
دیل امانتی

استفان نمانیا (وفات ایلی 1200 میلادی) صرب نمانیچ کرال‌لیغی‌نین بانیسی و صرب پراواسلاو کیلیسا‌سی‌نین تأسیس‌چیسیدیر. نمانیچ عاییله‌سی صرب میلّتی‌نین یارانیب مؤحکملنمه‌سی اوچون چوخ چالیشمیش، نهایت 19.عصرده صرب میلّیتی‌نین یارانماسی و صرب پراواسلاو کیلیساسی‌نین موستقیل‌لیگینه شراییط یاراتمیشلار. دیل امانتی کیمی مشهور اولان استفان نمانیانین وصیتنامه‌سی صرب میلّتی‌نین میلّی سؤزلشمه‌سیدیر. بعضاً صربستانین قزئت و ژورناللاریندا چاپ ائدیلن دیل امانتینی بو اؤلکه‌نین بوتون تحصیل و مدنیت موسیسه‌لری‌نین دیوارلاریندا موشاهیده ائتمک مومکوندور. نمانیا بو مکتوبوندا دیلی میلّتین جؤوهری حساب ائدیر. 

استفان نمانیانین وصیتنامه‌سی‌نین بیر حیصه‌سی 
عزیز اوشاغیم! 
اؤز وطنینی موحافیظه ائتدیگین کیمی اؤز دیلینی موحافیظه ائت. شهرلری، یوردو و حیاتی ایتیرمک کیمی سؤزلری ده ایتیرمک اولار. لاکین دیلینی، یوردونو و حیاتینی ایتیرمیش بیر میلّتدن نه قالار؟ (او داها میلّت دئییلدیر). 

اوغلوم! 
هئچ بیر یاد سؤز دیلینه گتیرمه. یاد سؤز دیلینه گتیرنده بیل کی، سن اونا غالیب گلمه‌میسن، بلکه داخیلدن اؤزونله بیگانه‌لشمیسن. دیلینین ان کیچیک و ضعیف سؤزلرینی ایتیرمکدنسه اؤلکه‌نین ان بؤیوک و مؤحکم شهرلرینی ایتیرمک یاخشیدیر. اراضیلری تکجه قیلینجلا یوخ، بلکه دیلله ده فتح ائتمک اولار. آگاه اول کی، دیلی‌نین اسارته دوشموش و اونودولموش سؤزلری سنین بیگانه‌نین اسارتینه دوشمگی‌نین معیاریدیر. دیلینی باشقالارینا اودوزان میلّتلرین حیاتی دا دایانیر. 


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل,

دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز! (دیل، اونسیت، کولتور و میلّت)

+0 بگندیم


دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز!

(دیل، اونسیت، کولتور و میلّت) 

آینور طالیبلی 

    تاریخده نوفوذ قازانمیش میلّتلرین و اونلارین کولتورلری‌نین، مدنیّتلری‌نین وار اولدوغونو گؤسترن ان اؤنده دلیل هئچ شوبهه‌سیز کی، اونلارین دیللریدیر. محض بو دا بیلینیر کی، بیر میلّتی اولوشدوران، مئیدانا گتیرن تمل باغلاردان - قاوراملاردان بیری و ان اساسی دیلدیر.بو آراشدیرمامیزین مؤوضوسو دیل قاورامی، دیل و دوشونجه آراسینداکی علاقه، دیلین میلّتین و میلّتلرین کولتورلری‌نین مئیدانا گلمه‌سینده‌کی رولو، بیز تورکلرین دیلی و اورتاق تورکجه‌‌نین اؤنمی اولاجاقدیر. 
دیل قاورامی حاقّیندا چوخ تانیم واردیر. اسکی زامانلاردان بری دیلچیلر طرفیندن "دیل" قاورامی موختلیف شکیل‌لرده تانیملانمیش اولسا دا، بو تانیملار آراسیندا بیر-بیرینی حؤکماً بوشا چیخاراجاق دوزئیده بیر فرقلیلیک مؤوجود دئییلدیر. 
بونلارین بیر قیسمی بئله‌دیر: تاریخسل، توپلومسال و کولتورل بیر اولقو – قاورام اولاراق دیل اینسا‌نین اؤزونو و دونیانی آنلاماسینی تأمین ائدن و اینسانلار ایله ایلَتیشیمی – اونسیتی و آنلاشمانی مومکون ائدن تمل اینسانی یئتیدیر. مشهور دیلچی، تورکولوق محرّم ائرگین دوشونجه‌سینه گؤره ایسه "دیل اینسانلار آراسیندا آنلاشیلمانی تأمین ائدن طبیعی بیر آراج – واسیطه، اؤزونه‌مخصوص یاسالاری – قانونلاری اولان و آنجاق بو قانونلار چرجیوه‌سینده گلیشن - اینکیشاف ائدن جانلی بیر وارلیق، تملی بیلینمه‌ین زامانلاردا آتیلمیش گیزلی آنلاشمالار سیستمی، سسلردن هؤرولموش توپلومسال بیر قورومدور". بو تانیما گؤره دیل، یوزیللر بویو گلیشه‌رک مئیدانا گلمیش سوسیال بیر قورومدور. میلّتی بیرلشدیرمکده و قورومادا تأثیرلی گوجلو بیر اورتاق میراثدیر. باشقا بیر ایفادیله دیل طبیعی و سیستملی بیر آنلاشما واسیطه‌سیدیر؛ میلّی کولتورون آیناسی و داشیییجی‌سیدیر؛ توپلومون کولتورل دَیرلرینی ایفاده ائتمک اوچون واسیطه اولاراق بیرلیک و بوتونلوگو مئیدانا گتیرمکده تأثیرلی بیر عونصوردور. 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, آنادیلی, دیل,

ایراندا آذربایجان تورکجه‌سی‌نین موعاصیر وضعیتی

+0 بگندیم
ایراندا آذربایجان تورکجه‌سی‌نین موعاصیر وضعیتی 
شاهنیسه طاهر قیزی روستمووا 

   مین ایللردیر بوگونکو ایران اهالیسی‌نین بؤیوک حیصه‌سینی تشکیل ائدن آذربایجانلیلار اینکیشافین بوتون ساحه‌لرینده الده ائتدیکلری اوغورلارلا بو اؤلکه‌‌نین میلّی-مدنی، ایقتیصادی و سیاسی زنگینلیگینی داها دا آرتیرمیش، دؤولتچیلیگینی قورویوب ساخلامیشلار. لاکین اؤزلری‌نین ده اعتیراف ائتدیگی کیمی، اونلار ایران آنایاساسیندا گؤستریلدیگی قدر ده میلّی و مدنی حاقلارینی آلمامیشلار. گونوموزه قدر داوام ائدن ایقتیصادی، سیاسی و مدنی آیری-سئچکیلیک اونلارین بو تمل حاقلار اوغروندا موباریزه‌سینه اساس اولموشدور. خوصوصیله دیل مسله‌سی بو موباریزه‌‌نین اوستون ترکیب حیصه‌سی اولموش و میلّی اؤزونودرکین درینلشمه‌سینده اساس فاکتور کیمی قییمتلندیریلمیشدیر.
"گولوستان" (1813) و "تورکمنچای" (1828) موقاویله‌لریندن سونرا قوزئی و گونئی آذربایجان تاریخی، سیاسی، ایقتیصادی جهتدن اولدوغو کیمی، مدنی جهتدن ده فرقلی اینکیشاف یولو کئچمیشدیر. خوصوصیله دیل مسله‌سینده بو فرق داها قاباریق شکیلده اؤزونو گؤستریر. ایراندا پهلوی‌لرین حاکیمیته گلیشیندن (1925) سونرا آذربایجان دیلینه قویولان قاداغالار، بو دیلده تحصیل سیستمی‌نین اولماماسی و تحصیلین یالنیز بیر دیل - فارس دیلی اساسیندا آپاریلماسی، تورکجه کیتابلارین نشرینه، مطبوعات و تلویزیون فعالیتینه گؤستریلن تضییقلر نتیجه‌سینده بو دیلین فوُنکسیوناللیغی(ایشلَوسل‌لیگی) آزالمیش، ادبی دیل نورمالاری اینکیشاف ائتمه‌میش، ساده‌جه شیفاهی شکیلده، دانیشیق دیلی سویه‌سینده قالمیشدیر. دؤولت طرفیندن محدود سایدا حاضیرلانان رادیو و تلویزیون پروقراملاریندا ایشلنن آذربایجان دیلی ایسه دیلی بیلمه‌ین آپاریجیلار طرفیندن قرامِر باخیمدان پوزولموش حالدا خالقا چاتدیریلیر. تحصیلده گئری قالماماق، ائلجه ده فارس‌دیللی همیاشیدلاری طرفیندن اله سالینماماق اوچون ائوده مجبوراً فارس دیلینده دیندیریلن آذربایجانلی اوشاقلار آنا دیللرینی ان آزیندان آتا-آنالاری‌نین دانیشدیغی سویه‌ده ده بیلمیرلر. نتیجه‌ده خالق آراسیندا فارس دیلی ایله قاریشیق شکیلده ایشلنن آذربایجان تورکجه‌سی فعللری چیخماق شرطیله، دئمک اولار کی، یاد سؤزلردن عیبارتدیر. بو حال کندلرله موقاییسه‌ده بؤیوک شهرلرده یاشایان آذربایجانلیلار، خوصوصیله عالی تحصیللیلر آراسیندا داها چوخ حیس اولونور. 


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : آنادیلی,

ایران تحصیل سیستئمینده آنا دیلی مسله‌سی

+0 بگندیم
ایران تحصیل سیستئمینده آنا دیلی مسله‌سی 
شاهنیسه روستمووا 

گیریش 
تحصیل واسیطه‌سیله هر بیر خالق میلّی و معنوی دَیرلرینی یاشاداراق اینکیشاف ائتدیریر. گوجلو دؤولتچیلیگین یارانماسی و قورونماسی اوچون لازیم اولان میلّی شوعور محض تحصیل نتیجه‌سینده فورمالاشیر، قووّتله‌نیر. لاکین تحصیل سیستئمی میلّتین اؤز آنا دیلی و میلّی-معنوی دَیرلری اساسیندا فورمالاشدیقدا میلّی شوعورون اینکیشافینا تکان وئریر. اؤز آنا دیلینده تحصیل آلمایان بیر خالقین میلّی کیملیگینی یاشاتماسی و میلّی مدنیتینی اینکیشاف ائتدیرمه‌سی حلّی چتین اولان مسله‌لردندیر. 
چوخ میلّتلی اؤلکه‌لرده تحصیل سیستئمی مسله‌سی فرقلیدیر. بو اؤلکه‌لرین بعضیسی ائتنیک فرقلیلیکلری، چوخ دیللی‌لیگی قبول ائدیر و تحصیل سیستئملرینی بو دَیرلر اساسیندا قورور (کانادا ایکی دیللی، بئلژیک اوچ‌دیللی، سوئد ایکی دیللی). بعضی دؤولتلر ایسه میلّی چئشیدلی‌لیگی مؤوجود قورولوشا قارشی تهدید کیمی گؤرور. بئله دؤولتلر تحصیل سیستئمینی تک دیل، تک ائتنیک اساسیندا قورور،"واحید دؤولت، واحید میلّت، واحید دیل" آدی آلتیندا اؤلکه‌ده‌کی دیگر خالقلاری آسیمیلاسیون ائتمگه چالیشیر. بو باخیمدان، قونشو ایرانی میثال گؤسترمک اولار. چاغداش ایراندا، پهلویلر دؤورونده اولدوغو کیمی، تحصیل سیستئمی فارسلاشماغا و ایرانچیلیغا خیدمت اساسیندا قورولموشدور.
حالبوکی ایران مودئرن دؤولتلرین تجروبه‌سیندن فایدالانان قونشو افغانیستان و عراق کیمی چوخ میلّتلی اؤلکه‌لردن اؤرنک آلا بیلر. عراقین 30 ژانویه 2005-جی ایل تاریخینده رئفئرئندوما وئریلن یئنی آنایاساسی‌‌نین 3 و 4-جو مادّه‌لرینده عراقین موختلیف ائتنیکلر، دینلر، مذهبلردن تشکیل اولوندوغو، عربجه‌‌نین و کوردجه‌‌نین عراقین رسمی دیللری اولماسی قئید اولونور. آنایاسا‌نین بو مادّه‌لرینه اساساً، غئیری-عرب منشالی عراقلیلارین اؤولادلاری‌نین اؤزل و یا دؤولت تحصیل اورقانلاریندا اؤز آنا دیللرینده (تورکمانجا، سوریانیجه، ائرمنیجه) تحصیل آلماق حوقوقلاری وار. 2014-جو ایل ژانویه‌نین 7-ده عراق مجلیسی سس چوخلوغو ایله عرب دیلی ایله یاناشی، کورد دیلینی رسمی دیل کیمی تانیدی. ائلجه ده افغانیستان آنایاساسی‌‌نین 16-جی مادّه‌سینده دئییلیر: "پشتو  و دری دیللری دؤولتین رسمی دیللریدیر. جمعیتین اکثریتی‌نین اؤزبکجه، تورکمنجه و یا بلوچجا دانیشدیغی بؤلگه‌لرده بو دیللر 3-جو رسمی دیل کیمی قبول اولونور". آنایاسا‌نین 43-جو مادّه‌سینده ایسه افغانیستان دؤولتی‌نین ائتنیکلرین آنا دیلینده تحصیل آلماسی اوچون لازیمی شراییط یاراتماسی‌نین ضروری‌لیگی قئید اولونموشدور(24).


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : دیل, آذربایجان, آنادیلی,

آذربایجان / جلیل محمدقولوزاده

+0 بگندیم

آذربایجان

جلیل محمدقولوزاده

.........سؤز آذربایجان وطنیمین اوستونده‌دیر. بعضی واخت اوتورورام و پاپاغیمی قاباغیما قویوب فیکره گئدیرم، خیالاتا جومورام، اؤزومدن سوروشورام کی:

– منیم آنام کیمدیر؟ اؤز-اؤزومه ده جاواب وئریرم کی: – منیم آنام رحمتلیک زؤهره بانو باجی ایدی. – دیلیم نه دیلدی؟ – آذربایجان دیلی! – یعنی وطنیم هارادیر؟ – آذربایجان ویلایتیدیر. دئمک، چونکی دیلیمین آدی تورک-آذربایجان دیلیدیر، بئله معلوم اولور کی، وطنیم ده آذربایجان ویلایتیدیر. – هارادیر آذربایجان؟ – آذربایجانین چوخ حیصه‌سی ایراندادیر کی، مرکزی عیبارت اولسون تبریز شهریندن؛ قالان حیصه‌لری ده گیلاندان دوتوب قدیم روسیه حؤکومتی ایله عوثمانلی حؤکومتی داخیللرینده‌دیر.......



آردینی اوخو/ Ardını oxu

جلیل محمدقولوزاده و میلّی دیل مسله‌سی...

+0 بگندیم

جلیل محمدقولوزاده و میلّی دیل مسله‌سی... 
ائلچین ابراهیموو

...تورک کوتله‌لری اوچون ادبی دیله و عومومی ایملایا چوخ بؤیوک احتیاج واردیر و اعتیقادیمیز دا بوندادیر کی، بیر بئله دیل گئج-تئز ووجودا گله‌جکدیر... 
                                                                جلیل محمدقولوزاده 
  

    جلیل محمدقولوزاده یارادیجیلیغی ایله آذربایجان مدنیّتی و ایجتیماعی فیکیر تاریخینده ابدیاشارلیق قازانمیش گؤرکملی و بؤیوک شخصیتلردن بیریدیر. البتّه او، بو زیروه‌یه ابدیاشارلیغین تمیناتچیسی، نوواتورلوغون ان باریز نومونه‌سی کیمی مئیدانا چیخان یارادیجیلیغیندا - ایستر ادبی، ایسترسه ده ایجتیماعی فعالیتینده بیر چوخ ایلکلره ایمضا آتماسی ایله اوجالمیشدیر. آذربایجان ادبیاتیندا تنقیدی-رئالیست نثرین و ایلک ساتیریک مطبوع اورقا‌نین ("ملا نصرالدین") اساسی‌نین قویولماسی، میلّی دراماتورگیامیزدا تراژی‌کومئدیا‌نین، ایلک آللئقوریک منظوم درامین یارادیلماسی و س. یئنیلیکلر بو بؤیوک صنعتکارین آدی ایله باغلیدیر. ادیبین ادبی-ایجتیماعی فعالیتینه نظر یئتیردیکده بیر داها امین اولورسان کی، بو چوخ‌شاخه‌لی فعالیتین آرخاسیندا وطن، میلّت سئوگیسی، خالقینا، اونون میلّی دیلینه بؤیوک محبت و صداقت دایانیر. 
قئید ائتمک لازیمدیر کی، ادیب یارادیجیلیغی‌نین بوتون ساحه لرینده آنا دیلی (میلّی دیل - ائ.ای.) مسله‌سینه خوصوصی دیقّت آییرمیشدیر. گؤرکملی عالیم میر جلال پاشایئو بو باره‌ده بئله یازیر: "جلیل محمدقولوزاده جسارتله دانیشیق دیلینی، جانلی دیلی، آذربایجانلیلارین شیرین، الوان، آهنگدار، مزه‌لی، سلیس، سربست دانیشیغینی یازیا، کیتابا، حتّی بدیعی اثره گتیرمیشدیر". 
آذربایجاندا اون دوققوزنجو عصرین ایکینجی یاریسیندا آنا دیلیمیزین صافلیغی اوغروندا و الیفبا مسله‌سی ایله باغلی میرزه فتحعلی آخوندزاده، حسن بیگ زردابی، فیریدون بیگ کؤچرلی و عمر فایق نعمان‌زاده طرفیندن آپاریلان موباریزه‌نی ییرمینجی عصرین اوّللرینده جلیل محمدقولوزاده و ناشیری اولدوغو "ملا نصرالدین" ژورنالی داوام ائتدیرمیشدیر.  


آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : میللی, آنادیلی, دیل, الیفبا,

بختیار واهاب‌زاده یارادیجیلیغیندا آنا دیلیمیزین مؤوقئعیی

+0 بگندیم

بختیار واهاب‌زاده یارادیجیلیغیندا آنا دیلیمیزین مؤوقئعیی 
شابی‌زاده ووصال علی اوغلو 
سومقاییت دؤولت اونیوئرسیتئتی

کؤچورن: عباس ائلچین

    دیل همیشه میلّی اؤزونو درک ائتمه باخیمیندان خالقین تاریخینده آپاریجی مؤوقئع توتموشدور. آذربایجان ادبی دیل تاریخینه غییابی سیاحت ائتسک و دؤورون آذربایجان دیلی ایله، موعاصیر آذربایجان دیلی آراسیندا اساسلی فرقلری موشاهیده ائده بیلریک. هله اوزاق کئچمیشدن بو گونه دیل موجاهیدلری‌نین مقصدیؤنلو امگی سایه‌سینده موعاصیر آذربایجان دیلی موکمّل سویییه‌یه چاتمیشدیر. دیل هم ده مخصوص اولدوغو خالقین اینتئللئکتوال سوییّه‌سی‌نین بیلاواسیطه گؤستریجیسیدیر. آذربایجان خالقی دا دونیا‌نین ان قدیم خالقلاریندان بیری اولدوغو اوچون، اؤزو قدر قدیم اولان دیل تئندئنسییاسینا مالیکدیر. بوتون دیللر کیمی آذربایجان دیلی ده ایکی ایستیقامتده یارانیب اینکیشاف ائتدیگی اوچون، بو دیلین تاریخینی ایکی نؤوعه آییرماق لازیمدیر.

1. آذربایجان شیفاهی ادبی دیل تاریخی.
2. آذربایجان یازیلی ادبی دیل تاریخی.



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : بختیار واهاب‌زاده, آنادیلی, دیل, آذربایجان,

بختیار واهاب‌زاده‌نین آنادیلی اوغروندا موباریزه‌سی

+0 بگندیم

BƏXTİYAR VƏHABZADƏ

بختیار واهاب‌زاده‌نین آنادیلی اوغروندا موباریزه‌سی 
دوکتور اردال کارامان

قافقاز اونیوئرسیتئتی تورک دیلی و ادبییّاتی بؤلومو

کؤچورن: عباس ائلچین


اؤزت 
روسلارین، آذربایجانی ایشغال ائتمه‌سییله بیرلیکده هر آلاندا چئشیدلی دَییشیکلیکلر یارانیر.  بو آلانلاردان بیریسی ده دیلدیر. بو تاریخدن إعتیبارن آذربایجان تورکجه‌سی ایکینجی پلاندا قالیر. روسجا‌نین اؤن پلاندا توتولدوغو بو دؤنمده، آیدینلارین آنادیلین اؤنمینی وورغولایان چئشیدلی چالیشمالارلا خالقی بیلینجلندیردیکلرینی گؤروروک. بو آیدینلاردان بیریسی ده شئعیرلرییله بیر عؤمور بویو آنادیلی‌نین گرکلیلیگینی وورغولایان بختیار واهاب‌زاده‌دیر. واهاب‌زاده‌‌نین، سوْوتئتلر بیرلیگی دؤنمینده، اؤِزنه مخصوص بیر اوسلوبلا، میلّتین گله‌جگی و دوامی اوچون آنادیلی‌نین اؤنمینی و گرکلیلیگینی وورغولادیغینی، بو آلاندا قلمییله موباریزه ائتدیگینی گؤرمکده‌ییک. چالیشمامیزدا، شاعیرین، بوتون باسقیلارا باخمایاراق، بو اوغوردا وئرمیش اولدوغو موباریزه‌نی اله آلدیق. 

آچار سؤزلر: بختیار واهاب‌زاده، آنادیلی، شئعیر، موباریزه 



آردینی اوخو/ Ardını oxu

آچار سؤزلر : بختیار واهاب‌زاده, آذربایجان, میللی, آنادیلی, دیل,