+0 بگندیم
آذربایجان
جلیل محمدقولوزاده
دونیا و عالم دَییشیلدی، معنالار اؤزگه تعبیر اخذ ائله‌دی، یعنی بیزیم دیلجه سؤیله‌سک، او شئیلر کی اصل معنالارینی ایتیرمیشدی، قاییدیب اصلینی تاپدی – انا لله و انا الیه راجعون، آما بونا هامی قایل اولدو کی، وطن، وطن، وطن؛ دیل، دیل، دیل؛ میلّت، میلّت، میلّت!.. دخی بو دایره‌لردن کنار بنی-نؤوعی بشر اوچون نیجات یولو یوخدور. قورآن آیه‌سیندندیر: "بیز آللاهین بنده‌لری‌ییک و [اؤلندن سونرا] اونا طرف قاییداجاغیق" (قورآن، "بقره" سوره‌سی: 156) . بونویلا برابر، یعنی "با ووجود اینکی" هر سؤز دانیشیلدی، هر مطلبه ال وورولدو، هامی پهلوانلاریمیز اؤز هونرلرینی چیخارتدیلار مئیدانا و لاکین بونویلا برابر بو قدر وار کی، بیرجه لازیملی سؤز کی، منیم زنده‌یی زهله‌می آپاریر – هامان سؤز آذربایجان وطنیمین اوستونده‌دیر. بعضی واخت اوتورورام و پاپاغیمی قاباغیما قویوب فیکره گئدیرم، خیالاتا جومورام، اؤزومدن سوروشورام کی:
– منیم آنام کیمدیر؟
اؤز-اؤزومه ده جاواب وئریرم کی:
– منیم آنام رحمتلیک زؤهره بانو باجی ایدی.
– دیلیم نه دیلدی؟
– آذربایجان دیلی!
– یعنی وطنیم هارادیر؟
– آذربایجان ویلایتیدیر.
دئمک، چونکی دیلیمین آدی تورک-آذربایجان دیلیدیر، بئله معلوم اولور کی، وطنیم ده آذربایجان ویلایتیدیر.
– هارادیر آذربایجان؟
– آذربایجانین چوخ حیصه‌سی ایراندادیر کی، مرکزی عیبارت اولسون تبریز شهریندن؛ قالان حیصه‌لری ده گیلاندان دوتوب قدیم روسیه حؤکومتی ایله عوثمانلی حؤکومتی داخیللرینده‌دیر کی، بیزیم قافقازین بؤیوک پارچاسی ایله عوثمانلی کوردوستانیندان و بایزیددن عیبارت اولسون.
* * *
بیلیرسینیز بو صؤحبت هارادان یادیما دوشدو؟ بو صؤحبت اورادان یادیما دوشدو کی، کئچن هفته تیفلیسده موسلمانلارین میلّی کومیته‌سینده بیر مسله‌یه باخیلیردی کی، آیا، بیزیم بو مجلیسده نه دیل ایله گرک موذاکیره اولونسون؟ بیری دئدی روسجا، بیری دئدی عوثمانلیجا، بیری دئدی ائرمنیجه. آخیردا بئله قرار قویدولار کی، تورک دیلی موعلیملرینین و موعلیمه‌لری‌نین چوخوسو تورکجه دانیشماغی یاخشی باجارمیر، بو سببدن بونلارا ایذن وئریلسین کی، روسجا دانیشسینلار. او کی قالدی روس دارولفونونو اوخویوب باشا چیخان بعضی عوضولر – بونلارا دا ایذن وئریلدی کی، روسجا دانیشسینلار. و حقیقتده، من کی گئدیب سوموک سیندیریب ایللر ایله کافیرلر ایچینده الیمی موردار پرافئسسورلارا وئره-وئره علم اوخوموشام، اینصافدیرمی کی، بوگونکو گونده ده اوخودوغوم علمی گیزله‌دیم و روسجا دانیشماییم؟ هرچند مجلیسده اوتوران اصنافلار و حتّی آخوندلار روسجا دانیشیلان مطلبلری باشا دوشموردولر، جهننمه دوشموردولر، گورا دوشموردولر!
* * *
او کی قالدی باکی قورولتایلاریندا اولان سلیقه‌یه، بو باره‌ده یاخشیسی بودور کی، هئچ دانیشماییم؛ اونسوز دا، دوشمنیمیز چوخدور، خبردار اولارلار و گلیب باخیب و قورولتایلاریمیزدا اولان نظم و نیظامی گؤروب بیزه گؤز وورارلار، چونکی ندنسه، بیزیم بدخواه‌لارین هامیسی بدنظردیر.
* * *
آخ، گؤزل آذربایجان وطنیم! هارادا قالمیسان؟ گل، گل، بیر گل گؤر بیزی زورنان روسجا دانیشدیران تورک قارداشلار بیزدن نه ایسته‌ییرلر. آی تورپاق چؤرگی یئین تبریزلی قارداشلاریم، آی کئچه پاپاق خویلو، مئشکینلی، سرابلی، جوروسلو و موروسلو قارداشلاریم، آی بیتلی ماراغالی، مرندلی، گولوستانلی قولی‌بیابان وطنداشلاریم، ائی وحشی اردبیللی، قلخانلی برادرلریم! گلین، گلین، گلین منه بیر یول گؤسترین! واللاه عاغلیم چاشیب! آخیر، دونیاو و عالم دَییشیلدی، هر بیر شئی قاییدیب اؤز اصلینی تاپدی، هر مطلبه ال وورولدو، گلین بیز ده بیر دفعه اوتوراق و کئچه پاپاقلاریمیزی اورتالیغا قویوب بیر فیکیرلشک گؤرک هارادیر بیزیم وطنیمیز.
گلین، گلین، ائی اونودولموش وطنین جیریق-میریق قارداشلاری! گلین گؤرک بئشیکده یاد میلّتلرین سودونو اممیش، وطنیمیزدن یادیرغامیش و میلّتیمیزین روحوندان خبرسیز بیر پارا میلّت باشچیلاریمیز سیزه نه گون آغلایاجاقلار. نییه ساکیتسیز، ائی منیم لوت-عوریان وطن قارداشلاریم؟!
کؤچورن: عباس ائلچین
