Muqaddima

خورشیدبانو ناتوان 

 آیدین حاجیېوه ترجمه‌سی

کؤچورن: عباس ائلچین

 آذربایجان ممتاز ادبیات تاریخیده جوده‌ کۉپ استعدادلی شاعره‌لر نامی اوچره‌یدی. امّا، اولر آره‌سیده مهستی گنجه‌وی، حیران خانیم و خورشیدبانو ناتوانلر علیحده‌ موقعگه اېگه‌دیر. بو اوچ شاعره‌ سازیده انسان گۉزللیگی، یوره‌ک طغیانلری و حیات ذوقلری عجیب آهنگلرده ینگره‌یدی

خورشید بانو ناتوان (1832- 1897) موسیقه‌ و شعریت گُلشنی شوشه‌ده، ضیالی عایله‌ده دنیاگه کېلدی. او قاره‌باغ حاکمی ابراهیم‌خان‌نینگ نبیره‌سی، مهدیقولی‌خان اوّل‌نینگ قیزیدیر (مهدیقولی‌خان ثانی اېسه شاعره‌‌نینگ اۉغلیدیر). بی‌بی‌لری گوهر آغه‌، آغه‌بېگیم آغه‌ (اېران حکمداری فتعلی‌شاه‌نینگ بیرینچی عیالی) «آغه‌به‌جی» تخلصی بیلن غزللر بیتگن. قیزی خانبیکه، اۉغلی مهدیقولی‌خان «وفا» تخلصی بیلن غزللر یازگن. ناتوان‌نینگ اصل نسب-سلاله‌سیدن شاعرلر کۉپ چیققن. او ناتوان، خان‌قیزی تخلصّلری بیلن اېلگه مشهور بۉلگن، «مجلس-ی انس» شاعره‌لر انجمنی‌نینگ فعّال تشکیلاتچیسی بۉلیب، اونی مادّی جهتدن تأمینلب تورگن. بو انجمنده شاعرلر، مشّاقلر، نوازه‌نده‌لر اشتراک اېتر، نظامی، نوایی، فضولی غزللری خصوصیده مذاکره‌لر اۉتکزیلر، اولرگه نظیره‌لر بغیشله‌نردی، مجلس اهلی‌نینگ ایجادی هم محاکمه‌ اېتیلیب، بهاله‌نردی. او نه‌فقط شاعره‌، بلکه‌ ماهر نقاش هم بۉلگن. اونینگ سعی-حرکتلری بیلن شوشه‌گه سوو کېلتیریلگن، اۉشه‌ بولاق بوگون هم «خان‌قیزی بولاغی» دېب اتله‌دی.

شاعره‌ حقیده‌گی معلوماتلر نوایی‌شناس عالمه، فیلولوژی فنلری دوکتوری، اۉزبېک ادبیاتی‌نینگ مُحبی و ترغیباتچیسی جنت‌خانیم نغیېوه‌‌نینگ «اۉتلی سازلر، آتشین سۉزلر» مقاله‌سیدن آلیندی. ترجمه‌لر اېسه بو عزیز انسان‌نینگ مېنگه ساوغه‌ قیلگن کتابلری آرقه‌لی عملگه آشیریلدی. رحمتلی جنت‌خانیمدن منّتدارمن. الله اوندن راضی بۉلسین!

غزللر

 اۉزینی عشق آلاویگه اوریب دلشاد پروانه‌،

عجب بیر باره یانماقدن اۉلور آزاد، پروانه‌.

هر آقشام کۉردی مجلسده‌کی، شمع اغیارگه یاردور،

شو وجه‌دن کسبی سۉزانلیک قیلور بنیاد پروانه‌.

سېنگه اې‌ شمع، ملامت قیلدیلر معشوق آلدینده،

اگرچی خرمنی عمرینگ بۉلور برباد، پروانه‌!

دېمه، معشوقه‌ بې‌پروا، او شمعگه یوز ملامتدن

اوزیب جان تسبیح ینگلیغ، وفادن شاد پروانه‌.

بیلیب شمع‌نینگ وفاسین، جسم-و جانین اۉت ارا آتدی،

غمی هجران دَمی وصلتده اېتدی یاد پروانه‌.

جفا-ی هجریدن جانگه یېتیب، شوق-ی وصال بیرله

اېریب شمع گلخن‌یده، اېتمه‌دی فریاد پروانه‌.

یانر چون ناتوان خسته‌ مدام عشق‌نینگ آلاویده،

صبور اۉل، ایله عادت شېوه‌-ی استاد، پروانه‌!

نادره (1792-1842)     

اۉزبېک کلاسیک شعریتی 

محبوبه قادراووا

کؤچورن: عباس ائلچین

 نادره (تخلصی؛ اسمی ماه‌لرآییم) (1792، اندیجان — 1842، قۉقان) — شاعره‌، معرفت‌پرور و دولت اربابی. «کامله» و «مکنونه» تخلصلری بیلن هم شعرلر یازگن. آته‌سی اندیجان حاکمی رحمان قولی بیی — مینگ قبیله‌سیدن، فرغانه‌ حکمداری عالمخان‌نینگ تاغه‌سی. عالمخان اوکه‌سی عمرخانگه مرغیلان حاکملیگینی بېره‌دی و اونی 1807 ییلده نادره‌گه اویلنتیره‌دی. نادره شو خاندانده شعر یازیشنی مشق قیله‌دی، شاعره‌ او‌یسی بیلن تنیشه‌دی، اونی معلمه صفتیده سرایگه تکلیف اېته‌دی. نادره‌‌نینگ تورموش یۉلداشی امیر عمرخان هم امیری تخلصیده ایجاد قیلگن.

1822 ییلده عمرخان وفات اېتیب، اونینگ اۉغلی، 14 یاشلی محمدعلیخان تختگه کۉتریلدی. لېکن دولتنی، اساساً، نادره‌‌نینگ اۉزی اداره‌ قیلدی. او مدنیت و صنعتنی رواجلنتیریشگه اینتیلدی. نادره‌‌‌نینگ زمانداشی قاضی عبدونبی خاتیف‌نینگ تماملنمه‌ی قالگن واقعه‌بند داستانیده نادره‌‌‌نینگ حیاتی و اجتماعی فعالیتی ایشانرلی دلیللر بیلن کۉرسَتیب بېریلگن: «اثر یازیشدن مقصدیم نادره‌‌‌نینگ عاقله، فهملی، علم و سۉزنینگ قدریگه یېته‌دیگن دانشمند عیال اېکنلیگینی کۉرسَتیشدیر...

 عمرخان وفاتیدن سۉنگ بو عفت صدفی‌نینگ اینجوسی کونلرنی حسرت-و فراق بیلن شو طریقه‌ اۉتیشینی ناشکرلیک دېب بیلدی. او گُلستاندېک چهارچمن باغیگه باریب، فرغانه‌، تاشکېنت، خۉجند، اندیجان و باشقه‌ شهرلردن فاضللر، عالملر، خطاطلر، نقاشلرنی اۉز خدمتیگه چقیرتیریب کېلدی». نادره بیر نېچه‌ کتابلرنی کۉچیرتیردی و شاعرلرنی ینگی-ینگی اثرلر یازیشگه تشویق قیلدی. شاعره‌ دېوانلرنینگ چیرایلی یازیلیشی، مقوا‌سی‌نینگ بېزه‌تیلیشینی اۉزی شخصاً کۉزدن کېچیریب تورگن. او یخشی ایشله‌گن کاتبلرگه طلا قلم، کوموش قلمدان بېریب، اولرنی «زرین قلم»لیک منصبیگه کۉترگن.

Hayvonlar xoʻjaligi haqida gʻaroyib qissa

Jorj Oruel

 Tarjimon: sanobar karimova (Ingiliz tilidan)

I- bob

Mister Jounz qorongʻi tushib qolganligi uchun tovuqxonaning eshigini berkitdi. Lekin tovuqlar katagining orqa tomonidagi teshiklarni berkitish uning xayolidan koʻtarildi. Fermaning etak tomonidan qaytayotgan mister Jounzning qoʻlida fonar bor edi. Undan taralayotgan nur ferma hovlisi boʻylab oʻynardi. Kayfi oshib qolgan mister Jounz ferma maydonini gandiraqlagan holda kesib oʻtdi-da, omborxonaning orqa eshigidan kirib, oyogʻidagi etiklarini uloktirib yubordi. Krujkani qoʻliga olib, bochkadagi pivoga botirdi va toʻgʻridagi kushetkaga - qattiq xurrak otib uxlayotgan missis Jounzning yoniga borib yonboshladi.

Mister Jounz yotadigan uyning derazalaridan nur toʻshayotganini koʻrgan hayvonlar yelkalarini silkitib qoʻydilar, qushlar esa qanotlarini qokdilar. Kunduz kuni ferma hayvonlari orasida bir xabar tarqalgan edi. Qari mayor Toʻngʻiz oʻtgan kuni koʻrgan ajoyib va gʻaroyib tushini hikoya qilib bermokchi emish. Shuning uchun ham hayvonlar qorongʻi tushishini orziqib koʻtardilar. Mister Jounz uxlagani kirib ketganidan soʻng hamma hayvonlar ogʻilxonada uchrashishga kelishib olgan edilar.

 Ey yaxshi oting bila sarog’oz,

Anjomig’akim etar har og’oz⁽¹⁾.

Ey sendin ulus xujasta farjom,

Og’ozingga aql toimay anjom.

Ey aqlg’a foizi maoniy,

Boqiysenu borcha xalq foniy.

Ey elga adam baqoni aylab,

Zotingg’a fanoni foni aylab,

Ey ilmingg’a g’ayb sirri ma’lum,

Mavjudsen, o’zga borcha ma’dum.

Ey yo’q qilibon adamni budung,

Yo’qlug’ni adam qilib vujudung.

Ey husnni dilpazir qilg’on,

El ko’nglin anga asir qilg’on.

Ey husng’a aylaganni shaydo,

Majnunlug’ ila qilib huvaydo,

Ey ishq o’tin aylagan jahonso’z,

Har bir shararini xonumonso’z,

Ey o’rtab ul o’tqa xonumonlar,

Ne xonu ne monki, jismu jonlar,

Ey kimniki aylabon parivash,

Majnun anga yuz asiri g’amkash,

Ey kimni qilib parig’a Majnun,

Ashki suyin oqizib jigargun.

Ey har sorikim qilib tajalli,

Ul mazhar o’lub jahonda Layli.

 LAYLI VA MAJNUN

AMIR ALISHER NAVAOIY

TÜRK DİLLERİ SÖZLÜKLERİ

تورک دیللری سؤزلوکلری

حاضیرلایان: عباس ائلچین

 Bu sayfadan Türk dilleri sözlüklerini yükleye bilersiniz

بو پوستدان تورک دیللری سؤزلوکلرینی یوکله‌یه بیلرسینیز

اور تۉقماق

اۉزبېک خلق اېرتگی

بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، بیر کمپیر بیلن بیر چال بار اېکن. اولر آوچیلیک بیلن کـون اۉتکزر اېکنلر. بیر کـون چال توزاق پایلب اۉتیرگن اېدی، توزاققه کتّه‌ بیر لَیلک توشدی. یوگوریب باریب لَیلکنی توزاقدن چیقرگن اېدی، لَیلک آدمدېک سۉزله‌ماققه باشله‌دی:

چال، مېن لَیلکلرنینگ باشلیغیمن، مېنی قۉییب یوبار، نیمه‌ تیله‌سنگ شونی بېره‌من. مېنینگ مکانیم شو قرشیده‌گی تاغ‌نینگ آرقه‌سیده. «لَیلکوای‌نینگ اویی قیده» دېسنگ، همه‌ ایتیب بېره‌دی، — دېدی.

چال لَیلکنی قۉییب یوباردی. اېرته‌سیگه اېرته‌لب توریب، لَیلکوای‌نینگ ساوغه‌سینی آلیب کېلیش اوچون یۉلگه توشدی.

Алишер НАВОИЙ

علی شیر نوایی

«ЛИСОНУТ-ТАЙР»
(ҚУШ ТИЛИ)

لسان الطیر

(قوش تیلی)

Тошкент

تاشکند 
Адабиёт ва санъат нашриёти

ادبیات و صنعت نشریاتی
1991

دانلود

YÜKLƏ

Lison ut-Tayr (II- qism)

Lison ut-Tayr (I- qism)

Alisher Navoiy

LXXVII

 Iskandarning elchilikka borg’oni hikoyati

«Bir kun Iskandar bu oyin ayladi,

Elchilikka o’zni ta’yin ayladi.

Aylyali Simurg’ni ul nomvar,

Ul kabutardekki bo’lgay nomabar.

Bordi ul kishvarg’akim borg’ay rasul,

Ayladi onda rasulona nuzul.

Dedi elga budur Iskandar so’zi,

Turfa bukim, erdi Iskandar o’zi.

Elchilardek so’z bayon aylar edi,

Uzi o’z hukmin ayon aylar edi.

El ne bilsunlarki, Iskandardur ul,

Yo’qki, qosid, hokimi kishvardur ul.

Yetkurub ahkomi noma’dudni,

Elga qosid ko’rguzub maqsudni.

Xalqning mingdin biri bilmay bu hol,

Qim nedur bu parda naqshida xayol.

Sen dog’i shahdin qilursen nukta go’sh,

Sog’inursen lek noqilni suro’sh».

Bildilar qushlar chu bu guftorni,

Akgladilar pardada asrorii.

Bori maqsudig’a ruxsat toptilar,

Komu matlubiga ulfat toptilar.

Oshno so’zlar bila ul peshvo,

Qildi ul begonalarni oshno.

Qildilar bori yana okdin savol,

K-ey hidoyat amrida sohib kamol.

Biz guruhebiz base zoru za’if,

Jism zoru jon nizoru tan nahif.

Ish azimu, yo’l yiroqu, xavf — ko’p,

Nechuk o’lg’oy azmimiz bu yo’lda jo’p.

Lison ut-Tayr (I- qism)

lison ut-tayr (II- qism)

Alisher Navoiy

 Kungillar Hamrozi

   Galaktikamizning er shari degan jahonida odamlar olami, hayvonlar olami, qushlar olami, hashoratlar olami va boshqa olamlar bor. Shu olamlar orasida bolalar olamiga ko’proq yaqini qushlar olami bo’lsa ehtimol. Shuning uchun bo’lsa kerakki, 9—10 yoshlardagi Alisher Farididdin Attorning «Mantiqut-tayr» («Qush nutqi») nomli dostonini juda yoqtirib qoldi va muttasil shu doston takroriga ruju’ qildi. «Lisonut-tayr»ning quyidagi parchasida yosh Alisher ta’lim olgan maktabda o’quvchilar o’qiyotgan muqaddas diniy va dunyoviy badiiy asarlar ko’zga tashlanadi, Talabalar saboq takroridan yo kalomullohni takrorlash mashqidan toliqqanlarida ustoz yoshlarning xotirasini mustahkamlash uchun qiziqarli kitoblar mutolaasiga rag’batlantirar ekan. Ularning biri Sa’diy Sheroziyning «Guliston», ikkinchisi ushbu sharq axloqi otasining «Bo’ston» kitoblarini o’qishga kirishar ekan, Alisherning sodda qalbi «Mantiqut-tayr»ga mayl etadi. Bu moyillik shu darajaga etadiki, u boshqa kitoblarga qaramay qo’yadi:

Yodima mundoq kelur bu mojaro,

Kim tufuliyat chog’i maktab aro,

Kim chekar atfoli marhumi zabun,

Har tarafdin bir sabaq zabtig’a un.

Emgonurlar chun sabaq ozoridin,

Yo «Kalomulloh»ning takroridin.

Istabon tashxisi xotir, ustod

Nazm o’quturkim ravon bo’lsun savod.

Nasrdin ba’zi o’qur ham doston:

Bu «Guliston» yanglig’u ul — «Bo’ston».

Menga ul holatda tab’i bulhavas,

«Mantiqut-tayr» aylab erdi multamas,

Topti sokin-sokin ul takrordin

Soda ko’nglum bahra ul guftordin.

Tab’ ul so’zlarga bo’lg’och oshno,

Qilmadi mayl o’zga so’zlarga yano.

Odat etdim ul hikoyatlar bila,

Qush maqolidin kinoyatlar bila

Chun birar so’zdin topib tab’im kushod,

Topsam erdikim nedur ondin murod,

Zavq ko’p xushhol etar erdi meni,

Sharhi oning lol etar erdi meni.

قوشون چکمه‌دن، تورک دونیاسینی فتح ائدن شاعیر

علیشیر نوایی(1501-1441)

اگر بیر قوم، گر یوز، یۉقسه‌ مینگدور،

معین تورک اولوسی خود مېنینگدور.

آلیبمېن تحتی فرمانیمده آسان،

چېریک چېکمه‌ی خیتادین تا خوراسان.

خوراسان دېمه کیم، شیراز و تبریز،

کی قیلمیشدور نَی‌یی کیلکیم شکر ریز.

کۉنگول بېرمیش سۉزومگه تورک جان هم،

نې یالغیز تورک، بلکه‌ تورکمان هم.

نې ملک ایچره‌کی بیر فرمان ییباردیم،

انینگ ضبطیغه بیر دېوان ییباردیم.

افغانستان‌ده‌گی تورکی مطبوعات‌نینگ قیسقه‌چه تاریخی

یازوچی: الحاج محمد کاظم امینی

افغانستان‌ده مـطـبـوعـات تـاریـخی رسمی صورت‌ده، امیر شیر علی‌خان حـکمدارلیگی پیتی‌ده «شمس النهار» نـاملـی جـریـده‌نینگ نشـرگـه ایـتـیـلیـشـی بـیـلـن باشله‌نسه هم، انه شو دولتی مطبوعات اون تورتینچی شمسی هجری عصرنینگ بیرینچی رُبعی‌نینگ سونگی‌گه‌چه، فقط‌گینه اولکه پایتختی بولگـَچ کابل‌ده خاص بیر نرسه‌گه ایله‌نیب کیتگن ایدی. شوکبی محمود طرزی محرریتی آستیده کابل‌ده اوز ایش و فعالیتینی باشله‌گن «سراج الاخبار» ۱۲۹۰ نچی هجری شمسی ییل‌نینگ میزان آیی، اکتوبر ۱۹۱۱ موقوت نشریه‌سی، همده «امان افغان»، (۲۲ حمل ۱۲۹۸ هجری- ۱۲ اپریل ۱۹۱۹) نشریه‌سی هم انه شو وضعیت‌گه ایگه ایدی