Ey yaxshi oting bila sarog’oz,

Anjomig’akim etar har og’oz⁽¹⁾.

Ey sendin ulus xujasta farjom,

Og’ozingga aql toimay anjom.

Ey aqlg’a foizi maoniy,

Boqiysenu borcha xalq foniy.

Ey elga adam baqoni aylab,

Zotingg’a fanoni foni aylab,

Ey ilmingg’a g’ayb sirri ma’lum,

Mavjudsen, o’zga borcha ma’dum.

Ey yo’q qilibon adamni budung,

Yo’qlug’ni adam qilib vujudung.

Ey husnni dilpazir qilg’on,

El ko’nglin anga asir qilg’on.

Ey husng’a aylaganni shaydo,

Majnunlug’ ila qilib huvaydo,

Ey ishq o’tin aylagan jahonso’z,

Har bir shararini xonumonso’z,

Ey o’rtab ul o’tqa xonumonlar,

Ne xonu ne monki, jismu jonlar,

Ey kimniki aylabon parivash,

Majnun anga yuz asiri g’amkash,

Ey kimni qilib parig’a Majnun,

Ashki suyin oqizib jigargun.

Ey har sorikim qilib tajalli,

Ul mazhar o’lub jahonda Layli.

Ey oniki Layli aylab otin,

Majnun qilmoq qilib sifotin,

Ey Majnunung xiraddin ozod,

Ohi beribop xiradni barbod,

Ey aql sening yo’lungda g’ofil

Kim, telba sening yo’lungda oqil.

Ey bandalarig’a jovidona,

Omurzish uchun tilab bahona,

Ey ashk suyidin aylabon past

Do’zax o’ti shu’lasini payvast.

Ko’k er kibi pastu murtafi’sen,

Balkim eru ko’kka muxtari’sen,

Sun’ung bila to’rt zid muvofiq,

Hukmung bila etti ko’k mutobiq.

Tun-kunki qilur sipehr novard,

Sening talabingdadur jahongard.

Boshdinki qadam qilib durur mehr

Istab ssni bo’ldi za’faron chehr.

Bordur talabingg’a borcha moyil,

Lekin sepi toimoq asru mushkil.

Har negaki desa o’xshamassen,

Sendin durur ul sen ul emassen,

Harne seni desa royi soyib,

Ul sendinu sen aroda g’oyib,

G’oyibsen angaki bo’lsa nozir,

Nozirg’a dog’i bor ishda hozir.

Aflokka sen shitob berding,

Anjumg’a bu nuru tob berding,

Kun yuzini aylading mushakkal,

Tun ko’zini aylading mukahhal.

Ey siymini aylading zarafshon,

Tunning shab’asini gavharafshon⁽²⁾

Toqqa beribon libosi xoro,

Zarrin kamar etting oshkoro.

Qish mehrini chun itikrok etting,

Qorning sadafin arusak etting.

YoZ yomg’uri etgach aylading bot,

Yer chakmanini yashil saqarlot.

Lola qadahini toshqa urdung,

Jola guharini boshqa urdung,

Gul yofrog’ini havog’a sochting,

G’uncha karamin sabodin ochting,

Gulga bsribon zumurradiy taxt,

G’uncha kibi aylading javonbaxt.

Kecha anga bo’lmasun debon biym,

Berding nargisga mash’ali siym,

Chun ko’kni xusufzod qilding,

Oyning kumushin savod qilding.

Gohiki kasofat etti mahtob,

Mehr oltunin aylading siyahtob.

Berding chu jihatqa zeb ila far,

Boshi uza tikting olti gavhar.

Unsurni tuzuk saroy qilding,

Devorini chordoy qilding.

Kiydurding ziynat aylamakdin,

To’quz xil’at anga falakdin,

Ko’k atlasu bori zarhal etgan,

Anjum duridin mukallal etgan,

Jaybi aro tugma tiyru Nohid,

Egnida tirozi Oyu Xurshed,

Yo’q, yo’qki, bu etti jirmi moviy.

Anda etti chobuki samoviy

Kim, borchalarini foil etting,

Sayru harakatga shog’il etting,

Obo chu bularga ot bo’ldi,

Ul to’rt ham ummahot bo’ldi.

Aylab bu ato, anog’a payvand,

Uch qilding arolarida farzand.

Har birining o’zgacha sifoti,

Hayvoniyu koniyu nabotiy⁽²⁾.

Andoq chu tuzildi kadxudoliq,

Bu nav’ o’ldi ato-anoliq.

Bir kimsaga to’rt agar tarabdur,

Yetti aro to’rt bas ajabdur.

Har maylg’a toqding, ikki zanjir,

Qilding laqabin qazovu taqdir.

Gardunni sen aylading sabuk sang,

Davronni sen aylading kuhan lang,

Gar bo’lsa sipehru arz bir-bir,

Chun sendin erur senga ne tag’yir.

Var topsa baqoyi lonihoyat

Kim, sendin erur o’shul inoyat.

Har shohki andin el haroson,

Yo’q qilmoq ani qoshida oson.

Yo qaysi gadoki noni yo’q-yo’q,

Shoh etsang anikim, etay yo’q.

Zohidki ulusqa qilg’ay irshod

Solsang tomug’ ichra kimga irod?

Fosiqki erur bor ishi muhmal,

Yorliqasang oni kimga mudxal?

Bas olam ichini aylading qon,

Bir duqma yutarg’a yutti ming qon.

Bas johil erurki beg’amu ranj,

To’ktung etagiga maxzanu ganj,

Bu ishta ne bilsun el kamohiy,

Ne erkani hikmati ilohiy.

Lekin bu taraf ko’ngulga yo’ldur

Kim, harneki aylading ish uldur.

Kimni nedin aylading navosoz,

Topqon anga ne ko’p erdi, ne oz.

Har kimga ne berganing bas erdi,

Andin ko’pu oz kerakmas erdi.

Topqong’a qanoat ulki qilmas,

O’z maslahatini sencha bilmas,

Bizdin neki kelsa bejihatdur,

Sepdin neki bo’lsa maslahatdur.

Doyim qilibon savol varzish,

Xoni karamingdin ofarinish.

Kunduz sanga bir gadoyi rusi,

Xursheddin egnida kadusi.

Tun dargahingga tilanchi zangi,

Egnida terisidur palangi.

Daryo sanga tolibi navola,

Kishti kafida yig’och piyola.

Tog’lar tutub nechukki soyil,

Ochib etagin tilarga moyil,

Ya’ni bori uzradur panohing,

Bor ulchaki bor gardi rohing.

Mulkung iki bog’i ikki olam,

Sultonlig’ erur sanga musallam.

Bog’ing iki vardi mehr ila mah,

Ne bog’u ne vard, allah, allah.

Shonin bilmay xiradg’a anduh,

«Jallat olouhu va sha’nuh»⁽³⁾.

Pastlig’ yuzidin munojot Ul rafiuddarajot hazratidakim, sanosida aqli kull, tili lol, balki aqli kull tili shikasta maqol keldi va ul bobda ma’ziratni unutmoq va uzr demokdin o’zni ma’zur tutmoq va ajz va nomurodlig’ ko’yiga qochmoq va gadoliq ashkin sochmoq va «shayan lillah»⁽²⁾ ovuchin ochmoq⁽¹⁾.

Poko sifatingda ahli idrok,

So’z surmadi g’ayri «moarafnok»⁽³⁾.

Har nav’ki aylasam xitobing,

Yuz oncha biyikdurur janobing,

Ulkim, «ana afsah»⁽⁴⁾ etti da’vo,

Fosh etti bu dav’vi ichra ma’no.

Ko’rguzdi chu pukta ichra mu’jiz,

Olam fusahosi bo’ldi ojiz.

Hamdingni demak chu bo’ldi komi,

«Lo uhsi»⁽⁵⁾ edn aning kalomi.

Ul ajzig’a e’tirof qilsa,

Hamdingdin o’zin maof qilsa,

Bas nazmda so’z degan meningdek,

Men xud neki, yuz tuman meningdek,

So’z ajzini zohir aylamak ham,

Uz ajzini zohir aylamak ham,

Insof ila keldi nosazoliq,

Yo’q, yo’qki, kamoli behayoliq.

Chun hamdu sano ishi bu bo’ldi

Kim, aqli kull anda uzr qo’ldi.

Ham gungi maqol bo’lmoq avlo,

Bu uzrda lol bo’lmoq avlo.

Qilmay da’viyi xush adoliq,

Arz ayla, Navoiyo, gadoliq.

Yorab, eshigingda ul gadomen

Kim, boshtin-ayoqqacha xatomen.

Mushkum bu xatoda bo’ldi kofur,

Kofur ila mushkum o’ldi benur.

Isyon o’tidin kuyub jahonim,

Dudi bila tiyra xonumonim,

Rasvoliq o’tin jahong’a sochib,

Uchqunlarin osmong’a sochib,

Ham ushbu unum toshib jahondin,

Ham uchquni oshib osmondin,

Atfoli junun jafo qilib fosh,

Har lahza boshimg’a yog’durub tosh.

Majnunlug’um ichra gar ko’rub dev,

Mendin qocharig’a aylabon rev.

Devonalig’im nechukki majnun,

Sargashtalig’im nechukki gardun.

Zanjiri junun erur nishoni,

Anduh sipehri kahkashoni.

Jo’lida sochim bor charx aro tun,

Yo’qkim, boshima kelib qaro kun.

Bu nav’ qaro kun ichra qorib,

Ya’niki, qaro tunum oqorib.

Zunnor belimga nafs etib chust,

Kufr ichra belimni bog’labon rust,

Har lahza ishimni charxi bebok,

Ul rishta bila etib girihnok.

Yaxshiliq itib bu notavondin,

Holimni desam yomonroq andin.

Holim sharhiki bas uzundir,

Bu turfaki dam-badam fuzundur.

Bu ranjki keldi jovidoni,

Uzdin bo’lmas keturmak oni.

Men qilsam edi aning davosi,

Bo’lmaq manga erdi mubtalosi.

Har necha emas manga bu oson,

Lekin sanga bordur asru oson.

Boq dardu malolatimg-a, yorab,

Rahm ayla bu holatimg’a, yorab,

Lutf ayla o’zum sori yo’lum chek,

Chekting chu yo’lum tutub qo’lum chek.

Tortib bu mag’oqdin chiqorg’il,

G’arqobi halokdin chiqorg’il.

Chun olima qo’ymading yovuz yo’l,

Sayr ichra nasibim ayla tuz no’l.

Shukrungg’a tilimni qoyil ayla,

Sajdangg’a boshimpi moyil ayla,

O’ksutma hidoyatingni mendin,

Kam qilma inoyatingni mendin,

Bo’l rohnamun manga ul ishga

Kim, bo’lsa sanga rizo ul ishga.

Ul ish manga qil murodu maqsud

Kim, bo’lsang o’zung ul ishta xushnud

Bir ishki emas rizosi sendin,

Ermas bu qul iltimosi sendin,

Har qissada shukr sol tilimg’a,

Har g’ussada sabr ber ilimg’a.

Har zuhdki ujb erur anga zam

Ko’nglum haramig’a qilma mahram.

Har jurmki uzr erur anga yor,

Ul jurmni aylagil manga yor.

Gar uchmog’u gar tomug’ durur yo’l,

Sen lutf ila anda yo’ldoshim bo’l.

Raddimg’a qabulni muti’ et,

Jurmumg’a rasulni shafi’ et.

Ul risolat sipehrining quyoshi na’tidakim, mag’rib soridin tulu’ qilib, Makka avjida kamol tutti, balki anvori ashroqi bila mashriqdin mag’ribqacha «Kashshamsi nisfunnahor»⁽²⁾ yorutti va kufr shomida islom sham’i yoqti va jomg’a yaqin uyoqti⁽¹⁾.

Ey jilvagahing sipehri axzar,

Raxshing izi rashki mehri anvar.

Ey mash’ali mehr sham’i johing,

Bal mehru sipehr xoki rohing.

Bukim sanga charx xoki rahdur,

Me’roj tuni munga guvahdur.

Ey rif’ating olida falak past,

Ummatlaring anbiyog’a hamdast.

Olamda risolating navidi,

Odamg’a shafoating umidi.

Ey «kuntu nabiyyan»⁽³⁾ aylab og’oz,

Cho’p xilqating ichra aytibon roz.

Odam shajaringg’a meva monand,

Farzandingga olam ahli farzand.

Ey nurung o’lub jahong’a sobiq,

Balkim to’quz osmong’a sobiq.

Zoting bila muftaxir jahon ham,

Sayring bila to’quz osmon ham.

Ey rutbada xayling ofarinish,

Yo’q, yo’qki, tufayling ofarinish.

Har necha jahon bo’lub tufaylyng,

Bo’lmay bu tufayl sori mayling.

Ey zoting nomai futuvvat.

Orqosida xotami nubuvvat,

Ul muhr xututi vasfi zoting,

Xotam alifiyu tesi oting.

Ey ilm sanga ladunni anjom,

Maktab sori ranja aylamay gom.

Olingga vale kelib muaddab,

Ilm ahli nechukki, tifli maktab.

Ey sunmay ilikni xoma sori,

Ul nav’ki xoma noma sori.

Nomang vale andakim bo’lub fosh,

Xattidin Ulus ko’tarmayin bosh.

Ey po’yada markabingg’a ta’jil,

Olingda haqir payki Jibril⁽⁴⁾.

Hudhudg’a ne moya, qadru somon,

Sayr aylasa er uza Sulaymon⁽⁵⁾.

Ey zumrai anbiyo shafii,

Olam eli buyrug’ung mutii.

Buyrug’laring elga qarz yanglig’,

Sunnatlaring ulga farz yanglig’.

Qadring eti charxdin muallo,

Zoting xud ikki jahondin a’lo.

Sen bo’lmasang anbiyoda kimdur

Kim, nutqi javomiul-kalimdur.

Vah-vah, ne kalomi mu’jiz oyin

Yo’q o’yla rusulg’a hargiz oyin.

Ahkomi bila jahon nizomi,

Nazmi iki olam intizomi.

Har bir alifi qilib sipon tez,

Kufr ahlig’a ul sinoni xunrez.

Miqroz ila lom-aliflari rust,

Ta’n ahli tilin tutub kesib chust.

Bu nomag’a nusxa zoti poki,

Tengri so’zidin ulusqa hoki.

Sun’ ilgi chekib bu nomag’a tam.

Orqosig’a bosti naqshi xotam,

Xotam dema oni, mushki tar de,

Yo’q mushkki, munxasif qamar de.

Ruxsoriki keldi qursi xurshed,

Ul mehr qamarvash o’ldi jovid.

Chun jismi jihoti bo’ldi hoyil,

Nuri bu qamarning o’ldi zoyil.

Ul mehrg’a garchi munharifdur,

Chun hoyili bor muixasifdur.

Hoyil dema, bu jahoni sug’ro,

Sug’ro emas, ul xujasta tug’ro.

Kim zoti qoshida etti toram,

Toram dema, balki arshi a’zam.

Me’roj tuni taboh bo’ldi,

Barcha anga xoki roh bo’ldi,

Bas olame o’ldi zoti kubro,

Yuz onchaki, ushbu jirmi g’abro.

G’abro neki ming sipehr chog’liq,

Nur ichra tuman bu mehr chog’liq.

Yer uzra kelib jahondin ortuq,

Charx uzra ekanda andin ortuq.

Bo’lmasa jahondin ortug’ ul pok,

Bas bo’lmas edi matofi aflok.

Bo’lmasa sipehrdin kiromi,

Arsh o’lmas edi aning maqomi.

Gar mehrdin o’lmasa munavvar,

Qilmas edi lomakonni anvar.

Gardundin o’tar zamon buroqi,

Oy-kun bo’lubon iki junoqi.

Islom tanig’a ul kelib ruh,

Asxobi anga fido qilib ruh.

Un yori javohiri nafoyis,

Zohir qilib ul badang’a o’n his.

Ul to’rtki ding’a keldi nosir,

Bu ruh tani uchun anosir,

Ul ruhu havosu to’rt unsur

Kim aqlg’a soldilar tahayyur.

Bu jismg’a mustadom bo’lsun,

Suhbatlari bardavom bo’lsun.

Oliki, riyozig’a shajardur,

Avlodi shajar uza samardur.

Boryasig’a har guzin avqot,

Yuz ming salavot ila tahiyot,

Ul shomi visolningkim, «Val-layli izo yag’sho»⁽²⁾ oyati bo’la olg’ay aning shonida savodi yozilmog’i va munungdek shomda ul musofiri samoviyning shabgir baland qilmog’i va subhi visol eshiklari yuziga ochilmog’i va mehri murod topilmog’i⁽¹⁾

G’am shomida zoru ranjparvard,,

Kezmak necha oy xayoli shabgard.

Necha g’am aro tuzub tarona,

Bu shomdin aytmoq fasona

Kim, tuli hayotim etti nobud,

Savdosida hech toimadim sud.

Vah, ne kechakim, qaro baloyi,

Kun ganjini ko’mgan ajdahoyi.

Dilbar sochidek harosi jonda,

Men munda, nechukki ko’nglum onda,

Bu shom fasonasi uzundur,

Haddin qaro qayg’usi fuzundur.

Fikrida tutar ko’ngulni qayg’u,

Savdosida ko’z bo’lur qarong’u,

Jon mehnati keldi zikri oning,

Umr ofati bo’ldi fikri oning.

Bu shomg’a istasang nihoyat,

Ul shomdin aylagil hikoyat.

Kim rangi edi chu mushki nobi,

Har yulduzi rashki oftobi

Shabnamlarikim, sochib zaroyir.

Olamni tutub nujumi soyir.

Tun gardin shabnami qilib gum,

G’am tiyralig’in dog’i ul anjum.

Gardun chiqorib kecha palosin,

Davrong’a yopib sahar libosin.

Tun dahr yuzidin oritib meng,

Kunduzni o’ziga tutmayin teng.

Kunduz uyolib bu holatidin

Kim, erga kirib xijolatidin,

Bu ishga kulub sipehri xazro

Kim, tishlarin aylab oshkoro.

Atfoli nujum aylabon mayl

Uqurg’avu o’qumog’i «Val-layl».

Chun la’bu nishot alarg’a ortib,

Ustodi qazo falakka tortib,

yo’qkim bori ranju g’ussadin shod,

Ya’niki falak g’amidin ozod.

Qolmay falak ichra zulmat oti,

Borin supurub, malak qanoti.

Degilki havoda yuz tuman hur,

Orazlaridin sochar edi pur.

Oraz xayidin sochib nihoni,

Shudrun kibi obi zindagoni.

Isoni taajjub aylabon lol,

Haryon falak uzra muztarib hol.

Bot-botki olib dami ravonbaxsh,

Olamg’a esib nasimi jonbaxsh.

Oqshom dsmagilki, subhi ummed,

Ne subhi umed, subhi jovid.

Mundoq kecha sham’i jilvasozi.

Ne sham’ki, mash’ali tirozi.

Mash’al demagil, mahi munavvar,

Ne mash’alu mahki, mehri anvar.

Tun o’ylaki, mehri osmonii,

Olam elidin bo’lub nihoiiy.

Bir xobgahi nihoni ichra,

Manzilgahi ummahoni ichra.

Bor ishdin etib o’zini ma’zul,

Mahbub xayoli birla mashg’ul,

Kim etti baridi nur baxshi,

Hamroh anga mahz nur raxshi.

Paykiga vujud to adam gom,

Ul paykka raxsh dog’i hamgom.

Har ergaki ko’zlari tushub tez,

Ul ergacha ikkisiga bir xez.

Chun etti ravandai samoviy,

Ul mehri samog’a bo’ldi roviy

Qim, vaslingga haqdur orzumand,

Bo’l sen dog’i vaslidin barumand.

Bu raxshki barqi garmravdur,

Yo’q-yo’qki, buroqi barqdavdur.

Xilqat aro nurdin sirishti,

Ne nur, farishtai bihishti.

Yo’q jismig’a kimsa hamlidin dard,

Ne kimsaki, anda qo’nmayin gard,

Loyiq sanga keldi bu janibat,

Otlanki, mahal erur g’animat.

Bu so’zni eshitgach ul yagona,

Go’yoki tilar edi bahona,

Markab uza chiqti sekribon bot.

Io’ldosh ila yo’lg’a tushti hayhot.

Ko’kta tilaganni erda topti,

Chun er uza mindi ko’kka chopti.

Ul po’yada markabi sabukpay,

Olam-olam qilur edi tay.

Gardunki ko’zin yuziga ochti,

Anjum diramin boshig’a sochti.

Chun ko’rdi furug’ tal’atini,

Oy chekmadi mehr minnatini.

Mukshiy ko’rubon xati savodin.

Kayvon yuziga sochib midodin.

Zuhra yo’lida tuzub navozir,

Mutriblardek bo’lub miyongir.

Isog’a etib chu kimiyosi,

Zarbaft bo’lub quyosh libosi.

Bahrom ko’rub biyik janobin,

Tashlab qilichin, o’pub rikobin.

Birjisqa chun etib rikobi,

Ish anga saodat iktisobi.

Soyislig’ig’a Zuhal urub fol,

Gazdasta bila qo’lida g’irbol.

Savru Hamal aylabon fig’onlar,

Qurboni aning qilurg’a jonlar.

Javzo ko’zi to’rt o’lub Baqardin,

Topib Saraton ham ul nazardnn.

Ham Sher tutub yo’lida go’sha,

Ham Xo’sha bo’lub otig’a to’sha,

Jon sanj o’lUb izidin Tarozu,

Aqrab topib anda no’sh doru.

Yoy go’sha tutub qoshi xamidin,

Qo’chqor o’lub o’chku maqdamidin.

Qo’bqa suyi obi zindagoniy,

Ul suv bila toza Xut joni.

Bo’lmay chu bu burjlarda sobit,

Durlar yo’lig’a sochib savobit.

Qolib chu o’tib falak navardi.

Gard ichra sipehri lojuvardiy.

Chun yuqori sekretib samandin,

Arsh zgniga berkitib kamandin,

Kursi dog’i lavx ila kalam ham,

Raxshi izidin bo’lub mukarram.

Rafraf yo’lig’a qadamni solib,

Bir-bir oti birla payki qolib.

Borlig’ to’nin egnidin solib chust,

yo’qlug’ kamarini bog’labon rust.

Davrida jihotdin asar yo’q,

Unsurdin jismig’a xabar yo’q.

Ne davrida oltidin maosir,

Ne jismida to’rtdin anosir.

Tan birla borib, vale borur chog’,

Ne o’tu ne suv, ne el, ne tufrog’

Kim, tan anga jondin ortug’ erdi,

Jon ikki jahondin ortug’ erdi.

Solib o’zin anda bexudona,

O’zdin chiqibon bo’lub ravona.

Qolib o’zi, ul o’zida qolmay,

Solib o’zinu o’zini solmay.

Bir erga etibki, aql etmas,

Ul vajh ila aql bovar etmas.

Poya topib anda qoba qavsayn,

Diydor o’lub anga qurratul-ayn.

Tun anbari zulfini qarortib,

«Mozog’»⁽³⁾ ko’ziga surma tortib.

Ochqoch basarin bu to’tiyodin,

Ravshan qilibon «va mo tag’o»⁽⁴⁾din.

Chun ko’rdi bu surmadin ochildi,

Maqsud tilab nazora qildi.

Fahm ettiki jilva qilmish oyin,

Shodurvoni jalolu tamkin.

Haq ochib o’z olidin niqobin,

Yetmish ming pardai hijobin,

Chekgi ani ul haramg’a onsiz,

Ne jismu ne jon, ne jismu jonsiz.

Ko’rgach o’zin ul haramda mahram,

Mahv o’ldi bu mahram, ul haram ham.

Chun yor qoshinda bor topti.

O’zni tilagoncha yor topti.

O’zni chu ko’rub aroda nobud,

Izhor etib o’zga arzi maqsud.

Haqdin neki fahm etib xitobin,

Ham haq so’zidin topib javobin,

Haq har ne ato qilib nasibi,

Ham haq bilibu bilib habibi.

Har neki alardin o’zga ag’yor,

Balkim yo’q alardin o’zga dayyor.

Bal keldi alar demak xatodin,

Isnayniyat chiqib arodin.

Aylab o’z-o’ziga arzi maqsud,

Maqsudi bo’lub o’zida mavjud.

Ummat yozug’in tilab tamomiy,

Topib tilagonni ulcha komi.

Harneki tilab xujasta soyil,

Bo’lmay nema toimogiga hoyil.

Har necha talab qilib fuzunroq,

Istardin ani topib burunroq.

Topqoch neki haqdin istab oni,

Avd ayladi mohi osmoniy

Yuz qo’ydi bu korgahg’a pur jo’sh,

Behush va lek yuz jahon hush.

Oy bordiyu keldi mehri raxshon,

Dur bordiyu keldi bahri Ummon.

Borurda edu chu dastai vard,

Chun keldi bahori nozparvard.

Haq lutfidin ilgida baroti,

Mazmuni bori ulus najoti.

Xat jaybida afv xomasidin,

El maxlasi naqsh nomasidin,

Borib keluri bo’lub iki gom,

Qay bir burun erkanida ibhom.

Ey gamzada qalblar davosi,

Motamzada jismlar shifosi.

Har ishki girih kalidi sendin,

Har kimdaki biym — umedi sendin.

Men xastaki xoru zor erurmen,

Lutfungdin umedvor erurmen.

Elga nazaring chu chorarasdur,

Men xastag’a bir ko’z uchi basdur,

Bahri karaming chu bo’ldi ma’lum,

Bir qatradin etma bizni mahrum.

So’z gavhari vasfidakim, gavhar so’zi aning qoshida gavhar olida bir qatra suvdek bo’la olg’ay, bir necha so’z surmoq va Ganja hakimi ta’rifidakim, ganji Qorun2aning «Panj ganji»⁽³⁾ qoshida ganj olida vayronadek ko’rungay — ganjfishonliq qilmoq va Hind sohirinikim, Kashmir jodulari aning olida ip esha olmaslar — aning gavhari silkiga tortmoq va o’z nazmining churuk rishtasin va uzuk torin ham alarg’a ulamoq⁽¹⁾

Uldamki yo’q erdi budu nobud,

Ma’dum edi emdi harne mavjud,

Haq kavng’a solmamish edi pay,

«Konallohu lamyakun maah shay»⁽⁵⁾.

Avvalg’i nasimi ofarinish,

Kim qildi vujud sori junbish.

Insof ila har kishi solur ko’z,

Anglar so’z ediyu munda yo’q so’z,

Kim bo’ldi chu amri «kun» huvaydo,

Bo’ldi «fayakun» g’ulusi paydo.

Bas avvalg’i sado so’z o’lg’ay,

Har savtqa ibtido so’z o’lg’ay

Ey so’z, ne balo ajab guharsen,

Gavhar neki, bahru mavjvarsen.

Ul bahrki, muncha naqshi dilkash,

Bir mavj ila ayladi munaqqash.

Yer qa’riyu toki charx avji,

Majmui aning burunqi mavji.

Derlar seni dur, savob emas bu,

Sen javhari ruhu dur quruq suv⁽⁶⁾,

Demakki sanga shabih erur dur,

Ul nav’dururki, durg’a mo’ldur⁽⁷⁾,

Aytib sovumas tarona sen-sen,

Olib qurumas xizona sen-sen.

Olam eli zarra yig’sa jovid,

Nurini kam aylagaymu xurshid.

Igna uchi birla jazb etib nam,

Kim bahr suyini aylagay kam.

Ham qadru atoda bahri aflok,

Ham lutfu bahoda gavhari iok.

Xoma bila ulkn sepi sizdi,

Gavharni qaro ipakka tizdi.

Til zikring ila chu topti tarjih,

Tishlar anga bo’ldi inju tasbih⁽⁸⁾.

Bu til bila kimsa toimadi kom,

Juz ganj fishoni Ganja orom⁽⁹⁾.

Ayvoni sharaf nuhufta ganji,

Mizoni lut(u)f xizona sanji⁽¹⁰⁾.

Ma’ni diramig’a sikkapardoz,

Uzlat haramida mahrami roz.

Sarrishtai diqqati girihnok,

Har bir girihida yuz duri pok.

Ganjinai fikri gavhar oyin,

Andin bori xalq o’lub guharchin.

Ko’ngli sadafi bo’lub guharrez.

Kilki qamishi dog’i shakarrez.

Vahdat guharin eliga olg’on,

Uzlat kamarin beliga cholg’on.

Ma’ni haramin musaxxar etgan,

So’z bikrini g’arqi zevar etgan⁽¹¹⁾.

Ham Turi fazilat uzra Muso,

Ham Qofi qanoat uzra Anqo⁽¹²⁾.

Muso zmas ersa kilki nog’u

Javfi aro muzmar etti jodu.

Anqo gar emas nedin hamisha,

So’z Qofida uzlat etti pesha.

Nazm ahlining afsahul-kalomi,

So’z durrig’a muntazim Nizomiy⁽¹³⁾.

Ul Ganjada ganjdek nihoni,

Besh ganj qo’yub, vale nishoni⁽¹⁴⁾.

Har ganjida sayrafiyi idrok,

Hadsiz topibon javohiri pok.

Har javhari mulklar xiroji,

Shahlarning zebu farri toji.

Ma’ni duridin bu ganj qismi,

Alfozu iborati tilismi⁽¹⁵⁾.

Ulkim qo’li ochsa ohanin diz,

Lekin bu tilism ocharg’a ojiz.

Ko’rgach bu tilism sohiri Hind,

Jodulig’ ishida mohiri Hind.

Knlki uchi safhag’a fusunrez,

Ul safha jahong’a fitnaangez.

Har safhai nazmi gohi tahrir,

Fitna aro bir savodi Kashmir⁽¹⁸⁾.

Har nuqta bu safhada baloe,

Ruxsor uza xoli dilraboe.

Ham xatlari shohrohi Bobul.

Ham kilkida javf chohi Bobul⁽¹⁷⁾.

Ham sohiri xomasi fusunsoz,

Ham joduvi tab’i sihrpardoz.

Aylab bu tilismona ojiz,

Sohir netgay chu ko’rdi mu’jiz.

Qochmay vale o’ylakim zabune

Ul ham qilib o’truda fusune.

Besh qal’aki barcha erdi xoro,

Besh maxfi ganji oshkoro⁽¹⁸⁾.

O’trularida tugatdi besh qasr,

Kim har biri keldi ziynati asr.

Ham toshida naqshi dilkash etti,

Ham ichlarini munaqqash etti.

E’joz ila sihr aro tafovut,

Bor onchaki Ka’ba ollida but⁽¹⁹⁾.

Lekin but o’lub emas jamodi,

Yo’yg’on ani butgar ustodi.

Bor ul but gulruxi parivash,

Savdosida yuz xirad mushavvash.

Bori boshig’a tushub havoyi,

Ul o’truda urdi dastu poyi.

Tenglik anga xud gumon emastur,

Chun yaxshidurur, yomon emastur.

Chun etti bu bazmgahg’a Ashraf,

Bo’ldi o’zi xo’rdig’a musharraf⁽²⁰⁾.

Menkim bu taraf guzor qildim,

Bu ranjni ixtiyor qildim.

Avvalda ko’p ayladim taamul,

To ko’ngluma kirdi bu taxayyul

Kim, Ganjada ganjlar yoshurg’on,

Har ganjigakim yasadi qo’rg’on.

Yo hind najodi hinduviyzod

Kim, qasrlarini qildi obod.

Ham qal’a uchun kerakdurur shahr,

Ham qasrg’a bog’usabzadin bahr.

Bo’lsa menga fursat ul qadar chog’

Kim, shahr ila tarh solibon bog’.

Bog’ini riyozi xurram etsam,

Shahrini savodi a’zam etsam.

Bu nav’ edi doimo xayolim,

To bo’ldi qazodin ul majolim.

Kim, ikki burung’ig’a qo’yub gom,

Kom o’ldi manga ravo saranjom.

Emdiki uchunchi nomai dard⁽²⁾,

Qildi meni aqlu hushdin fard.

Ummedki bu yana iki ham

Kim, ermas iki burung’idin kam.

Ya’ni ham oningki «Panj ganji»,

Ham so’ngra munungki ganji panji.

Aytilg’on ikisi betaammul,

Ul nav’ki ayladim taxayyul.

Bo’lg’ay bu murodg’a kushodim,

Yetgay bu kushoddin murodim.

Bu komg’a etmayin ne tadbir,

Chun multafit o’ldi holima pir.

Valoyat sipehrining axtari jahontobi va hidoyat ma’danining gavhari serobi va nazm avjining mehri falak ehtishomi va maoniy jomining rindi sofiy oshomi ya’ni Mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy⁽²⁾ madhida nukta surmak va aning durdi jomin sumurmak

So’z gulshanining shugufta vardi,

Ilm oyatining varaqnavardi.

Qadrig’a ul avj uzra poya

Kim, mehr tutub tagida soya.

Na’laynidin aylabon malak hal,

Surtarga sudo’ bo’lsa sandal⁽³⁾.

Hamdinki, asosi boshida tob,

Chekmakka iki jahonni qullob⁽⁴⁾

No’gida sanin aylagach kin,

Ko’r aylab dev ila shayotin⁽³⁾.

Yuz donaki subhasi aro qayd,

Yuz fayz qushini aylabon sayd.

Ul torki donalar beliga,

Bil habli matin⁽⁶⁾ jahon eliga.

Ibriqi vuzusi bahri gardun,

Har qatraki tomsa durri maknun⁽⁷⁾-

Lo’la anga fayzi jovidoniy,

Andin oqib obi zipdagopiy

Ka’bi⁽³⁾ eri davrai irodat,

Davr ahlig’a xalqai saodat.

Sajjoda masjidida mehrob,

Ka’ba uyiga kirarga abvob.

Mehrobi uza yozilg’on olloh,

Evning iyasi ishida ogoh.

Boshig’a chu bilsa sajda chogin,

«He» ( هى ) davrasidin sunub ayog’in.

Bal sajdada jismi chun topib ham,

Aylab ani «he» xamig’a mudg’am.

Har sajdada haqqa bo’yla vosil,

Ne sajda dog’i bu vasl hosil

Cholib falak uzra ko’si rif’at,

Aytib malak ichra darsi himmat.

Sochib laqabi jahon aro nur,

Zoti bila nurun alo-nur⁽⁹⁾.

Abdurahmondin oti nomiy,

Lekin topib ishtihor Jomiy.

Ey ilm yuziga mash’alafruz,

Fayz oyinasig’a sayqalanduz.

Ey borcha suluk ichinda murtoz,

Foyiz sanga fayzi birla fayyoz.

Chun ilming bahrig’a tushub mavj,

Bu etti hubob uza tutub avj.

Xomangdin durri ma’ni oqib,

So’z silkiga nutqung oni toqib.

Kilking javfida sayr etib ul,

Ul novu bu dur xiromig’a yo’l.

Ul yo’l aro korvoni ma’ni,

Balkim kelibon jahoni ma’ni.

Chun xavfdin aylabon qadam fard,

Olam yuzida bo’lub jahongard.

Ya’ni tutubon jahon yuzini,

Bal arsai osmon yuzini.

Ham nazming nasrdek kelib xub,

Ham nasring nazmdek diloshub.

Bu nazming ila nasring sipohi,

Olam yuzini tutub kamohi.

Gar «Xamsa»ni etmay murattab,

Kilking yana so’z qilib murakkab.

Uldamki xaroshi xoma qilding,

O’zga nima naqshi noma qilding.

Lekin kishi bo’lsa fikratandesh,

Ul ganjga ham erur adad besh.

Chun «Silsila» aylading huvaydo,

Yuz aqlni qilding anda shaydo.

Chun «Tuhfa»ni el balosi etting,

Jon tuhfalarin fidosi etting.

Chun «Subha»ni kilking etti tavzih,

Solding malak ichra zikri tasbih.

Chun qilding «Ahsanul-qasas» fan,

Ul qissa ulusqa bo’ldi ahsan.

«Devon»iiki aylading muhayyo,

Sochti boshig’a guhar surayyo⁽¹⁰⁾.

Ko’rguzdung tortmay g’amu ranj,

Besh ganjlariga bo’yla besh ganj.

Nazming sifati bayondin ortuq,

Nasringniki dermen ondin ortuq.

To nukta ulusqa kom bo’lg’ay,

Fayzi aningelga om bo’lg’ay.

Fayzing bila bahramand olam,

Olam eli poymoli men ham.

Ul shoh madhidakim, Chin va Hind shohlari aning arsai bazmida shatranj shohlaridek harakatdin muarro va falaki farzinrav pili hamul pillardek ostonig’a rux qo’yub sarkashlikdin mubarrodurur va ko’kbo’z ashhabi sipehri tezdav va Bahrom qamar nochaxi bila oti olida bir piyodarav⁽¹⁾

Chun yovarim o’ldi baxti farrux,

Qo’ydi manga fath ila zafar rux.

Himmat tutubon Junaydi soniy⁽²⁾.

Ochtim bu xazoyini maoniy.

Bor erdi chu kezdim anda bebok,

Olam-olam javohiri pok,

Oldim bu javohiri samindin,

Sofiy duru la’li otashindin.

Jaybu etagimni ayladim kon,

Yo’q erdi ko’tarmak o’zga imkon,

Andin chiqtim chu shodu xurram,

Qo’ynum to’la, jayb ham, etak ham.

Tegramda hujum etib xaloypq,

Mep kimsa tilab ul ishga loyiq

Kim, arsai bazmi ichra etsam,

Borini aning nisori etsam.

Chun yor edi baxti jovidona,

Tortar edi meni bexudona.

To eltti bir xujasta manzil,

Har nav’ murod anda hosil,

Jannat kibi anda bazmgohe,

Taxt ustida bir xujasta shohe,

Baxt ayttikim, etak, qo’yun och.

Shah boshi uza ovuch-ovuch soch.

Chun sochmog’ini shior qildim,

Boru yo’qini nnsor qildim,

Dedimki, bilay ne shoh erur bu,

Ne arsai borgoh erur bu.

Bor edi shahi sipehr tamkin,

Ya’niki, muizzi davlatu din.

Din nusratining alam tirozi,

Ya’ni Sulton Husayni g’ozi⁽³⁾.

Sha’nida nuzul oyati shar’,

Adli bo’lubon himoyati shar’⁽⁴⁾.

Din ilmining andin intizomi,

Islomg’a pok zoti homiy.

Islom alifi anga livo bil,

Sin kungiri qasri arshso bil.

Ham lom livog’a zulfi pur xam,

Bu qasr sutuni so’ng alif ham.

Mimin qilibon aso naziri,

Musodek ish o’lsa dastgiri.

Muso kibi haq ishiga ma’mur,

Taxti islom anga kelib Tur.

Bu Tur uza topqali tasalli,

Haq har nafas aylabon tajalli.

Ko’qsa anga taxtdin tanaffur,

Haq dargahi tufrog’i tahassur.

Olam uza shoh zoti poki,

Darvesh zamiri dardnoki.

Pili falak ollidin gurezon,

Pashsha pari sinsa ashkrezon.

Sher uzra qilichi barq choqib,

Mo’r o’lsa shikasta yoshi oqib.

Tig’i gar etib fano jahonni,

Xulqi tuzotib yana jahonni.

Shahlar aro o’rni toqi aflok,

Darveshlar ollida ovuch xok.

Kibr ahli qoshida arshi a’zam,

Faqr ahli qoshida zarradin kam.

Darvesh desam ulus uza shoh,

Shoh darvesh borakalloh!⁽⁵⁾

Desamki, erur saxo anga fan,

Demaklik erur quyosh ravshan.

Desam bordur janobi a’lo,

Gardunni demak durur muallo.

Umr etmay ilm kasbig’a sarf,

Boqmay varaq uzra harf-barharf.

Lekin zihni borin qilib hal,

Ul yanglig’kim, nabiyi mursale.

Har ilmda bir kishiki a’lam,

Yetgach ocha olmay olida dam.

Olam aro ilm ilmidindur,

Din ilmi fiqh erur yaqindur⁽⁷⁾.

Bazmi aro har faqihi mohir,

Bir mas’ala qildi ersa zohir,

Yuz shubha qilib bori muvajjah,

Kim, noqil emas biridin ogah.

Chun mas’alago’ qolib muattal,

Uz shubhalarin o’zi qilib hal.

Ul deb ne o’qub varaqda mutlaq,

Bu deb neki ko’ngliga solib haq.

Chun mas’ala bobida sochib dur,

Yuz mujtahid aylabon tahayyur,

Har erdaki ul debon masoyil,

Andin fuqaho yozib rasoyil.

Ko’ngliga masoyil oncha ma’lum

Kim, bo’lmay yuz kutubda marqum:

Ko’shish bila oni yod tutmay,

Bir qatlaki eshitib unutmay.

Har nuktaki ko’rguzub vuzuhin,

Shod aylab Abu Hankfa ruhin⁽⁸⁾

yo’q fiqh faqat hadisu tafsir.

Har qaydaki, daxl qildi bir-bir,

Haryonki tavajjuh etti-etti,

Andoqki kerak takallUm etti.

Ko’ngliniki, shar’ bo’lub mupazzah,

Xayroti bila ulus muraffah.

Har sori bino qilib masojid,

Odamcha maloyik anda sojid.

Yolg’uz demayinki qiblagahlar,

Faqr ahliga turfa xonaqahlar.

Har sharbat ayog’i jomi Jamshed,

Har sadqa fatiri qursi xurshed⁽⁹⁾.

Marg’ub g’izo eb anda muhtoj,

Matbu’ libos olib yalang’och.

Har yo’ldaki ofat ehtimoli,

Gardung’a chekib raboti oliy.

Bori safar ahlig’a panoh ul,

Horib etganga tak’ya goh ul.

Chun topti musofir anda orom,

Och o’lsa taomu kirsa hammom.

Mulkida qayonki, el xiromi,

Sahroyi adam tutub haromi,

Chun jazm qilib bu ishni tojir,

Sud istayu mulkidin muhojir

Manzil qilur o’lsa tog’ uza bog’,

Tamg’odin ko’ngli ichra yo’q dog’.

Dilxoh ila toimasa xaridor

Qolosini qilmayin padidor,

Gar yig’sa berib qumoshig’a pech,

Taklif eta olmayin kishi hech.

Shahr ichida xojavor javlon

Aylab ne salomiyu ne havlon.

Tojir bu sifat yana raoyo,

Bir naf’ farog’ etib muhayyo

Kim, har biri o’z ishig’a mashg’ul,

Hosil qilib ulcha komi mahsul.

Dona tutubon jahon yuzin jum,

Ul nav’ki ko’k yuzini anjum.

Bug’doy bila arpa bersa soyil,

Bo’lmay agar unju bo’lsa moyil.

Donag’a gadoy mayl qilmay,

Bal shahrda bir gado topilmay.

Bu amn ila adli benihoyat

Shahr ahlig’a boisi kifoyat.

Har sudki bexasorat aylab,

Bo’stonu saro imorat aylab,

Ul elgaki dasht soridur mayl,

Turku arabu buluju har xayl,

Lola kibi zohir aylabon ko’rk,

Egri qo’yubon qizil teri bo’rk,

Qo’yg’a bo’ridin bo’lub amonliq,

Qo’ychi iti birla posbonliq.

Desam bu degancha o’nu gar yuz,

Mingdin bir emas bu so’zni bil tuz.

Bu turfaki ul jahon xudovand,

Yuz munchag’a ham emas rizomand.

Yerabki, ber ulcha komi oning

Olam yuzin et tamomi oning.

‘o’lmoqqa jahonda adlu dodi,

Mundin dog’i ko’p esa murodi,

Andoqki tilar muyassar ayla,

Olamni anga musaxxar ayla.

Xilofat taxtig’a zeb ila zayn va saltanat shaxsig’a qurratul-ayn, ya’ni Sulton Badiuz-zamon Bahodir ibi Abulg’ozi Sulton Husayn Bahodirxon «xalladallohu taolo mulkahumo va sultonahumo ea avzaha alal-olamina birrahumo va ehsonahumo» hazratida niyoz arzi⁽¹⁾

Qim bahri sifotin etsa idrok,

Tong yo’q sifat aylasa durin pok.

Gardun so’zin aylagan shimora,

Xurshed hadisidin nechora.

Gulshan sifatin degonga bir-bir,

Gul vasfin etarga qayda tadbir.

Aytildi chu shoh uchun sanoe,

Shahzodag’a ham kerak duoe⁽²⁾.

Shahzoda nekim, shahu shahanshoh,

Shahlar eshigida xoki dargoh.

Ham kishvari adl toza bog’i,

Ham saltanat avjining charog’i,

Shahlig’ chamanida sarvi gulchehr

Adlu ehson sipehrida mehr.

Olam eli ichra qahramon ul,

Ya’niki, Vadiuz-zamon ul⁽³⁾.

Gar oti o’lub zamon badii.

Zoti kelib insu jon badii.

Alloh, Alloh, ne ot erur bu,

Ne poku xujasta zot erur bu.

Andoqki malakvash o’ldi zoti,

Keldi malakiy bori sifoti.

Judi iloyida to’qquz aflok,

Aflok qoshida to’dan xok.

Royi janbida mehri anvar,

Mehr ollida zarradek muhaqqar,

Adli yorutub jahopni jovid,

Ul adl boshida ayni xurshed.

Chun qahri sharori ko’kka roji’,

Ul shin uza nuqta nasri voqi’.

Yakroni bo’lub chu charx paymoy.

Nun o’rnig’a na’l anga yangi oy.

Kin vaqtikn ochilib kamandi,

Dol o’rnig’a fath zulfi bandi.

O’qi yungi shahpari malakdin,

Otqoch o’tubon to’quz falakdin,

Chavgong’a⁽⁴⁾ chu qilsa azmi maydon,

Maydon aro qilsa mayli chavgon.

Chavgoni boshi hiloli tobi,

Dasta anga hayati shihobi.

Maydon falak etgali taku po’y,

Anjum talashib bo’lur uchun go’y.

Har qaysig’a teksa savlajoni⁽⁵⁾,

Qadr o’tkaribon falakdin oni.

Ramz ichra qitoli umr farso,

Bazm ichra jamoli olam oro.

Bazmida sipehr xoni minu,

Ul xonda nujum qursi limu.

Xunyogaru nag’masoz Nohid,

Lekin daf aning qo’lida xurshed.

Taxtiki kelib sipehr soya,

Chiqmog’ig’a necha mehr poya.

Har poyaki keldi mehr yo badr,

Topib borib poybo’sidin qadr.

Bu poya bila yasalg’ach ul taxt,

Taxt ustida xusravi javonbaxt

Egri qo’yubon boshi uza toj,

Yuz tojvar itlarig’a muhtoj.

Qo’llarin qovushturub yiroqdin,

Farmonig’a muntazir qiroqdin.

O’ltur, deb angaki bo’lsa farmon

Kim, yo’q anga mundin o’zga armon.

Bosh erga qo’yub sano demakdin,

Turfa buki bosh o’tub falakdin,

Bazmida bu nav’ do’sh-bardo’sh,

Shahlar bori yondashib qadah no’sh.

Soqiylari hur yo paridek

Ko’k davrida mehri xovaridek.

May kimga tutub bu nav’ soqiy,

Qolmay anga aqlu hush boqiy.

May dema, zuloli zindagoniy,

Soqiysi hayoti jovidoniy.

Shahkim ichib ul mayi ravonbaxsh,

Bazm ichra bo’lub hadisi jonbaxsh.

Gah so’z bila elga jon bag’ishlab,

Bir so’z bila gah jahon bag’ishlab,

To bo’lg’usidur jahon shohi,

Ofoti zamon uchun panohi.

Ham shoh jahon panoh bo’lsun,

Ham ahli jahong’a shoh bo’lsun.

Ul tun mahobati ta’rifidakim, savdoyi ishq ajdahosi dami o’tining buxori va anjumi ul olam so’z o’tining sharori erdi va mundoq tunda xayol musofiri savdo adhamig’a minib, har yon azm etmoq va ishqning yuz ofatliq dashtig’a etmoq va ofat yog’inlaridin balo to’foniga qolmoq va balo choqinlari aning jonig’a shavq va muhabbat harorati solmoq va ishq duri shabcharog’in ul kecha toimoq va ul sham’i hidoyat bila so’z maydoni javlonig’a choimoq va Layli xayoli bila ko’rushmoq va Majnun savdosig’a tushmoq⁽¹⁾.

Utgan kechakim sipehri purfan,

Nur ustiga bo’ldi zulmat afgan.

Dahr uzra esib nasimi shabgir,

Ko’k javfi aro sochar edi qir.

Men gunbazi qirgunda mahbus,

Ul qir etibon eshikni madrus.

Davron uza abri qir monand, »

Tun qiri yuziga qir payvand.

Jismim bo’lubon bu qir asiri,

Ko’nglumga maqar sipehr kiri⁽²⁾.

Markab anga tavsani taxayyul,

Har yon chopar erdi betaammul.

Shabrangi jahonda ko’p yugurdi,

Chun barri arabqa etti, turdi

Kim, topti mashomi ishqdin bo’y,

Tark etti, bu bo’y ila taku po’y⁽³⁾.

Chun vodiyi ishq topti manzil,

Utmakligi mushkil erdi, mushkil.

Rokibg’a dog’i darang bo’ldi,

Markabning ayog’i lang bo’ldi.

Ham sarsari oh etib havo fosh

Yummay to’kar erdi ham bulut yosh.

Ya’ni esar erdi el dog’i tez,

Yomg’ur dogi erdi vahshatangez.

Tun tppraligi demakdin ortuq

Ko’zni yumub istag’an yorug’luq.

Gah Tur uza lam’a ko’rguzub barq,

Andoq yorubonkn, mehrdin sharq.

Yo Muso etib ayon tamaino,

Haq Tur uza aylabon tajallo,

Ul nav’ki Turu sohibi Tur

Bo’lg’on kibi g’arqi lujjai nur.

Gah Yasrib⁽⁴⁾ uza bu barq inib tez

Zulmatqa ashi’asi ziyorez.

Andoqki rasuli Hoshimiykesh⁽⁵⁾,

Hajr ichra chu bo’ldi vuslat andesh

Me’roj tunpki avj tutti,

Yuz lam’asidin jahon yorutti.

Chun barqvash o’ldi osmondav,

Yasribqa bu barqi soldi partav.

Gah quds uza ul choqin sochib nur,

Tup mushkiga to’kar erdi kofur.

Andoqki Xalil o’tin zamona⁽⁶⁾,

Chekturgay dud aro zabona.

Yo o’tqa borurda barq kirdor,

Namrud⁽⁷⁾ yuziga solib anvor.

Har lahza ayon bo’lub Yamandin,

Tashlar edi otashin kamandin⁽⁸⁾.

Andoqki Suhayl⁽⁹⁾ bo’lsa toli’,

Bo’lg’ay qara tun Yamang’a lomi’,

Yo’q, yo’qki, Uvays⁽¹⁰⁾ ko’ngli tobi,

Qilg’ay qora tunni mohtobi.

Gah solib Abuqubays⁽¹¹⁾ uza tob,

Andin bo’lubon haram safoyob.

Yo nur bo’lub haramg’a nozil,

Ul tog’ uza ham yorub manozil.

Gohi Izam⁽¹²⁾ uzra lam’a afgan,

Shox uzra pechukki nori ayman⁽¹³⁾.

Andoqki salam yog’ochlarin dur,

Ziynat bergay ayon etib nur.

Gah Najdn uza o’t choqib jahong’a,

Shu’la chekib ul o’t osmong’a.

Hnjron qora shomi zoru mahzun.

Chekkan kibi o’tluq oh Majnun.

Gah Shom⁽¹⁵⁾ uza chatri bemadoro,

Subh aylabon anda oshkoro.

Andoqki qilib karashma mayli,

Zulf ichra jamolin ochsa Layli.

Sekrir edi ul choqip payopay,

Andin ko’runub qabilavu hay⁽¹⁶⁾.

Yo’qkim choqilurda betaammul,

Yuz hayyu qabilapi qilib kul.

Bo’lg’on soyi barq nur parron,

Haryon ko’runub siboi darron.

Qoplon bila babru sheri xunrez,

Qon to’kkali changlar qilib tez.

Ushshoq taniki bo’ldi tufroq,

Haryon ko’runub so’ngaklari oq.

So’kso’k kibikim chu bo’ldi puda,

Yotqan yozi uzra to’da-to’da⁽¹⁷⁾.

Kun ganjin iturub ajdaholar,

Tun xayli kelib qaro balolar.

Yog’in demakim bulut aduvdek,

Paykon to’kub elga qatra suvdek,

Har sori qaro bulutqa junbush,

Aylab qora devdek g’urunbush.

Hardamki bo’lub alar misosi,

Ko’k toqini darz etib sadosi.

Oqshom dema zulmati maxofat,

Jon qasdig’a harsari yuz ofat.

Hayratda musofiri sabukpay,

Bo’lmay oyog’ida bir qadam tay.

Xud qayda qadam urar majoli,

Ul bir nimakim yo’q ehtimoli.

Yuz ofat ichinda jon ovuchlab,

Ming mahlakadin nnhon ovuchlab.

Qo’ymay anga xavfu za’f gah tob,

Ul tor kibiki ko’rsa mahtob.

Ne aql aning rafiqi ne hush,

Bejon va gar o’lsa joni, behush.

Yuz qatla kechib ramida jondin,

Ohangi rahil etib jahondin.

Ofatdin ochmay ikki ko’zni,

To chekti saharg’a tegru o’zni.

Tong eli chu tun kulin supurdi,

Mehnat bulutini dog’i surdi.

Betob musofiri ramida,

Bir lahzai bo’ldi oramida.

Deb o’zigakim: «Erur bu tunmu?

Yo dashti baloda tiyra kunmu?

Munchamu bo’lur jahopda ofat,

Haryon qadam ursa anda ofat?

Ne vodiy ekin bu tiyra vodiy

Kim dam yo’lini tutar savodi».

Ul bo’lmayin ushbu ishta voqif

Kim, qildi nido xujasta hotif⁽¹⁸⁾.

Kim: «Keldi bu dasht— ishq dashti,

Jon ofati keldi sarguzashti.

Har barqki ko’rdung ozari ishq,

Har lam’asi barqi xanjari ishq.

Har tinra sahob zulmat andud,

Gardun uza ishq o’tidin dud.

Yomg’ur dema, qatrai bahoron,

Ishq aylabon anda tiyrboron.

Darraida sibo’kim solib sho’r.

Bu dashtda har taraf ushog’ mo’r⁽¹⁹⁾.

Ajdar kelib ul fazoda nole,

Sheri yala mo’ri xasta hole.

Qish oldorotib humumi elni,

YoZ elporotib samumi elni.

Ofat alifi kibi tikonlar,

Lolasida ishqdin tugonlar.

Kimsa bo’la olmay anda sokin,

Sokin peki, yo’q mururi mumkin.

Juz bir kishikim sipehri bulbod

Bilmas yana bir aping kibi yod⁽²⁰⁾.

G’am tufrog’i suyidin sirishti,

Ishq o’tiyu eli sarnavishti.

Sargashtau po’yagar nihod ul,

G’am bodiyasida girdbod ul.

Jismida anosiri murattab

Kim, ayladi paykarin murakkab⁽²¹⁾.

Ham tuprog’i dard ko’yidin gard,

Ham suyi zuloli chashmai dard.

Ham elnga qism sarsari oh,

Ham o’ti samumi ishqi jonkoh.

Vayron tani gam qushi makoni,

Singon boshi ham qush oshyoni.

Savdo tutuniga sochi monand,

Har tori junun ayog’iga band.

Ishq ichra junun aning sifoti,

Majnun deyilib jahonda oti.

Bu dasht anga maqomu maskan,

O’ti gulu xori dashti gulshan.

Bir nodira ishqi mubtalosi,

Ne nodirakim jahon balosi.

Andin ajamu arab alamda,

Yo’q misli Arab bila Ajamda⁽²²⁾.

Ishq ichra nechukki ul yagona,

Bu — husnda ofati zamona.

Afsonalari jahonda nomiy,

Nazm aylab Xusravu Nizomiy.

Kim, ishq so’zin rivoyat aylab,

Ham bu ikidin hikoyat aylab.

Andoqki bo’lub demakka mayli,

Nazm avjining axtari Suhayli⁽²³⁾

Kim, holati pazm aro erur fard,

Durposh bayoni nazm parvard.

Xusrav ruhig’a etkurub shayn

Lekin yana birga qurratul-ayn.

Harnecha qilib biriga bedod,

Ruhiy yaka birning aylabon shod.

Chun surmish kilki durfishonni,

Tahrir etmish bu dostonni.

Maqsudki bo’yla turfa maqsud,

Yo’q dahr sahifasida mavjud.

Bu xaylki bu dam o’ldi ma’lum

Kim, ayladilar bu qissa manzum.

Bu dashtqa qilmayin guzar hech

Toimay bu baliyyadin xabar hech.

Eshitgan ila avomdin so’z,

Yo roviyi notamomdin so’z

Bu qissag’a oncha berdilar zeb

Kim, bo’lmas vasfi ichra so’z deb.

Senkim bo’lubon sipehr yoring,

Bu bodiyag’a tushub guzoring.

Bilding anga hol ne ekandur,

Anduhu malol ne ekandur.

Munda etib ul kishiki yong’ay,

Ne degayu, desa kim inong’ay.

Menkim otim o’ldi hodiyi ishq,

Maskan manga ushbu vodiyi ishq.

Aytay Majnun so’zin sanga rost,

Layli g’ami ichra bekamu kost».

Bu so’z debon etti qissa og’oz,

Oxirg’acha bo’ldi nukta pardoz

Kim, bo’ylau, bo’yla holi oning,

Anduhu g’amu maloli oning.

«Chun qissani anglading ravon bo’l,

Sung’il varaqu qalam sori qo’l.

Sendin raqam aylamak hikoyat,

Bizdin sanga so’z sori hidoyat.

Sabt aylamasang alarcha rangin,

Ma’nisi daqiqu lafzi shirin.

Lek o’lg’usi dardu so’zi ko’prak,

Hangomai dilfuro’zi ko’prak.

Ul yon gulu sunbul o’lsa mavjud,

Sen o’t yoqqung ayon qilib dud.

Ko’rsang ul yon duri yagona,

Sen qilg’ung ko’z yoshini dona.

Bo’lsa ul yon sarvi dilxoh,

Bo’lg’usi buyon fig’on bila⁽¹⁾ oh».

Chun ishq havolasini bildi,

Sidqi dil ila qabul qildi.

Jonig’a etishti zavqu holat.

Raf’ o’ldi bori g’amu malolat.

So’z derga belini bog’labon rust,

Ul markabi uzra sekridi chust.

Yetkurdi chu hujrag’a iqomat,

Muazzin chekti saloyi qomat.

Chun qildim adoyi farzi bori,

Qo’l bordi davotu xoma sori.

Ul nav’ki hotif etti irshod,

Men ham qildim fasona bupyod.

Qaysning adam majlisidin qutulub, vujud mahdig’a tutulg’oni va qon yutmoqdin xo’rish va ishq doyasidin parvarish topqoni va ishq zoti choshnisidin el ko’ziga shirin va dardi azaliy haroratidin xaloyiq nazariga isig’ ko’rungoni⁽¹⁾

Bu silsila halqasida dilgir,

Bu nav’ chekar sadoyi zanjir.

Kim, barri Arabda komroni,

Bor erdi Arabqa hukmroni.

Mahkumi aning necha qabila,

Iqbolig’a pstabon vasila.

Bechora ulusqa chorasoz ul,

Xon gustaru, mshmonnavoz ul.

Osmoqdin aning qozoni tushmay,

Tun-kun o’ti o’chgali yovushmay,

Kim bodiya ichra yo’l qilib gum,.

Bu o’t anga tiyra oqshom anjum

Donish anga kasbu jud pesha,

Donish bila jud etib hamesha.

Otu tevasi hisob ila jup,

Qo’yu qo’zisi hisobdin ko’p.

Aylab ani umri sur’agoyin,

Bir yosh yo’qidin asru g’amgin.

Moli ko’pu, umri sust payvand,

Farzandg’a erdi orzumand.

Kim, eskiribon hayoti raxti,

Mayl etsa yiqilg’ali daraxti

Naxl bo’lg’ay yopida navbar,

Ra’nolig’i o’ylakim sanavbar⁽²⁾.

Itgach shajari baland poya,

Solg’an boshig’a bu naxl soya.

Ya’ni duri bo’lsa gum sadafdin

Xayli yorug’ay duri xalafdin.

Bo’trotqali molini havodis,

Qo’ymag’ay agar bor o’lsa voris.

Umrig’a uyoqsa mehri xovar,

Tuqqon esa yona mehri anvar.

Ul mshr chu irtifo’ tutqay,

Majmui qabilasin yorutqay.

G’ofilki, qurudi chun guliston,

Gulbong etmas hazordaston⁽³⁾.

Yo g’am tuni o’chsa sham’i apvar,

Parvonadin o’lmas uy munavvar.

Komingni aningdek et taxayyul,

Qim, toimasang etgasen tahammul.

Chun tengriga qildi ko’p tazarru’

Topti nekim ayladi tavaqqu’.

Chun komi aning bor erdi farzand,

Berdi xalafe anga xudovand.

Qaysi xalafi, xalifa zodi,

Ishq ahlig’a qiblai murodi.

Nutfaki bo’lub bu mazhari ishq,

Ma’ni sadafida gavhari ishq.

Tan maxzaiining nuhufta siymi,

Jon gulshanining yorug’ nasimi.

Mehr oyati olida huvaydo

Manshuri vafo yuzida paydo.

Hukm ayladi mulki ishq shohi

Kim dahrni moh to bamohi.

Sur ichra yarog’lasunlar oyin,

Ko’k toqini bog’lasunlar oyin⁽⁴⁾.

Ul toq uza dardi jovidona,

Cholsun bu tarabda shodiyona.

G’am xayli aro xuro’sh tushti,

Savdo cherikiga jo’sh tushti.

Ochti ko’zini balo sunub qo’l

Kim, seli baloga aylagum yo’l.

Boshin siladi firoqi avbosh

Kim, yog’durg’um bu bosh uza tosh.

Yub og’zini dard har yomondin

Kim, oh o’ti ko’kka chekkum ondin.

Ko’ngli sori ishq bo’ldi moyil

Kim, yo’q manga bo’yla pok manzil.

Alqissa atosi topqach ul dur,

Ko’p sochti guhar, qilib tafoxur.

Qays anladi o’g’li otini bot

Kim, o’z atosig’a bu edi ot.

Hifz ayladi oni necha doya,

Har nav’ ishidin toparg’a voya.

Chirmab yapa kishu os birla,

G’uncha kibi yuz libos birla.

Yotquzdilar oni mahd ichinda,

Gul yofrog’i tushti shahd ichinda⁽³⁾.

Doya knbi baxt ila saodat,

Alqissa nechukki bo’lsa odat,

Mardum kibi ko’zda asrab opi,

G’ofil emas erdilar zamoni.

Ko’z uyida hifzini qilib fosh,

Qim ko’z ichida ajab emas yosh.

Ko’z mahdi aro tutub ul orom,

Zarfu mazruf, mag’zu bodom⁽⁶⁾.

Qo’ymas edi tegrasidagi el

Kim, esgay aning sori sovuq el.

Sut bo’g’zidin o’tgach-o’q bo’lub qon,

Bag’ri bu bahonadin to’lub qon.

Mahd etmak ila tanini raija,

Tifl erkanida ko’ro’b shikanja.

Yerda yuruy olmasida beshak,

Varzish qilibon kichikdin emgak.

O’t ko’rsaki mayl etib nihoni,

Ishq o’ti tasavvur aylab oni.

Bo’lmay g’ofil dami g’amu dard,

Ulg’aytibon oni dard parvard.

Mahd ichraki tortibon fig’onlar,

Afg’onida darddin nishonlar.

Bo’lg’och tili lafzdin xabarliq,

Har lafzki deb bori asarliq.

Chun aylay boshladi takallum,

El hushin etib takallumi gum.

Ruxsorida lam’ai malohat,

Guftorida nash’ai fasohat⁽⁷⁾.

Har nuktakim ul rivoyat aylab,

El ko’ngli aro siroyat aylab.

Ne qilsa bayon xiradg’a ma’qul,

Boshdin ayog’i nazarda maqbul.

Har sori xabar topib qaboyil,

Ko’rmaklngiga tilab vasoyil.

Atrofdin el kelib talosha,

Ul nodirani qilib tamosha.

Ba’zi yuzidin topib tahayyur,

Ba’zi so’zidin qilib tafakkur.

Jondin sevib oni benavolar;

Har kimki ko’rub, qilib duolar.

Bas tifli ajabki, yuz kuhan sol

Bo’lg’aylar vasfida aning lol.

Sevmakda ato-ano muvofiq,

Ma’shuq bir erdi ikki oshiq.

Behad eshptib chu bul ajab so’z,

Debkim anga tushmasun yomon ko’z.

Jop pardasichin yopib parandi,

Ko’z mardumidin sochib sipandi⁽⁸⁾.

Yetgach sshi to’rtu besh arosi,

Ta’lim so’zin solib atosi.

Istatti qaboyil ichra piri,

Ta’lim berurga benaziri

Kim, maktab aro xujasta farzand,

Bo’lg’ay bori ilmdin barumand.

Chun ilm ila arjumand bo’lg’ay,

Ofoq ora sarbaland bo’lg’ay.

Ey piri muallimu muaddab,

Aql o’ldi qoshingda tifli maktab.

Bu tifl iligiga bir varaq ber,

Lekin manga ishqdin sabaq ber!

Qaysning xirad maktabida ulum avroqin evurgoni va ishq tundbodi etib, ul avroqni sovurg’oni, ya’ni Layli husni gulshanidin za’f xazoni kanora qilib, sihhat bahori nasimidin latofat gullari ochilib, maktab azmi qilg’oni va ul gullardin Qays ko’ngli ayog’ig’a oshiqliq tikanlari sonchilg’oni⁽¹⁾

So’z darsini ulki berdi ta’lim,

Bu nav’ etti fasona taqsim.

Kim, Qaysg’a ilm uchun murag’g’ib,

Har yon chu tilattilar muaddib.

Toppldi hunarvar ustode,

Odam ichida malak nihode.

Lek asru han ichra erdi pobast,

Dars ichra topib kalomi payvast.

Ul turfa qabilada sarafroz,

Har ishta hay lhlig’a navosoz.

Shaxse edi bas azim shoni.

Rif’atda sipehrdin nishoni.

Qahr etsa dami samum yanglig’,

Xoro iligida mum yanglig’.

Xoni karamida mehri xovar,

Bir qursi fatirdek muhaqqar⁽²⁾.

Tun atlasig’a chu yo’q garona,

Xaylida bir eski xaylxona.

Ut qahrig’a bo’lmayin hamovard,

Yel xaylidin elta olmaypn gard.

Qo’ymay g’ami dahrdin tabohi,

Ul elga ihotai panohi.

Ganjida ko’p erdi gavharu dur.

Bir durdin etib, vale tafoxur.

Bo’stonida yuz gul erdi xudro’y,

Bir guldin aning dimog’i xushbo’y

Bir mash’al ila ko’zi munavvar

Kim, uchquni erdi mehri xovar.

Bir sham’ ila hujlasi muzayyan

Kim, charx uyi andin erdi ravshan.

Sham’iyu ne sham’ chashmai nur,

Nuriki yomon ko’z olidin dur.

Naxliyu, ne naxl, sarvi ozod,

Sarviyu, ie sarv, rashki shamshod.

Oyiyu, ne oy, badri toli’.

Badriyu, ne badr, mehri lomi’⁽³⁾.

Shahd ikki labi, vale ratabno’sh,

Badr ikki yuzi, vale qasabpo’sh.

Zulfi tunida uzori xurshed,

Xurshed uza zulfi shomi ummed.

Ne shomki chun ochib savodin,

Qo’ymay ko’ngul ichra subh yodin⁽⁴⁾.

Boshkim qo’shib ikki egma qoshi,

Husn ichra ikisining taloshi.

Chun voqif o’lub bu mojarog’a,

Mushkin xutaba kirib arog’a.

Chun vusma bernb alarg’a tazyin,

Minoyi o’lub hiloli mushkin.

Yo’qkim iki sarvi nav damida,

Har sori nasimidin xamida.

Ko’zlar iki sho’x kofpri mast,

Har qaysig’a boqsa uyqu hamdast

Ul sarvlar ostida uzolib,

Uyqu tamang’a soya solib

Mujgon safining qaro balosi,

Ko’zlar uza soyaning qarosi.

Yo’q sonki to’rt saf chekib zang,

Majmui libosi surmai rang.

Ochqukcha yumub ko’z ul sipah tez,

Bir-birga tegib qilurg’a xunrez.

Dema bu sipahnp xayli hindu,

Chin dashti kiyiklariga mo’ndu⁽⁵⁾.

Mushk oncha sochib bu ohuni Chin

Qim, ayladi mo’ndularni mushkin

Yuz, ravzai xulddin nishona.

Xol anda fireb etarga dona.

Ul donag’a sand o’lub bir odam,

Bu donag’a borcha ahli olam⁽⁶⁾.

Shahdi labidinki komi shirin,

Andin kelibon kalomi shirin.

La’lida yig’ib zaxirai jon,

Og’zi so’yi anda shirai jon.

Jop topibon ulki o’psa oni,

Mundin debon obi zindagoni.

Ham jon kelib ikki la’li maygun,

Ham tavqi zaqan kelib anga nun⁽⁷⁾.

Bir toza niholi sarv qomat

Kim, jilvasidin solib qiyomat.

Ne ayb qiyomat etsa hardam,

Ko’rganga etar chu o’zga olam.

Bel rishtai jonp zor yanglpg’,

Jon iardasi ichra tor yanglig’.

Toriki yopib libosi oni,

Jon pardasida bo’lub nihoni.

Ham gavhari rishta shug’lidin pok,

Ham la’lig’a yo’q gazandi hakkok⁽⁴⁾.

Pok erdi nechukki rost da’vi,

Bikr erdi nechukki xos ma’ni.

Yo’q ikki sochi tuniga g’oyat,

Ya’ni iki layli benihoyat.

Andin bo’lub oti jilva oroy,

Andoqki barotu qadr aro oy⁽⁹⁾.

Kimiiki bo’lub demakka mayli,

Malfuz o’lmay bag’ayri Layli.

Guldek yuz ila bu toza gulshan,

Aylab otaning ko’zini ravshan.

Bir uy qilibon ota murattab

Kim, bo’lg’ay ul uy bu oyg’a maktab.

Lutf ichra nechukki xirgahi moh,

Sokin bo’lub anda mohi xirgoh.

Uyni yorutub dabiri mazkur,

Ta’lim olibon farishtadin hur.

Atfol tutub ul uy ichin jum,

Ko’k xirgahini nechukki anjum.

Ul xayl aro mohi majlis oroy,

Andoqki nujum arosida oy.

Chun Qays so’zi deyilmish erdi

Kim, volidi fikr qilmish erdi.

Ustodg’a qilmoq oni taslim,

To qilg’ay anga ulum ta’lim.

Yo’q erdi qabilalarda maktab,

Bu maktabdin o’qurg’a ansab.

Andoqki bo’lur arabda ma’hud,

Aylab neki rasm bo’lsa mavjud.

Topshurdilar oni nuktadong’a,

Gavharni muhiti begarong’a.

Chun topti bu nav’ gavhari pok,

Bahr o’ldi bu zavqdin tarabnok⁽¹⁰⁾.

Soatni chu ixtiyor qildi,

Lavh uzra sabaq nigor qildi.

Aylab anga lavhi siym taslim,

Filhol etti sabaqni ta’lim.

Ta’limig’a belni chust qildi,

Ne ul dedi, bu durust qildi.

Har necha sabaq debon fuzunroq,

Go’yoki bilib edi burunroq.

Hamdarslari bu holatidin,

Ojiz edilar xijolatidin.

Bir kun edi ham sabaqqa ham tak,

Ikinchi kun o’tmish erdi beshak.

Kup bor edikim besh-o’n sabaqni,

Anglab evurur edi varaqni.

Oz vaqtda ayladi zamona,

Oni bori ilm aro yagona.

Ul vaqtki ul zamona fardi

Maktabg’a kelurni boshlab erdi.

Layli demay, ul buti parizod,

Bir oriza⁽¹¹⁾ birla erdi noshod.

Tab’ida quyosh kibi harorat,

Ayshig’a solib edi marorat⁽¹²⁾.

Har tab’ki zoti o’lsa mahrur,

Oz hirqat etar tanini ranjur.

Zoriki o’chuk yonor charog’i,

Bot o’rtanur ortuq o’lsa yog’i.

Kun qumni qilur necha qiziqroq,

O’t yonsa bo’lur yana isig’roq⁽¹³⁾.

Bor erdi quyosh mizoji pori,

Qumning ham esib nasiymi hori.

Marg’ubi edi ratab bila shahd,

May ichgali ham qilur edi jahd.

Shahdu, mayu tab’ ila havo to’rt,

Chun mushtail o’ldi soldilar o’rt⁽¹⁴⁾.

Jismipki bor erdi yosimin gul,

Hummo qilur erdi otashin gul!

Terkim gulidan bo’lub ravona,

Uyni qilibon gulobxona.

G’uncha kibi hullalarda noyob,

Xurda kibi o’t anga solib tob.

Kam bo’lsa mizojig’a harorat.

Titratma qilur edi sharorat.

Shamshodig’a titramak padidor,

Tong elidin o’ylakim sapidor.

Chun zilzilya bo’ldi ersa xora,

Bulur nafas ichra pora-pora.

Ul tang’aki lutfdin edi gul,

Yel titraturiga ne tahammul.

Boshi uza jam’ o’lub ahibbo,

Hozir qilur erdilar atibbo⁽¹⁵⁾.

Bemorg’a mushkil erdi parhez,

Andoqki ko’zi qilurda xunrez.

Bu hol ila erdi sarvi gulxad

Kim, bo’ldi mizoji za’fi mumtad.

Har necha sipehr edi hasadgor,

Ham bo’ldi tabiati madadgor.

Za’f ichra tabiat o’lsa mushfiq,

Behroqki tuman tabibi hoziq!

yo’q ersa mnzojidin muvoso.

Jon bersa ne sud elga Iso⁽¹⁶⁾

Kim, bo’lsa tabiati muolij,

Jismidin etar marazni xorij.

Chun qildi tabiati muruvvat,

Za’f o’ldi gumu etishti quvvat.

Yer o’ldi hakimning iloji,

Sihhat sori qo’ydi yuz mizoji.

Mayl etti mizojig’a salomat,

Tab’ig’a yuz urdi istiqomat.

La’li labi no’shxand bo’ldi,

Naxli qadn sarbaland bo’ldi.

May tab’pg’a bo’ldi ishratangez,

Qon to’kmak uchun ushatti parhez.

Bo’ldi yaia ul uzori gulgun,

Husn ichra burung’idin ham afzun.

Bir kun erikib mahi muaddab,

Tushti boshig’a havoyi maktab.

Mashshotai husni olam oro,

Oroyishin etti oshkoro.

Ul husnki zebi olam erdi,

Zeb ustiga yona zeb berdi.

Zulfu yuzi xad yonidag’i dol,

Fam nuqtasi og’zi ustida xol⁽¹⁷⁾.

Aylab yuz o’tin yoqorg’a ta’jil,

Gugurd o’ti yuzda har taraf nil.

Utdin gul ochib chu gulsitong’a,

Ul gul bila o’t solib jahong’a.

Farqi uza zulfi anbar olud,

Gulfom o’tig’a anbarip dud.

Oraz uza zarvaraq nigori,

Ul o’tu, bu dudning sharori.

Yuz uzraki o’t yoqib jabini,

Axgar anga la’li otashini.

Jodulig’i birla xoli hindu,

La’li o’tida nihon qilib su,

Yo’qkim labi obi zindagoni,

Suv ichra o’t aylabon nihoni.

Ul la’l o’tidin jahong’a kuymak.

Yo’q, yo’q ne jahonki jong’a kunmak.

Utlug’ iki ko’zi surmaolud,

Ul o’tga dag’i bu surmadin dud.

Bu o’tlar aroki orazi g’arq,

O’rtarg’a jahonni hosilan barq.

Ne barqki barqi ofat ul yuz,

Yo boriqai latofat ul yuz.

Yuz girdida iqdi gavhar andoq

Kim, oy ila bo’lg’an axtar andoq.

Mi’jar sochi uzra torp noyob,

Ul nav’ki vasl shomn mahtob⁽¹⁸⁾.

Husn ichra ayog’idin boshi xo’b,

Boshdin ayogig’a tegru mahbub.

Ko’rgach bu baloyi jovidona,

Qo’zg’olmay naylasun zamona.

Bu shakl ila ul jahong’a oshub,

Solib sekiz osmong’a oshub.

Kenida necha kanizi hamqad,

Borcha gul ro’yu arg’uvon xad.

Maktab sori jilva ayladi soz

Boshtin ayog’ig’a husn ila noz,

Kim, eayr ila ko’ngli xurram o’lg’ay,

Hamdarslarig’a hamdam o’lg’ay

Xurram ko’rub oni farrux ustod,

Qilg’an bori sarvlarni ozod.

Qizlar bpla azmp gulshan etgay,

Gulshanni jamoli ravshan etgay.

Maktabni yorutg’ach ul pari chehr,

Andoqki sipehr gunbadin mehr.

Borcha qilib ehtiromin oning,

Yuqori yasab maqomin oning.

Shod o’ldi jzmolidin dabiston

Andoqki bahordin guliston.

Lekin bu bahori zindagoni ;mso-ansi-language:UZ">Yo’qkim labi obi zindagoni,

Bir naxliya ayladi xazoni.

Yo’q, ko’kki tutoshti sarbasar o’t,

Boshtin ayog’ o’ldi ul shajar o’t.

Yo shu’laki har biriga etti,

El bargi xazon tasavvur etti.

Ya’ni ko’rubon oni Qays mahzun,

Ruxsorini qildi qahrabogun.

Ham chehrasi rangi kahrabodek,

Ham ko’nglida qo’zg’alon sabodek.

Hardam yiqilurga jismi moyil,

Husn dog’i lahza-lahza zoyil.

Topib anga jismi notavon za’f.

Ko’nglnda dog’i zamon-zamon za’f

Tag’yirnazir ko’zga holi,

Ko’zga neki, hardam o’zga holi.

Chun zo’r keturdi ishqi bebok,

Avval qadah oldi hushini pok.

Bal may isi birla mast bo’ldi,

G’am xaylig’a zeri dast bo’ldi.

Ko’p sa’y o’ziga qildi hamdast,

To bo’lmadi erga soyadek past.

Ko’rgach ham oni nigori zebo,

O’z ko’nglini topti noshikebo.

Nozukluk ila chu qildi mafhum,

Kim erkanin etti yaxshi ma’lum.

Qolmadi havosida qarori,

Shavq o’tig’a tushti joni zori

Oning dog’i bildi iztirobin,

Ishqi o’tidin ichida tobin.

Bildiki, gar etmas ishga chora,

Ul hol o’lur elga oshkora.

El solsalar nztirob arog’a,

Bir nav’ tushar hijob arog’a,

Kim yor o’la olmay anda sokin,

Bo’lmas diydor umedi mumkin.

Ta’jil ila qo’pti lu’bati shang

Kim, bog’ sori qilurbiz ohang.

Atfol dog’i bilib g’animat,

Oning bila qildilar azimat.

Taklif etti buti shakarlab

Kim, har kishi bo’lsa ahli maktab:

«Bir kungina tarkn dasht qilsun,

Gullar bila bog’ gasht qilsun».

Chun kirdi arog’a bo’yla surat,

Azm ayladi Qays ham zarurat.

Chun Qays alarg’a bo’ldi yo’ldosh,

Gulshan ichidin chiqordilar bosh.

Ey gulshani ishq bog’boni,

Gulgun qadahe ketur zamoni.

To gulki bu gulshan pchra sochqung,

Ma’lum etayin ne gullar ochqung.

Bahor farroili nafas-nafas esgan nasimlar puvlamoki bila lola charog’in yorutqonda va sahob musha’bidi lahza-lahza tushgan choqin chushkurmokidin tog’ dimog’in qurutqonda ul ko’zin husn charog’i yorutqon va dimog’in ishq savdosi qurutqonining gulruxlar bila bog’ tavfig’a azm etgoni va Layli husni gulining nasimi dimog’ig’a etib bir yo’li o’zidin ketgoni⁽¹⁾

Mehr istadi chun hamal farog’i,

Dasht uzra butar qo’zi qulog’i.

Gul sham’i havoyi gulshan aylar,

Gulshanni furug’i ravshan aylar.

To’ti bo’lurig’a charx etar zavq,

Kim qavsi quzahni⁽²⁾ aylagay tavq.

Gar to’ti o’lurg’a qilmas ohang,

Aylar nega erni to’tagi rang⁽³⁾.

Yo to’ti o’lub sipehri xazro,

Bo’lur aiga jo’ja farshi g’abro⁽⁴⁾.

A’zosidakim butub yangi par,

Tutqon bori ernn sabzai tar.

Tun —kunii qilur binafsh sizg’on,

Kofur ila mushkdin soqizg’on.

Sorig’ gul uza sabuhi yomg’ur,

Oltun tabaq ichra ko’rguzur dur.

Yoxud yaraqon⁽⁵⁾ o’tin qilib tez,

Sorig’ yuziga bo’lur araq rez,

Marz uzra kiyar sebarga javshan,

Shashpar ko’tarur boshig’a savsan⁽⁶⁾.

G’uncha boshi uzra ko’rguzur xud,

Yax tig’i qilur chamanni padrud⁽⁷⁾.

Meva yig’ochig’a siym o’qulur,

Andoqki diram aro ko’mulur.

Ilgin ko’rubon chinor xoli,

Kuydurur ichin diram xayoli.

Tog’ bag’rida sel yo’qki, har tosh,

Farhod⁽⁸⁾ firoqidin to’kar yosh.

Sahroda ne lola bo’lsa barbod,

Parvez⁽⁹⁾ kulohidin berur yod.

Har g’unchai lola huqqan la’l,

Ochilsa livoda shuqqai la’l⁽¹⁰⁾.

Chun bargi tusharg’a mayl qildi,

Bag’ri qaro dasht uza yoyildi.

Dasht uzraki sayr o’lur sabog’a,

Bag’ri qoralar uchar havog’a.

Suv ichra bipafsha har zamoni,

So’na boshidin berur pishoni.

YoSh g’unchag’a istamak bo’lub ish,

Jola tushub og’izg’a bo’lur tish.

Yo g’unchaki kulgusin uzotur,

Davron toshi og’zini qonotur.

Har balbalani qilur makoni,

Turno ko’ziyu tazarv qoni⁽¹¹⁾.

Nargis olur o’lsa bodadin kom,

Noranj terisidin yasar jom.

Nasrin bargi to’kulsa sahbo,

Ko’p yog’ini aylar oshkoro.

Zanbaq varaqp aro separ mushk

Kim, atri dimog’ini qilur xushk⁽¹²⁾.

Go’yo tutulub shamnmi chog’i,

Bog’ ichra bipafshaping dimog’i.

Dol o’ldi dimog’i za’fig’a bu

Qim, shabnam birla oqizur suv.

Shudrun to’kulub chaman qilur fosh,

Xashxosh gul yuzinda xashxosh⁽¹³⁾.

Har qushqina jufti birla purjo’sh,

Hampar bo’lur uchsa, qo’nsa hamdo’sh.

Bargiki bo’lur yig’oqcha xil’at,

Qushlarg’a bo’lur maqomi xilvat.

Har xaylki raf’ etib nadamin,

Sahro sori qo’ysalar qadamin,

Chun azmi sharobi nob etarlar,

Jayran qo’zisii kabob etarlar.

Bu faslda ul guruhi cholok,

Gulshang’a yoyildilar tarabnok.

Bog’i edi ravzadin pishopa,

Shom ahli yasab nishotxona.

Har naxli falakka tegurub bosh,

Parvin bila xo’sha aylabon fosh.

Najd etagidin chnqib bulog’i

Kim, toza bo’lub bu nav’ bog’i.

Davron toshi emdi oni ko’mmish,

Ul chashma suvin ko’zini yummish.

Ashobg’a mayli lolavu bog’,

Ul ikki⁽¹⁴⁾ ichinda loladek dog’.

Ashobg’a g’uncha sori ohang,

Bu IKKI nechukki g’uncha diltang.

Ishq nchra necha etib maloli,

Mahvash qilur erdi zabt holi.

Bedilg’a bu hifz mushkil erdi

Kim, hush ila aqli zoyil erdi.

El harneki so’rsa fahm qilmay,

Fahm etsa javob derni bilmay.

Ishqin necha aylamay debon fosh,

Andin ajab amrlar urub bosh.

Gah ko’zidin oqib ashk nogoh,

Gohi chekib ixtiyorsiz oh.

Ahvolida har zamonki tag’yir,

Ko’ngli g’amin aylab elga taqrir.

Tag’yirig’a topib oni chora

Kim, yorng’a aylagay nazora.

Lekin solayin degan nazar tez,

Ko’ngli o’ti tortibon sharar tez.

Boqqay desa dog’i quvvati yo’q,

Boqmay desa dog’i toqati yo’q.

Ko’z uchi bila boqib chu gohi,

Jondin chekib andoq o’tlug’ ohi

Kim, bog’ yuzin xazoni aylab,

Ko’k bargini za’faroni aylab.

Mahvash qilibon nazora nogah,

Bo’lmoqqa aning o’tidin ogah.

Ham jismida pechu tobin anglab,

Ham ko’nglida iztirobin anglab.

O’z ko’nglida ham topib asarlar,

Oning g’ami o’tidin shararlar.

Bir furja toparg’a ko’p qilib mayl

Kim, bir nafas o’lsa g’ofil ul xayl.

Maqtulig’a etkurub hayoti,

So’rmoq bila qilsa iltifoti.

Anglatsa o’z iztirorini ham,

Ishqi o’tining sharorini ham.

Bog’ erdi vasiu xalq soyir,

Ashjor g’ulusi elga sotir.

Gulbun chamanining ittisoli.

Ishq ahlig’a pardai visoli⁽¹⁵⁾.

Atfol bo’lub o’yung’a mash’uf,

Sarvu gul o’lub alarg’a ma’luf.

Sayr ichra etishti mohi dilxoh,

Bir gul chamani ichiga nogoh.

Gulbun bila rust to’rt yoni,

Kirsa kishi kimsa toimay oni.

Kirgach anga ul shugufta gulzor,

Ko’rdi tikon ichra bulbuli zor.

Kirmish edi anda Qays g’amnok,

Gul yanglig’ etib yaqosini chok.

O’z holig’a zor yig’lar erdi,

Besabru qaror yig’lar erdi.

Og’zida taronai firoqi

Kim, yor etishti ittifoqi.

Chun bulbulining guli shugufta.

Topti bori xalqdin nuhufta.

Har necha yo’q erdi so’zga tobi,

Ko’nglida ko’p erdi iztirobi.

Yo’q erdi guziri necha so’zdin.

Borg’udek o’lub deguncha o’zdin.

Bunyod etti hijob birla,

Bal xijlati behisob birla:

«K-ey turfa yigit, ne holating bor,

Ne nav’ g’amu malolating bor?

Kim, shodlig’ing yo’q o’zgalardek,

Obodlig’ing yo’q o’zgalardek.

Ashobg’a mayli bog’u gulzor.

Ham tan sanga reshu ham ko’ngul zor.

Bu damki esib nasimi navro’z,

Gul atrini qildi majlisafro’z.

Bog’ o’ldi bahordin gulafshon,

Sunbul bu gul uzra kokulafshon.

Bu faslda azmi gulshan etgay.

Bo’ston haramini maskan etgay.

Bor oning uchunki shod bo’lg’ay.

Har bandig’a bir kushod bo’lg’ay,

Sen nola qilib g’amin nedin sen,

Ashking oqizib hazin nedin sen?

Ishrat chog’i mehnating ne ya’ni,

Sho’robai hasrating ne ya’ni?

Bu g’am sanga qaydin o’ldi hodis

Kim bo’ldi bu shiddatingg’a bois?»

Boisni chu so’rdi ul dilafro’z,

Bedil chekibon bir ohi jonso’z,

Shirin so’zidin bo’lub edi lol,

Qon yosh ila yuzga yozdi ahvol.

Yo’q, yo’qki, zaboni hol birla,

Sharh ayladi bu maqol birla:

«Key jonima hayrat o’ti solg’on,

Ko’nglumni burun nazarda olg’on.

Avvalki jamolidin sochib barq,

Ut ichra vujudum aylagan g’arq.

Zulf ochmoq ila olib qarorim,

Qilg’on qaro ro’zu ro’zgorim.

Avvalki fasona zohir etgon,

Ko’nglumning ishini oxir etgon.

Qilg’onni yoshurmog’ing ne erdi?

Mendin yana so’rmog’ing ne erdi?

El onglamasun debon namuna

Urmoq ne bu na’li bozguna!⁽¹⁶⁾

Sendin etibon bu shiddat oxir,

Kimga toqoyin bu tuhmat oxir?!

Ko’nglumniki olmishang nihoni,

Sendin ola olmog’um xud oni,

Kim a’jami aylab o’zni yona,

Bu nav’ surar labing-fasona⁽¹⁷⁾.

Jonimpiki o’rtading bas erdi,

Tonmoq bu sifat kerakmas erdi.

O’t uzra ne erdi quymog’ing yog’!

Kuyganga ne erdi qo’ymog’ing dog’!

Chun bo’yla necha xurush qildi,

Za’f ettiyu tarki hush qildi.

Tufroq uza bo’ldi ul sifat past

Kim, erdagilarga bo’ldi hamdast.

Qo’ynig’a olib nigor boshin,

Sochib ko’zidin yuziga yoshin.

Behushg’a aylab iztirobi,

Hardam yuziga urub gulobi.

O’lturganiga o’zi ebon g’am.

Yig’lab tutar erdi bo’yla motam.

Istab ani bir, iki dilorom,

Ul voqia ichra qo’ydilar gom.

Gar zulf ila mushkbez edilar,

Ikkisi anga kaniz edilar.

Ko’zlariga dahr o’lub qarong’u,

Qo’rqub dedilar: «Ne hol erur bu

Mahvash ishidin chu parda qo’pti,

Ikkisining olida er o’pti.

Ul ish neki voqi’ o’ldi bexost,

Bir-bir dedi ul ikisiga rost.

Dahr etti chu sirrin oshkora,

Yig’lab tiladi g’amiga chora.

Bor erdi birisi dardparvard,

Filhol sanamg’a bo’ldi hamdard.

Dedi: «Yema g’amki bok emastur,

Kim ishq o’tidin halok emastur.

Sen qo’pg’ilu bizga topshur oni,

Azm ayla qabilag’a ravoni.

To bo’lmasun el bu ishdin ogoh,

Biz fikr etali nechukki dilxoh».

Mahvash ul ikov degandek etti,

Ko’nglin qo’yub anda evga ketti.

Bedil kishisin topib alar ham,

Qildilar ul ishga yoru mahram.

Chun bo’ldi rafiq anga mulozim,

Bo’ldi ul ikov ham uyga ozim.

Ey soda rafiq, benavomen,

Ishq ilgiga zoru mubtalomen.

Bexudmenu o’lturur navoyib,

Bir lahza boshimdin o’lma g’oyib!

Qaysning hajr shabistonida shabnam gulobi yuziga sochilg’onidin kuzi ochilg’oni va bulbuli shabxez bila ishq dostonlari adosida nola qilg’oni va bulbul soyasidek tufroqqa yiqilg’oni va atosi aning bulbuldek fig’onlarin eshitib boishg’a etgoni va mahmil qafasig’a solib olib ketgoni⁽¹⁾

Chun gulshani charx gul uzori,

Mag’rib sori tortti amori.

Anjum guli birla bu shabiston,

Olam yuzin ayladi guliston.

Ul toza bahori nozparvard,

G’unchadek ichini qon qilib dard.

Soz etti qabila sori ohang,

Bedil g’amidin valek diltang.

Behol qabilasig’a ketti,

G’amdin anga etti ulcha etti.

Gulshan aro Qays hushdin fard,

Yetib edi erda o’ylakim gard.

Ham mag’zida hushdin xabar yo’q,

Ham jismida ruhdin asar yo’q.

Yorim kechakim nasimi gulbez,

Bo’ldi chaman ahli uzra gulrez.

Gul atrn dimog’ig’a solib hush,

Ochti ko’zin ul g’aribi madhush.

Ko’rdi o’zini chaman ichinda,

Sarvu gulu yosuman ichinda.

Bulbul boshi uzra nag’ma pardoz,

Ahvolig’a navha aylab og’oz.

Gul holig’a chun nazora aylab,

Gulgun yoqasini pora aylab.

Nargis shabnamdin ashk etib fosh,

Ahvolig’a yummayin to’kub yosh.

Chun ko’ksida hajrdin ko’rub dog’,

Ko’ksi uza lola kuydurub dog’.

Zaxmi ko’kidin binafshada g’am,

So’giga⁽²⁾ kiyib libosi motam.

Topib chu vuquf bu azog’a,

Ashjor alam chekib havog’a.

Sunbul qilibon qaro uzorin,

Ochib qaro zulfi mushkborin.

So’gig’a oqar su zor yig’lab,

Un tortibu so’gvor yig’lab.

Sarv o’lmay mehnatidin ozod,

Qolmay shamshod dardidin shod.

Debkim ani qildi ishq bejon,

Chirmonib o’ziga ishqpechon.

Sabza qilib o’zni sarbasar til,

Aytib g’amidin fasona har til.

Bu so’glar aylab ul nazora,

Toimay o’lmakdin o’zga chora.

Haryon boqib anda yor toimay,

Anduhi o’ti qaror toimay.

Ne davrida xayli do’stdori,

Ne olida sarvi gul’uzori.

Xurshed ketib, kelib qaro shom,

Yo hajr kuni, vale siyah fom.

Ye hajr o’ti bo’tratib duxonin⁽³⁾,

Aylab qora dahr xonumopin.

Ko’ngliga o’kuldi ko’hi anduh,

Anduhi yig’ildi ko’h to ko’h.

Sog’indi qachon nazora qildi

Kim, charx uyi boshig’a yiqildi.

Chun dardig’a toimadi karona,

Dard ashkini ayladi ravona.

Chok ayladi tortibon yaqosin,

Chekti tan ofiyat libosin.

Yo’qkim bu libosini suvurdi

Kim, jismidin oni o’tqa urdi.

Chun bo’ldi libosi otash olud,

Gardung’a etishti ohidin dud.

Yo’q, yo’qki, bu dud ohi erdi.

Urtanguchi jismi kohi⁽⁴⁾ erdi.

Gohi bu somonda shu’la, gah dud,

Andin tutubon jahonni kahdud⁽⁶⁾.

Kahdudu falakka etkurub bosh,

Aflok ko’ziga keturub yosh.

Koj urdi sorig’ yuziga oncha

Kim, oni ko’k etti ul taponcha⁽⁶⁾,

Garchi yuzi erdi za’faroni,

Bo’ldi gulidin ko’ki nishoni.

Ko’nglida bu za’farondin ozor,

Kulmak o’rnida yig’latib zor.

Ko’ksiga urub firoqdin tosh,

Yerga urub ishtiyoqdin bosh.

Ko’ksi aro shu’lai firoqi,

Bu o’t bila dog’i ishtiyoqi.

Ko’ngliga sipah chekib alamlar.

Ohi o’ti ko’rguzub alamlar⁽⁷⁾.

Solib bu sipah ichiga oshub

Ko’ngli mulkin qilib lagadko’b.

Utmay bu sipah eli kamohi,

Yetib yana bir balo sipohi.

Har xayli jafo qo’lin sunub keng,

Ul mulkni er bila qilib teng.

G’am xayli ichinda sondin ortuq,

Har nechaki desam ondin ortuq.

Bu nav’ edi hajri ibtilosi,

To chekti alam sahar livosi.

Tun urdi ko’murlarini darham,

Mehr o’tini subh ayladi dam.

Ko’k gulshani gullari to’kuldi,

Gullarki to’kuldi g’uncha kuldi⁽⁸⁾.

Ko’k bog’ida gullar o’ldi nobud,

Yer bog’ida gullar o’ldi mavjud.

Ul bog’da har nekim sochildi.

Go’yoki bu bog’ aro ochildi.

Bedil ko’rubon yorug’ jahonni,

Chekti yana oh ila fig’onni.

Gul boshig’a evrulub sabodek,

Uchrab ko’ziga gul oshnodek.

Debkim: «Qani ul guli shakarxand

Kim, bu gul erur yuziga monand?»

Ul chehradin zrdi yodgori,

Bo’lmasa edi yonida xori.

G’uncha sori boqibon urub pech,

Uxshatmayii oni og’zig’a hech.

Gah sarv ayog’ig’a qo’yub yuz,

Ohin yana sarvdek chekib tuz.

Debkim: «Gar emas qadi ravoni,

Lekin qadidin erur nishoni».

Gah mehr qilib binafshag’a fosh,

Bir lahza ko’tarmay olidin bosh.

Atridin o’lub murod komi,

Ul turra isi topib mashomi⁽⁹⁾.

Gah sabzag’a surtubon uzorin.

Ko’kka chekibon fig’onu zorin

Kim, «Gulshan aro xirom chog’i.

Tegmish sanga gulruxum ayog’i».

Nargis ko’zi aylab oni volih,

Yori ko’zidek ko’rub biaynih.

Yig’lab ko’rub oncha ranju temor

Kim, za’f qilib nechukki bemor.

Tufrog’da ko’rub ayog’ nishoni,

Yopib iki ko’zi birla oni.

Kim: «Yor ayog’i etmish erkin,

Tufrog’ini surma etmish erkin».

Gohi tilabon suvdin nishona,

Ashkin qilibon suvdek ravona

Kim, «Jilva qilurdi ul sumanbo’,

Aksini topib edi ekin suv».

Bulbul bila soz etib navoni,

Bulbuldin oshar edi fig’oni

Kim, «Bejihat o’ldi bu maloling,

Chun yoring ila erur visoling.

Maskan sanga bo’ldi toza gulshan,

Gulbun uza aylading nishiman.

Gulshan aro mahrami haramsen,

Gul suhbati ichra muhtaramsen.

Go’yo bu murod emas pisanding,

Yo yor visolidin o’sonding

Kim, shomu sahar qilib marog’a,

Ming til bila un solib arog’a.

Elga eturub unungdin ozor,

Aytursen o’zungni oshiqi zor,

Kim sen kibi ursa ishqdin dam,

Ishq ahli qachon tutar musallam.

Sen ahli visolsen dam urma,

Hajr ahli qoshida nukta surma!

Miskin mepu dardmandi majruh,

Toimay tan aro nishonai ruh.

Ya’ni g’am o’tida jismi zorim,

Sho’x jon kibi sarvi gul’uzorim

Sen tortma nola mubtalovor

Kim, pola erur manga sazovor.

Olingda sening visoldin bog’,

Bag’rimda mening firoqdin dog’.

Vningda seping guli bahori,

Ko’nglumda mening firoq xori».

Chun chekti bu erga navhai dard,

Bo’ldi yana aqlu hushdin fard.

Ul nav’ yiqildi tortibon oh

Kim, joni degilki chiqti nogoh.

Bosh ustidagi nigohboni

Kim, topshurub erdi qizlar oni.

Bir gulbun aro tutub kanora,

Ahvolin etar edi nazora.

Chun holin aning bu pav’ bildi,

Qo’ptiyu qabila azmi qildi.

Yetgach qilibon qadamnn rahko’b,

Uy ichra xud erdi behad osho’b.

Bu voqiadinki Qays ul shom,

Tutmaydur edi vatanda orom,

Haryon kishilar qilib ravona,

Andin tilar erdilar nishona.

Chun ul ish edi xilofi odat,

Hardam edi g’amlari ziyodat

Kim, etti xujastafol qosid,

Bo’ldi borig’a ravo maqosid⁽¹⁰⁾.

Andin bo’lub ul guruh afgor,

Itgon Yusuflarin talabgor⁽¹¹⁾.

Ul dog’i qilib tarona og’oz,

Ko’rganga bo’lub fasona pardoz.

Har qissaki anglabon tamomin,

Sharx ettn yoshurmayin kalomin

Chun bo’ldi ayon bu mojarosi,

Behol o’lubon ato-anosi.

Bo’ldilar ani tilarga ozim,

Bal ahli qabila ham mulozim.

Qosid dag’i xayl aro qadamkash,

Ul erga deginki ul sitamkash,

Ko’rgach ani aylabon nazora,

Ko’nglak dema, ko’ksi pora-pora.

Tufrog’ ila er uza hamog’ush,

Aylab g’ami ishq g’orati hush.

Bori qilibon fig’onu zori,

Hozir qilibon ravon amori⁽¹²⁾.

Aylab anga mahmil ichra manzil,

Manzil sori azm qildi mahmil.

Ey mahmili ishq sorboni,

Azm ayladi dard korvoni.

Bir gom qabila sori solma,

Har sori bu xayl borsa qolma.

Qaysning hajr shomida anduh xaylxonasidin chiqib, visol qabilasig’a azm etgoni va ul qabila o’ti bila hamzabonliq va iti bila hamdostonliq qilib qabila qirog’ig’a etgoni va Layli aning unidin hashamdin chiqib bir-birin ko’rgach ham ul va ham bu o’zidin ketgoni⁽¹⁾

Bu nomai dard uza qalamkash,

Mundoq qalamin qilur raqamkash

Kim, Qays ramida hushu behol,

Bilmas edikim etishti ne hol.

Chun mag’zida hush bo’ldi paydo.

Ochdi ko’zin ul zaif shaydo.

Ato-anosida g’am uza g’am,

Ne g’am uza g’amki, so’gu motam.

Bu mehr ila manglayin o’pti,

Ul boshig’a evrulurg’a qo’pti.

Fahm ayladi Qays chun bu holat,

Suv qildi vujudini xijolat.

Ul birga xijolat aylabon fosh,

Bu bir oyog’idin olmayin bosh.

Ya’niki uyotdin o’zda qolmay,

Andoqki yuqori boqa olmay.

Chun ko’rdi ato bilo anosi

Kim, oni halok etar hayosi.

Ahvolig’a qildilar muvoso,

So’z demadilar nasihat oso

Kim, bu ish anga shuguft tushmish,

Bu hodisa nogirift tushmish:

«Biz ko’p so’rsak bu so’z maqoli,

Nobud etar oni infioli⁽²⁾.

Bu voqia tarki tutti erkin,

Ul vasvasani unutti erkin.

Tutqay oni emdi tab’i sofi,

Bu ishgaki aylagay talofi.

Iffat haramida kesh tutqay,

Taqvi bilan zuhd pesh tutqay».

Qo’ptilar etib bu fikr loyiq,

Yo’qkim ul ikov, bori xaloyiq.

Bu deb: «Anga turfa hol tushmish».

Ul debki: «Ajab xayol ushmish»

Xalq olida dev urub anga yo’l,

Bilmay munikim pari emish ul⁽³⁾.

Har kim uyi sori gom solib,

G’am hujrasi ichra Qays qolib.

Bir lahza engib ani tafakkur,

O’z holatiga etib tahayyur.

Birdam ishiga qilib nazora,

Toimay qatig’ emgakiga chora.

Ishq ichra tutarga ko’hu vodi,

Man’ aylab ato-anosi yodi.

Tutmoqqa saloh ishq etib zo’r,

Ko’ngli mulki aro solib sho’r.

Ul choqqachakim sipehri xudkom,

Ofoq uza yoydi pardai shom.

Kofurni yopti mushki suda,

Ko’k sham’i jahong’a sochti duda.

Tiyga uy ichnda ul g’am andud,

To’lg’onib o’ziga o’ylakim dud.

Chekkach yana ishq o’ti zabona,

Qo’ymadi vujudidin nishona.

G’am xayli ko’ngul hisorin oldi,

Ishq ilgidin ixtiyorin oldi.

Layli g’ami o’yla qildi bedod

Kim, ato-anoni qilmadi yod.

Oshiqlari xolini unutti,

Ma’shuq uyining yo’lini tutti.

Yuz urdi balo qabilasig’a,

Ul mohliqo qabilasig’a.

Ne gom solurda hush yori,

Ne po’ya qilurda ixtiyori.

Hardam yiqilib qo’pub urub gom.

Es birla ne sayr anga, ne orom.

Qo’pub yiqiluri mastlardek,

Bexudlug’i mayparastlardek.

Chun bo’ldi qabila o’ti paydo,

Ul o’t bila kuydi zor shaydo.

Ko’ngli aro qo’zg’olib sharori,

Qolmodi sharoradek qarori.

Ko’kka chekib ohi otasholud,

Ut sori yuz urdi o’ylakim dud.

Til chekti demak uchun tarona,

Ul nav’ki o’t chekar zabona.

O’tdek dam ila tutub sarog’oz,

O’tqa boqib o’ldi nukta pardoz:

«Key hajr tunida axtari ishq,

Raxshanda nechukkn gavhari ishq.

Bal mash’alai farog’ sensen,

Yo gavhari shabcharog’ sensen.

Dud ichra shararlaring hujumi,

G’am shomi taharruki nujumi⁽⁴⁾.

Sargashtai g’amg’a tun savodi,

Lam’ang kelibon xujasta hodi⁽⁵⁾.

Dudung bila dahr anbarolud,

Yo’q dudkim, ul savodi maqsud.

Ko’mgan kulung ichra har fatiri,

Ko’k xoii aro mahi muniri.

Har ko’zniki ul etib yashortib,

Uchqon kulung anga surma tortib.

Gar qilmasa ko’z yorutmoq ohang,

Ko’zga nega keldi surmai rang.

Yo oningdek ocharg’a ko’zni,

Xokistari etti surma o’zni.

Axgar sanga harbiri samin la’l.

O’rtarg’a ko’ngulni otashin la’l

Rangi noriyu, tab’i nori,

Rummoni o’lub bu la’l bori⁽⁶⁾.

Toj ustida la’ldin tarabdur,

La’l ustida toji zar ajabdur.

G’am shomi aro qo’lumni tuttung,

Hijron tunida ko’zum yoruttung.

Madhingni ztay ne nav’ zohir,

Shukrungni ne til bila de oxir.

Oy-kun sanga ikki manqal o’lsun,

Heming bori udu sandal o’lsun⁽⁷⁾.

Doyim bu tariqu shevani tut,

Ham yoru va ham jahonni yorut».

Kam qilmamish erdi bu navoni

Kim, haydin keldi it fig’oni.

Ham jismig’a pechu tob tushti,

Ham ko’ngliga iztirob tushti.

Faryod qilib ravon ul itdek,

Yuz nav’ chekib fig’on ul itdek

Andoqki jafoyi osmondin,

Oqshom kishi qolsa korvondin,

Istab ani cheksa ka’ra yori,

Ul ham chekgay fig’onu zori.

Dasht uzra ul un so’ngicha ketgay,

To maqsadu manzilig’a etgay.

Solur edn gomi bexudona,

Og’zida valek bu tarona:

«Key mujdai jon hazin nafiring,

Ruhumga g’izo biyik safiring⁽⁸⁾.

Ham g’am tuni ko’rguzub vafo sen,

Ham gumshudalarg’a rahnamo sen.

Ul ko’yga evrulub qo’yub bosh,

Kim boshinga men ham evrulay kosh

Ul ko’ygakim bo’lub badandesh,

Changolu tishing tanin qilib resh.

El qoni ayoqlaring hinosi

Kim, jonim ayog’laring fidosi.

Men gar toimay bu komronliq,

Sen aylabon anda posbonliq.

Bu kim senu men biz ikki hamdam,

Men xoru valek sen mukarram.

Sen yor eshignda shodu masrur,

Mahrum men g’aribu mahjur.

Sen ko’yida har taraf shitobon,

Men zorg’a jilvagah biyobon.

Sen ko’yida tosh uza qo’yub bosh,

Boshimg’a firoqi yog’durub tosh.

Sen mendin o’lub vafoda afzun,

Ham sidqda, ham safoda afzun.

Yo’qsa ne uchun falak xiromi,

Xor etti meni, seni kiromi?

Bu shukrg’akim sipehri xunxor,

Qildi seni muhtaram, meni xor

Kim, soz etibon fig’onni mendin,

Gohi o’p ul ostonni mendin».

It birla tuzub bu mojarosin

Kim, ko’rdi qabilaning qarosin.

Oshufta ichiga yuzlapib sho’r,

Qolmadi yurur ayog’ig’a zo’r.

Har necha yururg’a sa’y qildi,

Chirmashti ayogiyu yiqildi.

Nechaki yiqildi, qo’pti yona,

Yer o’imak edi anga bahona.

Chun hayg’a yiqila-qo’pa etti,

Jon og’zig’a etti, hushi ketti.

Gah hushida, goh hushidin fard,

Hay davrig’a aylar erdi novard⁽⁹⁾.

G’am xayli balaid poyasi ul,

Fitna cheriki taloyasi⁽¹⁰⁾ ul.

Har lahza chekib fig’oni jonso’z,

Tortib o’tlug’ damin jahonso’z.

Layliki edi arab balosi,

Ham bor edi Qays mubtalosi.

Ko’nglida qilib nuhufta dardin,

Forig’ bo’lub erdi xobu xo’rdin.

Tun-kun ichida aning xayoli,

Jonig’a murod aning visoli.

Ul kscha bu choqka tegru qayg’u,

Qo’ymaydur edi ko’ziga uyqu.

Hardam urar erdi zulfdek pech,

Og’zi kibi sabri yo’q edi hech.

Tiyra qilibon kunin qaro tun

Qim, nogah eshntti bir hazin un.

Ul undin ichiga tob tushti,

Ko’ngliga ham iztirob tushti.

Qo’pti dogi qo’ydi ul sari gom,

Ko’nglidin itib qaroru orom.

Majmui qabila uyqu masti,

Illo buki ishq poybasti.

Beishq ulusqa kom uyqu,

Ishq ahlig’adur harom uyqu.

Voqif edi doya holatidin,

Ishq ofatida malolatidin.

Ham Qaysg’a erdi mehribon ul,

Shavqidin etib fidoyi jon ul.

Maktab aro zoli mehrpesha,

Ko’nglini so’rub aning hamesha,

Ham bu yasab o’zni doya monand,

Ham ul munga aylab o’zni farzand.

Ul oy chu yugurdi, chiqti doya,

Bordi so’ngg’icha nechukki soya.

Oyni chekar erdi ishq bebok,

Ul erga deginki Qays g’amnok.

Bir-birini ko’rgach ikki dilxoh,

Chektilar aningdek otashin oh

Kim, o’tlaridin jahon yorushti,

Xirmanlarig’a bu shu’la tushti.

Emdiki kul o’ldi xirmani hush,

Behush yiqildi ikki madhush.

Doyaki bu ishqi pok ko’rdi,

Ul shu’lai so’znok ko’rdi.

Bu nav’ iki ishq o’tig’a tafson,

Og’izlari noladin sadafson⁽¹¹⁾.

Bo’lg’onda bu vasl oshkoro,

Nutq urg’ali yo’q biriga yoro.

Ne bu anga dardu rozin aytib,

Ne ul g’ami jongudozin aytib.

Xurshed uyoqti bo’lmayin layl,

Devor yiqildi etmayin sayl.

Ko’p g’am edi so’gvor yig’lab,

Ikkisiga zor-zor yig’lab.

Vahm ettiki kimsa bilsa nogoh,

Bo’lg’uncha ul ikki o’zdin ogoh

Bo’lg’an ikisiga xavfi kon ham,

Bo’lg’ay talaf ikki notavon ham.

Egniga qo’yub birini holi,

Andoqki quyoshni charx zoli,

Ul hamlda xam qilib qadin ham.

Ul nav’ki zoli charxi qadham⁽¹²⁾.

Kelturdiyu bistarig’a soldi,

Yotquzdiyu yondi po’ya oldi,

Ul erga deginki Qays bedil

Tufrog’ uza yotmish erdi g’ofil.

Kuyub onadek g’amida joni,

Gah sudradi, gah ko’tardi oni.

To chekti qabiladin yiroqroq,

El vahmu gumonidin qiroqroq.

Kim ko’rsa bu holi badpisandi,

Jonig’a tegurmagay gazandi.

Dsvonani chun yiroq chiqordi,

Yendiyu pari qoshig’a bordi.

Yetkurdiyu yotti doyagona,

To tongla ne o’ynag’ay zamona.

Ey zoli zamona dodu faryod!

Atfolinga necha zulmu bedod!

Bu xaylnikim, halok ztarsen,

O’z bag’ring erurki chok etarsen.

Qaysning g’oyib bo’lg’oniga qabila ahli hozir bo’lub eldek tog’ va vodig’a etib aning bir qum ichinda bexud yotqonin nazora etib, el xoshokni eltgandek uyga eltganlari va aning ul pari ishqida xirad tariqin unutqoni va Majnunluqqa shuhrat tutqoni⁽¹⁾

Mehnat tunidin fasona ovar,

Bu qissag’a buyla toqti zevar

Kim, ul kecha Qays zori bedil

Kim, bo’ldi qabila sori moyil.

Layli hashamig’a chun yovushti,

Tushti aiga harne ishki tushti.

Kunduz ko’rub uyda oni g’oyib,

Tushti eliga yana masoyib.

Ham qildi atosi yig’lamoq soz,

Ham etti anosi pavha og’oz.

Har yon kishilar qilib ravona,

Andin tilamak uchun nishona.

Jam’iki izip topib saranjom,

Layli hashami sari urub gom.

Ul pay chu etib muhoziyi hay⁽²⁾,

Haydin chiqibon yana iki pay.

Bo’lg’och uchov ikkisi uzolib,

Qum uzra aning nishoni qolib.

Aidoq topibon bu xayli chovush

Kim, bo’lg’on ekin ul ikki behush

Kim, qum uza qolibon nishona,

Yenmog’lari vaz’i bexudona.

Bir yotg’oni sudralib shitobon,

Devopa kibi tutub biyobon.

Bir yotg’on o’lub nihon paridek,

Yoxud kecha mehri xovaridek,

Bir iz yonibon qabila sori,

Kelgan sari-o’q tushub guzori

Ul jam’ bilibki bo’yla holat,

Ne ishlarga qilur dalolat.

Sudralgan xat bila tutub yo’l

Kim, qum uza yo’l yasab edi ul.

Topib ani qum arosida gum,

Yel esibu jismini yopib qum.

Tufroq aro g’ark poy to farq,

Oning bila yo’q o’luk aro farq.

Qum ichra nuhufta zor jismi,

Jonsiz kibi xoksor jismi.

Ul xayl etibon yaqolarin chok,

Yig’lab boshi uzra zoru g’amnok.

Andoq soginibki, go’yi oni,

Ko’mmishlar o’lturub nihoni

Tortib ani tufrog’ini ochib,

Tufrog’ini boshlarig’a sochib.

Anglab bir asiri dardu ohi,

Og’ziga nafas kelurpn gohi.

Shukr aylabon o’ldilar yapa shod,

Vayrona ko’ngulni aylab obod.

Tongib birov ustiga ani rust,

Azm ayladilar qabilag’a chust.

Holin ko’rubon bu nav’ atosp,

Yig’lodiyu g’olib o’ldi yosi.

Aylab anosi dag’i fig’onlar,

Ko’zdin to’kubon yuziga qonlar.

To qo’pti kslib dimog’ig’a hush,

Boshi quyi erdi og’zi xomush.

O’z holida ko’rmayin salomat.

El har saridin qilib malomat.

Ul debki: «Sanga bu ne havasdur»,

Bu deb: «Havas o’lsa muncha basdur».

Har yondin o’lub nasihat angez,

Har pand anga bir sinoni xunrez⁽³⁾.

Qattig’ so’z ilaki pand etib fosh,

Devona boshig’a yog’durub tosh.

Bu toshki zohir o’lmay otib,

Tan yo’qki so’ngaklarin ushotib.

Bu dedn: «Kerak qulog’ig’a pand»,

Ul dedi: «Kerak ayog’ig’a band».

Ul kun dag’i bo’ldi so’z bila kech,

Oshufta yigitga yo’q xabar hech.

Ne zajr mizoji ichra noxush,

Ne lutf tabiati aro xush⁽⁴⁾.

To dahr yoshurdi kun charog’in,

Savdozada qildi tun dimog’in.

El aylabon uyqu sori ohang,

Savdo qilib oni uyda diltang.

Sekrib chiqibon qabiladin tez,

Dilbar hashami sori solib xez.

Tongla yana zoru notavonlar,

Haryon yugurub qilib fig’onlar.

Topib yana oni zoru mahzun,

Dard ichra burung’idin ham afzun

Har tun bu sifat aning firori,

Har kun bu bo’lub alar shiori⁽⁵⁾.

Chun oshti qiyosdin balosi,

Islohdin o’tti mojarosi.

Devonag’a hush ahlidin pand,

Majnun so’zidur dog’i xiradmand0.

Har kui tilabon aning davosi,

Har lahza oshib aning balosi⁽⁷⁾.

Tadbirida el fusuni oshib,

Dam birla o’ti batar tutoshib⁽⁸⁾.

Ojiz bo’lubon ato-anosp,

Balkim bori xaylu aqrabosi.

Nosihlari dam-badam zabunroq,

Savdosi zamon-zamop fuzunroq.

El etmog’ida chu bo’ldilar sust.

Ul dog’i jununin ayladi rust.

Savdo qilib oni muxtalif hol,

Tinmay yugurub so’ngicha atfol.

«Majnun» bila aylabon xitobin,

Kim harne desa berib javobin.

El deb chu etishsa ul jigar xun:

«Keldi Majnunu, keldi Majnun»

Ul bo’lub otin biluridin yot,

Mundin dog’ikim, ne nimadur ot.

O’z otiyu qavmu xayli oti,

Yo’q yodida g’ayri Layli oti.

«Layli, Layli» debon chekib un,

El deb: «Majnundur, ushbu Majnun».

Bu surat ila har sabohu har shom,

Layli hashami sori urub gom.

Atrofiga evrulub necha davr,

Uz ko’ksiga toshdin qilib javr.

Hay gomki ko’ksiga urub tosh,

Avval qadzm o’rnig’a qo’yub bosh.

Har davrda deb: «To’kulsa qonim

Qim, sadqa qabilasig’a jonim».

Andin so’ng ashkidin to’kub sayl,

Sahro sori chun qilur edi mayl.

Manzuri qabilai dilorom,

Sayr ichra keyin-keyin urub gom.

Uldamki arog’a kirsa hoyil,

Bo’lur edi dashg sori moyil.

Ey dashtni aylagan vatangoh,

Yo’l ozmisham, o’l zamone ogoh.

Qoldim o’ronishda, tut qo’lumni,

Ko’rguz karam aylabon yo’lumni.

Majnunni bexabar oshiqlig’idin Layli atosi xabardor bo’lub, Majnun atosig’a til sinoni, balki sinon lisoni bila zaxm zabonlar yiborgoni va ul bu halohil zahrin no’sh etib, singurub, Majnunni salosil va ag’lol bila muqayyad qilg’oni⁽¹⁾

Bu safhani aylagan nigorish,

Afsona bu nav’ etar guzorish

Kim, qildi chu gardishi zamona,

Majnun so’zin el aro fasona.

Har kim tiliga bu erdi mazkur,

To barcha Arabda bo’ldi mashhur.

Layli atosig’a ham nihoni,

Arz etti bir-ikki mehriboni

Kim: «Omir elida Qays badro’z,

Bu haydaki erdi donishomo’z.

Topib ilmu xiradg’a payvand,

Ham olim ediyu, ham xiradmand.

Bo’lmish boridin farog’i go’yo,

Xabt etmish aning di|mog’i go’yo⁽²⁾.

Dasht uzra fig’on qilib hamesha,

Kezmak anga bo’lmish emdi pesha.

Oshuftalig’ig’a yo’q nihoyat,

Devonalig’ig’a haddu g’oyat

Lekin el aro budur iborat

Kim, aqlu havosig’a bu g’orat.

Bir ishq g’amu balosidindur,

Bir hur sifat havosidindur».

Somi’⁽³⁾ chu eshitti bo’ldi g’amgin,

Tishlab iligin dediki: «Miskin!

Ta’rifida ko’p o’tar edi so’z,

Go’yoki anga tegurdilar ko’z.

Bas qobil ediyu dilpisand ul,

Ozodavashu niyozmand ul.

Aqli komilu kalomi ma’qul.

Bor erdi manga ham asru maqbul.

Ne erkin aning atosi holi,

Bechora anosining maloli?

Ne o’tdin ekin bu tobi oyo,

Ko’ngli aro iztirobi oyo.

Qay guldin ekin bu xorxori.

Qay sarvdin ashki jo’ybori?

Bu holig’a kim vasila erkin

Qiblagahi ne qabila erkin?»

Noqil dedi: «Ey xujasta surat!

Chun so’rdung erur demak zarurat;

Bu ishq gar o’lsa zisht yo xo’b,

Aylarlar ulus bu hayg’a mansub.

Go’yoki ulus gumoni jupdur

Kim, bu ishiga dalil ko’pdur.

Bu dashtda ko’pdurur qaboyil

Kim, ko’ngli emas biriga moyil.

Lekin anga har sabohu har shom,

Yetmay bu qabilag’a yo’q orom.

Ham qiblai joni bu qabila,

Ham jonu jahoni bu qabila.

Bu hujla erur harimi iffat,

Esmay anga juz nasimi iffat⁽⁴⁾.

Atrofida pardalar namudi,

Ismat bila zuhd toru pudi⁽⁵⁾.

Lek ohi eli etishsa bebok,

Ko’k iardasi bo’lsa ham qilur chok.

Afg’onida barcha bexabarliq,

Alfozida barcha pardadarliq.

Tab’i xushu nazmi ham ravondur

Andoqki sanga dag’i ayondur.

Nazmida bori bir ism mazkur

Kim, ermas zikri bizga maqdur⁽⁶⁾.

Biz ayttuq emdi sen bilursen,

Bu ishta ne fikrkim qilursen».

Eshitguchi bildikim nedur hol,

To’lg’ondi o’ziga o’ylakim nol⁽⁷⁾.

Boshin tutub o’ldi bir zamon gech,

So’z demadi yaxshi, yo yomon hech.

Chun yaxshi taammul etti laxte,

Til chekti nechukki sho’r baxte.

Noqilg’a dediki: «Tez urub gom,

Qil sayyidi omiriyg’a e’lom.

Kim, bo’yla hadisi nomuposib,

Ne bizgavu, ne sanga munosib.

Bor ermish ulustilida jori,

Sendin bu ajab ko’rundi bori

Kim, mundoq ish anglab oshkoro,

Bu choqqacha aylading madoro

Kim, topsa edi junung’a payvand,

Majnung’a iloj band erur, band.

Bilmangmu shukuhu savlatimni,

A’rob aro molu shavkatimni?

Ham o’g’lunga, ham sanga bilurmen

Kim, harne qilay desam qilurmen.

Lekin sanga bu tagoful o’lmish.

G’aflat yuzidin tajohul o’lmish.

Qil zabtin aning chu bo’ldung ogox,

Mundin norikim, nauzu billoh!..⁽⁸⁾

Bo’lsa yapa bo’yla amr zohir,

Avval ani aylagumdur oxir.

So’igra sapga dog’i qahr surgum,

Xaylingni bu dashtdin iturgum!»

Bu qahr o’qidin chekib zabona,

So’z homilin ayladi ravona.

Qosid kelibon aning payomin,

Aytur kishiga. dedi tamomin.

Somi’ chu eshitti so’z hisobin,

So’z toimadi degali javobin.

Ko’nglini ul ish malul qildi,

Chora yo’q edi — qabul qildi.

Qosid qo’pubon chu bo’ldi rahko’b,

Tushti bu qabila ichra oshub.

To’sh-to’shqa chiqib bori qabila,

Majnung’a topib yig’or vasila.

Topib ani bir qum ichra nolon,

Qilg’on kishidek qaroqchi tolon.

Dasht uzra anga qaror bermay.

Kelturdilar ixtiyor bermay.

Soldilar ani uy ichra bexud,

Zanjir ila aylabon muqayyad.

Andomi salosil ichra mahqam,

Har silsila pech-pechu, xam-xam⁽⁹⁾.

Ey silsilai junun aro band!

Bo’lg’il bu salosil ichra xursand.

Bu qayd ila kimki shod bo’ldi,

Mustavjibi yuz kushod bo’ldi⁽¹⁰⁾.

Majnunning firoq chohida tanur ichidagi o’tdek tobi va hajr bandida tuzoqqa tushgan qushdek iztirobi va hakim fusunidin jununining tug’yoni va tabib parhezidin isitmasining g’alayoni va o’z zahr komlig’ig’a to’kkan talx-talx sho’robasi va bu sho’robadin komida achchig’-achchig’ xunobasi va ko’ngli o’tidin temur bandi suv bo’lg’oni va suvdek sahro azmi qilib ashki suyidin vodilar to’lg’oni

Bu halqa aro asiri qullob,

So’z rishtasidin bu nav’ ochar tob

Kim, telba chu bo’ldi band asiri,

Ul band aro yuz gazand asiri.

Bir necha kun uyda erdi pobast.

Faryod anga goh balandu, goh past.

Yo’q kunduzu kecha xo’rdu xobi,

Dom ichida qushdek iztirobi.

Uyqu ko’zidin tutub kanora,

Har kirpiki uyqug’a katora.

Ul ko’zda ne nav’ turg’ay uyqu

Kim, bir nafas anda turmag’ay suv.

Ko’ngli aro hushdin xabar yo’q,

Ne hushki ko’nglidin asar yo’q.

Qolmay chu solib balo o’ti jo’sh,

Tanda ko’ngulu ko’ngul aro hush.

Savdo o’tidin yoiib charog’i,

Dudig’a maqar bo’lub dimog’i.

Bu dud chu ul uy ichra ortib,

Taqvoyu xirad yuzin qarortib.

Emdiki bu ikki toshibon raxt,

Anda urubon junun shahi taxt

Ul dud bo’lub sipohi savdo,

Hardam solib ul sipoh g’avg’o.

Bu nav’ dimog’i ichra osho’b,

Ko’nglini junun etib lagadko’b⁽²⁾.

G’am xanjari birla yora ko’ngli,

Ne yoraki, pora-pora ko’ngli

Oning bu sifat g’amu balosi,

Bu turfaki notavon atosi

Boshi uza kelturub hakimi

Kim, bergay anga umedu biymi.

Ul ishq balosidin xabarsiz,

Ko’ngli bu zabonadin shararsiz.

Anglab chu tabib iztirobi,

Har lahza anga qilib azobi,

Gah nukta surub nasihatomiz,

O’tin bu nafasdin aylabon tez.

Sharbat icharin iroda aylab,

Qon yutmog’ini ziyoda aylab.

Berganda g’izo olur uchun bahr,

Og’zig’a navolalar kelib zahr⁽³⁾.

Chun man’ etib ashki xunfishonin,

Afzun qilib oh ila fig’onin.

Chun debki: «fig’onni aylagil kam».

Qon yoshi bo’lub fuzun damodam.

Gohiki yog’och olib, urub rust,

Kulgu qilibon ramidani sust.

Chun kulgusidin topib xijolat,

Yig’lamog’i etkurub malolat.

Har lahza aiga qilib jafoyi,

Ko’rmak ani xastag’a baloyi.

Fahm aylamayin hakimi bedard

Kim, o’rtar ani ne so’zu, ne dard.

Paykondin etay debon tanin pok,

Jismin qilur erdi har taraf chok.

Bu chok tikarga mehribonlar,

Igna chikibon demay, sinonlar.

Paykon uchun ul tanini yorib,

Tikmakka bu xayl o’q chiqorib.

Javrida bularg’a bu takupo’,

Paykon hud o’lub g’am o’tidin suv⁽⁴⁾.

Ul suvlar oqib bori ko’zidin,

Bechora sudek borib o’zidin.

Gah o’zida, gah yo’q o’znda,

Gah suv, gah qon aning ko’zida.

Bu nav’ edi necha vaqt holi,

Lahza-lahza oshib maloli.

Bir tunki sipehri zulmatandud

Kun safhasin etti anbarolud.

Vah tun demakim qaro baloyi,

Kun ganjini ko’mgan ajdahoyi

G’am do’zaxining buxor udi⁽⁵⁾,

Otashkadai firoq dudi.

Dudidin o’lub malak siyahbol,

Tulidin o’lub falak kuhansol.

Tong bulbuli tumshug’in tutub rust.

Xuffosh qanotlarin qilib sust.

Bir uchi unutib ibtidoni,

Bir uchi sog’inmay intihoni.

Tun yo’qki, qorong’u mehnatobod,

Oshiqlaru xastalarg’a jallod.

Har telbaki notavoni savdo,

Ul kecha anga jahoni savdo.

Bedardni masti xob qilg’on,

Dard ahli ishin xarob qilgom.

Bu kechada dardmandi mahzun,

Hijron tunining asiri Majnun.

O’z holig’a chun taammul etti,

G’am barqi vujudini kul etti.

O’z holig’a qildi navha og’oz,

Har dardig’a bo’ldi navhapardoz

Kim, «Bo’lmasa netkay erdi budum

Yo bo’lsa edi adam vujudum.

Men xastani aylamakta mavjud,

Ne erdi ekin qazog’a maqsud.

Jismimg’a qadarki ruh berdi.

Bermasa edi ne bo’lg’ay erdi?

Cho’p jismima ruh bo’ldi yo’ldosh,

Tuqqon nafas o’lsam erdi, ey kosh.

Ma’lum etibon chu o’lganimni,

It olig’a solibon tanimni.

Jonimni xalos etib anodin,

Qutqorsalar erdi ming balodin.

Jismimni talashsa erdi itlar,

Qonimni yalashsa erdi itlar

Qut aylasa qonu raglarimni,

Chaynab, ushotib so’ngaklarimni.

Ul tu’maning ustida ulushub,

Qut aylasalar edi urushub.

Bal it dag’i hayf bu g’izog’a,

Solmoq nedur itni ham balog’a.

It jismimakim tish urg’ay erdi,

Urg’on nafas-o’q quturg’ay erdi.

Telba bo’lub o’t jahong’a solib,

Yuz xastai notavong’a solib.

Tor aylab o’kush nafas charog’i,

Ulturgay edilar opi dog’i.

Ayalo bu ediki shayn boshlab,

Kuydursalar erdi o’tqa tashlab⁽⁶⁾.

Ul o’t aro pechu tob birla,

Kuysa edi iztirob birla.

Qolg’och kuli o’t aro nishoni,

Sovursalar erdi ko’kka oni.

Ul ko’kka dag’i etib kasofat,

Bo’lg’ay edi shoyad anda ofat.

Emdiki ne bu va ne ul o’ldi,

Jismimg’a baqo sori yo’l o’ldi.

Yetmasdin burun ishqdin zo’r,

Kosh o’lg’ay edi iki ko’zum ko’r.

Izhor etibon bu benavoliq,

Qilsam edi qut uchun gadoliq.

Muhtoj bo’lub ilik-ilikka,

Sayr etsam edi eshik-eshikka.

Bir luqmag’a men bo’lub balokash,

Bir luqmaxo’r olima asokash.

Bu hodisai halok ichinda,

Onsiz yiqilib mag’ok⁽⁷⁾ ichinda.

Tortib bu mashaqqatu baloni,

Ko’rmagay edim bu ibtiloni⁽⁸⁾.

Ko’zdin bu anog’a uchramishmen,

Yuz dardu balog’a uchramishmen.

Bo’lmasa ul ikki⁽⁹⁾ motamangez,

Boshimg’a iki baloyi xunrez.

Bo’lg’aymu edim nazarda ma’zur,

Qilg’aymu edim kishini maizur.

Mash’uf bo’lub nazar ishiga

Bergaymu edim ko’ngul kishiga.

Xossa, ne kishiki, jon balosi,

Ne jonki bari jahon balosi.

Ulkim el agar ochib niqobin,

Ko’rguzsa jamoli oftobin.

Bir lam’adin⁽¹⁰⁾ o’t jahong’a tushgay,

Balkim to’quz osmong’a tushgay.

Ul o’t ichida quyosh fatiri,

Oyni ne deyinki, qurs qiyri⁽¹¹⁾.

Men dahrda bir zaif xasmen

Kim, jismda xascha ham emasmen.

Ko’z ko’rmak ila ypg’ib havasni,

Ul o’tg’a g’anim etar bu xasni.

Netkay necha bo’lsa ishq bebok,

Mpng barqning o’trusuda xoshok.

Cho’p zo’r qilib bu mubtalog’a.

Solg’ay bu azim ibtilog’a.

Qo’ymag’ay ul o’tqa xos bo’lmoq,

O’rtanmak ila xalos bo’lmoq.

Hijron o’ti bo’lg’ay anga ro’zi

Kim, bo’lg’ay aning ming ulcha so’zi.

Hajr o’tida ham junung’a solg’ay,

Ham mehnati guna-gung’a solg’ay.

Bo’lmay bu baliya birla xursand,

Zindong’a solib ham aylagay band.

Chun hush ila aqlini iturgay,

Boshig’a hakim ham keturgay.

Yuz mehnatu binm dardi biryon,

Bedard hakim dardi biryon.

Jon yora qilurg’a ul qo’yub yuz,

Pand ahli sepib yarosig’a tuz.

Yuz muncha g’am o’lsa umr farsoy,

Bo’lsam edi ko’hu dasht paymoy,

Gah tog’ uza nola ursam erdi,

Gah bodiyada yugursam erdi.

Filjumla bor erdi ehtimoli.

Qilmoq nafase ko’ngulni xoli.

Bir uy qachon o’lsa o’tqa maskan,

Bog’lansa eshik tutulsa ravzan⁽¹²⁾.

Chok o’lmoqdin maof bo’lg’ay,

Bal har tarafi shigof bo’lg’ay

O’t har tarafin shigof qilmoq,

Bo’lg’ay anga mujibi yiqilmoq.

Ko’nglum unin etti qayg’u zindon,

Jism uyi yana qarong’u zindon.

Zindonki tanimdur anda mahbus,

Ham tungluki, ham eshiki madrus.

Ichkarrak uy ichra g’ussa tobi,

Bal furqat o’tining iltihobi.

Uylar ne ajab yorilmoq oxir.

Bir-biri uza yiqilmoq oxir.

Bu ikki-uch uy chidorg’a ne had,

Bal etti-sekiz rafi’ kunbad.

Ul o’t tafidin ayon qilib larz,

Ochilg’ali har birnga yuz darz.

Ovaxin bu o’tdin o’ldi tobim,

Yo’q, yo’qki, ichinda iztirobim.

Kulbamdavu maskanimda bu o’t,

Jonimda bu o’t, tanimda bu o’t.

O’t ichra birovnikim solurlar,

Bandini ayog’idin olurlar.

O’t band ila buldi jilvagohim,

Mundoqmu azim emish gunohim?

O’t oncha emaski bu qaro dud,

Yo’q dudki shomi duda andud.

Jonimda oning qaro balosi,

Ko’nglumda ham oning ibtilosi.

Tun yo’qki meni qaro bosibdur.

Yo ko’hi g’amu balo bosibdur.

Gar bosmadi jismim ul og’ir yuk,

Mundoq nega bo’ldi betaharruk»

Yo jon qushi uchti jismn xasdin.

Azmi vatan ayladi qafasdin?

Tang’a ne taharruk ixtiyori.

O’lgan harakatdin o’ldi ori.

Jismini qilib mazanna sokin,

Tolpinmoq edi ishi va lekin⁽¹³⁾.

Chun jismi edi nahif asru,

Oyog’, iligi zaif asru.

Solg’onda oyog’ ilik urub tob,

Jon rishtalarig’a kelturub tob.

Ham sing’on emish yig’ochg’a payvand,

Ham chiqmish ayog’idin temur band.

Chun topti bu iztirobi taskin,

Chekkach oyoq ul g’aribi miskin.

Ko’rdiki xalos erur ayog’i,

Ikki qo’li, balki bo’yni dog’i.

Yuz shukr ila erga qo’ydi boshin,

Ko’zdin oqizib niyoz yoshin.

Ohista qo’pub eshikni ochti,

Borg’oncha zaif oyog’i qochti.

Bir dashtqa ketti ul makondin

Kim, qat’i yiroq zdi g’umondin.

Ey qaydi zamona birla xursand,

Bo’lg’on senga o’zlukung og’ir band.

O’zlukdin o’zupgpn apla ozod,

To dashti fapog’a kirgasen shod.

Laylining sarvi xiromoni gulshandin uyga xirom qilg’onda Ibi Salom ko’ngli qushi ul sarv sori havo qilg’oni va ul havoda bahor nasimi shukufa yafrog’in to’kkondek diramposhliq qilib, umed gulbunidin murodi guli ochilg’oni va ul nasim taharrukidin sarvi gulrux soyadek takassur tufrog’iga yiqilg’oni

Mundoq dedi so’z guharfishoni,

Ayturda bu nuktadin nishoni.

Kim, unga sumanbari gulapdom,

Chun bog’din etti azm ul shom.

Olam aro chehradin gul ochib,

Xay⁽³⁾ birla gulob erg’a sochib

Zohir qilib ul gulu gulobi,

Ishq o’tidin o’zga obu tobi.

Har bir mongishida yuz latofat,

Iuq, yo’qki, sochib jahong’a ofat.

Gul bargiga sarv uzra manzil,

Ham sarvi ravoni gulga homil.

Ta’rif qilurcha yuz jamoli,

Vasf etgucha yuz ming e’tidoli.

Lekin g’ami ishqdin mushavvash,

Uyga borur erdi ul parivash.

Yo’lda oni ko’rdi navjuvone.

Xayli arab ichra komrone.

Solim anga barcha aybdin zot,

Baxt Ibni Salom deb anga ot⁽⁴⁾.

Ham otig’a yo’q shumora paydo,

Ham qo’yig’a yo’q kanora paydo.

Sahroii tutub tevasi yakband,

Haykal aro barcha ko’x monand.

Chun molig’a kimsa bilmayin son,

Har mushkil o’lub qoshida oson.

Mehnat tunida yo’l aylagan gum,

G’am yo’q chu ko’rar diramdin anjum

Chun Ibni Salom ko’rdi onn,

Shavq o’tig’a tushti xasta jopi.

Ul chora ishiga bo’lmadi sust,

Payvand xayolin ayladi chust.

Azm etti qabilasig’a filhol,

Yig’di neki mumkin erdi amvol.

Yuz nav’ hadiyai kiromi,

Yuz tuhfai naqd barcha nomi.

Hodi qilibon necha xiradmand,

Afsona guzoru shayx monand.

Sharh aylab alarg’a orzuni,

Ul bobda barcha guftu-go’ni.

Maqsudg’a so’zni band aylab,

El barcha so’zin pisand aylab.

Yuklab bori tuhfavu xizona,

Maqsad sari bo’ldilar ravona.

Layli otasi bo’lub xabardor,

Ul mujdadin o’ldi bahra bardor.

Chun Ibni Salomni burunroq

Tonir edi barchadin fuzunroq.

Kim yor anga hush ila xiraddur,

Moliyu jihozi beadaddur.

Ham xayli Bani Asadg’a⁽⁵⁾ voli,

Yuz xayli Bani Asadcha moli.

Topib chu bu nav’ komronliq;

Yuz mehr ila qildi mizbonliq.

Mehmanlar ani chu ko’rdilar garm.

Fosh ayladilar shafoatu sharm.

Tortib neki tuhfai kiromand,

Andin so’ngo’lub fasona payvand.

Izhor etibon viqoru tamkin.

Yuz nukta surub balog’at oyin.

Ta’riflar o’ylakim sazodur,

Mazkur etib ulcha muddaodir.

Maqsudlarin chu aylabon fosh,

Posux tilayu⁽⁶⁾ quyi solib bosh.

Somi’ chu qolib g’arazni tahqiq

Dediki: «Xudoy bersa tavfiq,

Ul qilsa o’g’ullug’um havosi,

Bo’lg’aymenu men dag’i atosi.

Durrum anga zebi torak o’lg’ay,

Inshoolloh muborak o’lg’ay.

Lekin anga sabr ham kerakdur

Kim, shoxi gulum shikastarakdur.

Ham navras erur bu naxli ummed.

Ya’niki hilol erur bu xurshed⁽⁷⁾,

Ham tab’ida qolmasun maloli.

Ham sarvig’a etsun e’tidoli.

Andin so’ng bu xujasta farzand,

Ne komki bo’lmish orzumand.

Qelsun dag’i jomi vasl etib no’sh,

Sarv o’lsunu gul bnla hamog’o’sh».

Ummed ila barcha shodmona,

Uylar sari bo’ldilar ravona.

Ul vaqtkim ul buti diloro,

Gulshan sari bo’ldi mahfiloro.

Bog’ ichra kezarda har taraf tez,

Gullar anga ochti ishqi xunrez

Kim, rozi ochildi har birndin,

Bal qon isi keldi har biridin.

Ya’niki sug’urdi tig’i bebok,

Ko’ngli aro soldi chok uza chok.

Chun g’unchani pora-pora qildi,

Ishq ichra anga bu gul ochildi.

Yo’qkim chamanida g’unchai dard.

Chok o’lg’ach ochildi otashpn vard.

Chun ishq bu otashin gul ochti,

Gulbarg kibi sharora sochti.

Bu o’t bila kuydi joni dog’i.

Balkim tani notavoni dog’i.

Bas yo’q edi ishq o’ti gudozi,

Yetti g’ami hajr turktozi⁽⁸⁾.

Ul ravzadin ul nishonan hur,

Ham shpnqu ham zaifu mahjur

Hosnl xo’ru xobp ketmpsh erdp.

Ul sori azimat etmish erdk.

Hardam bo’lur erdi notavonroq,

Ahvoli nafas, nafas yomonroq.

Lekip bu so’z erdi qiylu-qoli

Kim, sayrda avd etib maloli⁽⁹⁾.

Bo’lmish tanig’a isitma ozim,

Zafar o’lmish aning bila mulozim

Degan anga o’zni yoru yovar,

Bu so’zni qilurlar erdi bovar.

Lekin bilur erdi ba’zi oni

Kim, o’zga balodurur nihoni.

Doya oila necha mahrami roz,

Bor erdilar anga g’ussapardoz

Ranjida g’amin erurlar erdi,

Dardida ko’igul berurlar erdi.

Anglab edi doyap jigarso’z

Ham ul necha mahrami gamando’z,

Kim, Ibni Salom ishini ul hur

Fahm etgach o’lub mizoji ranjur

Ham jismi zabunroq o’lg’usidur,

Ham dardi fuzunroq o’lg’usidur.

Andin yoshururlar erdi behad

Kim, bnlmagay oni sarvn gulxad.

Ul ishq o’tpdin mushavvash erdi.

Bu shu’la ichinda sarkash erdi..

Bir kup pecha xaylu oshnosi,

Nisbat ara xeshu aqrabosi

Kelmishlar edi iyodatig’a,

Bal mehnatining znyodatig’a.

Bir zoli ramida hushi fartut,

Tadbiri xatovu aqli mabhut⁽¹⁰⁾.

Bedilpi dami qilurg’a xushdil,

Til chekti, ne tilki tig’i qotil.

Zohir qilib ul g’ami nihoni,

Soldi arog’a bu mojaroni

Kim, «G’am ema, ey guli sumanbar,

Zulfung sochib ul yuz uzra anbar.

Tonglaki etib zamoni sihhat.

Topsa badaiing nishoni sihhat,

Baxt ichra ayon bo’lub kushoding,

Hosil bo’lgay borp muroding.

Ul nav’ki yo’q sanga nazire,

Yering dag’i tushti dilpazire.

Mahvashlar aro bu guftu-go’dur,

Iqboling alarg’a orzudur.

Lekin bu talab natija bermas.

Davlat ishi sa’y birla ermas.

Baxting mayi to’ldi shukr lilloh,

Bas turfa ish o’ldi shukr lilloh»

Ul kimsaki dostonin aytib,

Ham otinu ham nishonin aytib.

Bu so’zlar eshitgach ul diloro,

Bildi ne ish o’lmish oshkoro.

Ko’nglin buzub ul sifat masoyib,

Za’f etti o’zidin onn g’oyib.

Ey maxfiy o’lub, valek zohir,

Ko’zga g’oyib, ko’ngulga hozir.

Chun yorutqung ko’ngul charog’i,

Qil jilva ayon ko’zumga dog’i.

Ul g’azoli mushkin saydig’a Bani Asad axli qasda ma’lum bo’lub, quyosh zarrin g’azolasi mag’rib xilvatgohida sorg’orib titrab, shafaq xunobin to’kkandek xilvat uyda tufrog’ va qon aro iztirob ko’rgo’zgoni va falak zolidek anosi ul ishdin voqif bo’lub aning hoyaig’a navha tuzgoni⁽¹⁾

So’z chashmasin ulki qildi kovish,

Bu nav’ su ayladi tarovish⁽²⁾

Kim, za’f ila sarvi sidra poya

Kim, yotmish edi nechukki soya⁽³⁾.

Chun hushig’a keldi ayladi yod,

Ul so’zniki andin erdi noshod.

Ortar edi dam-badam maloli,

Ko’nglin qila olmas erdi xoli.

Ko’rdiki halok bo’lgudekdur,

Umri to’ni chok bo’lg’udekdur

Doyasig’a ko’p tazallum etti,

Yuz ajz bila takallum etti:

«Key holima aylagan madoro,

Sirrim pazaringda oshkoro.

Sendin ishim o’lmag’ay pihoni,

Har mehnatim o’lsa bilgan oni.

Bir so’z eshitib durur qulog’im

Kim, shu’lasidin kuyar dimog’im.

Go’e oni sen dag’i bilurssn,

Lekin mendin nihon qilursen.

Gar daf’ eta olsang erdi oni,

Qilg’ung edi anda sa’yi joni.

Sen daf’ etmak emas chu maqdur

Tong yo’q seni tutsam aida ma’zur.

Lekin erur ushbu iltimosim.

Birdam tutsang eshnkda posim

Kim, ko’nglum erur xalul asru,

G’avg’odin erur malul asru⁽⁴⁾.

El kirmasa xilvatimg’a birdam,

Qo’ysa meni mehnatimg’a⁽⁵⁾ birdam».

Doya ko’ziga qo’yub ilikni,

Chiqti dag’i bog’ladi eshikni.

«Turmang — dedi — uyga yoqin ul bu

Kim kirmish ul oy ko’ziga uyqu».

Layli ko’rub eldin uyni xoli,

Chok etti urub yaqoni holi.

Gah baxti ko’ziga urdi tufroq,

Gah boshi uza sovurdi tufroq.

Ko’ksinki urub figor qildi,

Tirnog’i bila shiyor⁽⁶⁾ qildi.

Ekti sochiboi sirishk anbuh,

Tan mazrai ichra tuxmi anduh⁽⁷⁾.

Rangin yoshidinki to’kti xunob,

Yuz safhasi ichra chekti abvob .

Har bobida yozilnb hisobi,

G’am darsida bir balo kitobi.

Hasrat ovuchin qoqib, chekib oh

Kim, tortar edi fig’oni jonkoh.

Ul unlar ila topib damodam,

Iqbolu nishot qushlari ram.

Egar edi koj urub qamarni,

Kun chashmasi ichra nilufarni.

Ul yuzga bo’lurga g’ayr mahram,

Kindurur edi libosi motam.

Debkim: «Nedur, ey sipehri zolim,

Solmoq bu shikastalikka holim.

Naxlimg’aki erdi zeri dasting,

Ne erdi shpkast uza shikasting?

Naxliki ushotting oni oson,

Tufroq ila qaddi bo’ldi yakson.

Tortib yana teshai jafoni,

Yuz pora pe erdi qilmoq oni?

Emdiki qilib jafo pisandin,

Bedoding ayirdi band-bandin.

Nedur yana juzv-juzvin olmoq,

Otashkadan balog’a solmoq?

Men bor edim ul niholi navras,

Yo’q shoxima xoru tegrama xas.

Shoxi tarabim bu dam qilib gul,

Boshim uza tongla ochilib gul.

Ne naxlima mevadin nishoni,

Ne bargima ofati xazoni

Kim, bag’rig’a xor tiktim erkin,

Ne ko’kka boshimni chektim erkin.

Kim ishq eliga qotting oni,

Ul sarsar ila ushotting oni.

Ishq oni ushotkach oshkora,

Hijron qo’lig’a berib qatora.

Boshtin-oyog’ini yora qilding,

Ajzosini pora-pora qilding.

Chun aylading oni necha parkand,

Qilmay munga ham o’zungni xursand.

Kuydurgali juzv-juzvin olding,

G’am do’zaxi ichra dog’i solding.

Do’zax manga emdi bu xabardur.

Kim, jonima o’tidin sharardur.

Yo’q, yo’q, ne shararki, barqi ofat,

Andin bori dahr g’arqi ofat.

Ofat o’ti dahr aro tutoshsa

Kim, dudi oning falakdin oshsa,

Andin manga tushsa bir sharora,

Kul bo’lmoqdin yo’q o’zga chora.

Xossa, tutoshib bu notavonga,

Andin sharare tushub jahoig’a.

Ham dahrni qilg’ay otasholud,

Ham ko’kka etushgay o’tidin dud.

Ul o’t aro bu zaifi g’amnok,

Qaysi g’ampok, balki xoshok.

Xoshok dema, shikasta mo’ri,

Joni yukidin tanig’a zo’ri.

Ul mo’rg’a tushsa bo’yla do’zax,

Ovah nechuk etgusidur, ovah.

Ul mo’r meni shpkastanomen

Kim, bu tomug’ ichra mubtalomen.

Bir mo’r ne qilmish o’lg’ay, ey charx,

Qilmoqni ne bilmish o’lg’ay, ey charx

Kim, qasdig’a tez o’lub xiroming,

Ming barq ila bo’lg’ay intiqoming.

Men xud bu sifat balo asiri,

Yuz mehnatu nbtilo asiri.

Ul zoru zaifi noguzirnm

Kim, bordur ul mening asirim.

Oyo ne ekin g’amimda holi,

Chirmonmoq ila tani chu poli?

Ishqim o’tida yodarmu erkin,

Hajrim g’amida chidarmu erkin?

Shavqim chiqorurmu erkin ohin,

Ohi uchururmu jismu kohin?

Savdoki sochim g’amida tortar,

Har lahza nechuk junupi ortar?

Chun qaddim uchun tuzar navoni,

Ne nav’biyik bo’lur fig’oni?

Chehram tilab o’lsa navhaangez,

Aylarmu ekin sprishki gulrez?

Zulfum shikapida qilsa atnob,

Jismig’a nechuk tushar ekin tob?

G’amzam sari bo’lsa fikrat andesh,

Sonchilur ekinmu bag’riga nesh?

La’limki suv oqizur ko’zidin,

Borurmu ekin sudek o’zidin?

Og’zim so’zin aylagach takallum,

Bo’lurmu ekin adam aro gum?

Belim sori chun tushar xayoli,

Qolurmu vujudi ihtkmoli?

Qoshim xamndin chu tortqach voy,

Qaddi xam o’lurmu o’ylakim yoy?

Fikriki mpjamdin aylar erkin,

Yuz xora aro ko’ngli naylar erkin?

Ko’zum sari sursa mojaroni,

Ko’rmas ekin oq ila qaroni.

Ernim g’ami ashkin etsa Jayhun⁽⁸⁾,

Borurmu ekin ul ashk maygun?

Xolim g’ami sb to’yarmu erkin,

Ko’z mardumini o’yarmu erkin?

Yod etsa tazarvdek xiromim,

Bo’lurmu ekin asiri domim?

Istarmu ekin yuzumpi har kun,

Yo’qlarmu ekin sochimii har tun?⁽⁹⁾

Darimdip o’zi yodob ekiimu,

Hajrimdin ishi xarob ekinmu?

Bas yo’q edi muncha mehnatu g’am

Kim, bilgusidur bu qissani ham.

Bu ishki emas xujasta foli,

Xud bo’lmog’ining ne ihtimoli.

Olam eli biryon o’lsa yaksar.

Mumkin emas o’lmog’i muyassar!

Sog’ing’ay ul emgak oshnosi,

Mendin bo’lmoq bu ish rizosi.

Gar har g’am aro o’zumni solmon,

Bu g’amg’a netayki tuza olmon.

Faryodki o’lgudek g’amim bor,

Tong yo’q gar o’zumga motamim bor».

Xilvatda anga bu pavhalar nsh,

Ongdib onasi kaminda ermish.

Anglab oni bo’yla munqalib hol,

Ko’p bo’ldi bu g’amda muztarib hol.

Tun-kun ishp mohpora fikri,

Bu dardu g’amig’a chora fikri.

Ey chorapamo, ilik yig’ishtur

Kim, dardima chora sa’b ishtur.

Chora tilamakdin et kanora,

Bechoraliq angla bizga chora.

Majnunning atosi ani ishq bodiyasidin kelturub, Ka’ba tavofig’a olib borg’oni va ul munojot bahonasi bila ko’nglidagi chirin yozg’oni va duo qilmoq taronasi bila xotiridag’i maxfiy maqosidin tilidin chiqorg’oni va arafot⁽²⁾ ahlidin arasot⁽³⁾ qo’porg’oni.

Mundoq dedi noqili maoni,

Qilg’och bu badi’ so’z bayoni.

Kim qochti chu ul ramida payvand,

Ul tun uyidin ramida monand.

Kunduz eli uyda toimay oni,

Boshlab yana navhayu azoni.

Haryon chiqibon ayog’u otliq,

Qaytib bori toimayin uyotliq.

Lol etti yana atosini g’am,

Beholu hazin anosini ham.

O’lturdilar ikki zori bexud⁽⁴⁾,

Ko’p fikr etib ettilar yana rad.

Ko’p so’z yuzin ul ochib bu yopti,

Oxir munga so’z qaror topti

Kim, har saridin uzub tavaqqu’

Tengriga-o’q aylabon tazarru’.

Haqdin ikov oni istagaylar,

Paydovu nihoni istagaylar.

Xushvaqt qilib niyoz ahlin,

Osuda zamir roz ahlin.

Har go’shanishinu bepavoyi,

Qilg’aylar aning uchun duoyi.

Haq rahm etib ikki benavog’a,

Bergay oni ul ato-anog’a.

Haj mavsimi erdi ittifoqi,

Aylab bori Ka’baning yaroqi⁽⁵⁾.

Borib necha kun tilab o’zu yot,

Majnunni topib keturdilar bot.

Qildilar ani ul ishdin ogoh

Ul ish anga ham bor erdi dilxoh.

O’lturtub ani amori ichra,

O’tni manqali hisori ichra.

Fursatni bori bilib g’animat,

Ka’ba sori qildilar azimat.

Chun bo’ldilar ul haramg’a mahram,

Yo’q, yo’q, ne haramki, arshi a’zam⁽⁵⁾.

Yer uzra sipehrdin nishone,

Tufroq uza balki osmone.

Yer maqdamidin falakka monand,

Ul bu falak uzra arsh payvaid.

Har rukni kelib sukung’a maqrun,

Arkon anga misli rub’i maskun⁽⁷⁾.

Yo so’fiyi mazhari jamoli,

Juz haqdin o’lub zamiri xoli.

Yer nat’ida o’lturub murabba’

So’fi kibi egnida muraqqa’.

O’rnida nechukki qutbi sobit,

Atrofi ushoq toshi savobit

Ne qutbki tegrasida aqtob,

Mujgon bila xokro’bi abvob.

Mehnat xasin anda toimayin el,

Azbaski malak qanotidin el.

Avjida maloik uchmog’i fosh,

Har kecha nechukki xanli xuffosh⁽⁸⁾.

So’zdek topibon asosi mahkam,

Ko’zdek kiyibon libosi motam.

Tavfidin ulusqa zilli shohi,

Atrofi sipehr sajdagohi.

Majnunga ko’rungach ul salobat,

Ko’ngli sari yuzlanib mahobat.

Ishq etti dimog’ini mushavvash,

Ko’ngli aro shavq yoqti otash.

Yog’durdi ko’zi yoshin yog’indek,

Oh urdiyu sekridi choqindek.

Davrida haramning o’ldi doyir,

Yer girdida mpsli charxi soyir.

Yuz birla qilib toshini zarkor,

Ashkin oqizib nechukki parkor.

Ruxsori supurgach ul eshikni,

Halqasig’a urdi chust ilikni.

Har bormog’ig’aki rust o’lub tob

Bir halqag’a tushti necha qullob.

Ul tavqi murod ichiga darham

Qullobi muhabbat o’ldi mahkam.

Qullobi chu bo’ldi halqag’a band,

Zanjiri tazallum o’ldi payvand.

Bir nav’ tazallum ohi chekti,

Ul dud ila g’am sipohi chekti.

Kim, charx libosmn etti ul dam,

Ka’ba to’pidek libosi motam.

Aylab ani bo’yla motami zor,

Faryod ko’tardi motamivor.

Dediki: «Ayo hakimi dono,

Har hukmda hokimu tavono!

Ey ishq o’tin aylagan jahonso’z,

Andin meni notavonni jonso’z.

Ey urg’on ul o’tni xirmanimg’a,

Xirman neki, jon bila tanimg’a!

Ey ishq angakim, mulozim etgan,

Hijron o’tin anga lozim etgan!

Ey kimgaki ishqdin solib band,

Talx aylab anga nasihatu pand!

Ey ishq ila onikim qilib fosh,

Atfoldin anga yog’durub tosh!

Ey kimniki aylagan parichehr,

Devonasi sori bermagan mehr!

Ey jon aro solib ozari ishq,

Ko’ngul sadafida gavhari ishq⁽⁹⁾.

Ishq ichra bukun meni shikasta.

Kelmish men asiru poybasta.

Har ragi tanim ichra ishq bandi,

Jon rishtasi ishqning kamandi.

Tori badanim aro bo’g’unlar,

Ham ishq tanobidin tugunlar.

Jismim aro dogi begarona,

Ishq o’tlaridin kelib nishona,

Mamlu aning o’ti birla jonim,

Jonim neki, mag’zi ustuxonim.

Bu ishq o’tikim bayon qilurmen,

Muhlik g’amini ayon qilurmen.

Demogin meni tarabg’a xos et,

Yoxud g’ami ishqdin xalos et!

Dermenki manga bu o’tni hardam,

Afsun qilu, qilma zarrai kam!

Chek aynima ishq to’tiyosin,

Ur qalbima ishq kimiyosin!

Ko’nglumga fazo harimi ishq et,

Jonimga gizo nasnmi nshq et!

Ishq isidii et damimni mushkin,

Ishq o’tidin et yuzumni rapgin!

Bo’ynum uza, «ayn»in aylagil tavq,

«Shin»in qil ichimga shu’lai shavq.

«Qof»in manga ayla ko’hu anduh,

Ko’nglumga g’amini ko’h to ko’h,

Uch nuqtasini sharora ayla,

Ikkisnii nkki xora ayla⁽¹⁰⁾.

Ul shu’laga ham kerak sharora,

Bu qofga dog’i xora pora.

Jonimg’a sol ul sharorani ham,

Boshimg’a ur ushbu xorani ham.

Yuz munchag’a elni moni’ etma,

Ming munchag’a meni qoni’ etma!

Ko’nglum g’am ila to’q ayla, yo rab!

Ishq ichra msni yo’q ayla, yo rab!

Derlar manga «Ishqni unutg’il,

Layli g’amidin kanora tutg’il».

Alloh-alloh, bu ne so’z o’lg’ay,

Ul qavmg’a tengri uzr qo’lg’ay.

Yorabki bu xushguvor boda,

Jomi talabimg’a quy ziyoda!

Ul bodadin o’yla tut manga qo’sh

Kim, yodima hargiz o’tmasun hush!

Layli ishqin tannmda jon qil.

Layli shavqin ragimda qon qil⁽¹¹⁾.

Dardini najotim et ilohi,

Yedini hayotim et ilohi!

Hardamki emas aning xayoli,

Ko’nglum uyin andin ayla xoli!

Har o’tki yo’q anda ishq so’zi,

Men xastag’a qilma oni ro’zi!

Huyiki emas aning g’amidin,

Fosh etma bu telbaning damidin.

Dardimg’a xayolini tabib et!

Jonimg’a visolini nasib et!⁽¹²⁾

G’ayrin nazarimda foni ayla,

Mehrin manga jovidoni ayla!

To bo’lsa hayotdin nishonim,

Savdosini qil tan ichra jonim!

Jon chiqsa bu jismi notavondin,

Yodi bila-o’q chiqor jahondin.

Tanlar tirilurga qo’ysalar yuz,

Ko’yi elidin tanimni tirguz!

Do’zax manga etsa jovidoni,

Ishqi o’tidin qizitqil oni.

Jannat sari cheksa sarnavishtim,

Vasli haramini qil bihishtim.

Onsiz meni birdam etma mavjud,

Budumni qil onsiz o’lsa nobud!»

Garm aylabon oni bu munojot,

Atrofida lol ahli hojot.

Ul qoyilu yuz asiri g’amgin,

Borining o’lub hadisi «omin»

Bexud qolibon faqir atosi,

Hayron bori xeshu aqrabosi.

Bu navhavu ashk nolishidin,

Bori yudilar ilik ishidin.

Ul ham chu tugatti navhai dard

Bo’ldi yana aqlu hushidin fard.

Oxir ko’tarib necha dilafgor,

Manzillarin o’ldilar talabgor.

Ishq o’ti ko’ngulni kuydurur chog’.

Man’ig’a su quysalar bo’lur yog’.

Haj tavfida ishqini iroda,

Kam aylabu ul bo’lub ziyoda,

Ey, zoyiri ka’bai saodat,

Lutfungdin etarmen istifodat

Kim, bizni dag’i duoda yod et,

Bu ishq o’ti shu’lasin ziyod et!

Majnunning vaqshatlig’ eldin ulfat rishtasin uzgoni va biyobon vahshiylari bila uns navosin tuzgoni va kiyiklar bila Nivfal ovi aro qolg’oni va Navfal⁽²⁾ visol va’dasi kamandin aning bo’ynig’a solg’oni va kiyiklarni ozod qilib oni sayd qilg’oni va ko’nglin ovlag’oni⁽¹⁾.

Qilg’on bu fasona kov-kovi,

Bu qissag’a bo’yla bo’ldi rovi

Kim, yondi chu haj tavofidin xayl,

Har kim vatanig’a ayladi mayl.

Majnun atosig’a rapji jovid,

Ug’lidin o’lub tamom navmid.

Zabtini bilibki mumkin zrmas,

Befoyda ish natpja bermas.

Avd etti tutub jahonni yoshi,

Ma’yus bori urug’-qayoshn

Devona dag’i yonib shitobon,

Qat’ aylab tog’ ila biyobon.

Har kun yana bir taraf xiromi

Har tun yana bir daman maqomi.

Ne turg’onida qarori oning,

Ne azmida ixtiyori oning.

Yo’q hech so’z aytmoqqa mayli,

Aytur so’zi bu qadarki: «Layli».

Ham Layli o’lub tilida zikri,

Ham Layli o’lub ichida fikri⁽³⁾.

Haryon nazar etsa oshkoro,

Layli nazarida jilva oro.

Tasvir etibon yuzi xayolin,

Ko’zga kigorub qadi misolin.

Ikkisiga chun qilib taammul,

Sarv uzra gul aylabon taxayyul.

Ham sarvning olida qo’yub bosh,

Ham ul gul uchun ravon qilib yosh.

Layli g’amidin qilib tafakkur.

Yuz baytu g’azal deb o’ylakim dur.

Ham qofiyasi aning sifoti,

Ham barcha radifi oning oti.

Eshitgach ani g’aminu dilshod,

Yuz zavqu nishot ila tutub yod.

Abyotig’a ma’ni otasholud,

Nazmi chiqorib dimog’idin dud⁽⁴⁾.

Har lafzida shavq harfi mubham,

Har harfida ishq sirri mudg’am.

Ul nazm ilakim tuzub navoyi,

Solib ulus ichra hoy-hoyi.

Pajmurdag’a jon mulosiq aylab,

Afsurdani zoru oshiq aylab.

Ts hush dimogig’a solib tob,

Ab’yot deb o’ylakim duri nob.

Chun monii hush o’lub jununi,

Yeva so’z o’lub aning fununi.

El harne takallum etsa bilmay.

Uz so’zini dog’i fahm qilmay.

O’rtab ko’nglin junun g’am ichra,

Hardam solib o’zga olam ichra.

Kelmay nafase o’ziga hushi,

Sahro vuhushi kibi xurushi.

Ne yig’larig’a g’azab muayyan,

Ne kulmagiga sabab muayyan.

Ruxsori taponcha birla majruh,

A’zosida yo’q nishonai ruh.

Bu holatidin gahi qilib havl,

Uz holiga aylar erdi lohavl.

Ul naqshni yona ishqi bebok,

Filhol yur erdi ko’nglidin pok,

Tog’ ichra uni tushub sabodek,

Qum uzra tapi quruq giyodek.

Yoshlardek etib yig’iyu faryod.

Qilmay ato-anosin, vale yod.

Yor aylabu oshno baloni,

Sog’inmay yoru oshnoni.

Anduh eb, etib jafo mayi no’sh,

Ichmak-emagi bo’lub faromush.

Ko’z yoshidek o’lmay oramida,

Jayran kibi xalqdin ramida.

Nafs itligidin kechib tamomi,

Dasht uzra kiyik mutiu romi.

Har qumg’aki maqdami etishib,

Bir dasht kiyik anga erishib.

Girdida kiyik, to’la yaboni,

Ul o’rtada o’ylakim shuboni.

Gohi o’pubon munung jabinin,

Gohi silabon aning surinin.

Haryon bo’ri posbon itidek,

Yo’q, yo’q, ne dedim, shubon itidek.

Bu dashtqakim tushub guzori

Kim, ko’kka etib fig’onu zori,

Navfalki Arabda erdi nodir,

Tigig’a qadar, o’qiga qodir.

Yaxshiliq ila Arabda mavsum,

Oromgahi bu marz ila bo’m.

Ul kun qilibon havoyi paxchir,

Ov amrig’a qilmish erdi tadbir.

Har xayldin el qilib murattab,

Sahro sori surmish erdi markab.

Charga aro qolmish erdi Majnun⁽⁵⁾,

Davrida kiyik adaddin afzun.

Har saydki ul sipahni ko’rdi.

To’sh-to’shdin aning sori yugurdi.

Borisig’a ish anga yalinmoq,

To mumkin aiing sori sig’inmoq.

Navfal ko’rub ul xilofi odat,

Hayrat anga ajz etib ziyodat.

So’rdi elidinki: «Bu g’arobat

Kim, ko’nglum aro solur mahobat.

Siz ham ko’rasizmu, yo’qsa yo’qmu,

Yo keldi mening ko’zumga-o’qmu?»

Ul xaylda ba’zi zrdi hamroh,

Majnun ishidin sarosar ogoh.

Navfal qoshida surub hikoyat,

Ul qissani qildilar rivoyat.

Navfal dag’i ishq ko’rgan erdi,

G’am dashti aro yugurgan erdi.

Bu ishniki bnldi yig’ladi zor,

Ul sayd qilurdin o’ldi bezor.

Dediki: «Ne kimiyo erur ishq,

Ne boriqai ziyo erur ishq

Kim, har kishiniki qildi g’amnok,

G’ashdin qilur o’yla qalbini pok,

Kim vahshki bo’lmas el bila rom,

Sahro aro tutmas onsiz orom.

Ishq o’yla vujudin oritibdur,

Andoq bashariyati itibdir

Kim, vahshg’a yo’q qoshida dahshat

Chun ketti basharliq, ittn vahshat».

Tark ayladi saydg’a jafoni,

Elga dedi: «Tashlang o’qu yoni,

Ham itligintizni tashlangiz chust,

Ham itlaringizni bog’langiz rust!»

Chun xaylig’a qildi bo’yla ahkom,

Tushti, dag’i qo’ydi ul taraf gom.

Majnun ko’rub oni oshnovash,

Kelmakligi keldi ko’ngliga xush.

Garchi dadu dom qildilar ram,

Majnuni ramida turdi birdam.

Yetgach Navfal, salom qildi,

Majnun anga ihtirom qildi.

Dedikim: «Ayo xujasta diydor,

Chehrangda xujastaliq padidor.

Ham mehri safo yuzungda toli’,

Ham nuri vafo engingda lomi’⁽⁶⁾.

Yuz kom sanga nasnb keldi,

Sendin ko’zuma g’arib keldi

Kim, g’ofil ulus kibi chekib o’q,

Vahsh etidan o’zni istamak to’q.

Chun yo’q bu g’izog’a ihtiyojing.

Ozor nedin tilar mizojing

Kim, nafs nnshotig’a chekib xayl,

Qon to’kkali ko’nglung aylagay mayl.

Bu zulm ila ul g’izomu bo’lg’ay,

Sendin bu sifat ravomu bo’lg’ay?

Gar ursa tikan ayog’inga nesh,

Ko’nglung ayog’ing uchun bo’lur resh.

Ne mazlama yoyin o’ldi qurmoq,

Uq chekmaku jonivarni urmoq?

Haq berdi bularg’a dog’i joni,

Oyini hayotdin nishoni.

Bu necha ramida jonidin kech,

Bejurm guruh qonidin kech!».

Navfal ko’rub ul kalomi durposh,

Yer o’ptiyu qo’ydi olida bosh.

Dedikim: «Ayo farishta payvand,

Kelmay sifating basharg’a monand!

Bu so’zki muroding erdi bildim,

Harneki deding qabul qildim.

Joiimg’a ravo ko’ray qilich, o’q,

Lekin bu suruk ramidag’a yo’q,

Chun sen qilding hikoyat izhor,

Emdi manga ham hikoyate bor».

Majnun anga berdi buyla posux,

Kim: «Aytqil, ey jamoli farrux».

Navfal dedi: «Ulki qilding irshod

Qil, qilma ramidalarg’a bedod.

Bildim nafasing halovatini,

Qo’ydum borining adovatini.

Senkim, eldin qilib judoliq,

Qilmishsen alarg’a oshnoliq.

Yo’q el bila ulfating ziyodat,

Bu ish ham erur xilofi odat.

Insonki erur charog’i binish,

Bal chashmu charog’i ofarinish⁽⁷⁾.

Andin o’zin aylamak ramida,

Hayvon bila bo’lmoq oramida.

Aql olida besabab ko’rundi,

Sendin manga bas ajab ko’rundi.

Andoq dedilarki: «Guluzore,

Solmish yuragingga xorxore⁽⁸⁾.

Gar andoq ish o’lg’on ersa hodis,

Bo’lg’on esa mundoq ishga bois,

Bo’lg’il bu ramidalardin ozod,

Kezgil necha kun mening bila shod

Ul erdaki zoru mubtalosen,

G’am domida bastai balosen.

Imkoni borincha aylanin jahd,

Tokim qilay oni sanga hammahd.

Yer tutmasa naqdu molu darxost,

Harsori sipoh ishin qilay rost.

Yo tuhfau moli xost birla,

Ul bo’lmasa zarbi rost birla.

Gar davri falak muovin o’lg’ay,

Har nav’ bilaki mumkin o’lg’ay.

Bu uqdadin istabon kushoding,

Koming bila etkuray muroding.

Gar bo’lmasa ul g’araz muyassar,

Bordur xud anga evaz muyassar.

Farzand qilay seni o’zumga,

Minnatni qo’yay yoruq ko’zumga.

Lekin dadu domdin chekib gom,

Tutqil bu ramida birla orom.

Odam bila vahsh keldi kam jins,

Odamg’a ham odam o’ldi hamjins.

Gar yor visoli o’lsa koming,

Bu ishda kerakdur ehtimoming».

Chun vasl so’zin eshitti Majnun,

Shavq o’ldi burung’idin ham afzun.

Xushholliq etti oni behol

Beholliq etti nutqini lol.

Yuz sa’y bila qilib takallum,

Ko’zida suv, og’zida tabassum.

Dedi: «Nekim aylading xitobim,

Borisig’a bor edi javobim.

Chun vasl so’zin deding unuttum,

Ul barchasidii kanora tuttum.

Bu va’daki qilding oshkoro,

Vo’lmasa vafosig’a madoro.

Yuzumdurur ashhabing tuvog’i⁽⁹⁾,

Boshimdurur markabing ayog’i».

Ikki sori mundoq o’lgoch ozarm.

Bir-birlarini so’rushtilar garm,

Ul poyada ixtilot bo’ldi,

Kim mujibi yuz nishot bo’ldi.

Chun vasl ila berdi mujdagoni,

Navfal olib uyga bordi oni,

Ey hajrda jismi notavoning,

Chun mujdai vasl topti joning.

Gar vasl ishi maholvashdur

Filhol bu mujda bori xushdur.

Navfalning Layli gavharin Majnun iqdi silkiga tortar uchun gavhardek so’zlar nazm silkiga tortib Layli atosig’a yiborgoni va aning so’z gavharin ushotib payvand rishtasin uzgoni va Navfal sipoh chekib, ul dog’i adovat yasolin tuzgoni va kin arsasig’a ot surub dov tilashgonlari va falak mansubalaridin bir-biridin qoyim ayrilishqonlari va berk erlar hisor qilib tushgonlari⁽¹⁾.

Bu dasht tay aylagan musofir,

Bu nav’ etti fasona zohir

Kim, yor o’lub ul iki yagona,

Chun bo’ldilar uy sori ravona.

Navfal tiladi necha suxanvar,

Har mushkil ish ichra royi anvar,

Sharh aylab alarg’a surati hol,

Layli hashamig’a qildi irsol.

Aylab atosig’a bo’yla paygom:

«Key tavsani baxtu toleing rom!

Kays ulki Arabda bebadaldur,

Har fazlda el aro masaldur.

Lanli sari ishqi pok payvand,

Qilg’on emish oni orzumand.

Ifrot hayovu infioli,

Qo’ymay qilurig’a sharh holi.

Qavmu xaylin unutqon ermish,

Ul ishq ila dasht tutqon ermish.

Savdo aro bo’lmish o’yla maftun

Kim, el der emishlar oni Majnun

Xayling aro kasbi ilm qilmish,

Olamda ne ilm bori bilmish.

Sen dog’i ishin bilur emishsen,

Doyim sifatin qilur emishsen.

Bo’lg’onda bu ishq mubtalosi,

Ne fikrni aylamish atosi.

Gar xud sanga ermas erdi farzand,

Farzandinga xud bor erdi monand.

Sen dog’i ilik chekib ishidin,

Ahvolini anglamay kishidin,

Qo’ymishsen oni asiri anduh

Qim, tutmish gah dasht, gahi ko’h.

Mundoqmu bo’lur muruvvat oxir,

Mardumlig’ ila futuvvat⁽²⁾ oxir.

O’tkandin shikva qilsa bo’lmas,

Har negaki o’tti etsa bo’lmas.

Men dasht aro tilab nishoni,

Uyga keturubmen emdi oni.

Etibmen o’zumga yoru farzand.

Bo’lmish yana voqifu xiradmand.

Emdi budur iltimos darxost

Kim, qilsak ikov nikoh ishin rost.

Ko’z ustida ulcha rasmu oyin,

Jon o’rtada ulcha aqdu kobin.

Dur toj uza aybdin yiroqdur,

La’l o’lsa yonida yaxshiroqdur.

Gar to’lg’ar esang bo’yun bu ishdin,

Vah.m aylagasen ko’ngul qolishdin».

Bu so’z bila ko’p berib tabarruk,

Aylab alar ul sori taharruk.

Layli atosi ham o’lg’och ogoh,

Majlis yasabon nechukki dilxoh.

Payg’om ahlini aylab ikrom,

Payg’omini aylab ahli payg’om.

Somi’g’a qatig’ kelib bag’oyat,

To’lg’ondi o’ziga benihoyat.

Bevaqt o’lub etti bo’yla taqrir,

«Kim, mundoq emish azalda taqdir

Kim, ul buti chinu mohi farxor,

Bu bog’da gar gul o’lsa, gar xor.

Bir o’zga muhib habibi bo’lg’ay,

Uzga kishining nasibi bo’lg’ay.

Alqissa qazoni osmoni,

Yetkurdi yana birovga oni.

Gar bo’lmasa erdi ham bu surat

Yo’q erdi manga base zarurat

Navfal so’ziga itoat etmak,

Har ishgaki amr qildi etmak.

Xossiki qilib so’zini taqsim,

Bir qismin umed etib birin biyim.

Ummed ila ko’nglum aylagay xush,

Bnymi bila xotirim mushavvash.

Ul oyki asiri beadaddur,

Bu lahza birovga nomzaddur.

Gar topsa bu so’zidin nadomat,

Ul noriyu biz beri salomat.

Bu so’z bila toimas o’lsa taskin,

Gar lutf ayop qilur, agar kin.

Lutf aylasa forig’ o’lturubbiz,

Kin ko’rguzur o’lsa ham turubbiz.

Andoq dag’i bo’lmasun anga fahm

Kim, kinidin etg’umizdurur vahm.

Razm oylyasa azm qilg’umizdur,

Azm aylasa razm qilg’umizdur».

O’zni chu bu erga xatm berdi,

Dedi: «Boringizki so’z bu erdi!»

Qo’ptilar ul el topib xijolat,

Navfalg’a keturdilar malolat.

Navfalg’a chu bo’ldi qissa ma’lum,

Bo’ldi bu xabardin asru mag’mum⁽³⁾.

Ul nav’ki va’da qilmish erdi,

Bu ish bo’lurini bilmish erdi.

Jam’ ayladi har qabiladin xayl,

Filhol urushqa ayladi mayl.

Majnunni qilib yonida yovar.

Ut ostida el kibi takovar.

Ham to’nig’a etkurub shamoma,

Ham boshig’a chirmatib amoma.

Ul harne qilurdin o’lmay ogoh,

Gah nola qilib, gahi chekib oh.

Ot qay sarikim borur dam urmay,

Tursa dag’i yo’l yururga surmay.

Tayyor qilib sipohi jarror⁽⁴⁾,

Jarrorliq ichra barcha tayyor.

Majnun ishi sa’yu hiylasig’a.

Surdi Layli qabilasig’a.

Ogah bo’lg’och alar dog’i bot,

Oyini jalodat aylab isbot.

Haryon kishi choiturub yig’ib el

Kim, amrida mahkam aylabon bel.

O’tru chiqibon aduvg’a holi,

Qo’shish bila tuzdilar yasoli

Kim fahm etib o’yla qahru kinlar,

Charx ayladi hardam ofarinlar.

Navfal cheriki dog’i chekib saf,

Usruk tevalar kibi sochib kaf.

Bu nav’ iki sipohi hunrez,

Qon to’kkali barcha vahshatangez.

Bnr-birga etishtilar g’azabnok,

Qatl etgali barcha tundu bebok,

Markab eli arsani supurdi,

Ozarm giyahlarni sovurdi⁽⁵⁾.

Andoqki yog’in yog’ar bahoron,

Maydong’a suv urdi tiyr boron

Dasht uzra egarguchi hayunlar,

Oshubda o’ylakim quyunlar,

Psch urmoq ishida har sinoni,

Boshin kishi yanchg’on yilopi.

Dol o’ldi sinoni shed yanglig’,

Hayat bila bargi bed yanglig’⁽⁶⁾.

Ittik qilich istab el haloki,

Bosh qirqar uchun nechukki poki.

Poki kibi tezlik qilib fosh,

Qirqib, lekin soch o’rnig’a bosh.

Uq toyirikim uchub havog’a,

Yo’l hayati ko’rguzub balog’a.

Chun uchqali ochilib qanoti,

A’do tanidin o’chub hayoti.

Paykonlar o’lub havog’a moyil,

Yuz kavkabi nahs barcha qotil.

Har tang’aki marg o’tini yoqib,

Umr axtari turmayin uyoqib.

Har sori shihobvor harba,

Chun mayl qilib tamom zarba.

Bo’lsa zirih andoq o’tub andin

Kim, igna hariru parniyondin⁽⁷⁾.

Xanjar qilib o’zni muttasil til,

Qon to’kmak etib oni qizil til.

Ul zaxmi zabon ila hamesha,

El bag’rini yormoq anga pesha.

Gurz aylab o’zin ulusg’a sarko’b,

El mag’zida hardam andim osho’b.

Nogahki zuhur etib xilofi.

Bosh kosalari bo’lib g’ilofi.

Na’ra bila kirdi abri g’urron,

Ul abrg’a barq tig’i burron.

Ul abri balo, bu barqi ofat,

Andin bori dahr g’arqi ofat.

Ostida hayuni vahshatangez,

Yel o’ylaki, abrni qilur tez.

Parranda xajangi javzi hurdum,

Sayr amrida raj’at ichra anjum.

Sur’at aro barqdin daraxshi,

Raj’at aro barq gom raxshi.

Rokib anga qatldin urub dam,

Parxosh kunia nechukki Rustam.

Har bir arabi taassuboyin,

Ravshan qilib oncha shu’lai kin

Kim, ko’kka bo’lub sharori payvast,

Daryo suvi aylay olmayin past.

Bu nav’ iki sipohi qotil,

Bir-birga chu bo’ldilar muqobil.

Navfal sipahi qalinroq erdi,

Qahrining o’ti yalinroq erdi.

A’dosi bu shu’lani ko’rub garm,

Farz o’ldi tariqi hazmu ozarm⁽⁹⁾.

Chun bor edi elga biymi ofot,

Yer berkiga moyil o’ldilar bot.

Go’s bo’lub erdi kun dog’i kech,

Bir sori shikast tushmadi hech.

Navfal dag’i yondi shodu xurram,

Yer topti sipah tusharga mahkam.

Chun ikki cherikka bo’ldi taskin,

Kin ahlig’a zohir o’ldi bas kin

Zulmat sipahi chu soldi soya,

Anjum yurutub anga taloya.

Chin xusravi qildi tarki avrang,

Yer yuziii tutti xusravi zang⁽¹⁰⁾.

Ul ikki sipah qilib madoro,

Hazm o’ldi alarg’a oshkoro.

Har sori teloyalar ravona,

To tongla ne aylagay zamona.

Ey ishq elining siloh sho’ri,

Keldi manga g’am sipohi zo’ri.

Tut mayki dami farax topoyin,

Ul xaylg’a bosh yalang chopoyin.

Layli atosi uz xaylin Navfal sipohi qoshida zabun ko’rub, aduvg’a chekkan tig’ni o’z jigariga urmoq istagoni, ya’ni Layli qonin oqizay degoni va ul quyoshni Majnun tushta ko’rub, zavolini ravshan qilg’oni va motamzada tundek Navfal oldida axtari ashkin oqizg’oni va Navfalning o’ti tarkin tutub yonmog’i⁽¹⁾.

Roqimki uzotti til sinonin,

Bu nav’ evurur qalam inonin

Kim, ul kui urush chu bo’ldi qoyim,

Qo’nmoqqa sipoh bo’ldi noyim.

Navfal chu urushqa erdi tolib,

Xasmi sori bo’ldi vahm g’olib.

Layli atosi ko’rub elin sust,

Chora sori bog’ladi belin rust.

Chorlatti ravon uruq-qayoshin,

Soldi orag’a ul ish kengoshin.

Qo’p guftu shunid arog’a tushti,

Ko’p tul bu mojarog’a tushti.

Oxir munga qildi so’zni ko’tah,

Kim: «El qochibon nauzbillah⁽²⁾.

Navfal sori bo’lsa fath yovar,

Sursa hashamim sori takovar,

Hukmin surubon amirlardek,

Laylini chekib asirlardek,

Xaylim ara solsa bo’yla afsus,

Tushsa qara erga nangu-nomus,

Ul lahza ajab balo bo’lur ish,

Yo o’lmaku yo jalo bo’lur ish.

Bo’lur qaro er tubiga bormoq,

Bo’lmas arab ichra bosh chiqormoq.

Bo’lg’uncha bu nav’ amri noxush,

Bir fikr kelur base manga xush

Kim, tongla ul oyni hozir aylay,

Bir damda ishini oxir aylay.

O’q ignasidin tikay libosin,

Xanjar suyidin ezay hinosin.

Tufrokqa solay qadi niholin,

Yerga kiyuray qoshi hilolin.

Har necha ko’zum charog’i uldur,

Jonim taru toza bog’i uldur.

Ofat elidin o’chub charog’im,

Toroji xazong’a qolsa bog’im,

Xushroqki aduvg’a kom bo’lg’ay,

Nomus manga harom bo’lg’ay».

Chun so’zni bu erga ayladi band,

Tahsin etib o’ldi barcha xursand.

Navfal sori nusrat erdi hosil,

Xayli sipahn edi qaviy dil.

Majnung’a g’arib holat erdi,

Gah zavqu gahi malolat erdi.

Chun yor visolin aylabon yod,

Ko’ngli bu umid ila bo’lub shod.

Lek o’lmog’i yor xayli mag’lub,

Ko’nglin aning aylar erdi mankub.

Oshiqliq ishi erur zabunduq,

Mehnat chahi ichra sarnigunluq.

Bedilni engib edi bu qayg’u

Kim, baxt ko’ziga soldi uyqu.

Ko’rdiki kelur nigori zebo,

Boshtin-ayog’ig’a xazzu debo⁽³⁾.

Yo’q, yo’q, ne nigor, sarvi gulchehr,

Ne sarv, ne gulki, g’ayrati mehr.

Ko’z chashmasida zuloli beg’ash,

Jon gulshanida niholi sarkash.

Sahroyi latofat ichra lola,

Ne lolaki, mushkbo’ g’azola.

Daryoyi malohat ichra gavhar,

Gavhar neki, aksi mehri xovar.

Ko’z mardumidek ko’ngulga yoqqan,

Ya’niki hamesha ashki oqqan.

Hajr o’tida sham’i olamafro’z,

Ya’niki ishi gudoz ila so’z.

Ko’z yoshini subhdek yoshurg’on,

Ya’ni guli mehrdin dam urg’on.

Sabrini oqizg’on ashk sayli,

Ya’ni mahu mehr rashki Layli.

Ham og’zida ohi ishtiyoqi,

Ham savtida navhai firoqi.

Yetgach alif qadin qilib dol,

Majnunni ayog’in o’pti filhol.

So’ngra quchushurg’a bo’ldi moyil,

Bo’ynig’a qo’lin qilib hamoyil.

Dedikim «Ayo: rafiqi joni,

Yo’q, yo’qki, anisi jovidoni.

Ishqingda otam yaroq qilmish,

El ham bori ittifoq qilmish

Kim, qatlima tongla aylab ohang,

Qonim bila erni aylagay rang,

Mehrimg’a qarin zavol qilg’ay,

Qonimni shafaq misol qilg’ay.

Mehrini shafaqvash etsa qoiim,

Yer ostini aylagay makonim.

Ishqingda manga bu erdi maqsud

Kim, ko’rsam o’zumni anda nobud.

Davron bu murodima eturdi,

Ne istadim olima keturdi.

Ishqingda ne orzuki ettim,

Ul nav’ki komim erdi ettim.

Tushti mening olima ajab yo’l,

Sen yaxshi qol emdiyu tirik bo’l»

Bu so’z bila ko’zdin oqizib ro’d,

Devonasi birla qildi padrud.

Majnung’a degach bu so’zlar ul oy,

Seskandi aningdek aylabon: «Voy!»

Kim, o’chti ulus ko’zidin uyqu,

El hayrat etibki: «ne edi bu».

Motamzadalar kibi o’kurdi,

Navfal sori ashkidek yugurdi.

Yetgach er o’pub so’z etti og’oz:

«Key xasmg’a g’olibu sarafroz!

Tengri uchun emdi chekmagil tig’,

Qo’y, kinayu razm qilmog’il big’!

Kim, tig’ing etar ko’ngul shigofi,

Jon qasdi etar aning masofi.

Tongla yana razm tuzma oxir,

Payvandi hayotim uzma oxir!

Kin yoyin ilikdin aylagil yo’q

Kim, jonima tegmagay meiing o’q».

Hayrat bila Navfal etti taftish

Kim, erdi xilofi odat ul ish.

Arz ayladi kayfiyatini Majnun,

Navfalki eshitti, bo’ldi mahzun.

Jazm ettiki: «Bu qaziya chindur,

Majnun tushi begumon yaqindur»⁽⁴⁾.

Anglab edi ko’nglining safosin,

Bal oyinai jahonnamosin

Kim, aylamas anda oshkoro,

Juz sidq jamoli jilva oro.

Chun tun arabi musofirona,

Har sori tushurdi xaylxona.

Ko’k mazrai ichra betavahhum,

Oq uyini tikti turki anjum⁽⁵⁾.

Ham bu xabar o’ldi elga tahqiq,

El barcha qilib so’ziga tasdiq.

Navfal hashamig’a qo’ydi yuz bot

Kim, etmagay ul sanamg’a ofot.

Majnun dag’i qildi dasht azmi

Kim, fath qarini bo’ldi razmi.

Eykim, manga hamdamu qarinssn,

Mustavjibi yuz ming ofarinsen.

Bandangmen, agar qilib meni yod,

Boshingdin evurub etsang ozod.

Majnunning Navfaldin ayrilg’oni va bodpoyin devboddek surub, bodiya azmi qilg’oni va Zayd⁽²⁾g’a yo’luqub ahvolin ma’lum etgoni va anga etgan bedoddin munung ham ko’ngliga alam etgoni va aning istirzosi uchun harne borin anga berib, Layli hashami ko’chgan erga ketgoni⁽¹⁾.

Bu safhapi aylagan munaqqash,

So’zga bu sifat bo’lur raqamkash:

Kim, yondi chu Navfali vafokesh,

Layli eli bo’ldi fikratandesh

Kim, Navfal ishi ajab ko’rundi,

Yonmog’lig’i besabab ko’rundi.

Vahm ayladilarki; «Makr etgay,

G’ofil qilibon boshig’a etgay».

Ul dashtdin ettilar ravon ko’ch,

Qilg’on kibi hajg’a korvon ko’ch.

Bog’landi chu buxti uzra mahmil,

Oromgah o’ldi o’zga manzil.

Ul tolii korsoz bo’lg’on,

A’dosig’a sarfaroz bo’lg’on.

Bosh tortg’on o’yla sham’ baxti

Kim, kuygan uyiyu barcha raxti.

Iqboli samandi sekrigan chust,

Tufroq uza oni tashlagan rust.

Baxti chamanida butgan ul vard

Kim, boshig’a atridin etib dard.

Ya’ni Majnuni dil ramida

Borur edi bo’lmay oramida.

Nogoh yo’luqti dardmande,

Yetgan anga dahrdin gazande.

Majnun ko’rub anda g’am nishoni

G’amgin bo’ldiyu so’rdi oni⁽³⁾.

Qim: «Charx pe ish boshingg’a soldi.

Qim bo’yla girih qoshingg’a soldi?

Mendek ne uchun malolating bor,

De, tengri uchun ne holatiig bor?»

G’amgin chekib ohi dardparvard,

Bu nav’ dediki: «Ey juvonmard!

Men, men arab ichra xoksore

Bemoyau tiyra ro’zgore.

Ul poyada ajzu benazoliq,

Kim ro’zi uchun qilib gadoliq.

Layli hashami mening panohim,

Ul hay tufrog’i takyagohim.

Ul xayl otim xitob etib Zayd,

Bir xayli ayol etib meni qayd.

Bu vaqtki Navfali jafogar

Majnung’a bo’lub mutiu chokar.

Orazmg’a saddi roh chekti,

Layli eliga sipoh chekti.

Hech ish bo’lmay aroda voqe’,

Bo’ldi yaia manzilig’a roje’.

Layli zli vahm etibki nogoh,

Ul vaqtki o’lmasa el ogoh

G’ofil qilib elni emdi ketgay,

Yong’ay dag’i etgay ulcha etgay.

Bordi esa ixtiyor ilikdin,

Ochilmas ish ul zamon bilikdin.

Jur’atdin erur pishot qilmoq,

Lekin kerak ehtiyot qilmoq.

Mash’uf o’lubon bu nukta derga.

Chektilar ulusni berk erga.

Chun qildi qabila ahli shabgir,

Tun olam aro sochar zdi qiyr.

Chun ko’ch elidin nazarni yozdim.

Ochquncha yumub nazarni ozdim.

Manzilda bo’lub alar qarori,

Men tushgan emishmen o’zga sori,

Chun mehr sahar yo’lin yorutti,

Ikki tevalik yo’lumni tutti.

Navfal sipahini tarqatib jazm,

Qilg’on emish uyga ul ikov azm.

Tutmoq mutaazzir erdi go’sha,

Anbonchada harne erdi to’sha⁽⁴⁾.

Oldilaru ikki, uch diram ham,

Bal harne bor erdi beshu kam ham.

Bu oncha emas ediki yona,

Chektilar ikovla toziyona⁽⁵⁾:

«Naqdingni netibsen, aytg’il!» deb.

«Ko’mgan eri sori qaytg’il» deb.

Urmoq bila jismim aylabon resh,

Chun toimadilar nima kamu besh.

Soldilaru qildilar azimat,

Men fursatni bilib g’animat,

Gom urg’ali bu taraf oshuqtum,

Tokim sanga bu zamon yo’luqtum.

Sen dog’i agar alardin o’lsang,

Sahroda kishi talardin o’lsang.

Yo’q kisada naqddin nishonim.

Bordur kerak ersa naqdi jonim».

Majnun eshitib bu mojaroni,

Otdin solib o’zni, quchti oni.

yig’lab dedi: «Ey rafiqi majruh!

Netgay sanga aylasam fido ruh?

Jonim badaning shifosi bo’lsun,

Boshim qadaming fidosi bo’lsun⁽⁶⁾.

Navfal elidin ne bo’lsa hodis,

Majnun anga o’lg’on o’lsa bois.

Majnun meni tiyra ro’zmen bil,

Tig’ ol, peki xotiring tilar qil.

Jismim tilagancha ayla yora,

Ko’nglumni xud ayla pora-pora.

Vahm etma bu ishda tangdilmen

Kim, harneki aylasang bihilmen⁽⁷⁾.

Gar qatlima aylamassen ohang

Kim, olam eligadur bu ish nang.

Ham naqding uchun evazdur otim.

Ham o’zga jihotinga jihotim»,

Deb harneki kiymish erdi so’ydi,

Majmuin aning qoshig’a qo’ydi.

Ham qoshig’a chekti bodpoyin,

Qolqonu qilichu o’qu yoyin.

Ko’p bo’yla qilib ramidadilliq,

Upti ayog’nn tilab bihilliq,

Dediki: «Agar aznmat etsang,

Layli hashamig’a yona etsang.

Ne til bnla de, etur salomim,

Yo bo’ylazu bo’yla de payomim

Kim, oncha mening xijolatim bor,

Ul poyada sa’b holatim bor

Kim, mumknp emas takallum etmak,

Xud bo’lmas api tavahhum etmak.

Bo’ldung chu baloda rahshunosim.

Bordur sanga muncha iltimosim

Kim, yor qabplaspn erishgil,

Qay soriki bordilar etishgil.

Ham olma yuzungnn ul makondin,

Boshinpp; dag’i ul ostondin.

Jisming ul eshikda xoksor et,

Shukronag’a jonni ham nisor et.

Jon bergali bermasa ko’ngul yor,

Menda dog’i jon bila ko’ngul bor.

Ikkisini sanga topshuromen,

Tufrog’ aro tanni yoshuromen.

Jonim eshigida ayla pomol,

Ko’nglumni itining olig’a sol».

Oni bu fasona aylabon tez,

Eshitguchi ko’ngli hayratangez.

Bilgach o’zni, anglabon kalomin

Yer o’ptiyu qildi ehtiromin.

Dedikim: «Ayo guzini ayyom,

Ishq oyati ichra harfi idg’om!

Ul hajr tuniga subhi ummed,

Ne subhi umsd, mehri jovid,

Mehriga saodat avji matla’,

Ismat hulali yuziga burqa’.

Ul nav’ g’ampngda notavondur

Kim, elga hadnsi dostondur⁽⁸⁾.

Ham og’zi aro sening maqoling.

Ham ko’ngli aro sening xayoling.

Gap qilsang ishoratiki, sursam,

Sendin xabari anga etursam.

Bu mujdadur anga jondin ortuq,

Bal harneki dermen ondin ortuq.

Nekim manga sen rioyat etsang,

Muncha nimakim inoyat etsang,

Sendin anga aytsam fasona,

Ul bergusi ikki muncha yona.

Haq so’z desang anga etkururmen,.

Amr o’lsa javob keltururmen.

Ham kom topar iki dilorom,

O’rtada manga dag’i etar kom».

Majnun dedi: «Ey rafiqu hamdam!

Jonbaxsh daming yaramg’a marham,

Hijroni tilimni lol etibdur.

So’z derni manga mahol etibdur.

Lekin chu ishimni so’rdung oxir,

Holim bu dururki ko’rdung oxir

Kim, men meni dardmandi mahjur,

To bo’lgay otim qoshingda mazkur.

Sen chunki bu yorliq qilursen,

Harne der esang o’zung bilursen.

Oyini vafo shioring o’lsun,

Bor emdiki tengri yoring o’lsun»

Zayd o’ldi falakrav uzra roqib,

Surdi andoqki najmi soqib⁽⁹⁾.

Ul tez qabila sori surdi,

Majnun dag’i yondi po’ya urdi.

Ul erga degin yugurdi jondin

Kim, ko’chmish edi qabila ondin.

Ey yori manozili nasimi,

Jon atri berur daming shamimi.

Yetgach bu shamim bexud o’ldum,

Jonon xabarin de, yo’qsa o’ldum!

Quyosh chashmasi saraton makoni bo’lg’ondakim, harorat fartidin havo hubob2 sardoba⁽³⁾larida pinhon va o’t xoro musomotida nihon bo’lurda Majnunning o’tdek iztirob va havodek shitob bila Layli hashami o’rnig’a etib, qo’tur itni nazora etgoni va it oshnog’a yaling’ondek ul oshnoro’y itga yaling’oni va eldin hayratangiz xitob eshitib, vahshatomiz javob bergoni va ul it qoshidin kiyiklar suhbatig’a etgoni va aning mushkin g’azolidin raqami mushkbor etkurgoni.

Bu arsada aylagan taku po’y,

So’z sohatida⁽⁵⁾ bu nav’ urar go’y

Kim, etti chu ul damapg’a Majnun

Kim, sayr etib erdi mehri gardun.

Kun tush ediyu tamuz fasli,

Javzo bila mehr tob vasli⁽⁶⁾.

Kun garm bo’lub halok jong’a,

Layli kibi o’t solib jahong’a.

Har elki esib haroratomez,

Majnun damidek jarohatangez.

Tinmay yugurub quyun tagidin,

Qum uzra ayog’i kuymagidin.

Xurshed haroratidin anjum,

Yer soyasi ostida bo’lub gum.

Ko’k tab’ig’a chun harorat oshib,

Jismig’a shafaqdin o’t tutoshib.

Tog’din kishikim tilab nishoni,

Vir to’da qiziq kul anglab oni.

Jismidag’i otashin guharlar,

Andoqki kul ichra o’t ko’marlar.

Daryoga solib isig’ havo tob,

To’lg’onmog’i o’z-o’ziga girdob⁽⁷⁾.

O’rdak anga chun ayog’ uzotib,

Suv jo’shi ayog’in elpirotib.

Ul suv tafidin tilab farog’in,

Parda aro chirmabon ayog’in.

Oqartib ekinii mehri purnur,

Ko’k xatni nechukki ta’bi mahrur⁽⁸⁾.

Bug’doy borp xo’shadin arilnb,

Toba naxudi kibi yorilib.

Xirman erpda tazarvu durroj,

Yer tobasidin terub qovurmoch.

O’rgamchi shaboqqa parda solib,

Ul parda ichinda soya olib.

Itlar tili erga tegurub bosh.

G’urra asad pchra aylabon fosh.

Qurtiki harorat o’rtab oni,

Tar meva aro kirib nihoni.

Ul mevani mehr parvarishta,

Aylab bori xom ekanda kishta.

Ko’llar eri suvpi jazb etib pok

Suv hasratidin tanida yuz chok.

Ul ko’nglini hajr chok qilg’on,

G’am jonini dardnok qilg’on⁽¹⁰⁾.

Ul erga etishti nogahondin

Kim, ko’chmish edi qabila ondin.

Evruldi hamul damanni bisyor,

Ne aql, vale anga ne his yor⁽¹¹⁾.

Ko’chmish edi bori xaylxona,

Yerda qolib o’rnidin nishopa.

Har erdaki ko’rdi uy makonin,

Yuz birla supurdi ostonin.

To sayr ila etti ittnfoqi,

Ul ergakim ul sanam visoqi.

Ko’pgmlga tutoshti o’yla piyron⁽¹⁰⁾

Kim, xilqati mulkin etti vayron.

Ham jismig’a pechu tob tushti,

Ham ko’ngliga iztirob tushti.

Bilxossa ishqi xonapardoz,

Ko’ngli aro soldi maxfi ul roz

Kim, yor maqomi bu damandur

Kim, tufrog’i joniga vatandur⁽¹³⁾.

Ham dilbar isin topib dimog’i.

Bo’ldi yana toza ishq dog’i.

Ko’iglini g’am ayladi lagadko’b,

Joni aro tushti oncha osho’b

Kim, daxrin qo’zg’adi nihoni,

Ko’nglidagi ishq qo’zg’oloni.

Bnrdam chu bu o’ti topti taskin,

Qo’pti yana ul g’arib miskin

Manzilg’a yuz urdi gom-bargom.

Yuz qo’pdiyu sajda qildi har gom.

Jonon uni o’rnini chu topti,

Jon pardasi birla oni yopti.

Kirpiklar ila erin supurub,

Tufrog’ini ko’z aro yoshurub.

Ashki bila balchig’ aylab oni,

Berkitgali ravzani baloni.

Bir lahza tanur ichinda itti,

O’tlug’ damidin ani qizitti.

Kullarni ko’ziga surma tortib,

Ko’z uyini surmadek qarortib.

Oxur aro lahzai qo’yub gom,

Kah bargidek anda tutti orom.

Har donann tomidinki chekti,

Ko’igli aro mehr tuxmin ekti.

Kiyz porasin ohi kuydurub chust

Boshi yarasig’a bog’ladi rust.

Har yon yugurur edi urub oh

Kim, bir qo’tur itni ko’rdi nogoh.

Eti teri zahmatidin orib,

A’zosi xaroshdin qizorib,

Ham supi ravop og’iz-burundin,

Ham jismi judo bo’g’un-bo’g’undin

Qoi qolmay solcha raglariga,

Jildi yopishib so’ngaklariga.

A’zosida unda-muida bir tuk,

Ul ham bo’lub anga bir og’ir yuk.

Qilman yurumakka mayl hargiz,

Quyrug’i yukin chekarga ojiz.

Erniki yopilmayin tishiga,

Ya’niki kulumsub o’z ishiga.

Ko’ziki o’zin chuqurg’a solib,

A’zosig’a boqqali uyolib.

Og’zi nafasi pasimi mehnat,

Quyrug’ anga zayli mimi mehnat.

Yuz yo’l taiiga yasab jarohat,

Mehnat kiribon chiqarg’a rohat.

Baskim tani ravzan uzra ravzan,

Ravzan-ravzan bo’lub anga tan.

Yaralari ichra qaynashib qurt,

Ham apda alarg’a tu’ma, ham yurt.

Qilgoch yarasini qurt darham,

Til birla yalamoq anga marham.

Balkim bu aduvg’a qahr surmak,

Har lahza alarg’a til tegurmak.

Qoplig’ jasadida bir suruk zog’,

Bir lolada o’ylakim necha dog’.

Uchub-qo’nub aylab anga qinlar,

Zaxm ustida o’ylakim chibinlar.

Yo’q anga chibin qo’rur majoli,

Qush qovg’ali xud ne ehtimoli?

Majnun ko’rgach bo’lub mushavvash

Ko’ngliga bu zulm keldi noxush

Itga qo’yubon tani itoat,

Ul xaylg’a boshladi shafoat:

«Key tal’atu lavkingiz muborak,

Bo’lg’on manga barcha toji torak.

Boshimdagi yuz yara nishoni,

Har bir biringizning oshyoni.

Ko’nglumdagi yuz teshuk teshib oh,

Har bir biringiz uchun vatangoh.

Aylang bu xarobani nishiman

Kim, javru jafo chekar kishiman.

Ko’zumni cho’qung, tanimni tishlang,

Oning ko’zinu tanin bag’ishlang.

Qasdingiz agar nahif itdur,

Bu xasta dog’i zaif itdur».

Ko’rdiki bu uzru lobau pech

Qushlarg’a tafovut aylamas hech.

Faryod ila vahshat etti ogoz,

Ram topib, alarg’a bo’ldi parvoz.

Keldiyu ul it tabonin o’pti,

Gah pankari iotavopin o’pti.

Ko’p ko’rgach aning tanida yora,

O’z ko’nglagin etti pora-pora.

Oldiyu oritti yoradin qon,

Ul paykari pora-poradin qon.

Qonni tanidin chu ayladi kam,

Bog’ladi yarolarini mahkam.

Uz ko’nglagini anga jul etti,

Qon yoshidin anga gul-gul etti.

Chun bo’ldi ani tongordin ozod,

Yuz dard ila nudba qildi bunyod:

«Key mehru vafo bila sirishting,

Amduhu malol sarnavishting.

Uldamki taningda sihhat erdi,

Ko’nglungda shukuhu quvvat erdi.

Ta’bing topibon mizoji xuffosh,

Hazming beribon yazakka xashxash⁽¹³⁾.

Vahming qilibon bo’ri ko’zin to’rt,

Har tun tanig’a ko’zi solib o’rt.

Changingga palang ko’z solur chog’,

Boshtin-ayog’i bu g’ussadin dog’.

Babr olinga o’ylakim saqatlar,

Tirnog’ingdin tanida xatlar⁽¹⁶⁾.

Bars otlamog’ing malolatidin,

Bog’lab ko’zini xijolatidin.

Nasrin debon el kafing makonin,

Parvin deb ulus izing nishonin⁽¹⁷⁾.

Ilgingga hino yoqib muayyan.

Gah jayranu gohi gavzi jayran⁽¹⁸⁾.

Bo’ynung aro sho’xlar tanobi,

Boshing uza shohlar rikobi.

Gohiki g’azab bila irildab,

Gardun asadi sori xirildab.

Bu damki malol ila bo’lubsen,

Ya’niki bu hol ila bo’lubsen.

Sendin qilur ersa el tanaffur,

Bordur manga suhbating tafoxur.

Bir kun neki ko’yi ichra hurdung,

Itlar bila har taraf yugurdung.

Har tun neki tortibon fig’oni,

Bo’ldung eshigida posiboni.

Bir vaqt nekim vafo yo’lidin,

Boshingg’a so’ngak eding qo’lidin.

Bir chog’ neki lutf etib aroda,

Solib edi bo’ynunga qiloda⁽¹⁹⁾.

Jonim bo’lsun taning iisori,

Bag’rim bo’lsun tishing figori.

Yorab, falak aylaboi g’amnng raf’,

Bo’lsun bori za’fu mehnating daf’

Ham burnodin emdi chustroq bo’l,

Ham tozau tandurustroq bo’l.

Ul dam yana bo’lsa baxt hamdam,

Bo’lsang yana ul eshikka mahram.

Yotlig’ sifatini tutmag’aysen,

Men xastani ham unutmag’aysep.

Jonim olib ul taraf guzor et,

Tufrog’ig’a ko’yining nisor et.

Itlar bila aylasang taku po’y.

Mendin borining qoshida yuz qo’y.

Ko’yida so’ngak g’izo qilur dam,

Yod et bu zaif jismini ham.

Gar toliu baxt yor topsang,

Jonon haramig’a bor topsang,

Bor ahli qovub ul ostondin,

Kimsa seni «chiq!» demasa oidin.

Tun bo’lsau ul haram panohing,

Dahlezi ichinda takyagohing.

Yotib engaking ilikka qo’ysang,

Tumshug’ung o’shul eshikka qo’ysang.

Mendin ul eshikni o’p nihoni,

Yo’q o’ylaki kimsa bilgay oni».

Og’zig’a ko’zini surtubon ko’p,

Dediki: «Ayog’i tufrog’in o’p.

Ikkisini tirnog’ing bila o’y,

Bir erdaki ul ayog’ bosar qo’y».

Bu nuktalar ul qilib shumora,

O’tkunchilar aylabon nazora.

Har kim tanib oni zor yig’lab,

G’am ko’nglin etib figor yig’lab.

Tonimag’on anlabon tahayyur,

Ahvolig’a yo’l topib tag’ayyur.

Ko’ngli kuyub o’yla mojarodin,

Bir so’xta so’rdi ul arodin:

«Key ishq o’ti ichra axgar o’lg’on,

Ne axgarkim, samandar⁽²⁰⁾ o’lg’on.

Bu o’t bila paykaringga tarkib.

Bu o’t bila xilqatingga tartib.

Zoting bo’lub o’t bila sirishta,

Tong po’q dssalar seni farishta.

Ham keldi farishtavash sifoting,

Ham bo’ldi malak sifot zoting.

Munchaki topib sen itga ulfat,

It birla malak aro ne nisbat?

Har uydaki bo’lsa itga manzil,

Bo’lmas malak ul uy ichra nozil?.

Nevchun arongizdadur masofat,

Chun bor ul ikov aro munofot?»

Majnun dedi yig’labon chekib oh:

«Ken ishqdin o’lmogon sen ogoh!

Yo’q, seni malak desam g’aribi

Kim, yo’q sanga ishqdin nasibi.

Msndekni erur malak demak rev.

Kim, ko’rsa meni qiroq tutar dev.

Ishq o’rtadi ul sifat vujudum

Kim, buldi nabud barcha budum.

Ul o’t aro aylasang taammul

Topqung badanimni to’dai kul.

Ne tong agar it xirom qilsa.

To’da kul aro maqom qilsa?

Har itgaki etsa bir jarohat,

Kuldin stnshur tanig’a rohat.

Bu ptppng erur jarohati ko’p,

Demak bo’lmas kul ustidin qo’p.

Yo’q, yo’qki, emastur itlik anda,

Itlik manga xatm erur jahonda.

It men, men, ulusqa or men, men,

Boshdin ayog’i figor men, men!

Ko’p zaxm tanimni urdi barham,

Ul keldi bu zaxmlarg’a marham

Kim, bo’lsa taiida ko’p figori,

Har zaxmdin o’lsa iztirori,

Kim marham ila davosi qilsa,

Jonin ne ajab fidosi kilsa?

Bo’lsa edi menda yuz tuman jon,

Bir toimag’ay erdi bu badan jon.

Borin anga zor qilg’ay erdim,

Yo’lig’a nisor qilg’ay erdim».

Bu erdi fasonavu fusuni

Kim, qildi yana g’ulu jununi.

Yodig’a chu kirdi vahshiyi dasht,

Qilmoq kiniku qulon bila gasht.

Ul itning ayog’-iligin o’pti.

Naxjir azimatig’a⁽²¹⁾ qo’pti.

Bo’ldi yana soyiri biyobon,

Ma’nuslarin⁽²²⁾ tilay shitobon.

Ul lahzaki Zand bo’ldi qosid.

Layli sari topibon maqosid.

Hay ichida chun qaror topti,

Xilvatda ul oyg’a bor topti.

Ul pardalar ichra g’uncha kirdor.

Bu tashqari bo’ldi anga sirdor.

Nekim bilib erdi yoridin so’z,

Devonai beqaroridin so’z.

Ko’rguzdi demakda ehtimomin,

Arz ayladi olida tamomin.

Layli chu aping so’zin eshitti,

Ko’ngli temurin dami eritti.

Joni aro andog’ o’t tutoshti

Kim, dudi aiing boshidin oshti.

Gisusimu erdi anbarolud,

Ye chiqmish edi boshig’a ul dud?

Gisu kibi pechu tob topti,

Tob ichra o’zin xarob topti.

Yuz uzr ila Zayd sori boqib,

Hasrat suyi ko’zloridin oqib:

«Key tan aro jon berib kaloming,

Jismimg’a ravon berib payoming!

Jon dardig’a chorako’sh sen sen,

Odam demayin, surush⁽²³⁾ sen sen».

Ko’p uzr qilib so’ziga payvand,

Naqdina base topib kiromand,

Tashqari yibordikim: «Muni ol,

Oz erdi qoshimda naqd filhol.

Uzrungni bu nav’ qo’lmog’umdur,

Yuz munchag’a qoni o’lmog’umdur,

Bo’lg’aymuki lutf ila vafodin,

Bir ruq’a bu zor mubtalodin

Devonavashim sori etursang,

Ham munda javobini ketursang?»

Zayd etmadi dilsitong’a minnat,

Dediki: «Erur bu jong’a minnat.

Bot bo’lki harif muntazirdur,

Bu amrda maks bas muzirdur»⁽²⁴⁾.

Layli tilabon davotu xoma,

Filhol muharrar etti noma.

El anglaridin ichida yuz biym,

Qosidg’a pihoni etti taslim.

Qosid olib o’ldi dashtpaymo,

Ul ergakim, ul g’arib shaydo.

Ish kayfiyatin solib arog’a.

Topshurdi bitikni benavog’a.

Ne erkanini chu bildi Majnun,

Za’f etganidin yiqildi Majnun.

Jismig’aki erga past tushti,

Choma kibi yuz shikast tushti.

Ul nomag’a chun kushod berdi,

Mazmuni o’qur zamon bu erdi.

Laylining «laylatul-badr»dek safha bayozida «laylatul-qadr»dek nomasi savodin Majnun o’qub, og’zi visol shaxdidin shirin bo’lg’onda komig’a zanbur nishi sonchilg’oni va zanbur nishidek xoma no’gin tez etib javobida kog’az tabaqini shaxdolud qilg’oni⁽¹⁾.

«Ul tengri oti bila bu manshur

Kim, berdi ko’ngulga ishqdin nur.

Urg’och mayi ishqning salosi,

Odamg’a etishti ibtilosi.

Bir jur’aki chekti ul jigarxun,

Mast o’ldi, ne mast balki majnun.

Ul may bila kimgakim berib bahr,

Talx etti firoqdin qotib zahr.

Berganga muforaqat balosin,

Yetkurdi muvosalat shifosin⁽²⁾.

Bulbulniki qildi zoru g’amnok,

Gul ko’nglagini ham ayladi chok.

Parvona gudozu so’zi andin,

Ut sham’g’a dog’i ro’zi andin».

Chun bo’yla sochib base javohir,

Andin so’ng etib bu nukta zohir

Kim, «Ushbu raqamki naqshi Chindur,

Bir xastag’a bir shikastadindur.

Ya’ni meni zoru mubtalodin,

Sangaki qutulmading balodin.

Ey ishq o’tida xasim nechuksen,

Ey bedilu bekasim nechuksen!

Ey bo’lg’ali ishqim ichra madhush,

Bir jur’ai vasl qilmag’on no’sh!

Ey furqatim ichra gar yog’ib tosh,

Ming tosh ebon yashurmayin bosh!

Ey hajrim o’tida gar bo’lub kul,

Har shu’la ko’runubon anga gul!

Ey xori g’amimni jong’a urg’on,

Gulbongin aning jahong’a urg’on!

Ey silsilai junun elingda,

Dad quyrug’idin rasap belingda⁽³⁾.

Holing nedurur firoqim ichra?

Fikring nedur ishtiyoqim ichra?

Sochingga yopushsa xoru xoshok,

Kim tortar ekin birin-birin pok?

Farqingki emish qush oshyoii,

Kim urkutur erkip andin oni?

Boshingki sipshr ushotti darham,

Kim bog’lar ekin alarg’a marham?

O’ltursa yuzungga gardu xori,

Kim aritur erkin oni bori?

Jismingki qonasa g’am toshidin,

Kim yur ekin oni ko’z yoshidin?

Xoriki kafingg’a borur erkin,

Kirpik bila kim chiqorur erkin?

Hajr o’ti taningni kuydurur chog’.

Kim sochar ekin ul o’tqa tufrog’?

Qum uzra yiqilsa jismi zoring,

Kim bor ekin anda g’amgusoring?

Haryon yugururda zoru bekas,

Soyang sanga hamrah erkinu bas.

Tog’ ichida issig’ o’lsa ma’lum,

Soya qilur erknya ustunga bum,

Vayronada muhlik o’lsa anduh,

Cho’g’z aylar ekin boshing uza «dux».

Hijron tuni joning olsa bebok.

Subh aylar ekin sanga yaqo chok.

G’am za’fida dasht uzra yotsang,

Qum bistar ekin ayog’ uzotsang.

Tun boshinga vahsh o’lur ekin jam’,

Olingda bo’ri ko’zi ekin sham’.

Qon yutqali istasang piyola,

Topilmas ekin magarki lola.

Ulturur ekin chibin qoshingg’a.

Evrulur ekin quyun boshingg’a.

Ey kosh sipehri tnyra apjum,

Bergay manga dog’i ul tana’um⁽⁴⁾

Kim, tunu-kun o’lg’amen rafiqing,

Yo’lsiz yugururda hamtariqing.

Sen bo’lsangu men jahonda mavjud,

Bo’lsa yana koinot nobud.

Gah sobitu, gah jahonda sayyor.

Yo’q dahr diyori nchra dayyor.

Dilxoh ila ikkimiz maoshi,

Onini visol betahoshi⁽⁵⁾.

Ma’man badanimg’a qo’ynung o’lsa,

Maskan iligimga bo’ypung o’lsa.

Gah egnima takya qilsa boshing,

Tavqi zaqanimda bo’lsa qoshing.

Gah yuzuma tutsa yuzung orom,

Og’ziigga etursa lablarim kom.

Yetsa tannma tilarda voya.

Hamxobalig’ing nechukki soya.

Naylanki sipehri harza novard

Qitdi bu muroddin meni fard.

Sening nechakim g’amingg’a yo’q mahl,

Chun er kishisen bu sahl erur, sahl

Har sori uray desang takingni,

Tutquchi tikandur etatingni.

Etok dag’i poybanding ermas,

Davri zihi ham kamanding ermas.

Miskin meni zoru poybasta,

Yo’q, yo’qki, zaifi poshikasta.

Ne mayli sukun, pe xaddi raftor,

Yuz qaydi balo aro giriftor.

Bo’lmoq yuz alam uyida mahbus,

Biryon, yana biryon o’ldi nomus.

Er majlisi ichra roh erur zeb,

Xotun kishiga saloh erur zeb.

Bu mehnati ishq pech-darpech,

Nomus chu ketti barchasi hech.

Pardasini g’uncha aylasa chok,

Barbod etar oni charxi bebok.

Sensizki g’amim dami kam ermas,

Sendin gar emas ko’p, oz ham ermas.

Sen tortibon ohi otasholud,

Men o’t yoqibon chiqormayin dud.

Har necha g’amimdin oh chekting,

Navfal bilakim sipoh chekting.

Xaylim yuziga balo urub koj,

Ahlu hashamimg’a biymi toroj.

Istab ato ham haloki jonim,

To’kmak tilabon er uzra qonim.

Men muncha baliyat ichra xushdil

Kim, yorg’a kom bo’lsa hosil.

Gar voqea juz halok emasdur,

Yuz muncha ham o’lsa bok emasdur.

Mundog’ dag’i dedilar fasona

Kim, Navfal ila bo’lub yagona.

Chun hujlasi sori ko’z solibsen,

Qo’lmoqqa qizini so’z solibsen.

Bo’lsun sanga baxt yoru yovar,

Billah manga tushmadi bu bovar.

Bo’lsa dag’i chun sanga erur kom,

Ne kom santa, manga erur kom.

Bog’ ichra qo’yub qadamni bir kun

So’rmish edim ul sanamni bir kun.

Ham xo’bu, ham elga mehribondur,

Necha desa yaxshig’ina jondur.

Yovar sanga haq taborak o’lsui,

Bu xayr ishing muborak o’lsun.

Bo’lsang necha oning ila xurram,

Yod ayla gahi bu xastani ham.

Insofg’a ham kanora tutma,

Bizni dag’i bpr yo’li unutma.

Majnun o’qug’uncha bo’yla noma,

Za’f etti tani misoli xoma.

Zayd olig’a har zamon qo’yub bosh,

Arz ayladi sayldek to’kub yosh:

«Key chok yurakka chora andesh,

Marham aro yoshurub base nesh.

Bu nomaki jonni qildi betob

Yozmoqqa javob yo’qtur asbob»,

Zayd aylab edi borin murattab,

Kog’az dag’i xomau murakkab.

Qo’ydi borisin qoshig’a bir-bir,

Ul qildi javobi noma tahrir,

Zayd oldiyu yo’lg’a xez soldi,

Har lahza qadamni tez soldi.

Po’yada sabaq berib sabog’a,

Topshurdi bitikni dilrabog’a.

Xilvatg’a kirib ochib sumanbar,

Ko’rdi suman uzra gardi anbar.

Chun soldi savodig’a pazar tez,

Bu nav’ bo’lub edi guharrez.

Majnunning ko’z qarosi va kirpik xomasi bila jon safhasida yozg’on ko’ngli shurhalari sharhin Layli o’qub ishq ittihodi iqtizosi aning ko’ngli jarohatlarin munung ham ko’nglin og’ritqoni va aning talxkom bo’lg’onidin munung dog’i komin ochitqoni⁽¹⁾.

«Ul tengri oti bila bu noma

Kim, ishq elidin ko’tardi xoma.

Fardiki yo’q avval ibtidosi

Hayyiki yo’q oxir intihosi.

Tog’ balchig’i uzra jola urg’on,

Qum tufrog’i uzra mola urg’on.

Har kimniki aylabon parpro’y,

Ta’n aylagan anga odatu xo’y.

Hajr emgokini qatig’ yaratqon.

G’am sharbatini achig’ yaratqon.

Ishq o’tig’a kimni kuydurub chum,

Ma’shuqig’a bermagan tarahhum.

Qilg’on necha oshiq o’lsa noshod,

Ma’shuqlug’ iqtizosi bedod.

Oshiq ichi yuz ming o’lsa parkand,

Ma’shuqni qilmay anga xursand.

Ma’shuqqakim esib nasimi,

Oshiq ichiga solib jahimi!».

Chun bo’yla bo’lub fasona pardoz,

Andin so’ng etib bu nukta og’oz

Kim, «Ushbu g’amu alam bayoni,

Jon safhasida bog’ir nishoni.

Mendinki ichim g’amingda qondur,

Sangaki g’aming tanimda jondur.

Ya’ni: bu junun fasonasidin,

Rasvoliq o’ti zabonasidin

Gulruxlar arosida parig’a,

Anjum aro mehri xovarng’a.

Ne haddim ila duo degaymen,

Yuz madh bila saio degaymen?

Madhing degali dag’i qoni til?

Bo’lsa de olurmu ham oni til?

Kun vasfini qilmoq oshkoro,

Xuffosh tiliga qayda yoro?

Har nechaki chekti tilni savsan.

Gul vasfida keldi lolu alkan.

Har necha bu nav’do’r nazirim,

Yo’q bir necha nuktadin guzirim;

Ey kishvari husn podshohi,

Husn ahli bu kishvaring sipohi:

Ey nozu karashma bog’ida vard,

Ne vard, bahori nozparvard.

Ey lutf jahonining bahori,

Yuzung bu bahor lolazori.

Bo’lg’onda sahar eli gulafshon,

Zulfungnimu aylamas parishon?

Mashshota⁽²⁾ qilurda vusmani pok.

Qoshingnimu aylamas girehnok?

Sarmast ko’zungki erdi bemor.

Sog’ o’lmogi bo’ldimu padidor?

Ruxsoring o’tida xoli hindu,

Uzidek uluoni kuydururmu?

Gulbarg uza sunbulung tushub

Qil yanglig’ urarmu o’t aro pech.

Yuzung xayiyu soching tanobi,

Bormu ul ikovning obu tobi.

Og’zingki adamda bor edi gum,

Aylarmu ayon ani takallum.

Qadding qilibon havoyi raftor,

Aylarmu jahon elin giriftor?

Noz uyqusidin ocharmusen ko’z,

Yuz noz ila elga dermusen so’z?

Ko’yungdaki yo’q mening kibi xas,

Xasdin dag’i qadr ichinda vopas⁽³⁾.

Bu ermish irodai ilohiy

Kim, sirrini bilmas el kamohi

Kim, ko’zki o’yulg’ay erdi, ey kosh,

Ne ko’zki, kesilgay erdi bu bosh.

Ul orazi dilrabog’a tushgay,

Jon birla ko’ngul balog’a tushgay,

Fikr etsam edi bu nav’ o’zumni

Ko’r etgay edim iki ko’zumni.

Men kim edimu bu dardi jovid,

Zarra boshida havoyi xurshed.

Bexost yuzunga bir nigohim.

Tushganga mening «edur gunohim

Kim, muncha kelib balo boshimg’a,

Yuz dardu balo qaro boshimga.

Devona bo’lub chiqib jahondin,

Ovora diyoru xonumondin.

Har kun vatanim bir o’zga vodi

Har tun yana bir daman savodi.

Qum nat’i bo’lub mening saririm,

Kun qursi bo’lub mening fatirim

Ot manga jibol qullasidin,

To’n manga samum hullasidin.

Gah yoru musohibim dadu-dom,

Gah tutmay alar bila ham orom.

Dasht uzra chu vahshatim topib tul,

G’am topib vahsh, bal qochib g’ul.

Hayratda vuxush vahshatimdin,

Mehnatda tuyur mehnatimdin⁽⁴⁾.

Aiduhu balo gumondin ortuq,

Za’f onchaki bo’lmas ondin ortuq

Bir tavri adam bo’lub manga jism

Kim, anga vujud beribon ism.

Bu za’f bila chu po’ya qilib,

Urgamchi tanobidin yiqilib.

Ko’ksumniki tig’i hajr etib chok,

Kirib hasharot ichimga bebok.

Ko’ksum ichida chibin solib sho’r,

Ko’zum uyida vatan qilib mo’r.

Bu nav’ qotig’lig’u iriklik,

Yodingdin o’lub manga tiriklik.

Bu damki guharnisor xomang,

Tahrir etibon etishti nomang.

Alfozin o’qurda ruh toptim,

Har harfida yuz futuh toptim.

Lekin iki so’z edi muharrar

Kim jonima soldi o’t muqarrar.

Avvalki nazarga bo’ldi ma’lum,

Navfal ishi bo’lmish erdi marqum

Kim, «Tortib ikov sipohi hunrez,

Haylim sari tig’ chektingiz tez».

Alloh-alloh bu ne balodur,

Kim rishtani derki ajdahodur.

Pashsha kimu pillik xayoli,

Yo mo’rg’a sherlik majoli.

Bu mundoq edikim: ul sipahbad,

Yetganda manga sipah edi dad⁽⁵⁾.

Bilgach g’ami notavonlig’imni,

Ishqing aro xasta jonlig’imni.

Bo’lmish iafase qoshimda sokin,

So’zlar dag’i demish ulcha mumkin.

Men birdam o’zumdamen, dami yo’q,

Mundin ajab elga olami yo’q.

So’z ichra chu ko’rdum iztirobin,

Bilmon ne dedim aning javobin.

Ul oldi meniyu uyga ketti,

Ul erga etishti ishki etti.

Chun kinavu qatlin angladim rost,

Qildim neki mumkin erdi darxost,

Kim qinig’a soldi xanjari kin,

Tutti yonibon uyida taskin.

Bo’lgonda fusun qilurga hamdam,

Uylanmak ishin dedi ekin x.am.

Ne angladim aylagan xitobin,

Ne oniki, ne dedim javobin.

Ko’nglumdin o’lub ham erdi barbod,

Nomang o’qug’ondin ayladim yod.

Qilmoq manga mundoq ishni mansub,

Tutg’aymu muruvvat ahli mahsub?

Men muncha balo chskib vafoda,

Sen bo’yla xayolu muddaoda.

Nekim bitiding nechuk qilay rad,

Ne qilsa qilur kim o’lsa bexud⁽⁶⁾.

G’avg’oyi junung’a mubtalomen,

Boshtin-ayog’img’acha xatomen.

Nomangg’a fido ko’ng’ul, ko’zum ham,

Lekin sanga bor bir so’zum ham:

Navfal so’zikim qilib eding zabt.

Mendin emas erdi voqe’ ul xabt⁽⁷⁾.

Ul ishqu jupundin o’ldi hodis,

Sen ishq bila junung’a bois.

Uylaimak ishiki nisbat etding,

Bizga o’z ishingni tuhmat etding

Kim, Ibni Salom etib xayoling,

Balkim tama’ aylabon visoling.

Ko’nglini, atong qilib tarozi,

Bo’lmish ne ul istaganga rozi.

Sen rozi erur, emasni bilmon,

Bilmas nima tuhmatiii qilmon.

Hay, hay, ne fasonalar bo’lur bu,

Xorij ne taronalar bo’lur bu?

Go’yo savdo yo’lumni urdi,

Hushumni junun eli sovurdi.

Chun so’zda shuur emas shiorim,

Yo’q harza demakda ixtisrim.

Devonamen, ey pari sifat hur,

Ma’zurdur ulki tutsa ma’zur.

Bo’ldum chu sening g’amingda nobud,

Nobudg’a nukta qayda mavjud?

Yo’qning neki so’z bo’lur xitobi,

Tutmoq kerak oni yo’q hisobi.

Yo’qluq manga gar bo’lubturur yo’l,

Sen bor bo’lu bu yo’qqa yor o’l.

Iqbol ila baxt yoring o’lsun,

Jonlar naqdi nisoring o’lsun».

Maktub o’qug’uncha sho’xi marg’ub,

Ko’p topti shikan nechukki maktub.

Har bir so’zi ichra fikr etib kech,

Ko’p urdi o’ziga nomadek pech.

Insofg’a chunki daxl berdi,

O’z so’zlarining javobi erdi.

O’z nomasidin bo’lub mushavvash,

Bu noma zamirini qilib xush.

Ta’viz etib ul savodi mavzun,

Oning bitigin nechukki Majnun⁽⁸⁾.

Ey qosidi nomabar xabar ne,

Degil sanga ravshan o’lsa harne.

Bir so’z bila dardima davo ber,

Nomang bor esa, chiqor manga ber!

Majnunning atosi devboddek dasht atrofig’a evrulub o’z devona nihodin sargashtalikda toimog’i va junun dashti qaroqchilari hardam aning hushi korvoni xaylin savdo sipohig’a asir etgondin g’arib holot mulohaza qilg’oni va nasoyih hush dorusi bila ani lahzai o’ziga kelturgoni va o’zi bila uyiga etkurgoni⁽¹⁾.

Bu nomani ulki qildi marqum,

Afsonani bo’yla etti ma’lum

Kim, telbai benavo atosi,

Yuz g’ussag’a mubtalo anosi.

Chun muddati o’g’lidin edi fard,

Ko’nglini jarohat aylabon dard.

G’olib bo’lub anga ishtiyoqi,

Sahro sori tushti ittifoqi

Kim, topsa fig’onu zor qilg’ay

Shoyadki ichiga kor qilg’ay.

Afg’onig’a mulhaq aylabon pand,

Shoyad ani aylagay zabonband⁽²⁾.

Yuz nuktaga tilni qoyil etgay,

Shoyad ani uyga moyil etgay.

Ruhin qilib ul umed toza,

Har sori surar edi jamoza⁽³⁾.

Chun necha kun ul talabda chopti,

Oxir ani bir buzug’da topti.

Xushroq buzug’ anga xonumondin,

Lekin o’zi ko’p buzug’roq ondin.

Oshuftalig’i gumondin ortug’,

Ne kelsa gumong’a ondin ortug’.

Gahi tutub o’lturur zdi mo’r,

Gah tufroq ila yasar edi go’r.

Gah shug’li kesak toshurga ta’jil,

Yasar edi ul kesak bila mil⁽⁴⁾.

Gah sochar edi boshig’a tufrog’,

Gah tish bila olur edi tirnog’.

Gah tomg’a qo’pub minar edi chust,

Har sori ayog’larin etib rust.

Chimdir edi englarini har dam,

Chaynar edi englarini har dam⁽⁵⁾.

Gah cho’g’z bila navoda hamdard,

Gah bum yuzidin oritib gard.

Ham cho’g’z qo’nub qo’lida gustox,

Ham bum boshig’a surtubon shox.

Tom uzra pe xatki cheksa nogoh,

Ul xat kelib ixtiyorsiz «oh».

Boshig’aki urdi zaxm gardun,

Boshi tukidin adadda afzun.

Qonlig’ ko’zida tikan bila cho’p,

Kipriklaridin hisob aro ko’p.

Ko’rgach atosi bu nav’ holot,

Hayrat aii qildi o’rnida mot.

Dediki: «Nedin, misol ekin bu,

Subhonalloh, ne hol ekip bu?

Kim ko’rdi bu nav’ odamizod,

Kim, bermagay o’yla odami yod».

Har nechaki sa’b edi bu surat,

Gom urdi aning sori zarurat.

Ko’rgach atospi kanora tutti,

Go’yo atolig’ haqin unutti.

Yig’lab atosi yaqo qilib chok,

Bunyod etti haziiu g’amnok:

«Key yuz yaralig bog’irg’a pora,

Mendin iega aylading kanora».

Majnun atosi ekanni bildi,

Oh urdiyu olig’a yiqildi.

Boshii ko’tarib quchub atosi,

Jonin tilab anlamak fidosi.

Chirmashtilar o’nla chustu mahkam,

Bir jins iki harf o’lsa mudg’am.

Bir lahza yig’idin erdi oshub,

Hijron achig’ndin erdi oshub.

Oshublari chu topti taskin,

Bunyod etib ul zaifi miskip

Dedikim: «Ayo ramida farzand!

Payvapd bog’irg’a, balki parkand.

Ko’ksum yarasini so’kma muncha,

Bag’rimni qonini to’kma muncha.

Sening taning o’lsa yora g’amdin,

Mening jig’arim bo’lur alamdin.

Bir dam jigarimg’a qilma kovish,

Ko’rgilki pe nav’ etar tarovish.

Ul lahzaki yo’q edi nishoning,

Qonim aro muzmar erdi qoning.

Aylab tilaringni muddaolar,

Sadqa beribu qilib duolar.

Och to’yg’azibon yalangni yoptim,

O’ldum deganimda seni topdim.

Uch-to’rt yoshingg’a tegru payvast,

G’am qolmadi bermagan manga dast.

Sen qatrai sutdin olg’ucha kom,

Yuz qatrai qon qilib men oshom.

Aylab toboningni chun tikan resh,

Mening jigarimga sanchilib nesh.

To ilmu-adabni kom qilding,

Maktab tarafi xirom qilding.

G’ofil bo’lman ishingda gamdin,

Borur-kslurungda bpr qadamdin

Qim, fazlu-kamol yoring o’lg’ay,

Ilmu-hunar ixtiyoring o’lg’ay,

Qilgonda tanim raxil yodin,

Yetsa manga charxi bsvafodin.

Ul isho’i ato-anomg’a etti,

Bir, bir apdoqki barcha ketti⁽⁶⁾.

Sen bo’lgasen ul zamon qoshimda,

Gahi oyog’imda, gah boshimda.

Ruh etgan ila tannmni mahjur,

Chun sham’i hayotim o’lsa benur.

Rishta kibi pechu tobing o’lg’ay,

Parvonadek iztirobing o’lg’ay.

Sen umrg’a bo’lg’asen vasilam,

Sendin yorug’ay yana qabilam.

Gar nuridan o’lsa sham’ mahjur,

Mash’al solg’ay qabilag’a nur.

Gum bo’lmag’ay el nchinda otim,

Begonag’a kolmag’ay jnxotim.

Yiqqon neki maxzani hisori.

Bo’lg’ay paqdnm qo’lungda bori.

Yel hujlama solmag’ay guzar tez.

Kimsa hashamim sori nazar tez.

Ruhum bo’lubop xalaf bpla shod,

Qolg’ay bori qavmu xaylnm obod.

Emdiki bu ish kopshmg’a keldn,

Harneki dsdim boshimg’a keldi.

Subhimg’a etishti shomi mehnat,

Shomimga yuz urdi subhi riqlat.

To’sh-to’shdin nchimga qo’ydi yuz g’am,

Bu bir g’amu ssndin o’ldi yuz g’am.

Sham’img’aki zulmat o’ldi xodis,

Ohing bo’lub o’chmagiga bois.

Jon qushi tilab ucharni har dam,

Faryoding anga yana berib ram.

Ishq ichra tusharga joni zoring,

Bildukki po’q erdi ixtiyoring.

Har amrki bo’lsa g’oyati bor,

Har mahlakaning nihoyati bor.

Ishq ahli jahoida ko’rmadukmu?

Bu vodi aro yugurmadukmu?

Bo’lmoq bu sifat bir ishda mag’lub.

Ahli xirad olida emas xo’b.

O’t ichraki tushti benavoyi,

Chiqti agar urdi dastu poyi.

Tolpinsa chiqar g’ariq yumkin,

Tolpinmasa o’lmoyin ne mumkin.

Sen ham bu baloda qolma mundoq,

Bir yo’li o’zungni solma mundoq.

Tushsa qadahi billur aro mo’r,

Tadbir kerak chiqorg’a yo’q zo’r.

Har dardki haq kishiga berdi,

Ham haqdin aning davosi erdi.

Haqkim sanga soldi bu baloni,

Ojiz emas etgali davoni.

Bu dag’dag’adin kanora ista,

Har fikr ila o’lsa chora ista.

Bir yo’li agar gumon emastur,

Tadrij ila ham yomon emastur.

Tadrij ila tifl o’lur xiradmand,

Sokinlik ila qamish bo’lur qand⁽⁷⁾.

Yuz yil kishi umr agar tilar bil

Kim, sabr kerakdur anga yuz yil,

Kim etsa manora uchi voya

Birdur chiqaru tusharda poya.

Chiqmoqlig’ida agar kerak mahl,

Lekii tushari base erur sahl.

Sen dog’i bu ergakim etibsen,

Tadrij ila yo’lni qat’ etibsen⁽⁸⁾.

Yonmoqqa ham o’ldung ersa moyil,

Kelganchadurur yo’lungda manzil.

Yen emdiki raxna basta ermas,

Mundoq safaring xujasta ermas.

Men bo’yla hazipu zor sensiz.

Onang dag’i beqaror sensiz.

Oqshomdin tongg’a joni mahzun,

Tongdin oqshomg’a ashki gulgun.

«O’g’lum» deru ul sifat chekar voy

Kim, charx o’qining qadin qilur yoy

«Bo’tam» debon aylar ul sifat pech

Kim, qolmas ruhidin asar hech.

Yig’lab urar o’yla tosh uza bosh

Kim, qolur alamda boshidin tosh.

Bu o’t chu dimog’in etti mahrur,

Oq sochi sochar yuziga kofur.

Bilmish chekariigni ko’hi anduh,

Anduhi bo’lubdur o’ylakim ko’h.

Tufroqqa yiqilmog’ing chu bilmish,

Tufroq uza ul dag’i yiqilmish.

Sensiz zrur o’yla dardu g’amlik

Kim, qolmishdur bir-ikki damliq.

Men bo’ylavu ul zaif bo’yla,

Kel ikkalamizga chora ayla!

Ummedi hayotimiz ketibdur,

Ohangi rahilimiz etibdur.

Begonani uy sori yovutma,

Urnungki qiziqdurur sovutma.

Biz ikki sening g’amingdin o’lsak,

Sen o’lmay motamingdin o’lsak.

Bu ishta haq aylasa xitobing,

Fikr etki, ne bo’lg’usi javobing?»

Surdi chu atosi bo’yla afsun,

Yig’lab oyog’ig’a tushti Majnun.

Kirpik bila chun yo’lin supurdi,

Posuxda bu nav’ nukta surdi:⁽⁹⁾

«Key xayling eshigi qiblagohim,

Darding o’tini yorutqay ohim.

Har choraki sen qilib taxayyul,

Ko’nglum o’ti xirmanin qilib kul,

Har sabrki sen topib nihoni,

Ashkim seli oqizib oni.

Bu necha takallumiki surdung,

Kuygan ko’ngul o’tig’a su urdung.

Yo’q, yo’qki qo’yarg’a dog’ uza dog’,

O’t yoqdingu kuydung ustiga yog’.

Nutqung neki ayladi raqamzad,

Ayturg’a javob yo’q manga had.

Hukmung manga orzuyi jondur.

Boshimg’a bu hukm ham ravondur.

Olingda ne so’z de olg’amen cho’q,

Gar bo’lsa javobim ul dag’i yo’q.

Lekin sanga bu emas nihoni

Kim, bo’yla qazoyi osmoniy,

Kim tori o’lub bu notavong’a,

Rasvo qildi bori jahong’a.

Bu nav’ balo bo’lurg’a jori,

Bo’lmas kishining o’z ixtiyori.

Ishq o’tiki bir sharora ondin,

To’fon qo’porur bori jahondin.

Yuz shu’lani maskanimg’a urdi,

Ming barqni xirmanimg’a urdi.

Xirman sari tushsa bir sharora,

Kuymakdin emastur anga chora.

Ming barq tushursa ishqi bebok,

Netgay aning o’trusida xoshok.

Ne buyrug’ung o’lsa so’z demasmen,

Majnun menu lek Qays emasmen.

Sarviki sen aylading taammul,

Xas bo’ldiyu xas bu dam erur kul

Bu kulga magarki girdbodi,

Bergay yana sarvdek savodi.

Yetgandaki aylading nazora,

Ko’rdungki meni siyahsitora.

Yo’q mayli sukunu azmi raftor,

Ne mehnat aro edim giriftor.

Qochmoqlig’im erdi tonimasdin,

Balkim toniringg’a arzimasdin.

Dad har sori ketsa ketmak o’lmas,

Nasnosni odam etmak o’lmas⁽¹⁰⁾.

Bo’lmog’lig’ iting erur murodim,

Yo’q itcha o’zumga e’timodim.

It kimsaga bevafolig’ etmas,

Boshin olib o’zga sori ketmas.

Men iyasiga uzr qo’lg’on itmen,

Bu dashtda telba bo’lg’on itmen.

Mumkin esa telba it oyilmoq.

Yoxud anga e’timod qilmoq.

Sek dog’i meni xirad nihod et,

Har ishtaki qilsam e’timod et.

Uzrumni qoshingda qo’ldum oxir,

Har ishta maof bo’ldum oxir»,

Chun etti uzrining tamomin,

Tez urdi jamoza sori gomin.

Yeshti rasani jihozidan chust,

O’z bo’ynig’a bog’ladi ani rust⁽¹¹⁾.

Topshurdi rasan boshin atog’a,

Dedi: «Ne desang bu mubtalog’a,

Itmen iligingda bo’yni bog’liq»,

Deb qildi o’zini to’rt ayog’liq.

Yeshti ato bo’ynidin rasanni,

Azm etti havo qilib vatanni.

To tutti junun yo’lin Navoyi

Kim, bo’ldi vatang’a rahnamoyi.

Majnundek atosi dog’i yo’qtur,

Maskang’a havosi dog’i yo’qtur.

Navfalning Majnun qabilasi mehmonlig’idin uyiga borg’och, Majnun atosig’a mizbonliq qilg’oni va payvand rishtasi oralarida mahkam bo’lub, mehmon uyig’a kelguncha Majnun biyobong’a azm qilib, Layli shubonig’a yo’luqqoni va shubon itidek loba qilib, shubon ani qo’ylar arosida yashurg’oni va Laylini ko’rgach qurbon qo’yi bila Xo’tan oyuayranining yiqilmog’i va har qaysini bir vasila bila o’z qabilalarig’a eltmoqlari*.