​

باشلی‌بئل فاجیعه‌سی و یا باشلی‌بئل قیرغینی — کلبجر رایونونون ایشغالی زامانی ارمنی‌لر طرفیندنآذربایجانلی‌لارا قارشی تؤره‌دیلمیش قیرغین.[1][2]

فون

  ۱۹۹۳-جو ایلین آوریل آیی‌نین اوّل‌لرینده کلبجر رایونو ارمنی‌لر طرفیندن ایشغال اولوندو. بو زامان ۲ مینه یاخین اهالیسی اولان باشلی‌بئل کندی‌نین ۷۳ نفر ساکینی ائولرینی واختیندا ترک ائده بیلمه‌دیلر. آوریلین ۲-ده کند ساکین‌لری‌نین بیر قروپو موحاحصیره‌دن چیخماغا چالیشسالار دا، بونا نایل اولا بیلمه‌ییبلر. بو زامان ساکین‌لردن ۹ نفر یولدا قتله یئتیریلیب، ۵ نفر گیروو گؤتورولوب. دیگر ۶۲ نفر ایسه داغلارا چکیله‌رک کاهالارا سیغینماقلا اؤزلرینی قوروماغا چالیشیبلار.[1] 

قیرغین

  آما اونلار جمعی ۱۸ گون گیزلی یاشایا بیلدیلر. آوریلین ۱۸-ده ارمنی سیلاحلی بیرلشمه‌لری دینج ساکین‌لرین سیغیندیغی کاهالارین یئرینی آشکارلادیقدان سونرا اونلارین اوزرینه سیلاحلی هوجوما کئچدیلر. همین گئجه کنددن بیر قدر یوخاریدا یئرلشن "پوْرتدا"  کاهالارینا سیغینمیش ساکین‌لرین اوزرینه آمان‌سیز هوجوم زامانی دینج ساکین‌لردن ۱۴ نفر گیروو گؤتورولوب، ۱۸ نفر قتله یئتیریلیب.[1] ساغ قالان ۳۰ نفر ایسه سیغیناجاق یئرلرینی کندین اراضی‌سینده کی  دیگر کاهالارا دییشه‌رک موحاصیره حیاتینی داوام ائتدیریب. اونلار ۱۱۳ گوندن سونرا – ژوئن‌ین ۱۷-ده سیغیناجاغی ترک ائده‌رک یالنیز گئجه‌لر حرکت ائتمکله گیزلی داغ یوللاری واسیطه‌سیله ارمنیستان اوردوسونون موحاصیره‌سیندن چیخا بیلیبلر. ۹۳ یاشلی علعسگر کاظموف ایسه دوغما کندینی ترک ائتمه‌یه‌رک سیغیناجاقدا موحاصیره حیاتینی داوام ائتدیریب.[2]

​ 

شوشانین داغلاری باشی دومانلی

شوشانین داغلاری باشی دومانلی — خواننده خان شوشینسکی‌نین شوشا شهرینه حصر ائتدیگی وطنپرور آذربایجان خالق ماهنیسی، اثرده شهر گؤزل قیزلا موقاییسه ائدیلیر. تار و کامانچانین موشاییعتی ایله موغام اوسلوبوندا ایفا اولونور. 

  تاریخی

  ماهنینی 20. عصرده یاشامیش آذربایجانلی خواننده خان شوشینسکی یازیب. ماهنی قرامافون والینا یازیلارکن بیلدیریلمیشدی کی، ماهنی‌دا  "دومان "  و  "‌اؤلورم‌"  کیمی چوخلو کدرلی سؤزلر وار، خواننده جاوابیندا شوشانین دومانلی داغ زیروه‌لریندن بیرینه ایشاره ائده‌رک، سؤیله‌دی کی، داغلارین زیروه‌لری ائله دومانلی اولمالی‌دیر،  "‌اؤلورم‌"  کلمه‌سی ایسه حقیقی اؤلمک معناسیندا دئییلمیر.[1] بونا باخمایاراق، شوشینسکی‌دن ماهنی سؤزلری‌نین دَییشدیریلمه‌سینی طلب ائده‌رک سؤیله‌دیلر کی، سووئت شوشا داغلاری‌نین باشی  "‌دومانلی‌"  اولا بیلمز، خواننده ایلک سطیری  "‌شوشانین داغلاری دئییل دومانلی‌"-یا دَییشدیره‌رک ماهنینی یازدی.[1][2] لاکین ماهنی ایندیکی گونوموزده ده اؤز ایلکین واریانتیندا ایفا اولونور. 

آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو

آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو —آذربایجاندا مارسین 31-ی آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو قئید ائدیلیر. آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی 200 ایل ارمنی‌لرین الی ایله موختلیف خالق‌لار طرفیندن آذربایجانلی‌لارا قارشی بیر غدار سیاست‌دیر. 

 تاریخی

آذربایجانلی‌لارا قارشی ایکی عصر داوام ائدن سوی‌قیریم دوشونولموش شکیلده گئنیش‌میقیاسلی قانلی آکسیا نتیجه‌سینده یوزلرله یاشاییش منطقه‌سینی یئرله-یکسان ائدیب، مینلرله آذربایجانلینی بؤیوک غدارلیقلا قتله یئتیرمیشلر. ارمنی‌لرین آذربایجانا قارشی اوزون ایل‌لر بویو آپاردیغی آردیجیل اتنیک تمیزله‌مه، سوی‌قیریم و تجاووزو نتیجه‌سینده مینلرله اینسان ائویندن-اوباسیندان دیدرگین دوشموشدور. 

سوی‌قیریم سیاستینی حیاتا کئچیرمک اوچون 15-19.عصرلر عرضینده اؤز دؤولت‌لرینه مالیک اولمایان ارمنی‌لر  "‌بؤیوک ائرمنیستان‌"  دؤولتینی یاراتماق اوچون روسیه‌نین ایمپریالیزم سیاستیندن آلت کیمی ایستیفاده ائتمیشدیلر.

آذربایجانین 19-20. عصرلرده باش وئرن بوتون فاجیعه‌لری تورپاق‌لاری‌نین ضبطی ایله موشاییعت اولوناراق، ارمنی‌لرین آذربایجانلی‌لارا قارشی دوشونولموش، پلانلی صورتده حیاتا کئچیردیگی سوی‌قیریمی سیاستی‌نین آیری-آیری مرحله‌لرینی تشکیل ائتمیشدیر. 

1813-1828-جی ایل‌لر روسیه ایله ایران آراسیندا گئدن ایکی موحاریبه‌نین ( 1804-1813، 1826-1828) سونوندا ایمضالانمیش گولوستان (12 اوکتوبر 1813-جو ایل) و تورکمن‌چای (10 فوریه 1828-جی ایل) موقاویله‌لری آذربایجان خالقی‌نین تاریخینده فاجیعه‌وی رول اوینامیش و آذربایجانین پارچالانماسینا گتیریب چیخارمیشدیر. آذربایجانین قوزئیی روسیه‌نین، گونئیی ایسه ایرانین ایداره‌چی‌لیگینه کئچمیشدیر.

​

ائرمنی‌‌لرین گونئی قافقازا کؤچورولمه‌سی و آذربایجان اراضی‌‌لرینه یئرلشدیریلمه‌سی

  ائرمنی‌‌لرین ایراندان، تورکیه‌دن و دیگر اراضی‌‌لردن پلانلی صورتده گونئی قافقازا کؤچورولمه‌سی پروسه‌سی، روسیه‌نین حیمایه‌‌‌سی آلتیندا ائرمنی دؤولتی‌نین یارادیلماسی، همچنین ائرمنی‌‌لرین ایران و تورکیه‌دن روسیه‌نین ایشغال ائتدیگی تورپاق‌لارا کؤچورولمه‌سی تصادوفی حادیثه  اولماییب، ائرمنی-روس موناسیبت‌لری‌نین قانوناویغون نتیجه سی ایدی کی، بو موناسیبت‌لرین اساسینی روس و ائرمنی تاریخی ادبیاتیندا تبلیغ ائدیلدیگی کیمی، یالنیز تیجارت علاقه‌‌لری دئییل، باشلیجا او‌لاراق شرقین موسلمان دؤولت‌لرینه، خوصوصیله تورکیه‌یه، 18. عصردن اعتیباراً ایسه هم ده آذربایجانا قارشی دوشمنچی‌لیک موناسیبتی تشکیل ائدیردی.[1]

....

بئله‌لیکله، گلمه ائرمنی‌‌لرین 19. عصرین بیرینجی یاریسیندا قوزئی آذربایجان تورپاق‌لاریندا، او جومله‌دن قاراباغدا کوتلوی شکیلده یئرلشدیریلمه‌سی آذربایجان خالقی‌نین گله‌جک فاجیعه‌لری‌نین باش وئره‌جگینه ال‌وئریشلی شراییط  یاراتماق مقصدی داشیمیشدیر.

قوندارما ائرمنی‌‌ سوی‌قیریمی:اساس‌سیز ایدیعالار     

  هر ایل دونیا ائرمنی‌‌‌لری و اونلاری دستکله‌ین‌لر، آوریل‌ین 24-ده تاریخده اولمایان و ائرمنی‌‌ یالان‌لاری اساسیندا گونده‌مه گتیریلن قوندارما سوی‌قیریمینی قئید ائتمگه حاضیرلاشیرلار. بو مقصدله غربده کی ، او جومله دن فرنسه و آمریکاداکی ائرمنی‌‌ لوبی‌سی اؤز حؤکومت‌لرینه موراجیعت ائده‌رک قوندارما سوی‌قیریمی‌نین تانینماسی اوچون موختلیف جهدلره باش وورورلار.   

قوندارما ائرمنی‌‌ سوی‌قیریمی 

  مسله‌نین بو طرفینه دیقتی جلب ائدن تانینمیش تورک تاریخچیسی کمال کارپات  " ائرمنی‌‌ مسله‌سی " ‌نین 19-جو یوزایل‌لیگین 70-جی ایل‌لرینده اورتایا چیخدیغینی خاطیرلادیب. کمال کارپاتین سؤزلرینه گؤره، 1877-1878-جی ایل‌لرده روس اوردولاری عوثمانلی تورپاق‌لاری اولان بو گونکو بولقاریستانا داخیل اولارکن اورادا مسیحی بولقارلاردان عیبارت دؤولت قورولماسی گونده‌مه گلدی. لاکین همین اراضی‌‌لرده مسیحی بولقارلارین موسلمان اهالیدن آز اولماسی نتیجه‌سینده بو نیتی حیاتا کئچیرمک اوچون تورکلرین آنادولویا کؤچورولمه‌سی، بیر حیصه‌سی‌نین ایسه محو ائدیلمه‌سی قرارا آلیندی. نتیجه ده 300 مین نفردن چوخ تورک قتله یئتیریلدی، 1 میلیوندان یوخاری موسلمانی ایسه یورد-یوواسیندان زورلا قووولدو. 

​ 

​

لاچین دهلیزی - 1992-جی ایلین مه‌‌ آییندا آذربایجان جومهوریتی‌ین اراضیسینده ائرمنی قووّه‌لری طرفیندن[۱]قاراباغین قوندارما  " داغلیق قاراباغ جومهوریتی "  ایلهائرمنیستان جومهوریتی آراسیندا آچیلان دهلیزدیر.   

  1994-جو ایلده قاراباغ ساواشی نین آتش‌کس راضیلاشماسیندان سونرا قوندارما داغلیق قاراباغ جومهوریتینظارتی آلتیندادیر. لاکین رسمی اولاراق آذربایجان جومهوریتی نین لاچین رایونونون بیر حیصه‌سی‌دیر. 

  بو دهلیزدن قوندارما داغلیق قاراباغ جومهوریتی ائرمنیستانابؤیوک میقداردا ارزاق و دیگر ماتریال‌لار کئچیریر. عوضینده ایسه ائرمنیستان جومهوریتی داغلیق قاراباغ جومهوریتیندن الکتریک آلیر.[۱]

نسل کشی خوجالی صفحه خونین تاریخ بشر

     نسل کشی خوجالی وحشتناکترین جنایت نسل کشی‌ می باشد که در طی جنگ اشغالگرانه ارمنستان بر علیه آذربایجان بر شهروندان عادی آذربایجان روا داشته شده است. 27 سال از این فاجعه خونبار که تداوم دویست سال سیاست پاکسازی قومی و نسل کشی نژادپرستان متجاوز ارمنی بر علیه ملتمان می‌باشد می‌گذرد. در شب گذر از 25 به 26 فوریه 1992 نیروهای مسلح ارمنستان به شهر خوجالی حمله‌ور شده، با پایمال کردن تمامی حقوق بین الملل، منجمله حقوق بشردوستانه بین‌المللی تجهیزات زرهی را وارد آنجا کرده، شهروندان عادی شهر را به طرزی وحشیانه تار و مار نمودند. از اهالی شهر که در محاصره نیروهای مسلح ارمنستان قرار گرفته بودند 613 نفر، منجمله 106 زن، 63 کودک و 70 سالخورده کشته شده، 487 شهروند عادی به شدت مجروح گشته و 1275 نفر نیز به گروگان گرفته شدند.

خوجالی فاجیعه‌سی

     یوردوموزن أن صفالی یئرینده خوجالی آدیندا شهر وار ایدی. ائرمنی جلّادلاری بو شهری یئرله یئکسان اتئدیلر. فئورالین 26-دا تاریخین یادداشیندا "خوجالی فاجیعه‌سی" یازیلدی. او گئجه یاندیریلان ائولرین توستوسو گؤیه قالخدی. آیاق یالین، باشی آچیق قیز-گلینلریمیز اؤلدورولدو. یوزلرله گوناهسیز کؤرپه گوللـه‌لندی. جاوانلاریمیز، قوجالاریمیز شهید اولدو.

     ائرمنی‌لرین تؤرتدیکلری وحشی‌لیکلری هئچ زامان اونوتمامالی‌ییق!

آنا دیلی 1- کیتابیندان