آذربایجانین میلی قهرمانی: آللاه وئردی باغیروف

دوشنبه 11 مرداد 1400

�

آذربایجانین میلی قهرمانی:

آللاه وئردی باغیروف

آللاهوئردی تئیمور اوغلو باغیروف (22 آوریل 1946،آغدام – 12 ژوئن 1992، آرانزمین، خوجالی رایونو) — آذربایجانین میلّی قهرمانی، قاراباغ ساواشی‌ شهیدی،قاراباغ فوتبال کلوبونون فوتبالچی‌سی و کئچمیش باش مشقچیسی.

1992-جی ایلده آللاهوئردی باغیروف اوچ گون عرضینده 1003 خوجالی اسیرینی ارمنی‌لرین الیندن خیلاص ائتمیشدیر.[۱][۲]

یاشاییشی

ائرکن ایل‌لری

آللاهوئردی باغیروف 1946-جی ایل آوریل آیی‌نین 22-ده آغدامدا آنادان اولوب.[۳]یئددی قیز اؤولادیندان سونرا دونیایا گلمیشدی و بونا گؤره ده عاییله‌سی آللاهین پایی سانیب، اونون آدینی آللاهوئردی قویموشدولار.[۳]بو آد هم ده اونون باباسی‌نین (آناسی طرفدن) آدی‌دیر.[۳]

او، گنج یاشلاریندان جسارتلی، قورخماز، سؤزوبوتؤو، حاقسیزلیغا دؤزمه‌ین و دعاواکار ایدی.[۴]حتّی موعلیم ده بیر شاگیردین حاقینی تاپدالاییردیسا، اونا اعتیراضینی بیلدیریردی.[۴]اورتا تحصیلینی آغدام شهر 1 سایلی مکتبده آلیب.[۴]اوندا همچنین گنج یاشلاریندان تشکیلاتچی‌لیق ایستعدادی واردی.[۴]

فوتبال دؤورانی

کیچیک یاشلاریندان ایدمانا، خوصوصاً ده فوتبالا، دومیدانی و والیبال بؤیوک هوسی اولوب.[۴]مکتب ایل‌لرینده و سونراکی واخت‌لاردا ایدمانین موختلیف نؤولرینده کئچیریلن یاریش‌لاردا آغدامین غلبه قازانماسیندا رولو اولوب.[۴]او، هم ده، آغدامین " قاراباغ " فوتبال کلوبونون شرفینی قوروموشدور[۵]. 1970-جی ایلده فضولی‌ده " قیزیل سونبول " کوبوکوندا " آغدام " — " جبراییل " اوینوندا، " آغدام " کلوبونون کاپیتانی اولموشدور.[۶] 1976-جی ایلده کلوبون باش مشقچیسی تعیین اولموش و همین ایلده کئچیریلمیش عوموم ایتیفاق بیرینجی‌لیگینده آذربایجانین دؤردونجو یئر توتماسیندا بؤیوک سعیی اولوب.[۳] کئچمیش فوتبالچی موشفق حسینوف آللاهوئردی باغیروف حاقیندا بونو دئمیشدیر:

" ایلک مشقچیم، رحمت‌[۷]لیک میلّی قهرمان آللاهوئردی باغیروف اولوب. آللاهوئردی موعلیم فوتبالدان اؤنجه بیزه دوروست اولماغی اؤیرتمیشدی. بیزیم حیاتا موستقیل اولاراق آتیلماغیمیزدا رحمتلیگین بؤیوک امگی اولوب. حقیقتاً ده او، فوتبالچی‌لارا گؤزل بیر اؤرنک ایدی.[۸]"

1991-جی ایلده " قاراباغ " و " نفتچی " غازی‌لری آراسیندا کئچیریلن اویوندا ایشتیراک ائتمیشدیر.[۸]1:1 باشا چاتان قارشیلاشمادا آغدام کلوبونون قولونو آللاهوئردی باغیروف ووروب.[۸]

قاراباغ ساواشی‌ و دؤیوش‌لرده ایشتیراکی

باغیروف آغدام اهالیسی طرفیندن گؤستریلن مادّی یاردیم و اؤز شخصی وسایتی ایله قاراباغ کندلرینده یارادیلمیش کیچیک اؤزونومودافیه دسته‌لرینه یاخیندان کؤمک‌لیک ائدیب.[۳][۴]آغدام رایونو اراضی‌سینده گئدن بوتون دؤیوش‌لرده مردلیکله ووروشوب. ساواشی‌ زامانی آغدام خالق جبهه‌سی‌نین صدری سئچیلمیشدیر.[۶] موستقیل آذربایجانین بایراغینی ایلک دفعه آغداما آللاهوئردی باغیروف سانجمیشدی.[۹]

1988-جی ایلده آغدامدا ایلک مودافیعه دسته‌لری‌نین فورمالاشماسیندا بؤیوک رولو اولموشدور.[۳]همین ایلده دؤولتین خبری اولمادان عسگرانلا آغدام آراسیندا کئشیکچی پوستو یارادیلاندا اورا کؤنوللو اولاراق ایلک دفعه گئدن اونون قارداشی ائلدار باغیروف اولدو، سونرا ارمنی‌لرله همسرحد بوتون کندلرده پوست‌لار یارادیردی.[۴]

1991-جی ایلین 1 اوکتوبر آییندا آذربایجان سیلاحلی قوو‌ّه‌‌لری‌نین آغدامداکی حربی حیصه‌لری اونون و قارداشی ائلدار باغیروفون کوماندیرلیگی آلتیندا یارادیلدی.[۳]ائلدار باغیروفون رهبرلیک ائتدیگی حربی حیصه 845 نؤمره‌لی آغدام اراضی اؤزونومودافیعه تابورو ایدی.[۳] 760 نفرلیک اولان باتالیون "وطن اوغوللاری‌" آدلانیردی.[۴] همین ایلده اونون قارداشی ائلدار، باکی‌دا اولان عالی سووئتین ایجلاسیندان قاییدارکن، یاشادیغی ائوین قارشیسیندا موعمالی شکیلده قتله یئتیریلمیشدیر.[۱۰] قارداشی ائلدارین اؤلوموندن سونرا باغیروف ساققال ساخلاییردی و باتالیونا رهبرلیک ائتمیشدیر.[۳][۱۱]

1991-جی ایلین آقوست آییندا آللاهوئردی باغیروف رحیم قاضی‌یئفین مودافیعه‌سینه قالخاراق اوشاق‌لیق دوستو جعفر ایمامعلی‌یئفله ساواش حدّینه گلدیلر.[۱۲] جعفرین آچدیغی آتش نتیجه‌سینده باغیروف آیاغیندان یارالاندی.[۱۲]

1992-جی ایلین ژانویه‌سینده آللاهوئردی باغیروفون کوماندیرلیک ائتدیگی تابور ناخچیوانلی کندینده ایشغالچی‌لارین بوتون جانلی قوو‌ّه‌‌سی و تکنیکاسی دارماداغین ائدیلمیش، 150 دؤیوشچو ایله عسگران قالاسینا قدر ایره‌لی‌له‌میش، پیرجمال کندینده کی بوتون یوکسک‌لیک‌لر توتولموش، کتوک کندی ایله اوزبه‌اوز مؤوقع قورولموشدو.[۳] بو عملیاتین باشا چاتماسی و ارمنی بایراق‌لارینی آذربایجان بایراق‌لاری ایله عوض ائتمک اوچون آللاهوئردی باغیروفون دؤیوشچولرینه جمعی ایکی ساعات لازیم اولموشدور.[۳]بو عملیاتا گؤره آللاهوئردی باغیروف " ژنرال محمد اسدوف" موکافاتینا لاییق گؤرولموشدور.[۱۳] 2015-جی ایلده قاراباغ قاضیسی باکیر بهبودوفون وئردیگی موصاحیبه‌دن:

" آللاهوئردی باغیروف یئگانه کوماندیر ایدی کی، قاباقدا گئدیردی. او، چوخ جیدی، طلبکار آدام ایدی. بیر دفعه کندی آلاندا دئدی کی، بیردن کیمسه کندده اهالینی غارت ائده، دوغما اوغلوم دا اولسا، گوللله یه‌جگم. بیز اوغورلوغا گئتمیریک، تورپاق آلماغا گئدیریک.[۱۴]"

1992-جی ایل مئی‌ین 3-ده ارمنی‌لر باغیروفا معلومات وئرمیشدیلر کی، آیین 8-ده شوشا ایشغال اولوناجاق.[۱۵]او دا همین معلوماتی بیزیم بوتون دؤولت قوروملارینا چاتدیرمیشدیر.[۱۵]همین آی باغیروف قرارگاها بئش عسگری چاغیرتدیریب بیرلیکده پلان حاضیرلاماغا باشلادی.[۱۶]

آللاهوئردی باغیروفون ان بؤیوک حربی اوغورو 1992-جی ایل 12 ژوئن آرانزمین دؤیوشونده اولموشدور.[۳]آرانزمین کندی اوزره دؤیوش‌لرده اونون دسته‌سی 100 نفر ارمنی عسگرینی محو ائتمیش و 10 دوشمن عسگرینی اسیر گؤتورموشدور.[۳]

خوجالی سوی‌قیریمی

اونون، خوجالی سوی‌قیریمی زامانی هلاک اولان‌لارین مئییت‌لری‌نین دؤیوش مئیدانیندان چیخاریلماسیندا و آذربایجانلی اسیرلرین ارمنی ایشغالچی عسگرلرین مئییت‌لری و اسیرلری ایله دَییشدیریله رک آزاد ائدیلمه‌سینده بؤیوک خیدمتی اولوب.[۴]همین عملیات‌لار کئچیریلن زامان آغدام رایونو 300 نفر هلاک اولموشدو.[۴] باغیروف ارمنی پولکوونیک ویتالی بالاسیان واسیطه‌سیله اوچ گون عرضینده 1003 خوجالی اسیرینی ارمنی‌لرین الیندن خیلاص ائتمیشدیر.[۱۷][۱۸][۱۹] باغیروف ارمنی اسیرلری آوتوبوسلا گتیریب، صاحیب‌لرینه تحویل وئردی.[۴] او، جسدلری آغدام مسجیدینده، کفنه توتدوروب تورپاغا تاپشیریردی، آغدامین قاراغاجی قبیریستان‌لیغیندا آذربایجان اسیرلری تحویل آلدی.[۲۰]

سککیز گونلوک ارمنی اسیرلیگینده ایشگنجه‌لره معروض قالان حسین‌آغا آیدین اوغلو قولی‌یئف:

"منی اسیرلیکدن قورتارماق اوچون آغدام دؤیوش‌لرینده اسیر دوشموش سوریه‌دن اولان ارمنی ایله دییشمه‌لی ایدیلر. بئله ده اولدو. ارمنی‌لر میلّی قهرمان آللاهوئردی باغیروفا پول تکلیف ائتمیشدی کی، همین سوریه ارمنی‌سینی قایتارسین. آما یئری بهیشت اولسون، رحمتلیک آللاهوئردی کیشی‌لیک گؤستریب ارمنی‌نی پولا دئییل، منه دییشدی. آنامی دا بوراخمیشدیلار.[۲۱]"

محض آللاهوئردی باغیروفون ویتالی بالاسانیانلا آپاردیغی دانیشیق‌لار نتیجه‌سینده حربی اوپراتور سئییدآغا مؤوسوملو و چینگیز مصطفی‌یئفین خوجالی حادیثه‌لری‌نین گؤرونتولرینی لنته آلماسی مومکون اولموشدو.[۲۲][۲۳]باغیروف خوجالی فاجیعه‌سیندن حدّیندن آرتیق سارسیلمیشدی.[۳]خوجالی قادین‌لارینی و قیزلارینی گؤرندن سونرا اؤزونه گله بیلمیردی.[۳]خوصوصاً ده 9 یاشلی قیز اوشاقی‌نین وحشیجه‌سینه اؤلومو اونا پیس تاثیر ائتمیشدیر. [۳] 2015-جی ایلده تله‌ژورنالیست نادژدا اسماعیلووانین وئردیگی موصاحیبه‌دن:

"اونون اوزونده کی سولموش تبسسومو، یورغون صیفتینی اونودا بیلمیرم. منه ائله گلیردی کی، بو گوجلو، جوثّه‌لی اوغلان گؤزلریمین قارشیسیندا بو دقیقه سندرله ییب ییخیلاجاق. هئچ کیم بیلمیردی کی، او نه زامان یاتیر. عومومیتله یاتیرمی؟ من چکیلیش قروپوموزون رژیسورو نامق شیرعلی‌بیگوفو اوپراتور عزت عزیزوفلا چکیلیش‌لری سحر او باشدان باشلاییردیق، ائشیدیردیک کی، آللاهوئردی آرتیق هارداسا اینسان‌لارین کؤمگینه چاتیر، اوزرینه دوشن هانسیسا عملیاتی یئرینه یئتیریر. گاه ارمنی‌لرله دانیشیق‌لاردا اولوردو، گاه مئییت دییشیردی، گاه دا آغلاییب-سیزلایان آنا-باجی‌لارین اطرافیندا اونلارا اورک-دیرک وئریر، ساچلارینی تومارلاییردی. غفیلدن گئدیب پوست‌لاری یوخلاییردی، آغدامی قورویان اوشاق‌لارین آییق-ساییق اولمالاری اوچون تاپشیریق‌لار وئریردی. بیر ده گؤروردون کی، الینه بیر دفعه ده توفنگ گؤتورمه‌ین مودافیعه‌چی‌لری سیلاحلا داورانماغی اؤیره دیر. آللاهوئردی عسگرانا – دؤیوش‌لرین ان قیزغین مرکزینه گئدیب اورادان ارمنی‌لردن یا اؤلوموزو، یا دیریمیزی آلیب گتیریردی. بو ارمنی سیلاحلی عسگرلری ایله قارشیلاشمانین هر دقیقه‌سینده اؤلوم وار ایدی...[۲۴]"

وفاتی

1992-جی ایلین 12 ژوئن‌ینده تجیلی ایش اوچون گئری، آغداما چاغریلان آللاهوئردی باغیروفون اولدوغو ماشین ناخچیوانیکدن گئری قاییدارکن مینایا دوشدو.[۳][۲۵][۲۶] ماشیندا اولان دیگر اوچ نفر ساغ قالسا دا، آللاهوئردی باغیروف سوروجوسو و نظامی آدلی حکیمله ایله بیرلیکده شهید اولموشدور.[۳][۲۷]تانکیست سئویل عباسووانین سؤزلرینه گؤره اونو " آنجاق سندلریندن تانی‌یا بیلدیک.‌"[۲۸]

باغیروف شهید اولاندا باکی‌داکی شهیدلر خیابانیندا اونا قبیر قازیلمیشدی.[۳]لاکین موعین سبب‌لره گؤره قارداشی ائلدار باغیروفون یانیندا — آغدام رایون شهیدلر خیابانیندا دفن ائدیلمیشدیر.[۳]باکی‌داکی شهیدلر خیابانیندا آللاهوئردی باغیروف اوچون قازیلان قبیرده ایسه اوندان بیر گون سونرا شهید اولان آذربایجانین میلّی قهرمانی چینگیز مصطفی‌یئف دفن ائدیلمیشدیر.[۳]

2014-جی ایلده فوتبالچی ائلشاد خدادادوفون وئردیگی موصاحیبه دن:

"آللاهوئردی باغیروف دؤیوشده شهید اولاندا هامیمیزی آغلاماق توتموشدو. اویون‌لارین بیری‌نین استارت فیتیندن سونرا اونون روحونو بیر دقیقه‌لیک سوکوتلا یاد ائدرکن " قراد " آتدیلار. مرمیا ستادیوما دوشدو. اینانین، فوتبالچی‌لاردان هئچ بیری یئریندن ترپنمه‌دی...[۲۹]"

شخصی حیاتی

عاییله‌لی ایدی، ائلشن آدلی اوغلو، آینور و زومرود آدلی قیزلاری وار.[۳]

ایرثی

1992-جی ایلده کوماندیر مطلب مصطفی‌یئف اونون آدینا توپخانه دیویزیونو یاراتمیشدی.[۳۰]آغدامین قوزانلی قصبه‌سی‌نین گیره‌جگینده آدینا بارلیئف قویولوب.[۳] 12 ژوئن 2010-جو ایل تاریخینده ج.جبارلی آدینا جومهوریت گنجلر کیتابخاناسیندا اونون خاطیره‌سینه حصر اولونموش تدبیر کئچیریلمیشدیر.[۱۰]

31 مئی 2012-جی ایلده هولندین قرونینگن شهری‌نین " Noorderlicht" رسم قالری‌سینده هوللاند فوتوقراف دیرک یان ویسسرین " آفساید. سورگونده اولان فوتبال " آدلی فوتوشکیل‌لری‌نین سرگیسی و عئینی‌آدلی کیتابین تقدیماتی آللاهوئردی باغیروفون حیاتیندان بحث ائدیر.[۳۱] [۳۲] [۳۳]

25 فوریه 2014-جو ایلده باکی‌نین بینه‌قدی رایونو بیله‌جری قصبه‌سینده ایستیفاده‌یه وئریلمیش میلّی قهرمان‌لار پارکیندا آللاهوئردی باغیروفون بوستو اوجالدیلمیشدیر.[۳۴][۳۵] آبیده‌نین آچیلیش تدبیرینده بینه‌قدی رایون ایجرا حاکیمیتی باشچیسی‌نین موعاوین‌لری، ایجرا حاکیمیتی‌نین مسئول ایشچی‌لری، دپوتات مادر موسایئف، میلّی قهرمان‌لار میرزه قولی‌یئف و بختیار آللاهوئردی‌یئف، فعال گنجلر، حربچی‌لر، مکتبلی‌لر، ایجتیماعیتین دیگر نوماینده‌لری ایشتیراک ائدیب.[۳۶]همین ایلین ژوئن آییندا قوزانلی قصبه‌سینده کی آغدام درام تئاتریندا آللاهوئردی باغیروفا حصر ائدیلمیش "‌قارتال قامتلی قهرمان" سندلی فیلم‌لری‌نین تقدیمات مراسیمی کئچیریلمیشدیر.[۳۷]

ادبیاتدا

واحد قاضی‌نین " روحلار شهری " کیتابیندا عیمارت استادیونوندا کئچیریلن اویون‌لارین تصویرینده، آللاهوئردی باغیروفدان دا بحث اولونور.[۳۸]1 سپتامبر2014-جی ایلده مقدونیه جومهوریتینده کئچیریلن بین الخالق " استروُقا شعیر آخشام‌لاری " فستیوالیندا شاعیر عاکف احمدگیل آللاهوئردی باغیروفا حصر ائتدیگی " اؤلومون قارداش‌لیغی " شعیری اوخوموشدور:

سون‌بئشیک قارداشینی قینامیشدی بیر زامان،
سینه‌سینی گؤینه‌دیر یاراتدیغی سؤز داغی.
او ایندی آنلاییر کی، حیاتین عذابیندان
موقدس‌دیر، ازل‌دیر اؤلومون قارداش‌لیغی.

" اؤلومون قارداشلیغی " ، عاکف احمدگیل[۳۹]

فیلموقرافی

یازیچی عاقل عباسین سؤزلرینه گؤره، " دولو " فیلمینده کی " کوماندیر " اوبرازی آللاهوئردی باغیروفون اوزرینده قورولموشدور. [۴۰]

قارتال قامتلی قهرمان (فیلم، 2014) — (تام‌متراژلی سندلی تلویزیون فیلمی)[۴۱]

تلطیف و موکافات‌لاری

آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی‌نین 24 فوریه 1993-جو ایل تاریخلی 476 سایلی فرمانی ایله باغیروف آللاهوئردی تئیمور اوغلونا اؤلوموندن سونرا "آذربایجانین میلّی قهرمانی‌" آدینا لاییق گؤرولموشدور.[۴۲][۴۳]سونرادان حیدر علی‌یئفین فرمانی ایله آللاهوئردی باغیروفا " قیزیل اولدوز " مئدالی تلطیف اولونموشدور.[۳]