+0 بگندیم
آذربایجان میلّی دوشونجه تاریخینده عبداله شایق فنومنی
آذربایجان ادبیاتینی، ادبیاتشوناسلیق علمینی، مدنیتینی، پداقوژی و ایدئولوژی فیکیر تاریخینی شایق ایمضاسی اولمادان تصووره گتیرمک چتیندیر. بو ضعیف ووجودلو بؤیوک شخصیتین آذربایجان ادبیاتینا وئردیگی تؤحفه‌لرین اهمیتینی درک ائتمک اوچون بیر آنلیق اونون یوخلوغونو دوشونمک کیفایتدیر. ۱۹۲۳-جو ایلده شایقین ادبی و پداقوژی فعالیتی‌نین۲۰ ایللیگی‌نین قئید اولوندوغو ادبی-بدیعی گئجه ده غفور افندی‌زاده قانتمیرین چیخیشیندان "اگر شایق اولماسایدی" تعبیری اصلینده، ادیبین چوخ جهتلی فعالیتی‌نین میقیاس و ماهیتی‌نین بؤیوکلوگونو احتیوا ائدیر. اگر شایق اولماسایدی... موبالیغه‌سیز دئمک اولار کی، اگر شایق اولماسایدی، آذربایجان اونون میلّی روحدا یئتیشدیردیگی ضیالی اوردوسوندان محروم اولاردی؛ آنادیللی تحصیلین تملینی قویان شایق نومونه مکتبی فعالیت گؤسترمزدی؛ آذربایجاندا مکتب و معاریف ایشی سانسورون پنجه‌سی آلتیندا ازیلر و اؤز دوزگون مجراسینی تاپمازدی؛ اوشاق ادبیاتی قیزیل فوندونا داخیل اولان اثرلردن محروم اولاردی؛ میلّی ادبیاتیمیزی اؤز سوی-کؤکونه - فولکلورونا باغلایان‌لارین، اوروپا و شرق کلاسیک ادبیاتینی آذربایجان اوخوجوسونا اؤز آنا دیلینده چاتدیران‌لارین سایی آزالار، ادبیاتیمیز اینجه روحلو شایق پوئزیاسیندان محروم اولاردی و نهایت، اگر شایق اولماسایدی، وطنین، میلتین طالعیینی اؤز موقدّراتیندان اوجا توتان بیر تعصوبکش ادیب - وطنداش تیمثالیندان محروم اولاردیق.
۱۸۸۱-جی ایل فئورالین ۲۴-ده اکیز تایی اولان باجیسی ایله بیرلیکده دونیایا گلن (باجیسی اوچ آیلیقکن دونیاسینی دَییشیر)، اؤزوندن بؤیوک، لاکین حیاتدا قالمایان قارداشی عبداله‌ین آجیسینی والیدئین‌لرینه اونوتدوران، هله مکتب یاشی چاتمامیش آتاسی‌نین درس دئدیگی مکتبده تحصیل آلماغا باشلایان، تحصیلینی خوراساندا یوسف ضیانین مکتبینده داوام ائتدیرن، ۱۹۰۰-جو ایلده باکی‌یا گله‌رک بوتون عؤمرونو پداقوژی، ادبی-مدنی، علمی ایشه حصر ائدن شایق فنومنی آذربایجان علم و مدنیتینده کیچیک قیغیلجیم‌لاری ایله بؤیوک بیر اوجاق آلیشدیردی.
شایقین اؤنجه طلبه‌سی، سونرالار اونون مسلکداشی اولموش آتابابا موسی‌خانلی‌نین دئدیکلری سئویملی ادیبیمیزین جیسمانی و معنوی دونیاسی‌نین حودودلاری‌نین تناسوبونو موعین ائدیر: "شایقین سیماسینداکی عومومی گؤرونوش ایلک اؤنجه تصادوف ائدن‌لره بیر بساطت عرض ائدر، علی‌العاده بیر اینسان دئیه واز کئچیله بیلر. حالبوکی بو بؤیله دئییلدیر، بو گؤروش و حؤکم دوغرو اولماسا گرکدیر. زیرا حیاتیندا طمطراق و دبدبه‌دن، گورولتولو سوسدن قاچان شایقین روحو و فعالیتی دخی بؤیله گؤرونمه‌سینی طبیعی صورتده سئون‌لردندیر. فقط بیزه قالیرسا، شایق اولان روحونداکی اینجه‌لیک و حیسّیات اعتیباریله ان یوکسک بیر اینساندیر. ثانیاً، شایق جمعیتیمیزین یئتیشدیردیگی اخلاقی بدیعه‌لر اوزرینده بیر شاهیقه‌دیر کی، چیخیلماسی آنجاق شایق کیبی ایجتیماعی ایراده و فعالیته مالیک آدام‌لارا، موبالیغه گلمزسه، داهی‌لره مخصوصدور".
ساده‌لیگین آرخاسیندا گیزلنن کوبارلیغین ژنتیک ایزلری‌نین داشیییجیسی‌دیر عبداله شایق. طالب‌زاده‌لر نسلی اینسانپرورلیگی، ضیالی‌لیغی، علم و تحصیله موناسیبتی، ساده‌لیگی، عالیجناب‌لیغی ایله هر زامان سئچیلمیشلر. عبداله شایقین باباسی سلیمان طالب‌زاده دؤورونون تانینمیش شخصیت‌لریندن اولموشدور. خطاط کیمی مشهورلاشان سلیمان طالب‌زاده سعدی‌نین "گولوستان" و "بوستان" اثرلرینی اؤز خطی ایله یازی‌یا آلیب. همین الیازمالاری آمعا الیازمالاری اینستیتوتونون فوندوندا ساخلانیلیر.
عبداله شایقین آتاسی آخوند مصطفی طالب‌زاده زاقافقازیا شئیخ‌السلامی شئیخ احمد سلیانی‌نین موعاوینی، هم ده تیفلیس روحانی ایداره‌سی‌نین نزدینده کی مکتبده عرب و فارس دیلی موعلیمی کیمی فعالیت گؤسترمیشدیر. روحانی اولماسینا باخمایاراق، آخوند مصطفی قاباقجیل گؤروشلو، علمه و تحصیله اؤنم وئرن، اؤولادلاری‌نین موکمّل تحصیل آلماسی اوچون الیندن گلنی اسیرگه‌مه‌ین بیر آتا ایدی. ماراقلی، هم ده پارادوکسال حالدیر کی، آخوند مصطفی‌نین آذربایجان دراماتورقونون و رئالیست نثری‌نین بانیسی، "کوللی ادیانی پوچ و افسانه حساب" ائدن میرزه فتحلی آخوندازاده ایله دوستلوق موناسیبت‌لری اولموشدور.
عبدالوهاب یوردسئورین: " شایقی شایق یاپان آخوند یوسفدیر. آغابگی‌سینه قارشی درین سئوگیسی بولونان شایق مفکوره خزینه‌سینی اوندان ایرث آلمیشدی" فیکری طالب‌زاده‌لر نسلینه خاص اولان ساده‌لیک، کوبارلیق، ضیالی‌لیق مزیت‌لرینه میلّی‌لیک - تورانچیلیق کیمی بیر دَیری ده علاوه ائدیر. بو، بیر حقیقتدیر کی، ع.شایقی تورانچیلیق ایدئیالاری ایله باغلایان ایلک نؤوبه‌ده قان یادداشی ایدی. بؤیوک قارداشی - آخوند یوسف طالب‌زاده‌نین ایدئولوژی جهتدن آردیجیلی اولاراق ع.شایق تورک اولماق کیمی معنوی ثروتین دَیرینی بیلمیش و بو دَیری حیات و یارادیجیلیغیندا دایما تبلیغ ائتمیشدی.
یوسف ضیا طالب‌زاده (ضیا تخلوصونو خوراسانداکی موعلیمی یوسف ضیانین آدینا اویغون گؤتورموشدور) گؤرکملی معاریف و دین خادیمی، شاعیر، دراماتورق، حربچی کیمی تانینیردی. عصرین اول‌لرینده باکی‌نین ادبی، ایجتیماعی و سیاسی حیاتیندا یاخیندان ایشتیراک ائدن یوسف ضیا دیله دایر "تحصیلی-قواعید" درسلیگی‌نین، "ارمنوسه" ، "امیر خالد ابن ولید" فاجیعه‌لری‌نین، شریعت درسلیک‌لری‌نین مؤلیفی، ایلک ایسلام خریطه‌سی‌نین یارادیجیسی‌دیر. ۱۹۱۲-جی ایلده عوثمانلی دؤولتینه گئدیب حربی تحصیل آلان یوسف ضیا ۱۹۱۸-جی ایلده تورک اوردوسونون ترکیبینده یئنیدن باکی‌یا قاییدیر. آخج-نین سیاسی حیاتیندا یاخیندان ایشتیراک ائدیر و ۱۹۱۹-جو ایلده عوثمانلی دؤولتی‌نین نوماینده هئیتی‌نین باشچیسی کیمی تبریزه گئدیر، اورادا همکارلاری ایله بیرلیکده جنوبی آذربایجانلی‌لارین آزادلیق موباریزه‌سینی دستکله‌ین "ایتیحادی-ایسلام" جمعیتینی یارادیر. سووئت حاکیمیتینه باریشماز مؤوقئعیی ایله تانینان آخوند یوسف یئنیدن عوثمانلی دؤولتینه قاییدیر و انور پاشانین رهبرلیگی آلتیندا باسماچی‌لارا قارشی آپاریلان دؤیوش‌لرده هلاک اولور.
آذربایجاندا میلّی ایدئولوژی‌نین تملینی قویان ضیالی‌لاردان بیری عبداله شایقدیر. ۲۰. عصرین اول‌لرینده میلّی منلیک شوعورو یئنی-یئنی اویانماغا باشلایان آذربایجان تورکلری بوتون ساحه‌لرده، او جومله‌دن، تحصیلده جیدی مانعه‌لرله قارشیلاشیردیلار. تزار حؤکومتی میلّی اؤزونودرک پروسه‌سی‌نین قارشیسینی آلماقدان اؤترو موختلیف اوصول‌لارا ال آتیردی. مکتب‌لرده آنا دیلی فنی مجبوری دئییلدی؛ شاگیرد ایسته‌دیگی واخت عریضه ایله موراجیعت ائدیب آنا دیلی فننیندن آزاد اولا بیلردی. آنا دیلی موعلیمی فن موعلیم‌لری‌نین آلدیقلاری مواجیبین بئشده بیرینی آلیردی. بو شرطلر آلتیندا فعالیت گؤسترن شایق قلمینی سونگویه چئویردی. میلّی دوشونجه‌نی تحصیل، ادبیات، مدنیت موستوی‌سینه گتیردی. ۱۹۱۷-جی ایلده چار حؤکومتی‌نین سؤزده وئردیگی "مکتب‌لرین میلّی‌لشدیریلمه‌سی باره ده قرار"-ین آردینجا ادیب اونسوز دا گیزلی شکیلده حیاتا کئچیردیگی میسیونونو لئقال شکله سالدی. بو قرارین آردینجا خالق معاریف نظارتی‌نین قافقاز تدریس دایره‌سی قرار حاقیندا اساسنامه‌نی تصدیق ائتدی. آذربایجانین موترقّی فیکیرلی ضیالی‌لاری، اساسنامه‌ده طلب اولوندوغو کیمی، میلّی تحصیلین یارادیلماسی ایستیقامتینده تدبیرلر حاضیرلاماغا باشلادیلار. بو شرفلی میسیونو یئرینه یئتیرن‌لردن بیری، بلکه ده بیرینجیسی عبداله شایق اولدو. شایقین تشبوثو و آردیجیل سعی‌لری نتیجه‌سینده عرصه‌یه گلن لاییحه محض ۱۹۱۸-جی ایلده - آذربایجان خالق جومهوریتی دؤنمینده رئاللیغا قوووشماق اوچون ان مونبیت و موناسیب زامانینی تاپدی. عبداله شایقین تشبّوثو ایله ۳ آیلیق آذربایجان دیلی کورسو آچیلدی. کورسا جلب ائدیلن ۲۵ شاگیرده درسلری تورک دیلینده ع.شایق، ق.ر.میرزه‌زاده، ج.جبراییل‌بیگلی، ه.س.سیاح کیمی موعلیم‌لر تدریس ائدیردیلر. کورسو بیتیرن شاگیردلر اوچون ۴۹ روس صینفی اولان باکی بیرینجی رئالنی مکتبی‌نین نزدینده بیر صینیف آچیلدی. زامان-زامان میلّی صینیف‌لرین سایی آرتیریلدی. بئله‌لیکله، آنا دیلینده تحصیل وئرن ایلک مکتبین - شایق نومونه مکتبی‌نین اساسی قویولدو. ۱۹۲۴-جو ایلده میلّی مکتب ایلک مأذون‌لارینی بوراخدی. همین مأذون‌لار گله‌جکده آذربایجانین علم و مدنیت تاریخینده میلّی دوشونجه‌نی، میلّی مدنیتی تبلیغ ائدن ایلک ضیالی‌لار اولدولار. ج.جبارلی، ت.ش.سیمورق، ر.آخوندوف، م.مشفق، و.آخوندوف، س.وزیروف، آ.افندی‌زاده، ب.طالب‌لی، س.رستم، م.دیلبازی، ش.بدل‌بیگلی، ه.بدل‌بیگلی، آ.موسی‌خانلی، م.آ.داداش‌زاده، ف.قاسم‌زاده، نیازی، م.حسین، ح.آراسلی و باشقالاری شایق مکتبی‌نین یئتیرمه‌لری‌دیر.
ماراقلی حالدیر کی، عبداله شایقین یئتیرمه‌لری‌نین بیر قیسمی آذربایجان ادبیاتی‌نین و مدنیتی‌نین تانینمیش سیمالاری‌دیرسا، دیگر قیسمی هانسی ساحه‌نی تمثیل ائتمه‌سیندن آسیلی اولمایاراق آنا دیلیینه بو و یا دیگر شکیلده باغلی اولان ضیالی‌لاردیر؛ ع.شایقین سئویملی طلبه لریندن بیری، گؤرکملی ایجتیماعی خادیم تاغی شاهبازی سیمورق آدو-نون ایکینجی، هم ده تحصیلی آنا دیلینده آپاریلماسینا قرار وئرن ایلک رکتورو اولموشدور. تکنیک علملری دوکتورو، تانینمیش انرژیک آزاد افندی‌زاده تکنیکی ترمینولوژینی ایشله‌ییب حاضیرلایان‌لاردان بیری‌دیر. اونون رهبرلیگی آلتیندا الکتریک اینتیقالی، الکترومکانیک و آوتوماتیک ایداره اولونما ساحه‌سینده آلتی‌دیللی ترمین‌لر لوغت‌لری حاضیرلانیب چاپ اولونموشدو. شایقین طلبه‌لریندن بیری - تکنیک علملری دوکتورو، آکادمیک صفدر قولی‌یئف چوخ درین نفت و قاز قویولاری‌نین قازما اوصولونو ایلک تطبیق ائدن تانینمیش عالیم، هم ده نفت و قاز حاصیلاتی صنایعسی ساحه‌سینده آذربایجان دیلینده علمی-تکنیکی ترمینولوژی‌نین یارادیجیسی‌دیر. گؤرکملی ایجتیماعی-سیاسی خادیم روح‌الله آخوندوف آذربایجاندا سیاسی ترمینولوژی‌نین یارادیجیسی و یئنی الیفبایا کئچیدین طرفدارلاریندان بیری ایدی. بو سیاهینی آرتیرماق، هم ده دوشونمک اولار کی، بو ضیالی‌لاری بیرلشدیرن اساس جهت اونلارین آنا دیلینه حساس موناسیبتی، میلّی مدنیتیمیزه تمناسیز خیدمت ائتمک ایستگی‌دیر، موعلیم‌لری عبداله شایق کیمی...
چوخ سئودیگی، تکجه موعلیم کیمی دئییل، هم ده آتا قایغیسی ایله یاناشدیغی طلبه‌لری شایقین معنوی حاقینی وئردیلر. موعلیم‌لری‌نین اونلارا احتیاجی اولدوغو واختلاردا طلبه‌لری، سئون‌لری شایقی حیمایه ائتدیلر، اونو تهلوکه‌لردن، رپرسیالاردان قورودولار. طلبه‌سی - آذربایجان کپ مک-نین کاتیبی، "آذرنشر"-ین دیرکتورو، آذربایجان س‌س‌ر خالق معاریف کومیساری، ۱۹۳۰-جو ایلدن زاقافقازیا ویلایت کومیته‌سی‌نین کاتیبی کیمی صلاحیتلی وظیفه‌لری توتموش روح‌الله آخوندوفون تؤوصیه‌سی و تعلیماتی ایله ۱۹۳۱-جی ایلده شایق باکیدان اوزاقلاشدیریلاراق شوشا پداقوژی تکنیکومونا موعلیم کیمی اعزام ائدیلیر. عبداله شایق خاطیره‌لرینده موعلیمینی ضعیفله‌میش گؤرن روح‌الله آخوندوفون اونا بؤیوک مبلغده موکافات یازیلماسی گؤستریشیندن، نظامی گنجوی‌نین۸۰۰ ایللیک یوبیلئیی عرفه‌سینده "ایسگندرنامه" پوئماسی‌نین "شرفنامه" حیصه‌سینی محض اونون تؤوصیه‌سی و تأکیدی ایله ترجومه ائتمه‌سیندن صؤحبت آچیر. موعلیمینی نقاتیو حاللاردان قورویان ر.آخوندوف اؤزو ایسه رپرسیا قوربانی اولور. عبداله شایق ۱۹۳۸-جی ایلده اؤلومه محکوم ائدیلن سئویملی طلبه‌سی روح‌الله آخوندوفا "گلسین" ردیفلی غزلینی ایتحاف ائدیر.
عبداله شایقین دیگر حیمایه‌داری ۱۹۴۲-۱۹۴۶-جی ایللرده آذربایجان س‌س‌ر معاریف ناظیری، ۱۹۴۶-۱۹۵۴-جو ایللرده آذربایجان یازیچی‌لار ایتیفاقی ایداره هئیتی‌نین صدری وظیفه‌لرینی ایجرا ائدن میرزه ابراهیموف اولور. مرحوم آکادمیک کمال طالب‌زاده یازیردی کی، "میرزه ابراهیموف اؤز دیپلوماتیک باجاریغی ایله حؤکومت نظرینده "اعتیبارلی‌لار" جرگه سینده قالماغی باجاران، عؤمرونون آخیرینا قدر عبداله شایقین خیلاصکاری میسیونونو داوام ائتدیره بیلن شخصیت‌لردن اولموشدور".
موعاصیرلری‌نین حبس و محو ائدیلدیگی بیر واختدا - ۱۹۳۶-جی ایلده عبداله شایقین ایلک "سئچیلمیش اثرلری" نین رداکتورو و موقدّیمه‌سی‌نین مؤلیفی محض میرزه ابراهیموف ایدی. کمال موعلیمین ده دئدیگی کیمی، م.ابراهیموف جمعیتین او صلاحیتلی شخصیت‌لریندن ایدی کی، رداکتورو اولدوغو کیتابین موندریجاتیندا یئر آلان اثرلر سورغولانمامیش و آژیوتاژ یاراتمامیشدی. تعجوبلودور کی، "اثرلر" ده شایقین "اوکتوبر" ، "ضربه‌چی" شعرلری ایله یاناشی، محمود اکرم رجایی‌زاده‌یه ظیره اولاراق یازیلمیش "نییه اوچدو؟" ، "بیر قوش" ، "یاد ائت!" شعرلری، "عوصیان" ، "حورّیّت پریسی" کیمی آزادلیق ایدئیالاری تبلیغ ائدن منظوم اثرلری یئر آلیردی. موقدّیمه‌دن آشاغیداکی سطیرلر م.ابراهیموفون مودافیعه تاکتیکینی اساسلاندیریر: "بو میلتچیلیک احوالی-روحیّه‌سی پان‌تورکیست عوثمانلیچی‌لیق ایدئولوژیسی داشییان بورژوا جریانی‌نین خیردا بورژوا مونوّرلیگینه تاثیریندن باشقا بیر شئی دئییلدیر. لاکین شایق میلتچیلیگینی هئچ ده علی بیگ حسین‌زاده لر و یا محمد امین رسول‌زاده لر میلتچیلیگی ایله عئینی‌لشدیرمک دوغرو اولماز".
۱۹۳۷-جی ایلده عبداله شایق آذربایجان دؤولت گنج تاماشاچی‌لار تئاترینا ادبی-پداقوژی شؤعبه نین مودیری وظیفه‌سینه تعیین ائدیلیر. بو تعییناتین دا تشبّوثکاری او زامان ناظیرلر کومیسرلیگی‌نین اینجه صنعت شؤعبه سی‌نین مودیری وظیفه‌سینده چالیشان میرزه ابراهیموف اولور.
آما شایق هئچ زامان حاقسیزلیغا سوسمامیش، ظولمه بویون اَیمه‌میشدیر. پوئزیاسی اونون حیات سالنامه‌سی‌دیر. عبداله شایقین یاشادیقلارینی، حیس ائتدیکلرینی، سئوینجینی، کدرینی، حتّی دئیه بیلمه‌دیکلرینی اثرلرینده آچیقجا گؤرمک مومکوندور. ۲۰. عصرین اول‌لرینده آزادلیق، حوریت جارچیسی شایق ۱۹۱۷-۱۹۲۰-جی ایللرده تورانچی شایقه چئوریلیر. سیاستدن اوزاق اولان شایقین تورانچی کیمی مؤوقئعیی بو ایللرده اؤزونو داها باریز شکیلده گؤستریر. جومهوریت دؤورو یارادیجیلیغیندا ع.شایق سیخ-سیخ تورک سمبولیسمیندن بارینیر، ترتیب ائتدیگی درسلیک‌لرینده عوموم‌تورک مدنیتینی تدقیق و تبلیغ ائدیردی. قیزیل آلما - واحید، معنوی، بؤلونمز توران ایدئیاسی شاعیرین اثرلری‌نین اساس آنا موتیوی اولور. توران یوردو، ائلخان اوردوسو، قیزیل آلما، دوققوز توغلو بایراق، تامبورا ع.شایقین تورکچولوک سمبولیسمیندن بدیعی ادبیاتا گتردیگی میلّی المنت‌لردیر. ع.شایق تورکلرین تاریخینه، حیات طرزینه، معیشتینه عایید خیردا بیر دِتالی دا سئوه-سئوه، میلّی تعصوبکئشلیکله تقدیم ائدیر. اونون "آرازدان تورانا" ، "ایکی موجاهید" ، "وطنین یانیق سسی" ، "مارش" ، "نئچین بؤیله گئجیکدین؟" ، "یئنی آی دوغارکن" شعرلری توران اوبرازی‌نین وصفینه حصر اولونوب.
۱۹۳۰-۱۹۴۰-جی ایللر پوئزیاسی ع.شایقین ایستالینیزمه، سیاسی زوراکیلیغا، روسلاشدیرما سیاستینه اعتیراضی و نیفرتی ایله موشاییعت اولونور. بو ایللرین محصولو اولان "باشلانغیج" ، "خالق دوشمنینه" ، "بو غورورلو بویون بورولمازمی؟" ، "گلسین" ، "شکلینده" شعرلرینده دیکتاتور-رهبر پیسلَنیر، فاجیعه‌وی گونلرینی یاشایان آذربایجان خالقی‌نین اینتیقام گونونون گله‌جگی ایدئیاسی وورغولانیر. آچیق شکیلده اولماسا دا، ادیب کونتکستده مساژلارینی اوخوجولارینا چاتدیریر. ۱۹۳۷ و ۱۹۳۸-جی ایللرده اوشاق‌لار اوچون یازدیغی "اووچو مستان" ، "تاپدیق دده" پوئمالاریندا ظالیم، دِسپوت رهبر اوبرازینی جانلاندیران شایق اوخوجولاری موتیواسیون ائدیر، اونلاری چتین گونلرین کئچه‌جگینه، خئییرین شر اوزرینده غلبه چالاجاغینا ایناندیریر.
عبداله شایق اؤزونه‌مخصوص یارادیجیلیق اوسلوبو ایله سئچیلیر. اونون بوتون یارادیجیلیغی ماراقلی و اوغورلو سنتزلر اوزرینده قورولموشدور. بورادا میلّی‌لیکله بشری‌لیگین، عنعنه ایله موعاصیرلیگین، شرقله غرب سیویلیزاسیونونون، رومانتیزمله رئالیزمین، نظمله نثرین موکمّل سنتزی‌نین شاهیدی اولوروق. عبداله شایق هم تورانچی بیر موتفکّیر، هم ده بشری ایدئیالارین جارچیسی‌دیر. او، میلّی-معنوی دَیرلرین یورولماز تبلیغاتچیسی، هم ده موعاصیرلیگین طرفداری‌دیر. شرقی مدنیتین بئشیگی آدلاندیران شایق غرب سیویلیزاسیونونون نایلیت‌لریندن مقصدیؤنلو ایستیفاده‌نی مقبول حساب ائدیر. عبداله شایق ایرثی رومانتیک و رئالیست یارادیجیلیق متودلاری اوزرینده کؤکلنمیشدیر. بورادا رومانتیزمله رئالیزم بعضاً وحدت شکلینده، بعضاً ایسه هر بیری‌نین نظری-استتیک پرینسیپ‌لرینه جیدی رعایت اولونماقلا تظاهور ائدیر.
"من یازیچیلیغیمدان زیاده موعلیم‌لیگیمله ایفتیخار ائدیرم" ، - دئین عبداله شایقین بوتون چوخ‌جهتلی یارادیجیلیغی اونون پداقوژی فعالیتینده تمرکوزلشمیشدیر. باشقا سؤزله، ادیبین فعالیت ساحه‌لری گؤردوگو ایدئولوژی ایشین طرفلری‌دیر. بو باخیمدان اونون خیدمت‌لری سایماقلا بیتمز. پداقوژی اینتیباهین گؤرکملی نوماینده‌سی (ی.قارایئف) عبداله شایق آنادیللی تحصیلین یارانماسی و اینکیشافینی شرطلندیرن درسلیک و پروقرام‌لارین عرصه‌یه گلمه‌سی ایشی‌نینده اؤنجول لریندندیر. آنا دیلینده هئچ بیر ماتریالین اولماماسینی نظره آلارساق، شایقین اوزرینه دوشن ایشین میقیاسینی تصوور ائتمک هئچ ده چتین دئییل. اوشاق‌لارین یاش و ماراق دایره‌سینه اویغون اثرلر یازماق، ترجومه‌لر ائتمک، یئنی یارانماقدا اولان ادبیات تاریخچی‌لیگی ایشینه قوشولماق، فولکلور ماتریال‌لاری الده ائتمک، کلاسیک و موعاصیر اثرلری علمی باخیمدان تحلیل ائتمک کیمی مسله‌لرده عبداله شایق ده یاخیندان ایشتیراک ائتمیشدیر. ادبیاتشوناس عالیم کیمی علمی و پوبلیسیستیک مقاله‌لرینده شایق اؤزونون ادبیات تاریخی کونسپسیونو ایله میلّی یازیلی ادبیاتین منشایی و دؤورلشدیریلمه‌سی، کلاسیک ادبیاتین دَیرلندیریلمه‌سی مسله لرینه آیدینلیق گتیرمیشدیر. دایما آختاریشدا اولان عبداله شایق بیر سیرا موعاصیرلری‌نین ایلک بیوقرافی حساب اولونور. ع.حسین‌زاده، ح.جاوید، م.ع.صابر، م.هادی، ع.صحت کیمی صنعتکارلارین ترجومه‌یی-حاللاری ایلک دفعه محض عبداله شایقین ترتیب ائتدیگی درسلیک‌لرده اؤز عکسینی تاپمیشدیر. عبداله شایقین حسین جاویدله بیرلیکده ترتیب ائتدیگی، ۱۹۱۹-جو ایلده چاپ اولونان "ادبیات درسلری" کیتابی آذربایجان ادبیاتشوناسلیغیندا ایلک پوئتیک کیتاب‌لاریندان بیری‌دیر. آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتی ماتریال‌لاری‌نین توپلانماسی و ترتیبی ایشینده ده عبداله شایق ایمضاسی وار. فولکلورا دایر ایلک علمی مقاله‌لردن بیری‌نین مؤلیفی اولان عبداله شایق ده ب.چوبان‌زاده، ا.عابد کیمی آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتی ایله یازیلی ادبیاتی آراسیندا تاریخی-منطیقی علاقه‌نی برپا ائدن فولکلورشوناس‌لاردان بیری‌دیر. اونون ش.افندی‌زاده ایله بیرلیکده ترتیب ائتدیگی "بایاتی‌لار" کیتابی ۱۹۲۶-جی ایلده ایشیق اوزو گؤرموشدور.
عبداله شایق ترجومه‌چی کیمی ده محصولدار ادیب اولموشدور. هله خوراساندا اوخودوغو ایللرده ای.کریلوفدان فارس دیلینه ائتدیگی ترجومه‌لره گؤره موعلیمی طرفیندن تنقید اولونان شایق سهوینی آنلامیش و بوندان سونرا اثرلری آنا دیلینه ترجومه ائتمیشدیر. آذربایجان اوخوجوسو فردوسی‌نین "شاهنامه" اثریندن، ج.رومی‌نین "مثنوی" سیندن، ن.گنجوی‌نین "ایسگندرنامه" سیندن پارچالاری، د.دِفو، ای.کریلوف، م.لرمونتوف، آ.پوشکین، ل.تولستوی، ک.چوُکووسکی و باشقا اوروپا مؤلیف‌لری‌نین بعضی اثرلری ایله عبداله شایقین ترجومه سینده تانیش اولموشدور.
عبداله شایقین بوتون حیات و فعالیتینی گؤز اؤنوندن کئچیررسک، ادیبین مسلکداشی، ۱۹۲۳-جو ایلده موعلیم کیمی آذربایجانا دعوت ائدیلن خلیل فکرتین اونون حاقیندا دئدیکلری ایله راضی‌لاشمایا بیلمریک: "دییورلار کی، موعلیملیک صنعتی خوصوصی بیر ایستعداد و قابیلیت مسله‌سی‌دیر. بو صنعتده مووفّقیت بیلخاصه روحداکی گؤزللیگه تابعدیر. شایقین اییی بیر موعلیم و موربّی اولاجاق نه گؤزل روحو واردیر. شایق تام معناسی ایله مسلکینی مفکوره‌یی-روحوندا جانلاندیرمیش بیر شخصیتدیر. او، حیاتین هر دورلو چیرکین‌لیک‌لریندن، ایفراطدان، خیانتدن، حیله‌گرلیکدن، یالانچیلیقدان، حسدچیلیکدن، کیبر و غوروردان، خودبین‌لیکدن، تنبل‌لیکدن، خولاصه، گرک بیر فردین روحونو و گرک بیر جمعیتین یاشاماق قابیلیتینی محو ائدن هر دورلو فنالیق‌لاردان کندیسینی موحافیظه ائتمیشدیر. بیز بوتون موعلیم‌لر روحاً شایقه بنزرسک، نه موتلو!"
آرزو احمد حاجی‌یئوا
آمعا نیظامی گنجوی آدینا ادبیات اینستیتوتونون آپاریجی علمی ایشچیسی، فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو
کؤچورن: عباس ائلچین
