+0 بگندیم
خوجالی سوی‌قیریمی دونیانین گؤزو ایله
خوجالی ساکینلری ایله گؤروشن ژورنالیستلر
واشینگتون پوست، 28 فئورال 1992
آذربایجان شهرلرینده دفن اولونموش داغلیق قاراباغ شهیدلری
قاچقینلار ائرمنی هوجوملاری زامانی یوزلرله اینسانین اؤلدورولدویونو دئییر
توماس قولتس، آغدام، آذربایجان، 27 فئورال
دؤیوش وضعیتینده اولان داغلیق قاراباغ آنکلاوی‌نین شرقینده یئرلشن بو شهرین باش مسجیدی‌نین خیدمتچییلری دئدیلر کی، بو گون اونلار ائرمنیلرین چرشنبه گونو ایشغال ائتدیگی آنکلاودا یئرلشن آذربایجان شهریندن گتیریلمیش 17 نفری دفن ائدیبلر.
آنکلاوین پایتاختی ستئپاناکئرتین شیمال-قربینده یئرلشن و 6.000 نفر اهالیسی اولان خوجالی شهریندن اولان قاچقینلار هوجوم زامانی قادین و اوشاقلار داخیل اولماقلا 500 نفرین اؤلدورولدویونو دئدیلر. آغدام مسجیدی‌نین دیرئکتورو سید صادیقوو بیلدیردی کی، خوجالی شهریندن اولان قاچقینلار چرشنبه گونوندن بری اونون مسجیدینه 477 مئییت گتیریبلر.
باکی رسمیلری خوجالیدا 100 نفرین اؤلدورولدویونو ایدیعا ائدیر، ائرمنی رسمیلری ایسه اؤز پایتاختلاری ایرواندان بیلدیریرلر کی، جمعی 2 آذربایجانلی قتله یئتیریلیب. باکی رسمیسی بیلدیردی کی، اونون حؤکومتی اؤلولرین دقیق سایینی بیلن زامان آذربایجانلیلارین غضبلنه‌جگیندن ناراحاتدیر.
بوگون بورادا گؤردویوموز 7 جنازه‌دن ایکیسی اوشاق، اوچو قادین ایدی. آغدام خسته‌خاناسیندا موعالیجه اولونان دیگر 120 قاچقین آغیر یارالاردان اذیت چکیر.
راضییه آسلانووا آغداما چرشنبه گونو گئجه چاتیب. او، دئدی کی، چرشنبه آخشامی گئجه خوجالییا هوجوما کئچن ائرمنیلر دایانمادان آتیردیلار. اونون اری و کورکه‌نی اؤلدورولموش، قیزی ایتکین دوشموشدور.
داغلیق قاراباغدان بورا قاچیب گلن قاچقینلار آراسیندا کئچمیش سووئت داخیلی قوشونلاریندا خیدمت ائدن ایکی تورکمن عسگری وار ایدی. اونلار اؤتن جومعه حربی حیصه لرینی ترک ائتمیش و خوجالیدا سیغیناجاق تاپمیشلار. عسگرلر دئدی کی، ائرمنی چاووشلاری اونلاری "موسلمان اولدوقلاری اوچون" دؤیوردولر.
فراریلر بیلدیردی کی، اونلارین کئچمیش حربی حیصه‌سی 366-جی آلای خوجالینی ایشغال ائدن ائرمنی حربچیلرینی دستکله‌ییردی. اونلار بیلدیردی کی، قادین و اوشاقلارا قاچماغا کؤمک ائدیردیلر. عسگرلردن بیری آغامحمت موتیف دئدی: "بیز داغلاردان کئچه‌رک بیر قروپ گتیریردیک. بو زامان ائرمنیلر بیزی گؤردو و آتش آچماغا باشلادیلار. اون ایکی نفر اؤلدورولدو".
ایندئپئندئنت، 29 فئورال 1992
ائلئن ووماک
آغدامداکی رؤیتئر موخبیری ائلیف کابان معلومات وئرمیشدیر کی، چرشنبه قیرغینیندان سونرا آذریلر اونلارلا اینسان دفن ائدیردیلر، هانسیلار کی، بو بؤلگه‌نین ایکینجی بؤیوک یاشاییش مرکزی اولان خوجالی شهری‌نین ائرمنیلر طرفیندن ایشغالی زامانی اؤلدورولموشدو. دفنده ایشتیراک ائدنلردن بیری ژورنالیستلرین اوستونه قیشقیراراق دئمیشدیر: "دونیا بورادا باش وئرنلره گؤز یومور. بیز اؤلوروک، سیز ایسه باخیرسیز".
ساندئی تایمس، 1 مارت 1992
ائرمنی عسگرلری یوزلرله قاچقین عاییله‌نی قیریر
توماس قولتس، آغدام، آذربایجان
ساغ قالانلارین سؤزلرینه گؤره، ائرمنی عسگرلری 450-دن چوخ آذربایجانلییا آتش آچمیش و سونگودن کئچیرمیشلر. اونلارین چوخو اوشاق و قادینلار ایدی. یوزلرله، بلکه‌ده مینلرله اینسان ایتکین دوشموش و اؤلموشدور.
ایشغالچیلار قادین و اوشاقلاری مودافیعه ائدن عسگرلری و کؤنوللولری اؤلدورموشلر. سونرا اونلار قورخودان اسن قاچقینلارا آتش آچماغا باشلاییبلار. ساغ قالانلاردان بیر نئچه‌سی باش وئرنلری بئله تصویر ائتدی: "ائله اصل قیرغین بئله باشلادی. ائرمنیلر دایانمادان آتیردیلار. سونرا اونلار ایچری داخیل اولدو، بیچاق و سونگو ایله آداملاری دوغراماغا باشلادیلار". بو، ساغ قالان اوچ عسگردن بیری اولان آذر حاجییئوین دئدیکلری ایدی.
راضییه آسلانووا آغداما باشقا قادینلار و اوشاقلارلا ائرمنی مئشه‌لریندن کئچه‌رک گلمیشدیر. او، ائرمنیلرین دایانمادان آتدیغینی بیلدیردی، اری و کورکه‌نی‌نین گؤزلری قارشیسیندا اؤلدورولدویونو دئدی. قیزی ایسه هله ده تاپیلماییب.
آغداما گلن اوغلانلاردان بیری قولاغینی ایتیرمیشدی.
ساغ قالانلارین دئدیگینه گؤره داها 2000 آدام، هانسیلار کی، آیری قاچمیشدی، هله ده تاپیلماییب: بلکه ده اونلارین چوخو سویوقدان یاخود دا آلدیقلاری یارالاردان اؤلوبلر.
دونن گئجه آغدام مئییتخاناسینا 479 مئییت گتیریلدی و قبیریستانلیقدا 29 نفر دفن اولوندو. منیم گؤردویوم و هله دفن اولونمامیش 7 جنازه‌نین 2-سی اوشاق، 3-او ایسه قادین ایدی. اونلاردان بیری‌نین سینه‌سی آلدیغی گولله یاراسیندان تامامیله داغیلمیشدی.
آغدام خسته‌خاناسی قان و تئررور صحنه‌سینه چئوریلمیشدی. حکیملر بیلدیردی کی، سوی‌قیریمدان قاچان 140 خسته درین گولله یارالاریندان اذیت چکیر.
آنجاق اونلار آغدامدا دا تهلوکه‌سیز دئییلدیلر. جومعه گونو گئجه 150 مین اهالیسی اولان شهرین اوزرینه راکئتلردن ضربه‌لر ائندیریلدی. بیر نئچه بینا داغیدیلدی و بیر نفر اؤلدو.
تایمس، 2 مارت 1992
قاراباغدا جنازه تپه‌لری
آناتول لیوئن ائرمنی قوشونلاری طرفیندن حیاتا کئچیریلن کوتلوی اینسان قیرغینی باره‌ده معلومات توپلایان زامان آتشه توتولوب.
بیز داغلیق قاراباغین قارلا اؤرتولموش داغلاریندان آشاغی دوشرکن سپه‌لنمیش مئییتلری گؤردوک. گؤرونور، قاچقینلار قاچارکن اونلارا آتش آچمیشدیلار. بو حادیثه‌دن سونرا ژورنالیستلر آذربایجانلی اوپئراتور طرفیندن چکیلمیش کادرلارا باخدیلار. کادرلاردا بیزیم کئچدیگیمیز همین داغلارین موختلیف حیصه‌لرینده اونلارلا اینسان جنازه‌لری عکس ائتدیریلیردی.
آذربایجانلیلار ایدیعا ائدیر کی، کئچن هفته ائرمنیلر طرفیندن ایشغال اولونان خوجالی شهریندن قاچان آذربایجانلیلارین کوتلوی قیرغینی زامانی ان آزی 1000 نفر اؤلدورولوب. داها 4000-نفر یارالانمیش، دونوب اؤلموش، یاخود ایتگین دوشموشدور.
مولکی وئرتولیوت داغلارا ائنمه‌لی و کوتلوی قیرغینلارین تؤره‌دیلدیگی یئرلردن مئییتلری ییغمالی ایدی. مولکی وئرتولیوت 4 مئییت ییغدی. همین واخت آذربایجانلی اوپئراتورون چکدیگی فیلمده ایسه همین تپه‌لرده اونلارلا مئییت گؤستریلیردی.
آغداما قاییدان زامان مولکی وئرتولیوتون ییغدیغی جنازه‌لره باخدیق. ایکی نفر یاشلی کیشی و کیچیک بیر قیز قانینا غلتان ائدیلمیش، اونلارین اللری و آیاقلاری دونموشدو.
واشینگتون پوست، 2 مارت 1992
ائرمنی باسقینلاری آذریلرین اؤلومو و قاچقین دوشمه‌سی ایله نتیجه‌له‌نیر
خوجالی‌نین 10.000 اهالیسیندن تخمینن 1000 نفری ائرمنی اوردوسونون چرشنبه آخشامی حیاتا کئچیردیگی هوجوم زامانی قتله یئتیریلمیشدیر. آذربایجان تئلئویزییاسی خوجالی اراضیسیندن جنازه‌لرین یوک ماشینلاری ایله ائواکواسییاسینی گؤسترمیشدیر.
نیو-یورک تایمس، 3 مارت 1992
ائرمنیلرین تؤرتدیگی قیرغین
آغدام، آذربایجان، 2 مارت (رؤیتئرس) - آذربایجانین ائرمنیلرین اوستونلوک تشکیل ائتدیگی داغلیق قاراباغ بؤلگه‌سینده ائرمنی حربچیلری‌نین مولکو وطنداشلارا قارشی تؤرتدیگی سوی‌قیریم حاقیندا بو گون یئنی بیر ثوبوت الده اولونموشدور.
وئرتالیوتلا بؤلگه‌یه گئدن آذربایجان ژورنالیستلری و رسمیلری قاییدان زامان اؤزلری ایله اوچ اوشاق مئییتی گتیرمیشلر. اونلارین باشلاری‌نین آرخا حیصه‌سی تامامیله داغیدیلمیشدی. اونلار دئدی کی، ائرمنیلرین آتش آچماسی اونلارا مئییتلری ییغماغا ایمکان وئرمه‌دی.
اینسانلارین باشلاری‌نین دریسی سویولموشدور
داغلیق قاراباغین آذربایجانلی رهبری‌نین کؤمکچیسی اسد فرشوو دئدی: "قادینلارین و اوشاقلارین باشلاری‌نین دریسی سویولموشدو. بیز مئییتلری ییغماغا باشلایاندا اونلار بیزی گوللبورانا توتدولار".
مئییتلرین یوک ماشینلاری ایله داشینماسی
رؤیتئرین فوتوقرافی فرئدئریک لئنقان دئدی کی او، آغدام یاخینلیغیندا آذربایجانلیلارین مئییتلری‌نین ایکی یوک ماشینینا دولدورولدوغونو گؤروب: "بیرینجی دفعه35 مئییت سایدیم و منجه ایکینجی ماشیندا دا بیر او قدر مئییت وار ایدی. اونلارین بعضیلری‌نین باشی کسیلمیش، چوخلاری یاندیریلمیشدی. اونلارین هامیسی کیشی ایدی و بیر نئچه‌سی حربی رنگده فورما گئیمیشدی".
تایمس، 3 مارت 1992
ایشیقلاندیریلمامیش سوی‌قیریم
آناتول لیوئن
داغلیق قاراباغین تپه‌لرینده قادین و اوشاقلار داخیل اولماقلا 60-دان چوخ مئییت سپه‌لنمیشدی و بونلار ائرمنی قوشونلاری‌نین آذری قاچقینلارینا قارشی تؤرتدیگی قیرغینی تصدیق ائدیر. یوزلرله آدام ایتگین دوشوب، تپه و دره‌لر ائرمنی قووّه‌لری‌نین آذربایجانلی قاچقینلارا قارشی اؤتن چرشنبه آخشامی تؤرتدیگی سوی‌قیریم نتیجه‌سینده اؤلدورولموش اینسانلارین مئییتلری ایله دولو ایدی.
بورادا 31 مئییت وار ایدی. ان آزی داها 31 جنازه اؤتن 5 گون عرضینده آغداما آپاریلمیشدی. بو رقملره چرشنبه آخشامی گئجه‌سی ائرمنیلرین آذربایجان شهری خوجالینی دارما-داغین ائتدیکلری زامان قتله یئتیریلن دینج اهالی عایید دئییل. همچنین تاپیلمامیش مئییتلر ده ایستیثنا اولونور.
سوی‌قیریم زامانی ساغ قالان زاهید جابباروو دئدی: "بیز اولدوغوموز یئرده 200 نفر اؤلدورولدو". موختلیف ایستیقامتلردن گلمیش قاچقینلار دا گوللبورانا توتولدوقلارینی و یول بویو چوخلو سایدا اینسانین قتله یئتیریلدیگینی دئدیلر. مئییتلرین اطرافیندا اشیالار، پالتار و شخصی سندلر وار ایدی. جنازه‌لر کسکین شاختادان دونموشدولار، همچنین قیرغیندان سونرا تپه و مئشه‌لرده گیزلنمیش اینسانلار دا سویوقدان اؤلموشدو. اونلارین هامیسی کاسیب گئیینمیش عادی آداملارین جنازه‌لری ایدی.
بیزیم گؤردویوموز 31 نفردن یالنیز 3 نفر فورمادا ایدی، هانسیلار کی، بیری پولیس، ایکیسی ایسه میلّی کؤنوللولر ایدی. قالانلاری مولکی شخصلر ایدی (8 قادین و 3 اوشاق). ایکی عاییله بیرلیکده اؤلدورولموشدو و بورادا قادینلار الی اوشاقلی ایدی.
اونلاردان بیر نئچه‌سی باشیندان دهشتلی یارالار آلمیشدی: بالاجا بیر قیزین ایسه یالنیز اوزو سالامات قالمیشدی. ساغ قالانلار دئدی کی، اونلار یئره اوزاناندا ائرمنیلر دایانمادان اونلارا آتش آچیردیلار.
بی بی سی1 مورنینق نیوس، ساعات 07.37، چرشنبه آخشامی، 3 مارت 1992
جانلی یاییمدا اولان بی بی سی موخبیری خبر وئرمیشدیر کی، او، 100-دن چوخ آذربایجانلی کیشی، قادین، اوشاق، حتّی کؤرپه‌نین چوخ قیسا مسافه‌دن باشلاریندان گولله ایله وورولدوغونو گؤروب.
بی بی سی1 مورنینق نیوس، ساعات 08. 12، چرشنبه آخشامی، 3 مارت 1992
حادیثه یئرینده چکیلمیش شکیل داغلاردان چوخلو سایدا اینسان مئییتلری‌نین ییغیلماسینی تصدیق ائدیر. موخبیر خبر وئریر کی، اوپئراتور و غربدن اولان ژورنالیستلر ائرمنیلرین قیردیغی یوزدن چوخ کیشی، قادین و اوشاق مئییتلرینی گؤروبلر. اونلار 1 مئتردن ده آز مسافه‌دن باشلاریندان وورولموشدو. شکیلده همچنین تخمینن 10 نفرین، بونلار اساسن قادینلار و اوشاقلار ایدی، باشیندان گولله ایله اؤلدورولدویو گؤستریلیر. آذربایجان ایدیعا ائدیر کی، ائرمنی قووّه‌لری میندن چوخ مولکی اینسانی قتله یئتیریبلر.
واشینگتون تایمس، 3 مارت 1992
وحشیلیکلر آذربایجانی دهشته گتیریر
براین کیللئن، آغدام، آذربایجان
داغلیق قاراباغدا اونلارلا اینسان مئییتلری سپلنمیشدیر و بو، بو موباحیثه‌لی اراضی اوغروندا 4 ایلدن بری دؤیوشلرده تؤره‌دیلمیش ان دهشتلی سوی‌قیریمین ثوبوتودور.
بو شهردن یئنیجه قاییدان آذربایجان رسمیلری اؤزلری ایله 3 اوشاق مئییتی گتیریبلر و اونلارین باشلاری‌نین آرخا حیصه سی تامامیله داغیدیلیب.
یئرلی مسجیدده داها 6 مئییت وار ایدی و اونلارین اللری و آیاقلاری دونموش، اوزلری ایسه سویوقدان قارالمیشدی.
قادینلاردان بیری اؤلدورولموش آتاسی‌نین سینه‌سینه غضبله ووراراق "تئلمان!" دئیه قیشقیریردی. جنازه آرخاسی اوسته اوزانمیش و ساغ الی هاوادا دونموشدو.
اؤتن هفته ائرمنیلرین ایشغال ائتدیگی خوجالییا وئرتالیوتلا قیسا سفردن قاییدانلار دئدی کی، اونلار دا اوخشار منظره‌نین شاهیدی اولوبلار، آنجاق حجمجه بوندان داها بؤیوک. بیر روس ژورنالیستی‌نین دئدیگینه گؤره او، 50 مئترلیک ساحه ده 30 مئییت سایمیشدیر.
داغلیق قاراباغین ایکینجی بؤیوک آذربایجان شهری اولان خوجالی‌نین تپه‌دن دیرناغادک سیلاحلانمیش ائرمنی حربچیلری طرفیندن اؤتن چرشنبه آخشامی ایشغال اولونماسیندان سونرا ائرمنیلر آذربایجانلیلارین سوی‌قیریمینی اینکار ائتدیلر. آذربایجان 1000 نفرین اؤلدورولدویونو دئییر.
داغلیق قاراباغین آذربایجانلی رهبری‌نین کؤمکچیسی اسد فرجوو دئدی کی، قادین و اوشاقلارین باشلاری‌نین دریسی سویولموشدو.
جناب فرجوو بیلدیردی کی، بین الخالق قیرمیزی خاچ کومیته‌سی‌نین نیشانلادیغی یئره ائنن و می-24 وئرتولیوتلاری‌نین موشاییعت ائتدیگی وئرتولیوت ائرمنی حربچیلری گوللبورانا باشلامازدان اول یالنیز 3 اوشاق مئییدینی ییغا بیلیب. او بیلدیردی کی، بیز مئییتلری ییغماغا باشلایاندا اونلار بیزی آتشه توتدولار.
جناب فرجوو بیلدیردی کی، اونلار جمعی 15 دقیقه اورادا قالیبلار. او، پئنجگی‌نین جیبینده اولان قومبارایا ایشاره ائده‌رک دئدی: "حربی وئرتالیوتلار قیرمیزی فیشنگلر بوراخاراق ائرمنیلرین یاخینلاشدیغینی خبر وئردیلر. بیز آرتیق چیخمالی ایدیک. اسیر گؤتورله‌جگیمیز تقدیرده من اؤزومو پارتلاتماغا حاضیر ایدیم".
رؤیتئرس-این فوتوقرافی فرئدئریک لئنقان آغدام یاخینلیغیندا آذربایجانلیلارین مئییتلری ایله دولو ایکی یوک ماشینی گؤرموشدور. "بیرینجی دفعه35 مئییت سایدیم و منجه ایکینجی ماشیندا دا بیر او قدر مئییت وار ایدی. اونلارین بعضیلری‌نین باشی کسیلمیش، چوخلاری یاندیریلمیشدی. اونلارین هامیسی کیشی ایدی و بیر نئچه‌سی حربی رنگده فورما گئیمیشدی".
آغدام مسجیدی اینسان مئییتلریله دولو ایدی. اینسانلار آذربایجان پرئزیدئنتی آیاز موطللیبووا عونوانلانمیش تحقیرلر سسلندیریر و بیلدیریردیلر کی، او، قاراباغین آذربایجانلی اهالیسینی قوروماق اوچون کیفایت قدر چالیشمامیشدیر.
چؤلده ایسه یوزلرله اینسان ایسلام دوعالاری اوخویوردولار. اونلارین بعضیلری هوشلارینی ایتیره‌رک اؤلدورولموش قوهوملاری‌نین (هانسیلار کی، بیر نئچه دقیقه بوندان اول گتیریلمیشدی) یانینا ییخیلیردیلار.
قارلی تپه‌لره سپلنمیش اونلارلا اینسان مئییتینی عکس ائتدیرن دهشتلی فیلم ساغ قالمیش قاچقینلارین، قادین و اوشاقلارا قارشی تؤره‌دیلمیش سوی‌قیریم حاقیندا سؤیله‌دیکلرینی تصدیق ائدیر.
آذربایجان تئلئویزییاسی آذربایجان شهری اولان آغداما بیر یوک ماشینی ایله مئییت گتیریلدیگینی گؤسترمیشدیر. اونلارین چوخلاری‌نین اوزلری بیچاقلا دوغرانمیش، گؤزلری چیخاریلمیشدی. بالاجا بیر قیزین قوللاری هاوایا آچیلی وضعیتده قالمیشدیر. او، سانکی کؤمک دیله‌ییردی.
آغدام حربی کوماندیری رشید محمدوو ایکینجی دونیا موحاریبه‌سی زامانی ناسیستلرین عمللرینی خاطیرلایاراق دئدی: "مئییتلر قویون سوروسو کیمی ییغیلمیشدیر. هئچ فاشیستلر ده بونو ائتمه‌میشدیر"
قاراباغ رهبری موسا محمدوو آذربایجانین ایکینجی بؤیوک شهری اولان گنجه‌ده‌کی سووئت حربی بازاسینا زنگ ائده‌رک کؤمک دیله‌ییردی: "مئییتلری گتیرمک و اینسانلارا نه باش وئردیگینی گؤسترمک اوچون بیزه کؤمک ائدین".
اوپئراتور و غربلی ژورنالیستلری اراضیدن گؤتورن وئرتولیوتون پیلوتو دئدی کی، او خوجالیدا و عسگران دره‌سینده اونلارلا مئییت گؤروب.
نیو یورک تایمس، 3 مارت 1992
ائرمنیلر طرفیندن تؤره‌دیلن سوی‌قیریم
آغدام، آذربایجان، 2 مارت (رؤیتئرس)
بو گون سونونجو سووئت قوشونلاری داغلیق قاراباغی ترک ائدیر.
ایتار-تاسس اینفورماسییا آگئنتلیگی خبر وئریر کی، 366-جی موتواتیجی آلایی اراضیدن چیخماغا، اصلینده ایسه موحاریبه ائدن ایکی ائتنیک قروپ - ائرمنیلر و آذربیجانلیلار آراسینداکی بوفئری آرادان گؤتورمه‌یه باشلامیشدیر.
هر ایکی طرف موداخیله ائتمک اوچون هئچ بیر جهد ائتمه‌ییب.
داغلیق قاراباغ آذربایجان رئسپوبلیکاسی‌نین ترکیبینده‌دیر، اونون اهالیسی‌نین چوخ حیصه‌سینی ایسه ائرمنیلر تشکیل ائدیر.
شهرین بومباردمان ائدیلمه‌سی
آذربایجانین اینفورماسییا آگئنتلیگی آزئرینفورم خبر وئرمیشدیر کی، بازار گونو گئجه داغلیق قاراباغین آذربایجانلیلار مسکونلاشان شوشا شهری ائرمنیلر طرفیندن راکئت آتشینه توتولوب. ونجه‌لی قصبه‌سینه ائدیلمیش دیگر بیر هوجوم زامانی ایسه بیر نئچه آدام یارالانمیشدیر.
ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی کئچن هفته آذربایجانلیلارین یاشادیغی خوجالی شهرینده 1000 نفرین اونون حربچیلری طرفیندن اؤلدورولمه‌سینی و قیرغیندان خیلاص اولماق اوچون قارلا اؤرتولموش داغلاردان قاچان کیشی، قادین و اوشاقلارین سوی‌قیریمینی اینکار ائدیر.
لاکین بو اراضیده اونلارلا اینسان مئییتی آذربایجانا بو سوی‌قیریمین تؤره‌دیلمه‌سینی ایدیعا ائتمه‌یه اساس وئریر.
رایونا وئرتولیوتلا قیسا سفر ائدن آذربایجانلی رسمیلر و ژورنالیستلر قاییدارکن اؤزلریله باشلاری‌نین آرخا حیصه‌سی تامامیله داغیدیلمیش 3 اوشاق مئییدی گتیرمیشلر. اونلار بیلدیردی کی، ائرمنیلرین گوللبارانی مئییتلرین هامیسینی ییغماغا اونلارا مانع اولوب.
داغلیق قاراباغین آذربایجان رهبری‌نین کؤمکچیسی اسد فرجوو دئدی کی، قادین و اوشاقلارین باشلاری‌نین دریسی سویولموشدو، بیز مئییدلری ییغماغا باشلایاندا اونلار بیزی آتشه توتدولار.
آذربایجانلی حربی کوماندیر رشید محمدوو دئدی: "مئییتلر قویون سوروسو کیمی ییغیلمیشدیر. هئچ فاشیستلر ده بونو ائتمه‌میشدیر".
ایکی یوک ماشینی مئییتله دولدورولدو
رؤیتئرس-این فوتوقرافی فرئدئریک لئنقان آغدام یاخینلیغیندا آذربایجانلیلارین مئییتلری ایله دولو ایکی یوک ماشینی گؤرموشدور. "بیرینجی دفعه35 مئییت سایدیم و منجه ایکینجی ماشیندا دا بیر او قدر مئییت وار ایدی. اونلارین بعضیلری‌نین باشی کسیلمیش، چوخلاری یاندیریلمیشدی. اونلارین هامیسی کیشی ایدی و بیر نئچه‌سی حربی رنگده فورما گئیمیشدی".
ائتنیک زوراکیلیق و ایقتیصادی بؤحران دئکابردا 11 کئچمیش سووئت رئسپوبلیکاسی طرفیندن یارادیلمیش موستقیل دؤولتلر بیرلیگی‌نین پارچالانماسینا سبب اولا بیلر. بیرلیک عوضو دؤولتلر اولان خریستیان ائرمنیلرله موسلمان آذربیجانلیلار آراسیندا اوزون ایللردن بری مؤوجود اولان ائتنیک نیفرتین قارشیسیندا عاجیز قالدی.
داغلیق قاراباغداکی 4 ایللیک موحاریبه1500-2000 آدامین اؤلومونه سبب اولدو. کئچن هفته باش وئرن دؤیوش خوصوصیله دهشتلی ایدی.
داغلیق قاراباغین مرکزی ستئپاناکئرت شهرینده یئرلشن 366-جی آلای دؤیوشلرین مرکزینده ایدی و بو دؤیوش نتیجه‌سینده اونون 3 عسگری هلاک اولموشدور. ائرمنیستانین پایتاختی یئرئواندا پارلامئنتده چیخیش ائدن پرئزیدئنت لئوون تئر-پئتروسیان بیرلیگین آخیرینجی قوشونلاری‌نین آنکلاودان چیخاریلماسینی پیسله‌دی. او، بو آلایین حربی عملیاتلاردا ایشتیراک ائتمه‌دیگینی، اونون یالنیز وضعیتی ستابیللشدیردیگینی بیلدیرمیشدیر.
بوستون قلوب، 3 مارت 1992
پول کوین - جاج، باکی، آذربایجان
دونن آذربایجان ائرمنی حربچلرینی کئچن هفته کیشی، قادین و اوشاقلاری داغلیق قاراباغداکی بیر شهردن چیخارماقدا و اونلاری قتله یئتیرمکده ایتتیهام ائتدی.
آذربایجان رسمیلری خوجالی شهرینده 1000 نفر آذربایجانلی اؤلدورولدویونو و قارلا اؤرتولموش داغلاردان قاچان کیشی، قادین و اوشاقلارین ائرمنی حربچیلری طرفیندن اؤلدورولدویونو دئییر.
ائرمنی رسمیلری بونلاری اینکار ائدیر.
حادیثه یئرینده اولان ژورنالیستلر قتله یئتیریلمیش اینسانلارین دقیق سایینی سؤیله‌مکله چتینلیک چکیر. آنجاق رؤیتئرسین فوتوقرافی ایکی یوک ماشی‌نین آذربایجانلیلارین مئییتلری ایله دولدورولدوغونو دئدی. بیر روس ژورنالیستی ایسه رایونون هر یئرینده قیرغینلار تؤره لدیگی باره‌ده خبر وئریر.
رؤیتئرس خبر وئریر کی، وئرتولیوتلا بؤلگه‌یه سفر ائدن آذربایجانلی رسمیلر و ژورنالیستلر باشلاریندان وورولموش 3 اوشاق مئییتی تاپیبلار. ائرمنیلرین آتش آچماغی ایسه اونلارا دیگر مئییتلری ییغماغا مانع اولوب.
ایشغال زامانی خوجالیدا چوخلو سایدا دینج اهالی‌نین اؤلدورولمه‌سینی تصدیق ائدن فاکتلار گئت-گئده آرتیر.
آذربایجان تئلئویزیسییاسی بازار گونو آغدام مئییتخاناسیندان قادین و اوشاقلار دا داخیل اولماقلا 10 مئییت گؤسترمیشدیر. باکی‌نین اساس تئلئویزییا ستانسییاسی‌نین رئداکتورو بیلدیرمیشدیر کی، ایندییه قدر 180 مئییت آشکار اولونوب. بؤلگه‌نین اطرافیندا اوچان وئرتولیوت چوخلو سایدا مئییتلر گؤرموشدور. بی بی سی خبر وئرمیشدیر کی، فرانسیز فوتوقراف 31 جنازه سایمیشدیر. او بیلدیرمیشدیر کی، ایچریسینده قادین و اوشاقلار اولان مئییتلرین چوخو یاخین مسافه‌دن باشلاریندان گولله ایله وورولموشدور.
بو آرادا خوجالی ایجرا حاکیمی ائلمان محمدوو باکیدا مطبوعات کونفرانسیندا بیلدیرمیشدیر کی، هوجوم زامانی 1000 آدام اؤلدورولموش، 200-دن آرتیق ایتکین دوشموش، 300 اسیر گؤتورولموش، 200 نفر یارالانمیشدیر. محمدوو 366-جی آلایی هوجوما باشچیلیق ائتمکده و ائرمنی قولدورلارینا یول آچماقدا ایتتیهام ائدیر.
ائیج، مئلبورن، 6 مارت 1992
ائلئن ووماک، آغدام، آذربایجان، چرشنبه آخشامی
شهیدلرین دقیق سایی هله ده معلوم اولماسا دا اؤتن هفته ائرمنیستان اوردوسونون داغلیق قاراباغین قارلی داغلاریندا دینج آذربایجانلیلارا قارشی سوی‌قیریم تؤرتدیگی احتیمال اولونور.
آنکلاوین آذربایجان شهری آغداملا سرحدده یئرلشن خوجالی شهریندن اولان قاچقینلار فئورالین 25-ای گئجه ائرمنیلر طرفیندن اونلارین ائولرینه ائدیلن هوجومو تصدیق ائدن کوللو میقداردا فاکتلار سؤیله‌ییر. اونلار بیلدیریر کی، ائرمنیلر اونلاری قاچماغا مجبور ائتمیش و اطرافداکی مئشه‌لرده گولله‌میشدیر. دونن من قبیریستانلیقلارین بیرینده تزه قازیلمیش 75 قبیر گؤردوم. اوندان بیر گون اول ایسه آغدام مسجیدینده دئشیک-دئشیک اولونموش 4 مئییت گؤرموشدوک. بیز همچنین واقونلاردان عیبارت اولان مووقّتی خسته‌خانالاردا گولله یارالاری آلمیش قادین و اوشاقلاری گؤردوک.
اهالیسی‌نین اکثریتینی آذربایجانلیلار تشکیل ائدن آذربایجان قصبه‌سی خوجالی‌نین اهالیسی تخمینن 6000 نفردیر. آغدامین پولیس کوماندیری رشید محمدوو آغداما یالنیز 500 نفرین قاچدیغینی دئدی. "بس قالانلاری هانی؟" دئین ج-ب محمدوو اونلارین اسیر گؤتوروولدویونو یاخود قاچدیقلارینی دئدی. چوخلاری هله ده داغلاردادیر، چونکی وئرتولیوت یوخدور. او، اونلارین بعضیلری‌نین منفی 10 درجه سویوقدان دوندوغونو بیلدیردی.
آذریلر سیلاحلانمیش ائرمنیلری گؤردوکده باشا دوشدولر کی، اؤزلرینی مودافیعه ائده بیلمه‌یه‌جکلر و مئشه‌لره قاچدیلار. بیر نئچه ساعاتدان سونرا سوی‌قیریم باشلاندی.
جناب ناصیر آروادی‌نین و ایکی اوشاغی‌نین اسیر گؤتورولدویونو گومان ائدیر. دیگر قاچقینلار کیمی، او، دا کئچمیش سووئت اوردوسونون خوجالییا هوجوم ائتمکده ائرمنیلره کؤمک ائتدیگینی دئدی: "بو منیم فیکریم دئییل، گؤزلریمله گؤردوکلریمدیر".
نیو یورک تایمس، 6 مارت 1992
آذربایجاندا ویداع مراسیمی
"آذربایجانین آغدام شهرینده‌کی قبیریستانلیقدا ائرمنیلرین داغلیق قاراباغدا تؤرتدیگی سوی‌قیریم قوربانلاری دفن اولونان زامان اونلارین عاییله عوضولری و دوستلاری ماتم ایچینده‌دیر.
چینگیز ایسگندروو قارداشی‌نین جنازه‌سی اولان تابوتو قوجاقلامیشدی. جنازه‌نین اوستونده ایسه قورانین صورتی وار ایدی.
واشینگتون پوست، 6 مارت 1992
سون ویداعلاشما
"دونن آذربایجاونلیلارین قبیرستانلیغیندا داغلیق قاراباغدا ائرمنیلر طرفیندن اؤلدورولموش قوربانلار دفن اولونارکن اونلارین قوهوملاری کدر ایچینده ایدی. چینگیز ایسگندروو قارداشی‌نین جنازه‌سی اولان تابوتو قوجاقلاییب آغلاییردی".
ساندئی تایمس، 8 مارت 1992
توماس قولتس ائرمنی عسگرلری‌نین تؤرتدیگی سوی‌قیریم حاقیندا آغدامدان ایلک اولاراق خبر وئریر.
خوجالی غئیری-محصولدار بیر آذری شهری ایدی. بورادا ماغازالار بومبوش، یوللار چیرکلی ایدی. هئچ بیر یاشیللیق ایسه یوخ ایدی. بو او زامان ایدی کی، بورادا مینلرله آذربایجانلی اؤز خوشبخت حیاتینی یاشاییردی. اؤتن هفته او، خریطه‌دن سیلیندی. آغدام مئییتخانالاری مئییتلرله دولان زامان خوجالی و اونون اطرافیندا سووئت ایتتیفاقی داغیلاندان بری ان دهشتلی سوی‌قیریمین باش وئردیگی گومان اولونور.
من خوجالییا سفر ائدن سونونجو غربلی ایدیم. بو یانواردا باش وئرمیشدی. دؤرد اوشاق آناسی زومرود بیزی شهره گتیرن وئرتولیوتدا ایدی. او دئدی کی، جاماعات اوتوروب اؤز اؤلمونو گؤزله‌ییر. او و عاییله عوضولری فئورالین 26-دا ائرمنیلرین تؤرتدیگی قیرغی‌نین قوربانلاری آراسیندا ایدیلر.
بئش اؤولاد آتاسی 55 یاشلی بالاکیشی صادیقوو دئدی: "ائرمنیلر اوزاق کندلرین هامیسینی بیر-بیر ایشغال ائتدیلر، حؤکومت ایسه هئچ نه ائتمه‌دی". اونون حیات یولداشی دیلبر ایسه دئدی کی، ایندی اونلار بیزی بورادان چیخاراجاق یاخود دا اؤلدوره‌جکلر. اونلارین اوچ اوغلو و ایکی قیزی قیرغین زامانی اؤلدورولموشدو.
"بیز ائرمنیلرین مؤوقئعلرینه چوخ یاخین ایدیک، آما اورانی کئچمه‌لی ایدیک. گولله‌لر هر طرفدن یاغیش کیمی یاغدیریلیردی. بیز ساده‌جه تله‌یه دوشموشدوک". آذربایجانلیلار بیر-بیر قتله یئتیریلیردی. ساغ قالانلارین سؤیله‌دیکلرینه گؤره گؤرمه‌دیکلری حالدا ائرمنیلر ترپه‌نن هر بیر شئیه آتش آچیردیلار. بیر آذری اوپئراتورو آغلایا-آغلایا هر بیر مئییتی لئنته آلمیشدی. اونون چکدیگی کادرلاردان بیرینده آذربایجانلیلارین ائرمنیلردن قاچاراق سیغناجاق تاپدیغی آغاجلیق گؤستریلمیشدی. بورادا اینسان مئییتلری تپه عمله گتیرمیشدی. آغدام خسته‌خاناسینا گتیریلمیش عؤمر وئیسلوو دئدی: "ائرمنیلر دایانمادان آتیردیلار. منیم آروادیم و قیزیم دوز یانیمدا اؤلدورولدولر".
هوسپیتالین دهلیزلرینده گزن آداملار اؤز یاخینلاریندان بیر خبر آختاریردیلار. بعضیلری اؤز غضبینی اجنبیلرین اوستونه تؤکوردو. بیر آنا باغیریردی: "هانی منیم قیزیم، هانی منیم اوغلوم؟ زورلانیب. اؤلدورولوب. ایتیب".
موند، پاریس، 14 مارت 1992
آغدامدا اولان اجنبی ژورنالیست اؤلدورولموش آداملار آراسیندا باشلاری‌نین دریسی سویولموش قادین و اوشاقلاری گؤروب. اونلارین دیرناقلاری چیخاریلمیشدی. او، بونون "آذربایجان تبلیغاتی" دئییل، رئاللیق اولدوغونو یازیر.
نیوسویک، 16 مارت 1992
سوی‌قیریمین اوزو
پاسکال پریوا و ستیو لؤ ون، موسکوا
اؤتن هفته آذربایجان یئنیدن قبیرستانلیغا دؤنموشدو: ماتم ایچینده اولان قاچقینلار و اونلارلا اینسان مئییتی مسجیدین آرخاسیندا مووقّتی مئییتخانا یاراتمیشدی. اونلار فئورالین 25-ای و 26-سی ائرمنیلر طرفیندن دارما-داغین ائدیلمیش خوجالیدان اولان ساده آذری کیشی، قادین و اوشاقلاری ایدی. اونلارین چوخو قاچان زامان یاخین مسافه‌دن وورولموشدو، بعضیلری‌نین اوزلری داغیدیلمیش، باشلاری‌نین دریسی سویولموشدو.
تایم، 16 مارت 1992 خوجالیدا قیرغین
جیل سمولوو
یوری زاراخوویچ، موسکوا
موباحیثه لره باخمایاراق آیدین اولان بیر شئی وار: ایکی هفته اؤنجه آذربایجان شهری خوجالیدا غدار و ویجدانسیز بیر حادیثه تؤره‌دیلیب. ایندییه‌دک 200 آذربایجانلی اؤلدورولوب، چوخلاری اییرنج حالا سالینیب، ائرمنیلرین اوستونلوک تشکیل ائتدیگی داغلیق قاراباغدان دفن اولونماق اوچون قونشو رایونا گتیریلیب. آذربایجانلیلار ایدیعا ائدیر کی، 1324 مولکی وطنداش قتله یئتیریلیب. اونلارین چوخو - قادینلار و اوشاقلار باره‌ده هئچ بیر معلومات یوخدور…
سووبودا، 12 اییون 1992
فاجیعه نی تؤره‌دنلر جزالاندیریلمالیدیر
موسکوادا یئرلشن مئموریال اینسان حوقوقلاری قروپونون 1992-جی ایل فئورالین 25-دن 26-نا کئچن گئجه خوجالی‌نین ائرمنی سیلاحلی بیرلشمه‌لری طرفیندن ایشغالی زامانی اینسان حوقوقلاری‌نین کوتلوی شکیلده پوزولماسی حاقیندا حساباتی
حساباتدا دینج اهالی‌نین شهردن قاچماسی حاقیندا یازیلیر: "قاچقینلار ائرمنیلر طرفیندن قورولموش پوسقویا دوشه‌رک آتشه توتولدولار. اونلارین بعضیلری آغداما چاتا بیلدیلر: دیگرلری، اساسن قادینلار و اوشاقلار (دقیق سایی معلوم دئییل) داغلاردا آزمیش و دونوب اؤلموشلر. آغداما چاتانلارین دئدیکلرینه گؤره، اونلارین بعضیلری پیرجامال و ناخچیوانیک کندلری یاخینلیغیندا اسیر گؤتورولوبلر. آرتیق دییشدیریلمیش خوجالی اسیرلری‌نین دئدیگینه گؤره، اسیرلرین بعضیلری اؤلدورولموشدور… 4 گون عرضینده آغداما تخمینن 200 مئییت گتیریلمیشدیر. آغدام قاتار-خسته‌خاناسی‌نین حکیملری بیلدیردی کی، 4 مئییتین باشلاری‌نین دریسی سویولموش، بیری‌نین ایسه باشی کسیلمیشدی. آغدامدا 181 جنازه (130 کیشی، 51 قادین، 13 اوشاق) اوزرینده یوخلاما آپاریلمیشدیر و آشکار اولونموشدور کی، 151 نفر گولله، 20 نفر قلپه یاراسیندان و 10 نفر کوت آلتلردن آلدیقلاری یارالاردان اؤلموشدور. خوجالیدان اولان بوتون یارالیلارین گتیریلدیگی آغدام قاتار-خسته‌خاناسی‌نین سندلرینده گؤستریلیر کی، 597 نفر یارالانمیش، یاخود دونموش، بیر نفرین دیری-دیری باشی‌نین دریسی سویولموشدور.
ایندئپئندئنت، لوندون، 12 اییون 1992
فرئدئریک لئنقان، رؤیتئر
عاریف صادیقوو باکیدا خزر دنیزی‌نین ساهیلینده‌کی بیر کافئنین کؤلگه‌لیگینده ساکیتجه اوتوردو و دوز 3 آی بوندان قاباق، خوجالی شهریندن قاچان زامان ائرمنی گولله‌سی‌نین جیردیغی شالوارینی گؤستردی.
51 یاشلی خاررات دئدی: "من هله ده بو پالتارلاری گئیینیرم، چونکی باشقاسی یوخومدور. من 5 دفعه یارالاندیم، آما بختیم گتیردی و ساغ قالدیم".
جناب صادیقوو و آروادی بیر آیدان چوخ آج و ایشیقسیز قالیبلار.
جناب صادیقوو دئدی: "تخمینن آخشام ساعات 11-ده بومباردمان باشلاندی. بیز هله هئچ واخت بئله‌سینی ائشیتمه‌میشدیک. 8 یاخود 9 نؤو سیلاح، آرتیللئرییا، آغیر پولیئموتلاردان ایستیفاده اولونوردو".
تئزلیکله قونشولار کوچه‌لره تؤکولوشدو. بعضیلری گیزلندی، دیگرلری ایسه قارین ایچی ایله مئشه‌لره دوغرو قاچماغا باشلادی.
خیلاص اولماق اوچون شهر جاماعاتی تخمینن 15 میل مسافه‌ده یئرلشن آذربایجان شهری آغداما چاتمالی ایدی. صوبح چاغی ایکی آذربایجان کندی ناخچیوانیک و سده‌رک آراسینداکی یئره چاتانادک اونلار دوشونوردولر کی، بونو ائده بیله‌جکلر.
جناب صادیقوو دئدی: "بونا قدر منله گلن قروپون هئچ بیرینه هئچ نه اولمامیشدی… سونرا یولدا بیزی بیر ماشین گؤردو و ائرمنیلر بیزه آتش آچماغا باشلادیلار. بیزیمله اولان 80 نفردن یالنیز اون نفری ساغ قالدی. 67 یاشلی بؤیوک قارداشیم دا داخیل اولماقلا 7 یاخین قوهوموم قتله یئتیریلدی. من آنجاق قارداشیمین پاپاغی ایله اونون گؤزلرینی باغلاماغا ایمکان تاپدیم و بیز هئچ واخت او مئییتلردن هئچ بیرینی قایتارا بیلمه‌دیک".
جناب صادیقوو دئدی کی، بیرینجی قروپداکی قاچقینلارین بعضیلری‌نین بختی گتیردی. ائواکواسییانین قهرمانلاریندان بیری عاریف حاجییئو اوچونجو قروپون قاچماسینا کؤمک ائتمک اوچون سیلاحین داراغینی دییشرکن باشیندان آلدیغی گولله یاراسیندان اؤلدو.
دیگر بیر قهرمان، خوجالی‌نین مئری ائلمار محمدوو بیلدیردی کی، او، بیر نئچه نفر ایله بیرلیکده فئورالین 26-نی مئییتلرله احاطه اولونموش کوللو تپه‌لرده کئچیریب.
جناب صادیقوو دئدی: "بیز شهره چاتاندان بیر گون سونرا ائرمنیلر گئنیش راکئت هوجومو حیاتا کئچیردیلر. من موعالیجه اولونماق اوچون خسته‌خانایا گئتمه‌لی ایدیم، چوخ پیس وضعیتده ایدیم. حتّی منیم آیاققابیمین ایچینده ده گولله تاپدیلار".
قیرغی‌نین قوربانلاری: بیر آذری قادین فئورال آییندا تؤره‌دیلمیش خوجالی قیرغی‌نیندا قتله یئتیریلمیش اوغلونو آغلاییر. قاتار-خسته‌خانادا تیبب باجیلاری پریمیتیو اوصوللارلا یارالی بیر کیشینی خیلاص ائتمه‌یه چالیشیرلار. آغدامدا اینسانلار قتله یئتیریلمیش قوهوملاری‌نین تابوتو اوستونده آغلاییردیلار. اؤلنلرین سایینی موعین ائتمک مومکون دئییل. چونکی موسلمانلار اؤلونو 24 ساعات عرضینده دفن ائدیرلر.
ایندئپئندئنت، لوندون، 12 اییون 1992
آغریلی آختاریش
آذربایجانلیلارین خوجالی شهرینده تؤره‌دیلمیش فئورال سوی‌قیریمی نتیجه‌سینده تخمینن 600 کیشی، قادین و اوشاق اؤلدورولموشدور.
دؤولت ایتتیهامچیسی آیدین رسولوو 15 نفردن عیبارت اولان ایستینطاق قروپونون رهبریدیر. بو قروپ آذربایجانلیلارین "خوجالی قیرغینی" آدلاندیردیقلاری حادیثه‌نی آراشدیرماقلا مشغولدور. جناب رسولوو بیلدیردی کی، 600 نفر ایلکین آختاریشلار زامانی تاپیلمیش مئییتلردیر. خوجالی مئری ائلمار محمدوو دا اوخشار رقم سؤیله‌دی. مای آییندا ایسه باکیدا نشر اولونان اوردو قزئتی بو رقمین داها بؤیوک اولدوغونو یازیردی - اؤلنلردن 479 نفرین شخصیتی موعین اولونموش، 200-دن چوخو ایسه نامعلومدور. آذربایجان مودافیعه ناظیرلیگی‌نین مطبوعات خیدمتی‌نین رهبری لئیلا یونیسووا اؤلنلرین سایی‌نین 700 اولدوغونو دئدی.
بین الخالق قیرمیزی خاچ کومیته‌سی‌نین باکیداکی نوماینده هئیتی‌نین رهبری فرانسوا زئن روفی‌نین بیلدیردی کی، آغدام شهری‌نین موسلمان ایمامی‌نین اونا دئدیگینه گؤره اونون مسجیدینه خوجالیدان 580 مئییت گتیریلمیشدی و اونلارین چوخو دینج اهالی ایدی. جناب زئن روفی‌نین دئدی کی، بیز مئییتلری سایمادیق، آنجاق بو رقم ایناندیریجیدیر. چونکی بیز مئییتلری یوماق اوچون لوازیمات وئردیک.
43 یاشلی حوقوقشوناس جناب رسولوو سون رقمین سؤیله‌نیلمه‌سی اوچون بیر نئچه آی واخت لازیم اولدوغونو سؤیله‌دی.
جناب رسولوو بو ایشلری یاخشی بیلیر. اوزون ایللر آراشدیردیقدان سونرا، او، 1990-جی ایلین یانواریندا باکیدا سووئت قوشونلاری طرفیندن تؤره‌دیلمیش قیرغین زامانی 131 نفرین اؤلدورولدویو و 714 نفرین یارالاندیغی باره‌ده قطعی رقم سؤیله‌میشدیر. عدلیییه ایشچیسی رافیق یوسیفوو دئدی کی، ایندییه قدر 184 نفر رئسپوبلیکانین عدلییه دئپارتامئنتی طرفیندن طیببی موعایینه‌دن کئچیریلمیش و اؤلو کیمی قئیده آلینمیشدیر. جناب یوسیفوو بو رقمین اؤلنلرین چوخ آز حیصه‌سینه شامیل اولدوندوغونو بیلدیردی. بیزه یالنیز مئییتلر گتیریلمیشدی. گلین او زامانکی اؤزباشینالیغی و بیزیم موسلمان اولدوغوموزو اونوتمایاق. اؤلو 24 ساعات عرضینده یویولمالی و باسدیریلمالیدیر.
پروفئسسور یوسیفوو بیلدیردی کی، بو 184 نفرین 51-ای قادین، 13-او ایسه 14 یاشیندان آشاغی اولان اوشاقلار ایدی. 151 نفر گولله یاراسیندان، 20 نفر قلپه یاراسیندان، 10 نفر ایسه کوت آلتلردن آلدیغی یارالاردان اؤلموشدور. سون اوچ نفر ایسه قار اوچقونونا دوشوب. 33 نفرین قولاغی، بورنو، دؤشلری، جینسیت اورقانلاری کسیلمیش و گؤزلری چیخاریلمیشدیر. جناب رسولوو دئدی کی، موعایینه‌دن کئچمیش 184 مئییت اؤلنلرین اوچده بیر حیصه سیندن ده آزدیر.
وئرتولیوتون پیلوتونون تصدیق ائتدیگی سندده بیلدیریردی کی، یئرده چوخلو سایدا اؤلو و یارالی اولدوغو اوچون اونلاری دقیق سایماق مومکون اولمادی. اونلارین سایی خوجالیدا 470-500، یوللاردا 650-700، ناخچیوانیک کندی اطرافیندا 85-100 ایدی.
"اینسانلار اللرینی یوخاری قالدیریب بیزدن کؤمک ایسته‌ییردیلر. بیز اوچ اوشاق مئییتی و ساغ قالمیش ایکی یاشلی اوشاق گؤردوک. اونون آناسی ایسه اؤلموشدو. اوشاق آناسی‌نین قولوندان توتاراق اونو دورقوزماغا چالیشیردی. بیز ائنمه‌یه چالیشدیق، آما ائرمنیلرین بومباردمانا باشلاماسی بیزی قاییتماغا مجبور ائتدی".
کوممئرسانت، موسکوا، 27 فئورال 2002
1992-جی ایل فئورالین 25-دن 26-نا کئچن گئجه داغلیق قاراباغین آذربایجانلیلار مسکونلاشان خوجالی شهری ائرمنیلر طرفیندن کوتلوی هوجوما معروض قالدی. روسلارین 366-جی موتواتیجی آلایی هوجومدا ایشتیراک ائتدی. نتیجه‌ده 613 نفر اؤلدورولدو، 487-ای نفر یارالاندی، 1275 نفر اسیر گؤتورولدو، 150 نفر ایتگین دوشدو. خوجالی حادیثه لری موناقیشه‌نین خاراکتئرینی کؤکوندن دییشدی.
Human Rights Watch
هئلسینکی، دئکابر 1994
داغلیق قاراباغ موناقیشه‌سی‌نین یئددی ایلی
Human Rights Watch تشکیلاتی‌نین هئلسینکی اوفیسی‌نین حساباتیندا دئییلیر: "ائتنیک ائرمنیلرین روس اوردوسونون 366-جی آلایی‌نین دستگیله خوجالیدا یوزلرله دینج آذربایجانلییا قارشی تؤرتدیگی سوی‌قیریم 1992-جی ایلده موحاریبه نی شرطلندیرن ان اساس حادیثه لردن بیری اولدو.
1992-جی ایلین فئورالیندا قاراباغداکی ائرمنی قووّه‌لری روسییانین 366-جی موتاتیجی آلایی‌نین دستگی ایله آذربایجانلیلارین مسکونلاشدیغی خوجالی شهرینی ایشغال ائتدی. ایشغال زامانی 200-دن چوخ مولکی وطنداش اؤلدورولدو.
اؤلدورولموش دینج آذربایجانلیلارین دقیق سایی معلوم دئییل. چونکی، قاراباغداکی ائرمنی قووّه‌لری سوی‌قیریمدان سونرا اراضینی اؤز نظارتلری آلتینا آلیبلار. آما 200 آذربایجانلی‌نین اؤلدورولدویونون قبول اولوندوغو زامان، احتیمال اولونور کی، 500-1000 نفر قتله یئتیریلمیشدیر.
"مئموریال" اینسان حوقوقلارینا نزارت مرکزی‌نین حساباتیندان
"خوجالی"
1991-جی ایلین پاییزیندان خوجالی ائرمنی سیلاحلی قووّه‌لری طرفیندن بلوکادایا آلینمیشدی و داخیلی قوشونلارین داغلیق قاراباغدان چیخاریلماسیندان سونرا خوجالی تام بلوکادا وضعیتینه دوشدو. 1992-جی ایلین یانواریندان باشلایاراق خوجالییا وئریلن ائلئکتریک ائنئرژیسی کسیلدی. ساکینلرین بیر حیصه سی تجرید اولونموش شهری ترک ائتدی. خوجالی شهر ایجرا حاکیمیتی‌نین باشچیسی ائ.محمدووون ایصرارلی خواهیشلرینه باخمایاراق، دینج اهالی‌نین تام ائواکواسییاسی تشکیل اولونمادی. فئورالین 25-ده ائرمنی سیلاحلی قووّه‌لری خوجالییا هوجوما باشلادیلار.
هوجومون ایشتیراکچیلاری
آرتساخ میلّی آزادلیق اوردوسونون بیرلشمه‌لری زیرئهلی تئخنیکادان - زیرئهلی ماشینلار و تانکلاردان ایستیفاده ائده‌رک هوجومدا ایشتیراک ائتدی.
هوجومون گئدیشاتی
فئورالین 25-ای گئجه ساعات 11-ده خوجالی آرتیللئرییا آتشینه توتولماغا باشلادی. اولجه ائولرده و پوستلاردا قورولموش بارریکادالار داغیدیلدی. فئورالین 26-سی سحر ساعات 1-دن 4-ه کیمی قورو قوشون بیرلشمه‌لری شهره داخیل اولدولار.
سون موقاویمت سحر ساعات 7-ده قیریلدی.
هوجوم زامانی خوجالیدا غئیری-موعین سایدا دینج ساکین شهرین بومباردمانی زامانی قتله یئتیریلدی.
اهالی‌نین چیخماسی اوچون "آزاد دهلیز"
ایشغال زامانی خوجالیدان قاچمیش 60 نفر آراسیندا "مئموریال" موشاهیده‌چیلری طرفیندن باکیدا و آغدامدا سورغو کئچیرمیشدیر. اونلاردان یالنیز بیر نفر "آزاد دهلیز"این مؤوجودلوغو باره‌ده خبردار اولدوغونو دئمیشدیر.
آذربایجانین آغدام رایونو ایله قونشولوقدا اولان اراضیده یئرلشن "آزاد دهلیز" بویونجا قاچان قاچقینلارا آتش آچیلمیش و نتیجه‌ده چوخلو اینسان اؤلدورولموشدور.
شهرده قالان ساکینلرین طالعیی
شهرین ائرمنی حربی بیرلشمه‌لری طرفیندن ایشغالیندان سونرا تخمینن 300 دینج ساکین (86 مسهتی تورکو) شهرده قالمیشدی.
هر ایکی طرفدن آلینمیش معلوماتا اساسن، خوجالی شهرینده و آغداما گئدن یولدا اسیر گؤتورولموش 700-دن چوخ ساکین 1992-جی ایل مارتین 23-نه کیمی آذربایجان طرفینه قایتاریلمیشدیر. اونلارین اکثریتی قادین و اوشاقلاردیر.
خوجالی ساکینلری‌نین مولکیتی‌نین طالعیی
خوجالیدان قاچا بیلن ساکینلرین اؤز مولکیتلری‌نین حتّی ان واجیب حیصه‌لرینی بئله گؤتورمه‌یه ایمکانلاری اولمامیشدی. ائرمنی سیلاحلی قووّه‌لری طرفیندن اسیر گؤتورولن ساکینلر ده املاکلاریندان هئچ نه گؤتوره بیلمه‌میشدیلر.
"مئموریال" اینسان حوقوقلارینا نظارت مرکزی‌نین موشاهیده‌چیلری ایشغال اولونموش شهرده بؤیوک تالانین شاهیدی اولموشلار. خوجالی ساکینلری‌نین املاکلاری خانکندی (ستئپاناکئرت) و قونشو یاشاییش منطقه‌لری‌نین ساکینلری طرفیندن شهردن آپاریلمیشدی. ائولرین اکثریتی‌نین قاپیلاری‌نین اوزرینده اونلارین یئنی ساکینلری‌نین آدلاری یازیلمیشدی.
فاکتلارین قییمتلندیریلمه‌سی
خوجالی شهری‌نین دینج ساکینلرینه قارشی کوتلوی زوراکیلیق شهرین ایشغالینا یؤنلمیش حربی عملیاتلارین حیاتا کئچیریلمه‌سی زامانی باش وئرمیشدی.
خوجالی ساکینلری‌نین چوخو "آزاد دهلیز"دن خبرسیز ایدیلر.
دینج ساکینلرین "آزاد دهلیز" زوناسیندا و اونا قونشو اراضیده کوتلوی قیرغی‌نینا هئچ نه ایله برائت قازاندیرماق اولماز.
موستقیل دؤولتلر بیرلیگی‌نین قوشونلاری‌نین ترکیبینده اولان 366-جی موتواتیجی آلای خوجالی هوجوموندا ایشتیراک ائتمیشدیر.
"مئموریال" اینسان حوقوقلارینا نظارت مرکزی بیلدیریر کی، داغلیق قاراباغین ائرمنی سیلاحلی قووّه‌لری‌نین خوجالی شهرینه هوجوم زامانی دینج ساکینلره قارشی ائتدیکلری حرکتلر جئنئوره کونوئنسییالارینی، همچنین 1948-جی ایل دئکابرین 10-دا ب‌م‌ت-نین باش مجلیسی‌نین قبول ائتدیگی اینسان حوقوقلاری بیاننامه‌سی‌نین آشاغیداکی مادّه‌لرینی کوبود شکیلده پوزور:
مادّه 2. هر بیر شخص دیلیندن، دی‌نیندن، میلّی منسوبیتیندن، یاخود دیگر مؤوقئعییندن آسیلی اولمایاراق بو بیاننامه ایله تثبیت اولونموش بوتون حوقوقلارا مالیکدیر؛
مادّه 3. هر بیر شخص یاشاماق، آزادلیق و شخصی توخونولمازلیق حوقوقلارینا مالیکدیر؛
مادّه 5. اینسانا قارشی کوبود، غئیری-اینسانی و یا تهقیر ائدیجی رفتار قاداغاندیر؛
مادّه 9. اساسسیز حبس، ساخلاما، یاخود ائکسپاتریاسییا قاداغاندیر؛
مادّه 17. هر بیر شخص مولکیت حوقوقونا مالیکدیر و هئچ بیر شخص مولکیت حوقوقوندان اساسسیز اولاراق محروم اولونا بیلمز.
سیلاحلی بیرلشمه‌لرین حرکتلری قادین و اوشاقلارین سیلاحلی موناقیشه‌لر و حربی وضعیت زامانی مودافیعه‌سی حاقیندا ب‌م‌ت-نین باش مجلیسی طرفیندن قبول اولونموش بیاننامه‌نی کوبود شکیلده پوزموشدور.
366-جی آلای
قئید ائتمک لازیمدیر کی، خوجالی فاجیعه‌سینده ایشتیراک ائدن 366-جی آلای خانکندیده یئرلشیردی آلای دفعه‌لرله آذربایجان کندلری‌نین، شوشا و خوجالی شهرلری‌نین آتشه توتولماسیندا ایشتیراک ائدیب. آلایدان قاچان عسگرلرین ایفاده‌لری بو فاکتلاری تصدیق ائدیر. 366-جی آلایین خانکندیدن تله‌سیک چیخماسی اونون خوجالی حادیثه‌لرینده ایشتیراکینی آچیق آیدین ثوبوت ائدیر. بونونلا آلای، هم ده فاجیعه‌نین ایزلرینی سیلمک ایسته‌ییردی.
366-جی آلایین ظابیطلری‌نین معنوی تنزولو ائله بیر حدده چاتمیشدی کی، اونلار قوشونلاری‌نین چیخاریلماسینی حیاتا کئچیره بیلمه‌دیلر.
گنجه‌ده یئرلشن دئسانت قووّه‌لری بو عملیاتین حیاتا کئچیریلمه‌سینه جلب اولونموشدو. دئسانتلار گلمه‌میشدن اول ایسه آلایین 103 عسگری، هانسیلار کی، اساسن زور ایشله‌دیلمه‌سینده گوناهلارینی اعتیراف ائدن ائرمنیلر ایدی، امره تابئع اولماقدان ایمتیناع ائتمیش و قاراباغدا قالمیشدی. آلایین عالی کوماندانلیغی‌نین راضیلیغی و قوشونلارین چیخاریلماسینا مسئولییّت داشییان دیگر عالی کوماندیرلرین حرکتسیزلیگی نتیجه‌سینده زیرئهلی تئخنیکا دا داخیل اولماقلا آلایین سیلاحلاری‌نین بیر حیصه‌سی نؤوبتی جینایتلری تؤرتمک، آذربایجانا قارشی سئپئراتیزمی داوام ائتدیرمک اوچون ائرمنیلره وئریلدی. بو، 366-جی آلایین خوجالی فاجیعه‌سی‌نین حیاتا کئچیریلمه‌سینده ایشتیراکینی ثوبوت ائدن آیدین بیر فاکتدیر!
تاریخ اونوتمایاجاق
آذربایجان پارلامئنتی میلّی مجلیس فئورالین 26-نی "خوجالی سوی‌قیریمی گونو" ائلان ائتدی. هر ایل فئورالین 26-سی آخشام ساعات 5-ده آذربایجان خوجالی قوربانلاری‌نین خاطیره‌سینی بیر دقیقه لیک سوکوتلا یاد ائدیر.
قاچقینا چئوریلمیش و آذربایجانین 48 رایونوندا مووقّتی سیغیناجاق تاپمیش خوجالی ساکینلری داغلیق قاراباغ موناقیشه‌سی‌نین عدالتلی حلینی، ائرمنیستانین آذربایجانا قارشی تجاووزونه سون قویولماسینی، رئسپوبلیکامیزین اراضی بوتؤولوگونون برپا اولونماسینی گؤزله‌ییرلر. اونلار بوتون دونیاداکی اینسانلاری، دؤولتلری و بین‌الخالق تشکیلاتلاری حاق و عدالتی قوروماغا، خوجالیدا حیاتا کئچیریلن تئرروریزم و ائتنیک تمیزله‌مه آکتلارینی پیسله‌مه‌یه چاغیریرلار.
خوجالی فاجیعه‌سی‌نین تشکیلاتچیلاری و ایجراچیلاری لاییق اولدوقلاری جزانی آلمالیدیرلار. هئچ بیر جینایت جزاسیز قالمامالیدیر. ییرمینجب عصر سوی‌قیریم و ائتنیک تمیزله‌مه‌نین تاریخینی یازمیش چوخلو سایدا قانلی صحیفه لرین شاهیدی اولموشدور. خوجالی فاجیعه سی بونلارین ان دهشتلیلریندن بیریدیر. بو دهشتلی جینایتده الی اولان هر بیر کس هر شئیدن اول اؤز ویجدانی قارشیسیندا مسئولیت داشیییر. لاکین گون گله‌جک و اونلار تاریخ محکمه‌سی قارشیسیندا جاواب وئره‌جکلر.
تاریخ هئچ نه‌یی اونوتمور.
کؤچورن: عباس ائلچین
