+0 بگندیم
افغانستان‌ده‌گی تورکی مطبوعات‌نینگ قیسقه‌چه تاریخی
یازوچی: الحاج محمد کاظم امینی
افغانستان‌ده مـطـبـوعـات تـاریـخی رسمی صورت‌ده، امیر شیر علی‌خان حـکمدارلیگی پیتی‌ده «شمس النهار» نـاملـی جـریـده‌نینگ نشـرگـه ایـتـیـلیـشـی بـیـلـن باشله‌نسه هم، انه شو دولتی مطبوعات اون تورتینچی شمسی هجری عصرنینگ بیرینچی رُبعی‌نینگ سونگی‌گه‌چه، فقط‌گینه اولکه پایتختی بولگـَچ کابل‌ده خاص بیر نرسه‌گه ایله‌نیب کیتگن ایدی. شوکبی محمود طرزی محرریتی آستیده کابل‌ده اوز ایش و فعالیتینی باشله‌گن «سراج الاخبار» ۱۲۹۰ نچی هجری شمسی ییل‌نینگ میزان آیی، اکتوبر ۱۹۱۱ موقوت نشریه‌سی، همده «امان افغان»، (۲۲ حمل ۱۲۹۸ هجری- ۱۲ اپریل ۱۹۱۹) نشریه‌سی هم انه شو وضعیت‌گه ایگه ایدی
بیراق میلادی ۱۹۲۹ نچی، شمسی هجری ۱۳۰۸ نچی ییل، نادرخان قدرت‌گه ایریشیشی بیلن مرکزدن آرتیق بعضی بیر ولایت‌لرده هم اوشبو دولتی مطبوعات، کیچیک چاپ ماشین و اوسکینه‌لر ایش‌گه توشیشی بیلن اوز فعالیتینی باشله‌دی. ظاهرشاه حاکمیت‌گه ایریشیشی بیلن میلادی ۱۹۳۳، شمسی هجری ۱۳۱۲ ییل زمان تقاضاسی‌گه اساساً زمانوی عامه اخبارات واسطه‌لری‌نینگ رواج و رونقی اوچون بیر خیل ینگی زمینه‌لر یره‌تیلدی.
مسلط حکومت تیلی بولگـَچ عاموی اخبارات واسطه‌لری اوز ایش و فعالیتینی کینگه‌یتیریش دوامی‌ده هجری شمسی ۱۴ نچی عصرنینگ بیرینچی رُبعی‌گه‌چه کابل و نیچه شهرنینگ چیگره‌سی‌گه قمه‌لیب قالگن دولتی مطبوعات، اولکه‌نینگ تورلی ولایتلریده، دولتی باسمه‌خانه‌لر قوریلیشی بیلن اولکه مقیاسی‌ده رواج تاپه باشله‌دی. لیکن، مطبوعات عموم صورت‌ده شو دورلرده فقط‌گینه دولت سیاستی‌نی تبلیغ قیلووچی یگانه واسطه سنه‌لیب، حاکم سیاسی توزوم منفعتی‌گه خذمت قیلر ایدی.
دولت رسمی تشکیلاتی شودورلرده بوتونله‌ی پشتوله‌شیب کیتگن بولسه هم، لیکن پشتو تیلی یانی‌گه دری تیلی مطبوعات‌ده رسمی تیل صفتی‌ده اوزیگه خاص اورین‌گه ایگه ایدی. دیمَک، شو دورلرده پشتو تیلی‌نی افغانستان‌نینگ معارف، اداری و نظامی تشکیلاتی‌ده حاکم تیل‌گه ایله‌نتیریش همده اونینگ رُشد و تکامل ایتیشی اوچون دولت رسمی‌لری تمانیدن، بی‌ملال کتته هزینه‌لر خرج ایتیلر ایدی.
لیکن اولکه‌میزده حیات کیچیرووچی باشقه اتنیکی تشکیل‌لر، جمله‌دن تورک- اوزبیک خلقی‌نینگ اوسمیر تیل و ادبیاتی‌نی اونیب- اوستیریش اوچون نه یلغوز قوله‌ی زمینه یره‌تیلمه‌دی، بلکه اوشبو تیل‌نی رسمی اداره‌لر، همده تعلیمی و تحصیلی بیلیم درگاه‌لری‌دن هیده‌ب، تورکی زبان اهالی اوچون آنه تیللریده اوقیش- یازیش قطغان ایتیلدی، شونینگ‌دیک اوزبیک- تورکمن تیللریده بولگن نادر قولیازمه نسخه‌لر، بیتیک تاش‌لر و تاریخی- مدنی یادگارلیک‌لر ظاهرشاه‌نینگ استبدادی سیاستی‌گه اساساً یوقه‌تیله باشله‌دی.
البته شونده‌ی بیر آغیر وضعیت‌ده افغانستان‌ده‌گی تورک- اوزبیک خلقی اوچون، مدنی حیات ساحه‌لری‌ده، جمله‌دن عاموی اخبارات واسطه‌لری بوییچه، دولت رسمی‌لری تمانیدن قه‌ی درجه‌ده امکانیت یره‌تیب بیریلیشی اوزیدن اوزی معلوم.
میلادی ۱۹۷۷ نچی شمسی هجری ۱۳۵۷ نچی ییل‌ده ثور آیی‌نینگ حربی کودتاسی‌دن کیین، رسمی صورت‌ده اولکه‌نینگ آنه یاسا (اساسی قانونی‌ده، محکوم ملیت‌لر قطاری‌ده، تورک- اوزبیک تیل و ادبیاتی اوچون هم معلوم درجه‌ده، مثبت ادیم‌لر کوتاریلیب و بعضی بیر فرهنگی یوتوق‌لر قول‌گه کیله باشله‌دی. شو وقت‌لرده اوزبیک تیلی‌ده «یولدوز» جریده‌سی مطبوعاتی فعالیت‌گه باشله‌ب، کیین تورکمن تیلی‌ده «گوراش» ناملی جریده هم چاپ زمینه‌سینی تاپدی. شونینگ‌دیک عاموی اخبارات واسطه‌سی بولمیش افغانستان دولتی رادیو- تلویزیونی آرقه‌لی هم، باشقه کیچیک اتنیکی تشکیل‌لر قطاری‌ده تورک-اوزبیک تیلی‌ده هم رادیو آرقه‌لی وقت اجره‌تیلیش‌دن آشه، اولکه‌نینگ معارف و تحصیلی قِسم‌لریده بعضی بیر کوزگه کورینرلی فرهنگی حرکت‌لر یولگه تشله‌ندی، لیکن اوشبو ایش‌لر تولیق صورت‌ده ایزیلیب- یینچیلگن بیر بای فرهنگ‌نی رواج و رونق تاپیب، قیته تیرغیزیش اوچون ییترلی ایمَس ایدی.
شو کبی انه شو دورده دولتی سیستم‌لری بیر بولمیش افغانستان و اورته آسیا جمهوریت‌لری جمله‌دن ساویت اوزبیکستانی بیلن مدنی علاقه‌لر قوریلیب، تورک-اوزبیک ضیألی‌لری اوچون تشقی مملکت‌لرده بیلیم آلیش و تحصیل اوچون قوله‌ی زمینه‌سی یره‌تیلدی. هجری ۱۳۵۷ ییلدن باشله‌ب، ۱۳۶۹ نچی ییل‌گه‌قدر، یولدوز جریده‌سی‌دن بولک، اوزبیک تیلی‌ده باشقه بیر رسمی جریده و مجله آچیلگن بولمسه هم، افغانستان مرکزی، کابل‌دن باشله‌ب تورلی شهر و ولایت‌لرده باسیلیب چیقه‌دیگن دولتی نشریه‌لر ترکیبی‌ده، جمله‌دن فاریاب، جوزجان، بیدار و... روزنامه و جریده، همده ملیت‌های برادر، عرفان، فرهنگ مردم، ژوندون و... مجله‌لری آرقه‌لی اوزبیک تیلی‌ده نشرات بولر ایدی. ۱۳۸۱ ییل افغانستان‌ده طالبان دهشتلی حاکمیتی آغدیریلیب، بیرلشگن ملت‌لر تشکیلاتی تشبثی‌ده ینگی انتقالی حاکمیت قوریلیشی بیلن ۱۳۸۲ ییل‌ده ینگی آنه یاسا تصویب بولیب چیقدی. آنه یاساگه قید ایتیلیب اوتگن ماده‌لر حکمی‌گه اساساً مملکت‌ده سوز و مطبوعات ایرکین‌لیگی تأمینله‌نیب، اعلان ایتیلدی.
اوشبو سیاست حکم‌لری‌نینگ یاروغلیگی‌ده، مملکت‌ده اونلَب و یوزلَب عاموی اخبارات واسطه‌لری سنه‌لمیش رادیو- تلویزیون، جریده، مجله، آی‌لیک، روزنامه، فصلنامه و موقوت و غیر موقوت نشریه‌لر مطبوعاتی فعالیت‌گه باشله‌دی. بیز اوشبو مقاله آرقه‌لی اخیرگی بیر عصر دوامی‌ده نشردن چیقیب، فعالیت‌لری توخته‌گن، همده نشراتی دوام ایتیب کیله‌دیگن چاپی عاموی اخبارات واسطه‌لرینی بو ییرده سنه‌ب اوتیب، عزیز اوقووچی‌لرنی اولر بیلن تانیشتیریش نیّت‌ده میز:ـ
یولدوز جریده‌سی: افغانستان‌ده ۱۳۵۷ ییل ثور آیی‌نینگ سیاسی اوزگریشی‌دن کیین مملکت‌ده‌گی اوزبیک خلقی‌نینگ مدنی- تاریخی‌ده ایلک بولیب، مطبوعاتی حیات‌گه باشله‌گن یولدوز جریده‌سی‌نینگ بیرینچی سانی، حرمتلی محمد امین اوچقون باش محررلیگی‌ده ۱۳۵۷ ییل سرطان آیی‌نینگ (۲۴) کابل‌ده افغانستان دولتی تشکیلاتی‌ده ینگی‌دن آچیلگن قوم و قبیله‌لر وزارتی چوکاتی‌ده اوز اورگانیک فعالیتینی باشله‌دی. هجری ۱۳۵۹ نچی ییل آیخان بیانی یولدوز جریده‌سی‌نینگ مدیری بولدی. ۱۳۶۳ ییل‌نینگ آخرلری‌ده بو جریده تشکیلاتی بلخ ولایتی‌گه کوچیریلدی. ۱۳۶۴ ییلدن باشله‌ب ۱۳۶۹ نچی ییل‌گه‌چه حرمتلی عبدالله رویین یولدوز جریده‌سی‌نینگ باش محرریتی‌ده وظیفه بجـَریب، کتته فرهنگی خذمت‌لر بجـَریش‌گه امکانیت تاپدی، انه شو وقت‌لرده اوشبو جریده‌نینگ عادی نشراتی یانی‌ده امیر علیشیر نوایی‌نینگ (مجالس النفایس، لسان الطیر، نظم الجواهر) و شاه مشرب دیوانی‌نینگ متنی، اوشبو جریده آرقه‌لی نشر ایتیلدی. شو وقت‌ده یولدوز (بیش مینگ تیراژ) ده تورت صفحه‌لیک اخباری کاغذده چاپ بولیب، مزارشریف‌دن آرتیق، جوزجان، سرپل، فاریاب، اندخوی، آقچه، قندوز، تخار و سمنگان‌ده ییر و هوایی دولتی ترانسپورت آرقه‌لی یباریلیب ترقه‌لر ایدی. هجری ۱۳۷۹ ییل افغانستان‌ده دُکتور نجیب‌الله حاکمیتی تونتریلیشی و مجاهدلر حاکمیتی اورنه‌تیلیشی بیلن، تورلی ولایت و منطقه‌لر ارتباطی، کابل‌ده مرکزلشگن کوچ‌سیز دولت بیلن اوزیلیب، شمالی ولایت‌لر افغانستان ملی اسلامی جنبشی قولی‌گه اوتدی.
شو دورده یولدوز جریده‌سی‌نینگ تشکیلاتی مادی قیینچی‌لیک‌لرگه دوچ کیلیب، بیر آز مدت فعالیتی توخته‌ب قالدی و کیین بیر خیل اوزبیک ضیألی‌لری تشبثی بیلن، ینه‌ده فعالیت‌گه باشله‌ب، حرمتلی نورالله آلتای- اونینگ باش محرری صفتی‌ده تعیین‌لَندی، یولدوز گستتنری چاپی تخنیکی‌ده کتابچه شکلی‌ده ایکّی یوز تیراژده نشر بولر ایدی و...
قویاش فصلنامه‌سی: اوشبو فصلنامه‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۷۱ ییلنی حوت آیی‌ده فاریاب ولایتی مرکزی بولگچ، میمنه شهریده‌گی فاریاب ولایتی، امیر علیشیر نوایی فرهنگی انجمنی تمانیدن، حرمتلی سید تاج الدین تاشقین بهایی باش محرریتی و محمد کاظم امینی اهتمامی‌ده، میمنه شهری‌نینگ احساس‌لی فرهنگ‌سیور کیمسه‌لری خرجاتی بیلن، بیر مینگ تیراژده فاریاب دولتی باسمه‌خانه‌سی‌ده نشردن چیقه باشله‌دی. قویاش فصلنامه‌سی‌نینگ بیرینچی، اوچینچی و تورتینچی سانی محمد کاظم امینی باش محرریتی آستیده فاریاب دولتی باسمه‌خانه‌سی‌ده گستتنری شکل‌ده باسیلیب چیقدی و مالی امکانیت بولمَس‌لیگی سببلی مطبوعاتی فعالیتی اوز یکونیگه ییتتی.
توغری یول: اوشبو مجله بلخ ولایتی، امیر علیشیر نوایی فرهنگی انجمنی‌نینگ اوزبیک و تورکمن تیللریده چیقه‌دیگن ایکّی- اوچ آی‌لیک علمی- تحقیقی و ادبی مجله‌سی بولیب، بیرینچی سانی ۱۳۷۱ ییل‌نینگ سنبله آیی‌ده، حرمتلی عبدالله رویین باش محررلیگی‌ده، بلخ دولتی مطبعه‌سی‌ده، نشرگه چیقه باشله‌دی.
کیین توغری یول‌نینگ ایکینچی، اوچینچی، تورتینچی، بیشینچی و... سان‌لری پوهنمل سید محمد عالم لبیب باش محررلیگی‌ده، امیر علیشیر نوایی حضرت‌لری نامیده‌گی باسمه‌خانه‌ده، افغانستان ملی اسلامی جنبشی‌نینگ سیاسی مرکزی بولگـَچ مزارشریف‌ده، نشر بولر ایدی. اوشبو فصلنامه‌نینگ ایشی بیش ساندن کیین تورلی قیینچی‌لیک‌لر جمله‌دن اقتصادی و اداری تشکیلات بولمَس‌لیگی سببلی، اوزی‌نینگ اورگانیک مطبوعاتی فعالیتینی دوام ایتتیره‌آلمَس‌دن، بوتونله‌ی نشردن قالدی.
یاغدو مجله‌سی: اوشبو فصلنامه امیر علیشیر نوایی فرهنگی انجمنی، مرکزی شوراسی‌نینگ
نشریه‌سی بولیب، بیرینچی سانی ۱۳۷۴ ییل جوزا آیی‌ده پوهنمل سید محمد عالم لبیب باش محرریتی‌ده، گستتنری شکل‌ده اوز مطبوعاتی حیاتی‌گه باشله‌دی. البته بو فصلنامه‌نی مطبوعاتی فعالیت قیله‌آلمَس‌لیگی‌نی اساسی سببی مالی امکانیت یوق‌لیگی تشکیل بیره‌ر ایدی.
چاووش مجله‌سی: بو مجله‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۷۸ نچی ییل‌نینگ اسد و سنبله آیلریده، شمال ولایت‌لری طالبان گروهی‌گه ساتیلیب و اولرنینگ دهشتلی استیلاسی‌دن کیین، (تورکستان افغانیه) شمال ولایت‌لریدن، پاکستان‌گه بدرغه بولیب بارگن ضیألی و قلم‌کش‌لر واسطه‌سی‌ده، امیر علیشیر نوایی فرهنگی انجمنی‌نینگ مرکزی شوراسی نامیدن پشاور شهریده نشر ایتیله باشله‌دی. اونینگ باش محرری حرمتلی رحیم ابراهیم و اورین باسری محمد عالم کوهکن ایدی. چاووش‌نینگ عمومی تیراژی بیش یوزته بولیب تورت تیل (اوزبیک، ترکمن، دری و پشتو) تیللریده هر ایکّی آی‌ده بیر سان نشر بولر ایدی. چاووش‌نینگ مالی خرجاتی، پاکستان همده سعودی عربستان‌ده مهاجر بولگن افغانستان‌لیک تورکتبار مهاجرلر تمانیدن، یاردم بولر ایدی. اوشبو مجله‌نینگ بیرینچی و ایکّینچی سانی، سعودی عربستان‌ده‌گی احساس‌لی تاجر حاجی کریم نظر فاریابی مادی یاردمی بیلن چاپ بولدی. چاووش مجله‌سی‌دن آلتی سان نشر بولیب قریب بیر یریم ییل بدرغه‌لیک‌ده اوز حیاتی‌گه دوام بیردی. کیین ۱۳۷۹ ییل‌نینگ میزان- عقرب آیلریده اوزی‌نینگ بیشینچی و آلتینچی سان‌لری‌گه ییتگـَچ، اونینگ مطبوعاتی فعالیتی ایریم مادی قیینچی‌لیک سببلی، بوتونله‌ی توخته‌ب قالدی.
اولوس: اوشبو ایکّی هفته‌لیک (بیر آی‌ده ایکّی مرته نشر بوله‌دیگن) جریده‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۱ ییل‌نینگ دلو آیی‌ده، مزارشریف‌ده میرزا اولوغ بیک فرهنگی انجمنی نامیدن، حرمتلی انجنیر احمد امتیازی و هدایت الله هدایت باش محرریتی‌ده تورت صفحه‌لیک کیچیک قطع و صحافت‌ده بیر مینگ تیراژ چاپ بولدی. اوشبو جریده مزارشریف‌دن آرتیق فاریاب، سرپل و جوزجان ولایتلریده ترقه‌لر ایدی. کیین ایکّی هفته‌نامه بولگن اولوس مادی و اداری قیینچی‌لیک‌لر طفیلی آی‌لیک بولیب، اوزبیک- تورکمن و دری تیللریده نشرات قیلر ایدی، اولوس نشریه‌سی‌نینگ خرجاتی امتیاز ایگه‌سی تمانیدن تیارلنر ایدی. اولوس جریده‌سی (۷۰) سانی‌گه ییتگچ ۱۳۸۶ ییلدن بویان نشردن قالیب، اونینگ فعالیتی توخته‌لیشی‌نی اساسی سببی، مسوول مدیری‌نینگ کابل‌ده ینگی وظیفه‌گه کیریشی دیب ایتیله‌دی.
بیلگی هفته‌لیگی: اوزبیک تیلیدهگی اوشبو هفته‌لیک افغانستان‌ده طالبان دهشتلی حاکمیتی آغدیریلیشی‌دن کیین، اولکه مرکزی، کابل شهریده استقامت قیلیب تورگن اوزبیک ضیالی و تورلی بیلیم یورت‌لری‌ده، تحصیل قیلیب تورگن محصل و اوقووچی‌لر همده بی‌بی‌سی رادیوسی‌نینگ اوزبیکچه دستوری‌ده خذمت‌ده بولگن ییگیت‌لر تمانیدن ایش‌گه باشله‌ب، بیرینچی سانی ۱۳۸۴ ییل‌نینگ ۲۲ میزانی‌ده، حرمتلی فضل احمد بورگیت امتیاز و دکتور هارون هاریمس باش محرریتی‌ده، عالی قطع و صحافت بیلن تورت کتته صفحه‌گه مصور شکل‌ده، ایکّی مینگ تیراژده چاپ بولیب، خرجاتی‌نینگ اساسی قِسمینی فاریاب و تخار ولایت‌لریدن تولـله‌نگن فرهنگ‌سیور اهالی‌نینگ، مادی یاردمی، تشکیل بیره‌ر ایدی.
بیلگی جریده‌سی‌نینگ دفتری کابل شهری‌نینگ کارته چهار منطقه‌سی‌ده بولیب. باسیم‌دن چیقگندن کیین، شمالی ولایت‌لر جمله‌دن تخار، بدخشان، سمنگان، بلخ، جوزجان، سرپل، اندخوی، میمنه‌ده ییباریلیب ساتیلر ایدی. بیلگی هفته‌لیگی‌نینگ مطبوعاتی فعالیتی (۴۰) ساندن کیین ۱۳۸۶ ییل، حمل آیی‌نینگ (۱۹) ده توخته‌لیب قالدی. اوشبو هفته‌لیک‌نینگ نشراتی بیر ییل و سیکیز آی‌دن کیین ۱۳۸۸ نچی ییل‌نینگ قوس آیی‌ده قیته‌دن باشله‌نیب و ایکّینچی باسقیچی‌گه قدم قوییب اونینگ (۴۱) نچی سانی چاپ ایتیلدی.
تخارستان کوزگوسی: اوشبو جریده اوّل‌ده هر ایکّی هفته‌ده بیر سان چیقه‌ریلیب، حاضر ایسه هر آی‌ده بیر سان ترقه‌له‌دی. اونینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۶ ییل، ثور آیی‌نینگ (۲۶) نچی‌سی‌ده حرمتلی فضل احمد بورگیت امتیازی و دکتور نصرالله قاضی‌زاده باش محرریتی‌ده، بیر مینگ تیراژ بیلن (A3) صفحه‌ده، کابل شهریده چاپ بولیب، کیین تخار ولایتی‌ده ییباریله‌ردی.
تخارستان کوزگوسی‌دن حاضرگه‌چه اون سان چاپ بولیب، اونینگ مالی خرجاتی، امتیاز ایگه‌سی همده تخار ولایتی‌نینگ بعضی بیر فرهنگ‌سیور کیمسه‌لری تمانیدن تیارلنه‌دی.
کوزگو جریده‌سی: اوشبو جریده‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۶ ییل‌نینگ جوزا آیی‌ده پوهندوی سید محمد عالم لبیب باش محرریتی و دکتور محمد هارون تورانی امتیازی بیلن مزار شریف‌ده چاپ ایتیلیب، کیین میمنه شهری‌گه ترقه‌تیله‌ر ایدی. کوزگونینگ تیراژی بیر مینگ نسخه بولیب تورت صفحه‌گه کتته قطع و صحافت بیلن صورت‌لی شکل‌ده نشر بوله‌ر ایدی، اونینگ ایکّینچی و اوچینچی سان‌لری سید محمد انور انیق محرریتی آستیده چاپ ایتیلیب، خرجاتی میمنه شهریده‌گی بیر خیل فرهنگ‌سیور ضیألی‌لر تمانیدن برابرله‌نر ایدی. اوشبو جریده‌نینگ عادی فعالیتی توخته‌لیشی‌گه اساسی سبب، امتیاز ایگه‌سی‌نینگ پرواسیزلیگی دیب ایتیله‌دی.
کوره‌ش گاهنامه‌سی: کوره‌ش‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۶ نچی ییل‌نینگ اسد آیی، محمد رسول اورتاق امتیاز و محرریتی همده محمد نسیم رحمانی اورین‌باسرلیگی‌ده (ییگیت‌لر اوی- اندیشه‌سی‌نینگ عکس ایتتیرووچی) سی صفتی‌ده میمنه شهریده، چاپ‌دن چیقه باشله‌دی. اوشبو گاهنامه مزارشریف و میمنه شهرلری‌ده‌گی عالی اوقوویورت‌لرده بیلیم آلیب تورگن اوقووچی‌لرنینگ مادی یاردمی بیلن اوز مطبوعاتی فعالیتینی آلغه آلیب باریب، حاضرگه‌چه (۱۷) سان چاپ ایتیلگن.
ایشانچ: اوشبو آی‌لیک جریده‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۶ نچی ییل‌نینگ میزان آیی‌ده، سید محمد نعیم اویغون باش محرریتی و احمد فیروز کریمی امتیازی‌ده، میمنه شهریده اوز مطبوعاتی فعالیتینی باشله‌ب، هر آی‌گه بیر سان A3 شکل‌ده دری و اوزبیک تیللریده، بیر مینگ تیراژ ده چاپ ایتیله‌دی.
ایشانچ‌نینگ مادی خرجاتی، میمنه شهری‌نینگ بیر خیل ضیألی‌لری تمانیدن تأمینلنه‌دی. اوشبو جریده هم میمنه شهریده زمانوی چاپ سیستمی موجود بولمَس‌لیگی طفیلی، مزارشریف‌ده چاپ بولیب، کیین میمنه‌گه کیلتیریلیب ترقه‌له‌دی.
میمنه: اوشبو جریده‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۶ ییل میزان آیی، محمد کاظم امینی امتیاز و باش محررلیگی‌ده، میمنه شهریده نشرگه چیقه باشله‌دی. میمنه جریده‌سی هم هر آیی‌ده بیر سان، تورت کیچیک صفحه‌لرده دری و اوزبیک تیللریده نشر ایتیلیب، اونینگ مالی هزینه‌سی باش محرر تمانیدن برابرلنه‌ردی. اوشبو آی‌لیک جریده اوزبیک و دری تیللریده ترقه‌لیب حاضرگه‌چه (۱۷) سانی چیققن.
ایلدیز: اوشبو جریده‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۷ ییل، سرطان آیی‌ده مزارشریف شهریده نشرگه چیقه باشله‌گن. ایلدیز بلخ ولایتی، مزارشریف‌ده جایلشگن ایریم عالی اوقوویورت‌لر محصل‌لری واسطه‌سی‌ده (متفکر یاش‌لر فرهنگی انجمنی) نامیدن، شمال ولایت‌لری‌نینگ بیر خیل فرهنگ‌سیور اهالی‌سی‌نینگ مالی یاردمی بیلن نشر بوله‌دی. ایلدیزنینگ مسوؤل مدیری حرمتلی سید فرید بهرامی، باش محرری عنایت الله شهیر و امتیاز ایگه‌سی دیر.
نوایی: اوشبو آی‌لیک جریده‌نینگ بیرینچی سانی، ۱۳۸۷ نچی ییل‌نینگ سنبله آیی‌دن مزارشریف شهریده چاپ‌دن چیقدی. اونینگ مسوؤل مدیری عبدالوهاب توره‌زاده، باش محرری محمد هاشم همدم، امتیاز ایگه‌سی افغانستان ییگیت‌لر جنبشی‌نینگ بلخ‌ده‌گی ولایتی شوراسی دیر. اوشبو آی‌لیک دری و اوزبیک تیللریده A3 شکل‌ده چاب ایتیله‌دی.
وطنداران (وطنداش‌لر): اوشبو هفته‌لیک سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جریده ۱۳۸۵ ییل‌ده اطلاعات و فرهنگ وزیرلیگی‌نینگ، ترقه‌تیش ریاستی چوکاتی‌ده مطبوعاتی ایش باشله‌ب، اوزبیکچه قِسم‌نینگ مدیری حرمتلی امان الله رحیمی دیر. اوشبو جریده بیر مینگ تیراژ ده، آزادی باسمه‌خانه‌سی‌ده، اخباری کاغذ بیلن، تورت بیت‌ده، کتته قطع صحافت بیلن کابل‌ده چاپ ایتیلیب، سونگره شمالی ولایت‌لرده پُسته آرقه‌لی ییباریله‌دی. حاضرگه‌چه اوندن (۱۱۸) سان نشردن چیققن.
ایزگو- تویغو: اوشبو آی‌لیک جریده ۱۳۸۶ نچی ییل جوزجان ولایتی‌ده تأسیس ایتیلدی. دیمَک اوشبو آی‌لیک مزارشریف شهریده قوریلگن، ظهیرالدین محمد بابر نامیده‌گی فرهنگی انجمن، ولایتی شوراسی‌نینگ اختصاصی نشریه‌سی بولیب. حرمتلی سید سراج الدین قانع باش محرریتی‌ده A3 اولچاووده، بیش یوز تیراژده، تورت بیت‌ده، اوزبیک و دری تیللریده چاپ ایتیله‌دی.
آیدین مجله‌سی: افغانستان‌ده ینگی آنه یاسا (اساسی قانون) یوتوق‌لری‌دن سنه‌لمیش سوز و مطبوعات ایرکین‌لیگی‌دن فایده‌له‌نیب، اوز مطبوعاتی حیاتی‌گه باشله‌گن اوزبیک تیلیدهگی ایلک مجله بولیب، ۱۳۸۷ نچی ییل‌نینگ حمل آیی‌دن باشله‌ب کابل شهریده چیقه باشله‌دی. آیدین آی‌لیک مجله‌سی، آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی‌نینگ اختصاصی ترقه‌تمه‌سی بولیب حرمتلی عبدالرحیم معصومی باش محرریتی‌ده چاپ بوله‌دی. اوشبو مجله کابل‌ده‌گی افغان مسلکی باسمه‌خانه‌سی‌ده بیش یوز تیراژده رنگلی، مقوا شکل‌ده، چیرایلی قطع و صحافت بیلن اوزبیک و دری تیللریده (۳۵-۴۵) بیت‌لرده تحریر هیأتی نظری آستیده (فرهنگی، اجتماعی و ادبی) موضوع‌لرگه عاید، باسیلیب چیقه‌دی. آیدین مجله‌سی حاضرگی افغانستان‌دگی تورک مطبوعاتی‌ده، اوزبیک تیلیدهگی یلغوز مجله صفتی‌ده کابل‌دن آرتیق شمال ولایتلریده ییباریلیب توزیع بوله‌دی. مجله‌نینگ دفتری کابل شهری‌نینگ جمال مینه‌سی، محمدیه مسجدی‌نینگ قاشی‌ده جایلشگن.
آیدین سرپل: اوشبو آی‌لیک ۱۳۸۴ نچی ییل پوهیالی عبدالغفور دستیار باش محررلیگی‌ده، آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی (سرپل ولایتی آیدین یوکسک اورگه‌نیش مرکزی) تمانیدن، ایلک ولایتی نشریه صفتی‌ده چیقه باشله‌دی. آیدین سرپل (A3) اولچاووده اوزبیک- دری تیللریده چاپ ایتیله‌دی.
آیدین اندخوی: اوشبو آی‌لیک ۱۳۸۵ نچی ییل، حرمتلی عبدالاحد حقیار باش محررلیگی و امیر حمزه خلیق اورین‌باسرلیگی‌ده، آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی (اندخوی اولوسواللیگی آیدین یوکسک اورگه‌نیش مرکزی) تمانیدن تأسیس ایتیلدی. آیدین اندخوی آی‌لیگی (A3) اولچاووده، تورت بیت‌ده، اوزبیک-دری تیللریده چاپ ایتیله‌دی.
آیدین فاریاب: اوشبو هفته‌لیک جریده هم آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی (فاریاب ولایتی آیدین یوکسک اورگه‌نیش مرکزی) تمانیدن حرمتلی احمد الله عرب باش محرریتی و نظر محمد رضوانی اورین‌باسرلیگی‌ده، بیش یوز تیراژده نشر بوله‌دی. اوشبو هفته‌لیک‌دن حاضرگه‌چه (۵۱) سان باسیلیب چیققن.
آیدین تالقان: اوشبو جریده هر آی‌ده بیر سان، آیدین افغانستان فرهنگی انجمنی (تالقان ولایتی آیدین یوکسک اورگه‌نیش مرکزی) تمانیدن (A3) اولچاووده، تورت بیت‌ده، حرمتلی انجنیر عبدالمناف فیضی باش محرریتی‌ده، تالقان شهری، تخار ولایتی‌ده چاپ ایتیله‌دی. بو آی‌لیک جریده ۱۳۸۶ نچی ییل‌نینگ حوت آیی‌دن باشله‌ب اوز مطبوعاتی فعالیتی‌گه باشله‌ب، اوزبیک و دری تیللریده نشر بوله‌دی.
آق یول گاهنامه‌سی: اوشبو ادبی، فرهنگی و اجتماعی گاهنامه‌نینگ امتیاز ایگه‌سی عزت الله کیغام، مسوؤل مدیری نوراحمد یورتداش، باش محرری بهرام بیره‌م بولیب، اونینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۸ نچی ییل (ثور آیی‌نینگ ۱۲ سی) کابل شهریده چاپ‌دن چیقه باشله‌دی. اوشبو گاهنامه اوزبیک و دری تیللریده نشرات بیریب، تورت صحیفه‌ده، تحریری کاغذده کتته قطع صحافت بیلن نشر ایتیله‌دی.
بولاق: اوشبو اجتماعی و فرهنگی آی‌لیک، بلخ بیلیم یورتی، تیل و ادبیات فاکولته‌سی، اوزبیک بولیمی‌نینگ اختصاصی نشریه‌سی بولیب، بلخ اوقویورتی‌ده‌گی اوزبیک طلبه‌لری‌نینگ خرجاتی بیلن چاپ بوله‌دی. بولاق آی‌لیگی‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۷ نچی ییل دلو آیی‌ده، ابومسلم تلاش باش محرریتی و عبدالوکیل راشد اورین‌باسرلیگی‌ده چیقه باشله‌ب، (A3) سایزده، بیر مینگ تیراژ بیلن تورت بیت‌ده ترقه‌له‌دی.
ایپک یولی: اوشبو فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و انتقادی آی‌لیک‌نینگ بیرینچی سانی ۱۳۸۸ نچی ییل، سرطان آیی، شبرغان شهریده چیقه باشله‌ب، اونینگ امتیاز ایگه‌سی احمد یما زارع و باش محرری احمد جواد زارع دیر. ایپک یولی آی‌لیگی. (A3) سایزده، هر آیی‌ده ایکّی مینگ تیراژ بیلن ترقه‌لیب، مزارشریف و میمنه شهرلری‌ده هم یوباریله‌دی.
تورکمن تیلی‌ده چاپ ایتیله‌دیگن نشریه‌لر
گوره‌ش جریده‌سی: اوشبو هفته‌لیک افغانستان‌ده (میلادی ۱۹۷۸ نچی ییل) مارکسیستی کودتاسی یوز بیرگن‌دن کیین، قوم‌لر و قبیله‌لر وزارتی تشکیلاتی‌ده اوز مطبوعاتی فعالیتینی باشله‌ب اونینگ باش محرریتی لوازمی‌ده محمد صدیق امینی ایش بجره‌ر ایدی، گوراش کیین جوزجان ولایتی‌ده کوچیریلدی.
گونش فصلنامه‌سی: تورکمن تیلیدهگی اوشبو مجله ۱۳۷۷ نچی ییل‌نینگ حمل آیی‌دن نشرات‌گه باشله‌ب حاضرگه‌چه اوندن (۳۵) سان نشر بولگن. گونش فرهنگ، تاریخ و اجتماعی تورموش‌گه عاید فصلنامه مجله بولیب، اونینگ اساسچی و باش محرری حرمتلی عبدالمجید توران و مسوول مدیری محمد صدیق امینی دیر. اوشبو فصلنامه افغانستان تورکمن‌لر فرهنگی انجمنی‌نینگ نشریه‌سی بولیب، ۵۰ بیت‌ده مقوا و رنگلی شکل‌ده، چیرایلی قطع و صحافت بیلن تورکمن و دری تیللریده چاپ ایتیله‌دی.
گونش هفته‌لیگی: اوشبو هفته‌لیک ۱۳۸۶ نچی ییل‌نینگ میزان آیی‌دن بویان اوز مطبوعاتی حیاتی‌گه باشله‌ب، اخباری کاغذده، تورت بیت‌ده، بیر مینگ تیراژده عبدالرحیم اوراز، الله نظر نظری، عمرقـُل الله‌یاری و عبدالمجید توران نظرلری آستیده چاپ ایتیله‌دی. اوشبو هفته‌لیک هم افغانستان‌ده‌گی تورکمن‌لر فرهنگی انجمنی‌نینگ اختصاصی نشریه‌سی بولیب اورگانیک مطبوعاتی فعالیت قیلیب کیلماقده.
اوشبو مقاله نینگ یازیش‌گه قوییده‌گی قیناق‌لردن فایده‌له‌نیلگن:ـ
ـ۱. آهنگ، پوهاند محمد کاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، چاپ بنگاه انتشاراتی میوند، کابل ۱۳۸۷ صفحات ۳۰ـ ۷۶
ـ۲. اوشه اثر ،۱۳۹ بیت
ـ۳. یولدوز جریده‌سی‌نینگ تورلی کلکسیون‌لری ۱۳۵۷ ییلدن ۱۳۷۴ نچی ییل‌لر
ـ۴. قویاش فصلنامه‌سی کلکسیونی ۱۳۷۱ ـ ۱۳۷۳ ییل‌لر
ـ۵. توغری یول مجله‌سی کلکسیونی
ـ۶. یاغدو مجله‌سی‌نینگ کلکسیونی
ـ۷. چاووش مجله‌سی، ۵.ـ ۶. سان‌لری
ـ۸. بیلگی هفته‌لیگی کلکسیونی ۱۳۸۶-۱۳۸۴ییل‌لر
ـ۹. اولوس جریده‌سی‌نینگ تورلی سان‌لری
ـ۱۰. ایشانچ جریده‌سی‌نینگ کلکسیونی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ ییل‌لر
ـ۱۱. کوره‌ش جریده‌سی‌نینگ کلکسیونی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ ییل‌لر
ـ۱۲. میمنه جریده‌سی‌نینگ کلکسیونی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ ییل‌لر
ـ۱۳. ایلدیز جریده‌سی، بیرینچی سانی سنبله آیی ۱۳۸۷ نچی ییل
ـ۱۴. نوایی آی‌لیگی ۱۳۸۷ نچی ییل، ایکّینچی سانی، سنبله آیی
ـ۱۵. وطنداران هفته‌لیگی، کلکسیون‌لری
ـ۱۶. ایپک یولی، بیرینچی سانی، سرطان آیی، ۱۳۸۸ نچی ییل
ـ۱۷. بولاق آی‌لیگی، ایکّینچی ییل، آلتینچی سان، جوزا آیی ۱۳۸۸ نچی ییل
ـ۱۸. ایزگو- تویغو آی‌لیگی، ۱۳۸۷ نچی ییل، جدی آیی
ـ۱۹. آیدین مجله‌سی کلکسیونی، ۱۳۸۷ نچی ییل
ـ۲۰. آیدین فاریاب هفته‌لیگی کلکسیونی، ۱۳۸۷ نچی ییل
ـ۲۱. آیدین تالقان آی‌لیگی، ۱۲ نچی سان ۱۳۸۷ نچی ییل
ـ۲۲. آیدین اندخوی آی‌لیگی کلکسیونی، ۱۳۸۵ نچی ییل
ـ۲۳. آیدین سرپل آی‌لیگی کلکسیونی، ۱۳۸۶ نچی ییل
ـ۲۴. آق یول، بیرینچی سانی، ۱۳۸۸ نچی ییل
.jpg)
