+0 بگندیم
دیلیمیز - میلّی کیملیگیمیز!
(دیل، اونسیت، کولتور و میلّت)
آینور طالیبلی
تاریخده نوفوذ قازانمیش میلّتلرین و اونلارین کولتورلری‌نین، مدنیّتلری‌نین وار اولدوغونو گؤسترن ان اؤنده دلیل هئچ شوبهه‌سیز کی، اونلارین دیللریدیر. محض بو دا بیلینیر کی، بیر میلّتی اولوشدوران، مئیدانا گتیرن تمل باغلاردان - قاوراملاردان بیری و ان اساسی دیلدیر.بو آراشدیرمامیزین مؤوضوسو دیل قاورامی، دیل و دوشونجه آراسینداکی علاقه، دیلین میلّتین و میلّتلرین کولتورلری‌نین مئیدانا گلمه‌سینده‌کی رولو، بیز تورکلرین دیلی و اورتاق تورکجه‌‌نین اؤنمی اولاجاقدیر.
دیل قاورامی حاقّیندا چوخ تانیم واردیر. اسکی زامانلاردان بری دیلچیلر طرفیندن "دیل" قاورامی موختلیف شکیل‌لرده تانیملانمیش اولسا دا، بو تانیملار آراسیندا بیر-بیرینی حؤکماً بوشا چیخاراجاق دوزئیده بیر فرقلیلیک مؤوجود دئییلدیر.
بونلارین بیر قیسمی بئله‌دیر: تاریخسل، توپلومسال و کولتورل بیر اولقو – قاورام اولاراق دیل اینسا‌نین اؤزونو و دونیانی آنلاماسینی تأمین ائدن و اینسانلار ایله ایلَتیشیمی – اونسیتی و آنلاشمانی مومکون ائدن تمل اینسانی یئتیدیر. مشهور دیلچی، تورکولوق محرّم ائرگین دوشونجه‌سینه گؤره ایسه "دیل اینسانلار آراسیندا آنلاشیلمانی تأمین ائدن طبیعی بیر آراج – واسیطه، اؤزونه‌مخصوص یاسالاری – قانونلاری اولان و آنجاق بو قانونلار چرجیوه‌سینده گلیشن - اینکیشاف ائدن جانلی بیر وارلیق، تملی بیلینمه‌ین زامانلاردا آتیلمیش گیزلی آنلاشمالار سیستمی، سسلردن هؤرولموش توپلومسال بیر قورومدور". بو تانیما گؤره دیل، یوزیللر بویو گلیشه‌رک مئیدانا گلمیش سوسیال بیر قورومدور. میلّتی بیرلشدیرمکده و قورومادا تأثیرلی گوجلو بیر اورتاق میراثدیر. باشقا بیر ایفادیله دیل طبیعی و سیستملی بیر آنلاشما واسیطه‌سیدیر؛ میلّی کولتورون آیناسی و داشیییجی‌سیدیر؛ توپلومون کولتورل دَیرلرینی ایفاده ائتمک اوچون واسیطه اولاراق بیرلیک و بوتونلوگو مئیدانا گتیرمکده تأثیرلی بیر عونصوردور.
پروفسوردوکتور. نجیب اوچ اوْک-ون دیل حاقّیندا ماراقلی بیر تانیمی بئله‌دیر: "بیر-بیری‌نین دیللرینده آنلامایان ایکی اینسانی بیر یئرده باغلاییب دونیا ایله علاقه‌لرینی کسه‌لیم. بیر زامان سونرا اونلارین اللری آیاقلاری، قاشلاری گؤزلری ایله ایشارتدن باشلایاراق یاواش- یاواش بیربیرلرینه دویغو و ایستکلرینی، گؤردوکلری ایشلری بیلدیرمگه یارییاجاق، آنلاتماق قودرتینده اولان بیر واسیطه مئیدانا گتیردیکلرینی گؤرریک. ان گئنیش معناسییلا، یعنی بیر آنلاشما واسیطه‌سی اولاراق اللر، آیاقلار و بنزری آراجلارلا-واسیطه‌لرله ائدیلن ایشارتلری ده ایچینه آلان بو موسسه‌یه-بیز دیل آدینی وئریریک. "دیل "کلمه‌سی بیزیم حافیظه‌میزده جانلاندیردیغیمیز خیال آنلام و کلمه‌یه اساسلانان، یعنی ائشیتمه دویغوموزا خطاب ائدن سسلردن مئیدانا گلمیشدیر. بو باخیمدان تدقیق ائدیلدیگی زامان دا سسلردن مئیدانا گلمیش دیل عئینی ایله قوخو، میمیک، ایشارت دیلی کیمی بیر سیمووللار سیستمیدیر".
اِ.وینکلِر-ین سؤیله‌دیگی کیمی دیل، بیر توپلولوغون بوتون کئچمیشی و همچنین کولتورونو، مزاج-کاراکتری و طبیعتینی، دویغو و حسّاسیّتینی، گؤره‌نک و گلَنگینی عکس ائتدیرن بیر آینادیر.
پروفسور دوکتور محمت کاپلان دیلین تانیمینی اوچ بویوتدا (اؤلچوده) ایره‌لی سورموشدور: گئنل تانیمی ایله "دیل، بعضی سس و یا سس قروپلاری‌نین او شئیلرین خیالینی اویاندیرماسی سورجیندن عیبارتدیر" ،ایشلَوی باخیمیندان "دیل، واسیطه‌دن باشقا بیر شئی دئییلدیر" ،معنوی باخیمدان ایسه "دیل، حیاتین آلدیغی بیر شکیلدیر و میلّتین چاغلار بویونجا یاشادیغی تاریخین عادتاً اؤزتیدیر – یانسیماسیدیر".
باشقا بیر دئییمله، دیل اینسانلار آراسیندا آنلاشمانی تأمین ائدن تمل قوروجو عونصوردور. اینسان اؤنجه‌لیکله اؤز دیلی‌نین ایچینده دوغولار و بئله‌جه اؤز شخصی وارلیق آلا‌نینی مئیدانا گتیرر. دیل شخصین و یا فردین وارلیق آلا‌نینین سس، یازی و بدن دیلینه دؤنوشموش حالیدیر. هر میلّت و اونو اولوشدوران بیرَیلر اؤز دیل عالمینده کیملیک قازانیر. بو باخیمدان دیل کئچمیشدن گلن قیمتلرین - دَیرلرین، ذهنیت و پسیکولوژی‌نین، فرد و جمعیتین بیر ایفاده‌سیدیر. دیل ایجتیماعی بیر موسسه اولاراق اینسانلار آراسیندا آنلاشمانی تأمین ائدن بیر آراج؛ توپلومدا اورتاق دَیری اولدوغو اوچون سوسیال بیر قوروم و چوخ یؤنلو، فرقلی اؤزللیکلری اولان غئیری-عادی بیر وارلیقدیر. تانیملاردان دا گؤرولدوگو کیمی دیلین توپلومسال اؤزللیگی اؤنه چیخاریلیر. آکارسویا گؤره، دیل دانیشیلدیغی توپلومون اؤزللیکلرینی ان یاخشی عکس ائتدیرن عونصوردور. توپلومون اورتایا قویموش اولدوغو کولتورل ایزلری دیل ایله اؤزونو گؤستریر. افلاطون کراتیلوس آدلی کیتابیندا دیلی "اؤز شخصی دوشونجه‌لرینی سسین یاردیمییلا اؤزونه و یوکلملر آراجییلا آنلاشیلان دوروما گتیرمک" بیچیمینده تانیملامیشدیر.
شرقده و تورک ایسلام دونیاسیندا قورولان ایلک دموکراتیک جومهوریتین قوروجوسو محمد امین رسول‌زاده دیلی سوسیال بیر اولگو (ایجتیماعی بیر عامیل) اولاراق دَیرلندیریر و دیل حاقّیندا دوشونجه‌سی بئله‌دیر: "اینسانلار آراسیندا توپلومسال دوقویو (جمیتی)تشکیل ائدن ایکی اؤنملی عامیل واردیر. بونلاردان بیری دین، دیگری ده دیلدیر. بیلیندیگی کیمی دین موختلیف دیللرله یاشانا بیلیر. دین موختلیف جینسدن اولانلاری بیرلشدیردیگی حالدا، دیل آنجاق بیر نؤعودن و بیر جینسدن اولان اینسانلاری بیرلشدیریر".
"حقیقتاً ده دیل میلّتی ان گؤزل تمثیل ائدن عامیلدیر. میلّت دیل آراجیلیغییلا (واسیطه‌سییله) اؤزونو (مزیت و مؤوجودیتینی) آنلادا بیلیر. اینسان اوغلونون سؤزو ریاضیات و یا فنی قاوراملاری آندیران قارماشیق کیمیا اویونلاری و یا سیمگه‌لر دئییلدیر. جانلی بیر قاورامدیر، اونون قانی واردیر، جانی واردیر. میلّتله برابر دوغولار، اونونلا بیرلیکده یاشار و ترقّی ائدر- گلیشر.
سیزلرله دیلچیلر و دوشونورلرین "دیل" قاورامی حاقّینداکی موختلیف تانیملارینی بؤلوشدوم و موهوم بیر فرقلیلیک اولمادیغینا شاهید اولدوق. آما دیل قاورامینا دایر بیر چوخوموزون بیلدیگی و ان ساده تانیم ایسه بئله‌دیر: "دیل اینسانلارا آراسینا اونسیتیت یعنی ایلَتیشیم آراجیدیر-واسیطه‌سیدیر". بیز دیلین اؤنمینی داها دریندن آنلاماق اوچون بو تانیملامانی معنا باخیمیندان آچمالی‌ییق. دئییریک کی، "دیل اونسیت – ایلَتیشیم واسیطه‌سیدیر". اؤنجه‌لیکله "اونسیت" و یا "ایلتیشم" ندیر و اونسیت دئدیگیمیزده نه نظرده توتوروق؟ سوسیال - توپلومسال بیر وارلیق اولان اینسان داواملی اولاراق چئوره‌سییله تأثیرلنمه و علاقه قورماق احتیاجی ایچریسینده‌دیر. اینسا‌نین بیولوژی بیر وارلیقدان توپلومسال بیر وارلیغا دؤنوشمه‌سینی تأمین ائدن ان اؤنملی عونصورون ده ایلَتیشیم - اونسیت اولدوغونو سؤیله‌مک مومکوندور. ایلَتیشیم قاورامی‌نین کؤکه‌نی لاتینجا "communis" تِرمینیندن گلمیشدیر، اینگیلیسجه و فرانسیزجاداکی "communication" سؤزونون قارشیلیغی اولاراق دیلیمیزده ایستیفاده ائدیلیر. ایلَتیشیم دویغو، دوشونجه و ایستکلریمیزی آنلاتماق، بیر-بیریمیزله سوسیال و مدنی علاقه‌لر قورماقدیر. بیز بونو سسله و یا یازیلی یول ایله ائدیریک. یعنی دیل اینسانلارین دوشوندوکلری و دویغولارینی بیلدیرمک اوچون سؤزجوکلرله و یا ایشارتلرله ائتدیکلری آنلاشمادیر. دیل کولتور و مدنیّتین اینکیشافیندان اینسانلارین گونلوک حیاتینداکی پروبلملرین چؤزومونه قدر هر ساحه‌ده اؤنملی بیر ایلَتیشیم آراجیدیر. بو مقامدا کولتوردن ده اؤزللیکله بحث ائتمک گرکلیدیر.
کولتور بیر میلّتین یوزیللر بویونجا اولوشدوردوغو آلقی، ایلگی، توتوم و داورانیشلارلا تظاهور ائدن یاشام طرزی، مادّی و معنوی دَیرلرین توپلامیدیر و نسیلدن نسله میراث اولاراق اؤتوروله‌رک گلمکده‌دیر. کولتور حیاتین هر مرحله‌سینده اینسانی احاطه ائدن دویغو و دوشونجه‌‌نین یاشاما یانسییان حالیدیر. تورک میلّیت‌چیلیگینی "تورکچولوک" آدی آلتیندا سیستملشدیرن بؤیوک فیکیر آدامی ضیا گؤک‌آلپ‌ا گؤره ایسه کولتور، "بیر میلّتین دینی، اخلاقی، عاغیلی، استتیک، لیسانی، ایقتیصادی و فنی حیاتلاری‌نین آهنگلی بیر بوتونودور".
محمت کاپلان‌ا گؤره، "کولتور بیر توپلولوغو، بیر جمعیتی، بیر میلّتی میلّت ائدن و اونو دیگر میلّتلردن فرقلندیرن حیات تظاهورلری‌نین بوتونودور".حیات تظاهورلری هر میلّتین اؤزونه عایید اولان و بو اؤزو یانسیتان میلّی و معنوی دَیرلردیر. بو دَیرلر؛ دین، دیل، عؤرف و عادتلر (گلَنک و گؤرَنکلر)، دونیا گؤروشو، یاشاما طرزی، تاریخ، صنعت، ادبیات، جوغرافیا و.س. عونصورلر اولاراق قارشیمیزا چیخار. بونلارین ان اؤنملیسی دیلدیر. کولتور اولوشومو، گلیشیمی - اینکیشافی، گله‌جک نسیللره اؤتورولمه‌سی و س. آچیلاردان - بوجاقلاردان باخیلدیغیندا دیلین ایشلَوی و اؤنمینی راحاتلیقلا گؤره بیلریک.
دیل ایله کولتور بیر-بیری ایله یاخیندان علاقه‌لی ایکی قاورامدیر. دیل کولتورله یاشار، کولتور ده دیل ایله اینکیشاف ائدر و بیریکیر - چوخالار. دیلی بیر کولتورون اورونو اولاراق دا دوشونه بیلریک. بیر توپلومون دیلی، او توپلومدا یاشایان بیرَیلرین (فردلرین) گئنل کولتورونو عکس ائتدیرر. کولتور بیر بیلگی بیریکیمیدیر. بیلگی بیریکیمی‌نین قایناغی ایسه دیلدیر. بو سببدن دیل ایله کولتور بیر-بیریندن آیریلماز بوتوندور. بو حالدا کولتور، نسیلدن نسیله اؤتورولمک اوچون دیله مؤحتاج؛ توپلومون دویغو، دوشونجه و تام معناسییلا حیات تظاهورلری‌نین سوموت (گؤزله گورونن) حالا بورونمه‌سی‌نین واسیطه‌سی اولان دیل اوچون ده کولتور بیر احتییاجدیر.
سیزینله بو مقامدا اونلو بیلگه، گونوموزدن تخمینن 2500 ایل اؤنجه یاشامیش چینلی دوشونور کونفوسیوسون سؤزلرینی بؤلوشمک ایستردیم. او بئله دئییر:
"بیر اؤلکه‌‌نین یؤنتیمینی اله آلسایدیم،ائده‌جگیم ایلک ایش هئچ شوبهه‌سیز دیلینی نظردن کئچیرمک اولاردی. چونکی دیل نؤقصانلی – قوصورلو اولارسا، سؤزجوکلر دوشونجه‌نی دوغرو ایفاده ائده بیلمز. دوشونجه یاخشی ایفاده ائدیلمزسه، گؤرَولر و خیدمتلر گرکدیگی کیمی حیاتا کئچیریله بیلمز. بئله اولدوغو حالدایسه عادت - قانون و کولتور پوزولار. عادت - قانون و کولتور پوزولارسا، عدالت یولونو ایتیرر. عدالت یولونو ایتیررسه، چاشقینلیق ایچینه دوشن خالق نه ائده‌جگینی و بونون سونونون هارا واراجاغینی بیلمز. ایشته محض بو سببدندیر کی، هئچ بیر شئی دیل قدر اؤنملی دئییل".
دوشونورم کی، بیلگه‌‌نین بو سؤزلری دیل و دیلین اؤنمی حاقّیندا موهوم مسله‌لره ایشارت ائدیر.
دیل و میلّتین علاقه‌سی ندیر؟ دیلین میلّتین فورمالاشماسیندا (اولوشماسیندا) رولو وارمی؟
بیز "دیل اینسانلار، یعنی اینسان توپلولوقلاری آراسیندا اونسیت واسیطه‌سیدیر" ،- دئدیک. گلین بو اینسان توپلولوقلاری‌نین نئجه بیر آرایا گلدیگیندن و اونلاری بیر آیا گتیرن سببلردن، بونو تشکیل ائدن عونصورلردن بحث ائدک. بو زامان سواللاریمیزین جاوابینی داها آیدین آنلایاجاغیق.
هر هانسی بیر اینسان توپلولوغونون اولوشماسی اوچون اینسانلاری بیر-بیرینه باغلایان ندنلرین - سببلرین اولماسی گرکلیدیر. یعنی اورتاق دَیرلرین اولماسی لازیمدیر. محض اینسان توپلولوقلاری بو دَیرلر سایه‌سینده اولوشور. میلّت ده بئله مئیدانا گلیر. میلّتی اولوشدوران اورتاق دَیرلره عئینی عیرقدن گلمک، اورتاق تاریخ، کئچمیشه صاحیب اولماق، اولکو (ایدآل) قارداشلیغی و اورتاق دیلین اولماسی داخیلدیر. ارنست رنان‌ا - سوبیئکتیو (اؤزجو) میلّت آنلاییشینا گؤره میلّتی مئیدانا گتیرن نسنه " بیرلیکده آجی چکمیش، سئوینمیش و بیرلیکده اومید ائتمیش اولماق"دیر.
شوبهه یوخدور کی، میلّت کؤنول بیرلیگی، بیر روح آنلاشماسی و بونون حوقوقی ایفاده‌سی اولاراق بیرلیکده یاشاماق آرزوسو و ایراده‌سیدیر. بو بیرلیک و آنلاشما‌نین عمله گلمه‌سی اوچون الوئریشلی بیر زمین لازیمدیر. بو زمینی ده عمله گتیرن یوخاریدا قئید ائتدیگیمیز اورتاق دیل، اورتاق یورد، اورتاق تاریخ و اورتاق سویدور. بئله‌جه، دیل یوز ایللردیر اینسانلارین بیر-بیرلری ایله آنلاشماسی اوچون ایلَتیشیمین ان اؤنملی واسیطه‌سیدیر، توپلولوقلارین میلّته دؤنوشمه‌سینده و کولتورون – مدنیّتین اینکیشاف ائده‌رک داواملی‌لیغینی قوروماسیندا چوخ تأثیرلی بیر واسیطه، چوخ‌یؤنلو سس قورولوشو اولان ایشارتلر سیستمیدیر. یعنی میلّت اولمادان دؤولت اولماز. دیلده اولمادان میلّت اولماز. منه گؤره دیلیمیز میلّی کیملیگیمیزدیر. دیلینی ایتیرن میلّت شخصیتینی ده، کیملیگینی و کولتورونو ده ایتیرمیش اولار.
ضیا گؤک‌آلپ‌ین دیلیمیز و مسله‌لری اوزرینده ده چوخ یئرینده و دیقّت جلب ائدن دوشونجه‌لری واردیر. ضیا گؤک‌آلپ‌ین دا میلّت آنلاییشیندا "دیل" چوخ اؤنملی بیر یئر توتور. میلّتی مئیدانا گتیرن عونصورلر ایچریسینده گؤک‌آلپ "کولتور"-و و اونا باغلی اولان "دیل"ای ان اساسلی اولاراق قبول ائتمکده‌دیر.
بیر توپلومدا میلّی بیرلیک و برابرلیک ده آنجاق توپلومون فردلرینی (بیرَیلرینی) بیر زنجیرین خالقالاری کیمی بیر-بیرینه کنتله‌ین دیلله مئیدانا گله بیلر. میلّتین بوتونلوگونون گله‌جگی ده دیلله گوونجه‌یه آلینا بیلر. تورک دونیاسی‌نین اؤندری مصطفی کمال آتاتورکون بو سؤزلرینی خاطیرلاتماق ایستردیم: "تورکیه جومهوریتینی قوران، تورک خالقی تورک میلّتیدیر. تورک میلّتی دئمک تورک دیلی دئمکدیر. تورک دیلی تورک میلّتی اوچون قوتسال-موقدس بیر خزینه‌دیر. چونکی تورک میلّتی گئچیردیگی نهایتسیز فلاکتلر ایچینده اخلاقی‌نین، عنعنه‌لری‌نین، خاطیره‌لری‌نین، منفعتلری‌نین، قیساجاسی بو گون اؤز میلّتی‌نین مئیدانا گتیرن هر شئیی‌نین دیلی سایه‌سینده موحافیظه اولوندوغونو گؤرور. تورک دیلی تورک میلّتی‌نین قلبیدیر، ذهنیدیر".
بو مقامدا محمد امین رسول‌زاده‌نین ده میلّت و دیلله علاقه دار فیکیرلرینی خاطیرلاتماق ایستردیم: "میلّی مدنیّت و یاخود میلّت، دیل‌بیرلیگی،عؤرف عادت و اخلاق بیرلیگی، گلنکسل‌لیک ایچینده و نهایت اینانج بیرلیکلری‌نین مجموعوندان موتشکّیل بیر محصولدور". "دیل میلّت اولما‌نین تملینی تشکیل ائدر. دیل ایله برابر دینده ده بیر اولان میلّتلرین بیرلشمه یئتنگی داها تئز اولوشور.
"میلّیتین اساسینی تشکیل ائدن شئی دیلدیر. دیل عادته هر بیر هئیتین (اینسان قروپونون) هانسی بشر دسته‌سینه منسوب اولدوغونو گؤسترن بیر لؤوحه‌دیر. دیل میلّیتین هامیسینی تشکیل ائتمه‌سه‌ده، یوزده دوخسا‌نینی ووجودا گتیرن بؤیوک بیر عامیلدیر. مقاله‌میزین بو حیصه سینده خوصوصیله دیل، اونسیت ،کولتور و میلّتین علاقه سیندن بحث ائتدیم. بونون اؤزل بیر سببی واردیر. چونکی سون زامانلاردا بیزلر، خوصوصیله قوزئی آذربایجان تورکلری و آنادولو تورکلری، دیلیمیزین اؤنمینی اونوتموش و آوروپا دیللری‌نین و روس دیلی‌نین تأثیرینده قالمیشیق. یعنی دیلین اؤنمینی خفیفه آلمیشیق. بعضی عاییله‌لرده اؤولادلاریمیز اؤز دیلینده آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشماغی بئله باجارمیرلار. بیر ده بونولا فخر ائدن بیر چوخ جیلیز دوشونجه‌لی میلّی کیملیگینی، شخصیتینی ایتیرمیش اینسانلار دا وار. بو ایسه هئچ شوبهه‌سیز شوروی دؤنمی‌نین و تفکّورونون دیرناق آراسی "بهره‌سی"دیر کی، مانقورتلاشدیریلمیش بعضی عاییله‌لر اؤز دیلینده دانیشماغی دئییل، روسون دیلینده دانیشماغی چاغداشلیق حساب ائدیر. ذاتاً کیملیگینی، شخصیتینی ایتیرمیش بیرینه ده یاراشان دوشونجه طرزی بودور. دئیه‌سن، بعضیلری آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشانلارین "چوشکا" دئیه‌رک تحقیر ائدیلدیگی دؤنمه گئری دؤنمک ایسته‌ییرلر. بو ایسه اونلارین شخصیت‌سیزلیکلرینه و مانقورتلاشدیقلارینا ایشارت ائدیر. اونوتمایین، دیل ساده‌‌جه اونسیت اوچون گرکلی دئییل. دیل هم ده خوصوصی، ان تأثیرلی سیاسی واسیطه‌دیر و میلّتلرین، دؤولتلرین وار اولدوغونو گؤسترن سیمگه‌دیر. وطنیمیز آذربایجان روس ایشغالیندان شهیدلریمیزین قانی ایله قورتاریلدی، موستقیل بیر دؤولت اولدو. بیزیم دیلیمیز روس دیلی دئییل، اؤولادلاریمیزلا اؤزدیلیمیزده دانیشمالی‌ییق. بیزیم دیلیمیز آذربایجان دیلی - آذربایجان تورکجه‌سیدیر. دیلیمیزی قوروماق بیزیم بوینوموزون بورجودور.بیر میلّتین، بیر دؤولتین وار اولدوغونو گؤسترن دیلی و بایراغیدیر. آخی بو دیل، بو میلّت یاشاسین دئیه احمد جاوادلار، حسین جاویدلر، میکاییل موشفیق‌لر و ایسمینی قئید ائتمه‌دیگیم یوزلرجه ادیبیمیز، موتفکّیرلریمیز جانلاریندان کئچدیلر. بو گون موستقیل آذربایجان تورپاغیندا، اؤز اوجاغیندا، وط‌نینده باشقا دیلله دانیشانلار او داهی اینسانلارا و وطنیمیزه قارشی نانکورلوق ائتمیش اولورلار.
بو مقامدا آذربایجا‌نین و تورک دونیاسی‌نین بیلینمه‌ین قهرمانلاریندان،تورک کوموتان اسحاق چئلیک بیگین گؤزل بیر سؤزو وار، اونو سیزلرله بؤلوشورم: "میلّی دیل دویغوسو، دوشونجه‌سی، وطن و میلّت سئوگیسی اولمایانلار، دیلینی قورومایانلار، وط‌نینی، میلّتینی و دؤولتینی قورومازلار."
کؤچورن: عباس ائلچین
