بختیار واهاب‌زاده یارادیجیلیغیندا آنا دیلیمیزین مؤوقئعیی 
شابی‌زاده ووصال علی اوغلو 
سومقاییت دؤولت اونیوئرسیتئتی

کؤچورن: عباس ائلچین

    دیل همیشه میلّی اؤزونو درک ائتمه باخیمیندان خالقین تاریخینده آپاریجی مؤوقئع توتموشدور. آذربایجان ادبی دیل تاریخینه غییابی سیاحت ائتسک و دؤورون آذربایجان دیلی ایله، موعاصیر آذربایجان دیلی آراسیندا اساسلی فرقلری موشاهیده ائده بیلریک. هله اوزاق کئچمیشدن بو گونه دیل موجاهیدلری‌نین مقصدیؤنلو امگی سایه‌سینده موعاصیر آذربایجان دیلی موکمّل سویییه‌یه چاتمیشدیر. دیل هم ده مخصوص اولدوغو خالقین اینتئللئکتوال سوییّه‌سی‌نین بیلاواسیطه گؤستریجیسیدیر. آذربایجان خالقی دا دونیا‌نین ان قدیم خالقلاریندان بیری اولدوغو اوچون، اؤزو قدر قدیم اولان دیل تئندئنسییاسینا مالیکدیر. بوتون دیللر کیمی آذربایجان دیلی ده ایکی ایستیقامتده یارانیب اینکیشاف ائتدیگی اوچون، بو دیلین تاریخینی ایکی نؤوعه آییرماق لازیمدیر.

1. آذربایجان شیفاهی ادبی دیل تاریخی.
2. آذربایجان یازیلی ادبی دیل تاریخی.

دیل شیفاهی‌یه نیسبتن یازیلی فورمادا داها تئز اینکیشاف ائدیر. بونون سببی ایسه دیلدن-دیله کئچن سؤزون داها تئز-تئز دَییشیکلیکلیگه معروض قالدیغی حالدا، یازیلی دیلین یاشادیغی دؤورون اوسلوب خوصوصییتلرینی اؤزونده داها مؤحکم ساخلاماسیدیر. دونیا‌نین هئچ بیر دیلی تامامیله اؤز سؤزلریندن عیبارت دئییلدیر. بو خاراکتئریزه آذربایجان دیلینه ده مخصوصدور. زامان-زامان موختلیف تاریخی-سیاسی سببلر، عئلم و تئخنیکا‌نین اینکیشافی،ایقتیصادی-تیجارت علاقه‌لری‌نین مؤوجودلوغو دیله یئنی-یئنی سؤزلرین گلمه‌سینی قاچیلماز ائدیر. بو آلینمالار بیر چوخ حاللاردا دیلین میلّی اوریژیناللیغینی کورلاییر، اونو اؤز کؤکوندن اوزاقلاشدیریر. محض بو سببدن آنا دیلی‌نین صافلیغی‌نین قورونماسی پروبلئمی ج.محمدقولوزاده، قاسیم بَی ذاکیر و س. کیمی یازیچی و شاعیرلرین اثرلری‌نین اساس مؤوضوسونا چئوریلمیشدیر. اونلار اؤز اثرلرینده بو پروبلئمی اثرلری‌نین لئیتموتیوینه چئویرمیش و بو پروبلئمین قارشیسینی آلماق یوللارینی گؤسترمیشدیر. بو ادیبلریمیزدن بیری ده خالق شاعیری بختیار واهاب‌زاده‌دیر. موعاصیر دؤورده بئله صنعتکارلار چوخ اولماسا دا، ب.واهاب‌زاده‌‌نین بو ساحه‌دکی امگی دانیلمازدیر. شاعیرین بو قبیلدن اولان شئعیرلرینده آنا دیلی‌نین صافلیغی‌نین قورونماسی کیمی مسله‌لر تبلیغ ائدیلیر. ائله بو جور شئعیرلرینه گؤره شاعیری "دیل موجاهیدی" ، "ادبییّاتیمیزین آنا دیلی شاعیری" آدلاندیرماق اولار.
موعاصیر آذربایجان ادبییّاتیندا ب.واهاب‌زاده‌نین دیله، دیل تاریخینه، اونون صافلیغینا، قورونماسینا حصر ائتدیگی شئعیرلر ‌نینکی اوشاقلار، حتّی بؤیوکلر طرفیندن سئویلمکده‌دیر. بونون سببی ایسه شاعیرین دیل حاقّیندا بو تعصّوب‌کئشلیگی‌نین دیل داشیییجیلاری اولان آذربایجان خالقی‌نین منافئعلری ایله اوست-اوسته دوشمه‌سیدیر. شاعیر دیلین تمیزلیگی‌نین قورونماسی‌نین تکجه یازیشی، شاعیر و عالیملرین دئییل، ادبییّاتشوناسلارین و خالقیمیزین معنوی یوکونه چئویرمیشدیر.او، اؤز اثرلرینده دیلین خالق اوچون نئجه دَیرلی معنوی ثروت اولماسی فیکرینی آشیلاماق ایسته‌میش و دیلیمیزین احاطه دایره‌سینی گئنیشلندیرمیشدیر. شاعیر دیلین اینسانلار آراسیندا تکجه اونسییت واسیطه‌سی کیمی یوخ، مخصوص اولدوغو خالقین تاریخینی اؤزونده ائحتیوا ائدن بیر واسیطه کیمی قییمتلندیرمیشدیر. دیل تاریخی‌نین موختلیف مرحله‌لری محض همین دؤورده یاشاییب-یاراتمیش صنعتکارلارلا باغلیدیر. چونکی همین صنعتکارلار همین دؤورده مؤوجود اولان دیله داها تئز موداخیله ائده بیلیرلر. اونلار اؤز اثرلی ایله دیله یئنی-یئنی سؤزلر گتیره و سؤزو زامان-زامان دیلدن اوزاقلاشدیرا دا بیلیبلر.اورتا دؤورده-نسیمی، فوضولی، ختایی کیمی صنعتکارلار، یئنی دؤورده - م.ف.آخوندزاده، م.جلیل، ص.وورغون ،موعاصیر دؤورده ایسه - بختیار واهاب‌زاده بو عنعنه‌‌نین گؤرکملی نوماینده‌لریندندیر. شاعیر آرا-سیرا قزئت و ژورناللاردا "آنا دیلیم-آنا کؤکوم !" ،" تاریخ، دیل، عنعنه " ،"آنا دیلی" ،"دیل حاقّیندا سورغو" ،"بیر داها آنا دیلی حاقّیندا" ،"دیل و الیفبا" ،"دیلیمیز-ادبییّاتیمیز" ،"دیلده طبیعیلیک و گؤزللیک" ،"آنا دیلی دؤولت دیلی" کیمی مقاله‌لرله چیخیش ائتمیشدیر.او، بو جور مقاله‌لری ایله آذربایجان دیلی‌نین یوکسک قییمتلندیرمیش، بیر شاعیر کیمی ادبییّات دیلیمیزی بدیعی تصویر و ایفاده واسیطه‌لری ایله زنگینلشدیرمیشدیر. او، بیر صنعتکار کیمی دیل و شئعیر آراسیندا اولان باغلاری آشکارلاماغا چالیشمیشدیر. شاعیر بیر چوخ مؤوضولاردا - فلسفی، سئوگی-محبت، طبیعت حاقّیندا یازسا دا، دیل حاقّیندا یازدیغی شئعیرلر نیسبتن داها سوسیال سجییّه داشیییر و اوخوجونون دیل حاقّیندا دوشوندوکلری ایله عئینیت تشکیل ائدیر، اوخوجونو بو میلّی پروبلئم حاقّیندا دوشونمه‌یه سؤوق ائدیر. اونو محبت، وطن شاعیری کیمی تانیساق دا،شاعیرین دیل حاقّینداکی شئعیرلری خوصوصی دیقّته لاییقدیر. بو جور شئعیرلری تورکچولوگو قاباردیر، دیل حاقّیندا اوخوجودا اؤیره‌دیجی و یول گؤستریجی فونکسییا داشیییر.شاعیر مقاله و شئعیرلرینده اؤز قلبینده اولان و دیل اوچون یارارلی اولان ان موترقّی فیکیرلری اوخوجویا آشیلاییر. او، میلّی شوعورو دیلده گؤرور و اونا گؤره ده "آنا دیلی"نه "آنا کؤکوم" دئییر. او بو یولدا اؤز سلفلری‌نین ایشینی داوام ائتدیره‌رک،زامان کئچدیکجه اینکیشاف نتیجه‌سینده دَییشیلن دیلیمیزی قوروماغا چالیشمیشدیر.
بختییار واهاب‌زاده‌نی سوسیال طبقه‌ده مشهورلاشدیران اثرلری ده محض دیل حاقّیندادیر. پروفسور بولودخان خلیلوو ب.واهاب‌زاده‌نین یارادیجیلیغینی دؤرد مرحله‌یه بؤلور. (1) شاعیرین دیل حاقّیندا موباریزه‌یه باشلادیغی ایللر، یعنی، 50-جی ایللر شاعیرین دیلچیلیک گؤروشلری‌نین بیرینجی مرحله‌سینی، 60-جی ایللر ایکینجی مرحله‌سینی، 70-جی ایللر اوچونجو، 80-جی ایللر ایسه دؤردونجو مرحله‌سینی تشکیل ائدیر. شاعیرین دیلچیلیک گؤروشلری‌نین بیرینجی مرحله‌سی‌نین باشلانغیجیندا شاعیر دیل موجاهیدی کیمی آنا دیلیمیزین صافلیغی یولوندا بوتون دیلچیلری، ادبییّاتشوناسلاری و خالقیمیزی دیلین تمیزلیگی اوغروندا سفربرلیگه چاغیرمیشدیر. همین دؤورده چیخیش ائتدیگی مقاله‌لرله دیلین لازیمینجا قییمتلندیریلمه‌دیگینی دئیه‌رک، دیلین تئخنیکی ایمکانلاریندان،صنعتکارلیق خوصوصییتلریندن چوخ آز یازیلدیغینی، بو حاقدا تنقیدی مقاله‌لرین آز اولدوغودو گؤز اؤنونه گتیره‌رک داخیلی تعصّوب‌کئشلیگینی بئله قلمه آلیر: "عومومیتله، شئعیر حاقّیندا یازیلان تنقیدلر، اساسن، مضمونون یا دا ایدئیا‌نین نه درجه‌ده آکتوال اولماسی‌نین شرحیندن عیبارت اولور. شاعیرلریمیزین صنعتکارلیق خوصوصییتلریندن، دیلی‌نین، ایفاده‌لیلیگی‌نین گؤزللیگیندن، تشبئهلردن،ایستیعاره‌لردن و سایردن بحث ائدن مقاله‌لر آز یازیلیر.(2.124 )
ب.واهاب‌زاده‌نین دیلچیلیک گؤروشلری‌نین بیرینجی مرحله‌سینده یازیلان، اؤزونه قدرکی و اؤزوندن سونراکی ادبییّات اوچون اؤرنک بیر اثر اولان "آنا دیلی"شئعیری اونون یارادیجیلیغی‌نین ان مونومئنتال، شاه اثرلریندن بیریدیر. بو شئعیرده شاعیر دیل اوچون دئییله‌جک ان موترقّی فیکیر و ایدئیالارینی عکس ائتدیرمیشدیر. دیلین خالقین حیاتیندا نه قدر واجیب بیر واسیطه اولماسی فیکری ایله شئعیرده دیلیمیزین هم قرامماتیک، هم ده پوئتیک ایمکانلاری‌نین گئنیشلیگیندن صؤحبت آچیلمیشدیر. بوندان باشقا شئعیرده آنا-وطن وحدتی حیس‌ّ اولونور. شئعیرین بیرینجی میصراعلاریندا بونون شاهیدی اولا بیلریک. 

دیل آچاندا ایلک دفعه ،آنا سؤیله‌ییریک بیز،
آنا دیلی آدلانیر بیزیم ایلک درسلیگیمیز.(3.8)

سئمانتیکا‌نین بو جور اوبرازلیلیقلا اوخوجویا چاتدیرماق قابیلیتی اونا چوخ گومان کی، اؤز سلفی صمد وورغوندان گلیر. بو جهت مؤلیفدن ائستئتیک ذؤوق وئرمه قابیلیتیندن باشقا ائموسییا دا ایسته‌ییر. بو خوصوصییتلری نظره آلماقلا شاعیرین بو جور اثرلرینی سانباللی آدلاندیرماق اولار. شاعیر "آنا دیلی" شئعیری‌نین سونراکی بندلرینده دیلی چوخ‌جهتلی عیباره‌لرله تعریف ائتمیش اونو خالق اوچون ان قییمتلی میراث گؤرموش و حال-حاضیرکی دؤورون اوزرینه بو معنوی میراثی گله‌جگه اولدوغو کیمی دوروست چاتدیرماق کیمی معنوی یوک قویموشدور. شئعیرده دونیا دیل مدنییتی ایرثی‌نین هومئردن پوشکینه‌دک، شرقده ایسه فوضولیدن ص.وورغونادک اولان دیل عنعنه‌سی‌نین ب.واهاب‌زاده‌ده ان یوکسک مقاما چاتماسی حیسّ‌ اولونور.

بو دیل - بیزیم روحوموز، عشقیمیز. جانیمیزدیر،
بو دیل - بیر-بیریمیزله عهدی-پئیمانیمیزدیر.
بو دیل-تانیتمیش بیزه بو دونیادا هر شئیی.
بو دیل -اجدادیمیزین بیزه قویوب گئتدیگی
ان قییمتلی میراثدیر، اونو گؤزلریمیز تک
قوریوب نسیللره بیز ده هدیه وئرک.(3.8)

شئعیرین آخیرینجی بندینده شاعیر دیلین خالقیمیزا بخش ائتدیگی عوضسیز نئعمتلری تانیمایان اؤزونون ده دئدیگی کیمی "آنا دیلینده دانیشماغی عار بیلن، مودالی اده‌بازلار"آ قارشی تنقیدی مؤوقئع توتموش، اوّلدن دیداکتیکا یولونو توتان شاعیر آخیرینجی بندده اؤز تلاطوملرینی و دیل حاقّیندا قایغیلاریندان بئله بحث ائتمیشدیر.
ائی اؤز دوغما دیلینده دانیشماغی عار بیلن،
بونو ایفتیخار بیلن،مودالی اده‌بازلار
قلبینیزی اوخشامیر قوشمالار تئللی سازلار.
قوی بونلار منیم اولسون.
آنجاق وطن چؤرگی، بیر ده آنا اورگی
سیزلره قنیم اولسون.(2.9)

شاعیرین 1967-جی ایلده کاسابلانکادا سیاحتده اولارکن یازدیغی "لاتین دیلی" شئعیری اونون دیلچیلیک گؤروشلری‌نین ایکینجی مرحله‌سی‌نین زیروه‌سینی تشکیل ائدیر.
بو شئعیر یازیلدیغی دؤورون ب.واهاب‌زاده‌نین دیل باره‌ده دوشوندوکلرینی گؤستریر. شئعیرده شاعیرین مقصدی لاتین دیلی‌نین موکمّللیگینی گؤسترمک دئییل، بو دیلی آذربایجان دیلی اوچون میثال گتیرمکدیر. قدیم روما ایمپئرییاسی‌نین دیلی اولان، خالقی مؤوجود اولمایان بو دیلین یئنه ده اؤز موکمّللیگینی ساخلاماسی، دیل کیمی اؤلوب گئتدیکدن سونرا بئله موعاصیر دونیا دیللرینده ایزی‌نین، تاثیری‌نین هله ساخلاماسینی بیر داها خاطیرلاتماقدیر. آشاغیداکی میصراعلارلا شاعیر خالقی مؤوجود اولا-اولا دیلیمیزین اؤلمزلیگینی و تمیزلیگینی تأمین ائتمه‌یه چالیشمیشدیر. لاتین دیلیندن اؤرنک گتیرمیشدیر.
لاتین دیلی!
هر سؤزونده دونیا بویدا یوک داشیییر،
لاتین دیلی!-میلّت اؤلوب،دیل یاشیییر.
"آنا"دئین،"تورپاق"دئین،"وطن"دئین یوخ بو دیلده.
آنجاق یئنه یاشار بو دیل.(3.303)

شاعیر سونراکی میصراعلاردا لاتین دیلی‌نین بو خوصوصییتینی آذربایجان دیلینده گؤره بیلمه‌دیگی اوچون تأسوفلنمیشدیر. فیکیرلری ایله لاتین دیلینی آذربایجان دیلی ایله موقاییسه ائده‌رک،وطن اولا-اولا کورلانان دیلیمیزی، "کیچیک،یوخسول کومالاردا دوستاق اولان بیر دیل"ه بنزتمیشدیر. بوندان باشقا سوندا بدیعی سوالدان ایستیفاده ائدیلمیشدیر.

ایندی سؤیله،
هانسی دیله اؤلو دئیک:
وطن وارکن،
میلّت وارکن،
کیچیک، یوخسول کومالاردا دوستاق اولان بیر دیلمی؟
یوخسا، اوزون عصرلردن،کئچیب گلن،
خالقی اؤلن،
اؤزو قالان بیر دیلمی؟(3.305)

شاعیرین یارادیجیلیغی‌نین دیلچیلیکله باغلی گؤروشلری‌نین اوچونجو و دؤردونجو مرحله‌سی اؤز-اؤزلوگونده رنگارنگدیر. بو دؤورلرده اونون گؤروشلری داها یوکسک سوییّه‌ده تظاهور ائدیر. اونون دیلله باغلی یازدیغی آیری-آیری مقاله‌لرده‌کی فیکیرلری بیزی بونو دئمه‌یه ایمکان وئریر کی، بو دؤورلر شاعیرین دیلچیلیک گؤروشلری‌نین خوصوصی مرحله‌سیدیر. شاعیر بیر مقامی دیقّته چاتدیراراق دیلیمیزین مؤحتشم ایفاده‌لیلیگیندن دانیشاراق بو گؤزللیگین ائرمنیلری بئله والئه ائتدیگینی دئییر. او، مقاله‌سینده یازیر: "بیر نئچه ایل اول یئرواندا کئچیریلن زاقافقازییا خالقلاری‌نین پوئزییا گونلرینده من ده ایشتیراک ائدیردیم. بیز بورادا شئعیرلریمیزی آذربایجانجا اوخویوردوق. ائرمنی خالقی‌نین،دئمک اولار کی،بؤیوک بیر قیسمی بیزیم دیلیمیزی بیلیر. بونا گؤره ده اوخودوغوموز شئعیرلر گورولتولو آلقیشلارلا قارشیلاندی."(4.289) ب.خلیلوو ب.واهاب‌زاده‌نین دیله موناسیبتی باره‌ده یازارکن اونون مقاله‌لرینی خوصوصی دگره مالیکلیگینی بیلدیرمیشدیر. مؤلیف شاعیرین بیر نئچه مقاله‌سینی میثال گتیره‌رک، شاعیرین خالق فولکلوروندان دا یارارلاندیغینی، اونا نئجه دگر وئردیگینی سؤیله‌میشدیر. بایاتیلاری تحلیل ائتمکده خالقین دیلی‌نین دوروستلوگونو بیلمه‌یین مومکونلوگونو ثوبوت ائتمیشدیر. "بختیار واهاب‌زاده 1973-جو ایلده "بایاتیلار" ،"آنا لایلاسی،اوشاق دونیاسی" مقاله‌لرینی یازیر. بو مقاله‌لرده او، خالق یارادیجیلیغیندان - بایاتیلاردان، لایلالاردان،یعنی خالقین روحوندان سوزولوب گلنلری یاشاتماغیمیزی واجیب ساییر. بونونلا بئله، مقاله‌لرده قئید ائدیلیر کی، دوغما دیلیمیزین، دوغما دیلیمیزیم سؤزلریمیزین سِحرینده خالقین دوشونجه‌سینی،معنویاتینی اخذ ائده بیلیریک. دئمه‌لی،یئنه ده دیل آپاریجی مؤوقئعده اولور."(1.64)
ب.واهاب‌زاده دیلیمیزین قراماتیکاسی باره‌ده ده اؤز مقاله‌لرینده ده موفصل معلومات وئرمیشدیر. مثلا، "دیلده طبیعیلیک و گؤزللیک" آدلی اثرینده بو جور یازیر:-"سؤزلری و اونون توپلوسو اولان جومله‌لری-بیر عاغیلدان او بیری عاغیلا، بیر اورکدن او بیری اوره‌گه فیکیر یوکو داشییان نقلییات واسیطه‌سینه بنزتمیشدیر. نقلییات یوکه خیدمت ائتدیگی کیمی، سؤزلر ده فیکره خیدمت ائدیر.فیکره گؤره سؤز تاپیلیر،سؤزه گؤره فیکیر یوخ! آنجاق فیکیر یوکونون منزیله تئز، کسه یوللا چاتدیریلماسی اوچون موناسیب نقلییات واسیطه‌سی ان دقیق سؤزلر، عیباره‌لر،یفاده‌لر تاپیلمالیدیر. " (5.176). شاعیر دیلین تکجه معنوی طرفلرینی دئییل، هم ده مادّی طرفلرینی تبلیغ ائدیر. شاعیر دیلیمیزین قرامماتیک قورولوشونو، ایفاده‌لیلیک خوصوصییتلرینی، سؤزعمله‌گتیرمه کئیفیتلرینی ده قییمتلندیرمیشدیر. 
گؤرکملی ادیبلریمیزدن بیری اولان ج.محمدقولوزاده یاشادیغی دؤورده ده دیلیمیزین صافلیغی پروبلئمی آکتوال ایدی. بیر یازیچی کیمی او دا بو پروبلئمه بیگانه قالا بیلمه‌دی. ج.محمدقولوزاده بو آکتوال پروبلئمی "آنامین کیتابی"درامیندا بدیعی لؤوحه‌لرده عکس ائتدیرمیشدیر. 1919-1920-جی ایللرده یازیلان اثر آنا دیلی مؤوضوسونا حصر ائدیلمیش اوریژینال و مونومئنتال اثردیر. اثرین مضمونونا فیکیر وئرسک، یازیچی‌نین دیل باره‌ده ناراحاتلیقلاری ب.واهاب‌زاده‌نین شئعیرلری‌نین مضمونو ایله اوست-اوسته دوشور. یازیچی "آنامین کیتابی"اثرینده‌کی صورتلری ده عومومیلشدیرمیشدیر. اثرده‌کی زهرابگیم-آنا اوبرازی آنا دیلیمیزین، صمد واحید-تورکجه‌دن آلینمالار روستم بَی - روسجادان آلینمالار، میرزه محمدعلی اوبرازی ایسه عرب و فارس دیلیندن آلینمالار کیمی معنالاندیریلمیشدیر. اؤولادلاری‌نین هامیسی‌نین عالی ساوادلی اولماسینا باخمایاراق، منسوب اولدوغو دیلی اونوتمالاری آذربایجان دیلی‌نین اثرده‌کی پروْاوبرازی اولان زهرابگیم آنا‌نین اورک سیخینتیلاریدیر. اثرده‌کی گولباهار اوبرازی دا زهرابگیم اوبرازی کیمی دیل باره‌ده موترقّی فیکیرلرله یاشایان اوبراز اولموشدور کی، او دا بو مؤوضودا قارداشلارینا قارشی عکس قوطبده دورموشدور. بو اثر بیر داها بختیار واهاب‌زاده‌نین فیکیرلرینی ثوبوت ائدیر کی، دیل تکجه دانیشیق واسیطه‌سی دئییل، مخصوص اولدوغو خالقین معنوی ثروتیدیر. "آنامین کیتابی" اثری‌نین دیل حاقّیندا پولئمیکاسی زهرابگیمین اؤولادلاری‌نین تکجه دیللری‌نین دَییشمکلری یوخ بونونلا برابر دیل مدنییتینی و معنویاتلارینی ایتیرمه‌سیدیر. ب.واهاب‌زاده ده ج.محمدقولوزاد‌نین"آنامین کیتابی" اثرینی یوکسک قییمتلندیره‌رک، حتّی اثرین و مؤلیفین ادبییّاتا، دیله وئردیگی تؤحفه‌سینی گؤز اؤنونه گتیرمیشدیر. شاعیر یازیچی‌نین اثرلرینی "چالینان ساری سیمه" بنزتمیشدیر.

"آنامین کیتابی!"-اوخودوم بیر ده،
بو گونوم دوننله گلدی،گؤروشدو.
جلیلین چالدیغی ساری سیملرده
قدیم بیر تمثیل ده یادیما دوشدو.(3.47) 

ب.واهاب‌زاده و ج. محمدقولوزاده یارادیجیلیغی‌نین اساسینی تشکیل ائدن دیل مسله‌لری اورتاق جهت کیمی گؤتوروله بیلر. بئله کی، "آنامین کیتابی" اثرینده اورتایا قویولموش پروبلئم او جمعییتین آنا دیلینه اولان موناسیبتینی گؤزل شکیلده تصویر ائدیرسه، ب.واهاب‌زاده‌نین بو گون چوخ مشهور اولان آشاغیداکی میصراعلاری دا بو گونون دیل منظره‌سینی، اینسانلاریمیزین دوغما دیله موناسیبتینی آچیق آیدین اورتایا قویور. 

بیر واخت روسجا ایدی، بوتون رئکلاملار، 
ایندی اینگیلیسجه دورتولور گؤزه. 
ایتین ده دیلینه حؤرمتیمیز وار 
بیرجه اؤز دیلیمیز یارامیر بیزه! 

صنعتکارلاریمیزن یازیب یاراتدیغی بو اینجیلر نه قدر قییمتلیدیر. بو اینجیلر ایچریسینده پوئزییا ایله برابر تاریخ ده یاشاییر. بئله کی، بو اثرلرله تانیش اولارکن موختلیف دؤورلرده دیلیمیزین عرب – فارس، روس، سون دؤورلرده ایسه آوروپا دیللری‌نین تاثیرینه معروض قالدیغی حاقّیندا معلوماتلار آلیریق. و اگر تاریخ بونو بیزه منبع کیمی وئریرسه، بو میصراعلاردا شاعیرین، ادیبین داخیلی سسینی، اورک یانغیسینی دا حیس ائده بیلیریک. تحلیللردن ده گؤروندوگو کیمی، شاعیر ب. واهاب‌زاده‌نین دیلین صافلیغی‌نین قورونماسی، اونون داخیلی ایمکانلاری‌نین اوزه چیخاریلماسی ایستیقامتینده موستثنا خیدمتلری اولموشدور.بو کئیفیتلری نظره آلاراق اونو آذربایجان ادبییّاتی تاریخی‌نین "آنا دیلی شاعیری" آدلاندیرساق یانیلماریق. اونون بو ایستیقامتده یازدیغی اثرلرینی اؤزوندن اوّل و اؤزوندن سونراکی دیل تئندئنسییاسی‌نین ان باریز نومونه‌لری حساب ائتمک اولار... 

ایستیفاده ائدیلمیش ادبییّات: 

1. خلیلوو ب.بختیار واهاب‌زاده‌نین دیلچیلیک گؤروشلری. "باکی چاپ ائوی"نشریاتی. باکی-2014
2. پوئزییامیزدا صنعتکارلیق مسله‌سی.-بختیار واهاب‌زاده.صنعتکار و زامان گنجلیک،باکی-1976
3. ب.واهاب‌زاده سئچیلمیش اثرلری. اؤندر نشریات.ایکی جیلدده.بیرینجی جیلد.باکی-2004
4. تاریخی دوستلوق،معنوی یاخینلیق - بختیار واهاب‌زاده. صنعتکار و زامان. گنجلیک. باکی-1976
5. دیلده طبیعیلیک و گؤزللیک.-بختیار واهاب‌زاده. صنعتکار و زامان.گنجلیک. باکی-1976