+0 بگندیم
محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری
آذربایجان ایجتیماعی-سیاسی تاریخی‌نین گؤرکملی شخصیت‌لریندن اولان محمد امین رسول‌زاده، عئینی زاماندا پداقوژی فیکیر تاریخیمیزده ده ان لاییقلی یئرلردن بیرینی توتان نظریه‌چی‌دیر. علمی-پداقوژی باخیش‌لاری‌نین کؤکونده میلّی‌لیک، واریث‌لیک، خلقی‌لیک، موعاصیرلیک دوران م.ا.رسول‌زاده بو گونکو تحصیل قوروجولوغوندا بؤیوک اهمیت کسب ائدن وطنداش-شخصیت آنلاییشینی یاراتمیشدی.
او، یوزایل‌لیک‌لر عرضینده تحصیلین فارس، عرب، 19. عصردن سونرا ایسه روس دیللرینده آپاریلماسینی کسکین تنقید ائده رک یازیردی:
" تزاریزم آذربایجاندا روس‌لاشدیرما سیاستینی ایکی ایستیقامتده حیاتا کئچیرمگه باشلادی: بیرینجیسی، عولمالاری، موللالاری و افندی‌لری ایداره‌لرده مأمور وظیفه‌سینه تعیین ائده‌رک اؤز خیدمتی قوللوقچولارینا چئویریردی، ایکینجیسی ایسه آذربایجانلی اوشاق‌لاری روس مکتب‌لرینده اوخودوب اونلاردان روس طبیعتلی "اوُچیتِل‌لر(موعلیم‌لر)" حاضیرلاییردی. بئله‌لیکله، دوغما کلاسیک‌لریمیز عوضینه، گونئی آذربایجانداکی "میرزه‌لر" فردوسی‌نی، سعدی‌نی، قوزئی آذربایجانداکی "اوُچیتل‌لر" ایسه پوشکینی، لرمونتوفو، تولستویو و باشقالارینی تبلیغ ائتمگه باشلاییردیلار. نه فارس‌لاشمیش "میرزه‌لر" ، نه ده روس‌لاشمیش "اوُچیتل‌لر" خالقین ایستک و آرزولارینی باشا دوشوردولر."
تدریجاً "اوُچیتِل‌لر" آنلادیلار کی، خالقیمیزین اؤولادلارینا پوشکین، تولستویلا یاناشی، فضولی، شیروانی، صابر، ح. جاوید، ا.جاوادی اویرتمک لازیمدیر". دؤورون معاریفچی ضیالی‌لاری کیمی، م.ا. رسول‌زاده ده مقاله‌لرینده گنج نسلین تعلیم-تربیه‌سینده، اونلاردا میلّی اؤزونودرکی فورمالاشدیرماقدا تحصیلین مضمونونون ، خوصوصاً ده ادبیاتین، تاریخین موهوم رول اوینادیغینی یازیردی.
"آذربایجان جومهوریتی" آدلی اثرینده اوخویوروق: "نامعلوم مؤلیف‌لرین یاراتدیغی "کوروغلو" ، "اصلی و کرم" ، "آشیق غریب" و س. بو کیمی داستان‌لار اورک یاخان آشیق سازلاری‌نین روح‌نواز آهنگ‌لری آلتیندا آذربایجان تورک کوتله‌سی‌نین قلبینه ائله سینیر، ائله یئرلشیردی کی، اونونلا فارسین "نوش آفرین"-ی، "فرهاد و شیرین"-ی، حتّی، فردوسی ایله حافیظی بئله رقابت ائده بیلمزدی". م.ا.رسول‌زاده 20. عصر مکتبینی علم، تکنیک مرکزی، هئچ بیر پارتیانین منافعیینه خیدمت ائتمه‌ین موقدس اوجاق حساب ائدیردی. مکتبده هر جور امره تابع، "قولاغی سیرغالی" گنجلرین یئتیشدیریلمه‌سینه قارشی چیخیردی.
"مکتب‌لردن، عالیم‌‌لردن یاخشی ایله پیسی شخصاً موستقیل فرق‌لندیرن واسیطه‌لره صاحیب ناموسلو بیر آذربایجان وطنداشی تربیه ائتمه‌لری ایسته‌نیلیردی"- یازیردی محمد امین. 21-جی عصر مکتبی‌نین قارشیسیندا دوران موستقیل دوشونجه‌یه، میلّی منلیک شوعورونا، وطن اخلاقینا مالیک وطنداش‌لار یئتیشدیرمک وظیفه‌لرینی بو بؤیوک معاریفچی هله 100 ایل بوندان اؤنجه موعین‌لشدیرمیشدیر. "دیل همن میلّت‌دیر" –دئین م.ا.رسول‌زاده موعاصیرلریندن فرقلی اولاراق آذربایجان تورکجه‌سی‌نین قورونماسینی میلتین، دؤولتین ان عومده وظیفه‌سی حساب ائدیردی. چونکی میلتین اویانیشینی، بیر میلت کیمی وار اولماسینی دیلده گؤروردو. "میلّی دیری‌لیک" مقاله‌سینده یازیردی: "میلّیتین عومده روحونو تشکیل ائدن شئی دیلدیر. دیل هر بیر هئیتین هانسی بشر دسته‌سینه منسوب اولدوغونو گؤسترن بیر لؤوحه دیر... بیر میلّیتی محو ائدیب، آرادان گؤتورمک قصدینده اولان سییاست‌لر ده اصیل بونون اوچوندور کی، آسسیمیلاسیون عملیاتی ایجرا ائدرکن، ان بیرینجی فیکیرلرینی دیله وئرر و ان اوّل بیر میلتین دیلینی یاددان چیخارماغا سعی ائدیرلر".
م.ا.رسول‌زاده‌یه گؤره، یاد دیلده تعلیم-تربیه وئریلن مکتب‌لرده مقصد بیرباشا اولماسا دا، دولاییسی ایله گنج نسلی یاد بیر روحدا تربیه‌لندیرمگه خیدمت ائدیر، گنجلری اؤز سوی‌کؤکوندن اوزاقلاشدیریر، تاریخینی، ادبیاتینی، عادت-عنعنه‌سینی اونوتدورور، نتیجه‌ده وطنینه، خالقینا فایدا وئره بیلمه‌ین یاد اخلاقلی بیر اینسانا چئویریر. اونو دا قئید ائتمک ایستردیک کی، علی بیگ حسین‌زاده، اوزئییر بیگ حاجی‌بیگلی، عبدالله شایق کیمی دؤورون موترقّی فیکیرلی ضیالی‌لاری دا تام اولاراق اونو دستکله‌ییردیلر.
م.ا.رسول‌زاده‌نین بؤیوک اوزاق‌گؤرن‌لیکله یازدیقلارینی بیزیم نسیل 70-جی ایللرین مکتب‌لرینده یاشادی و گؤردو. میلت اونون "میلّی دیری‌لیک" مقاله‌سینده تصویر ائتدیگی کیمی نئچه-نئچه "اؤیله گؤزل بیر جاوانی ایتیردیگینه گؤره موتاثیر اولدو، فقط او گنج ده اؤز میلتیندن آیریلدیغی اوچون بدبخت اولوب قالدی." "اوشاق‌لاریمیزی هامان اؤز روحوموزدا تربیه ائتمه‌لی‌ییک" یازان م.ا. رسول‌زاده تربیه‌ده شخصی نومونه‌نی اؤرنک گؤستریردی. محض اونون حیاتی، وطن اخلاقی میلیون‌لارلا اینسانا اؤرنک اولدو و اؤرنک اولماقدا داوام ائدیر.
کیچیک‌یاشلی اوشاق‌لارین تربیه‌سی دؤورون بیر چوخ معاریفچی‌لرینی دوشوندوردوگو کیمی، م.ا.رسول‌زاده ده بو پروبلمه بیگانه قالمامیشدی. 1915-جی ایلده رهبرلیک ائتدیگی "آچیق سؤز" قزئتینده چاپ ائتدیردیگی "اوشاق باغچاسی" آدلی مقاله‌سینده اوشاق‌لارین خوصوصی تربیه اوجاق‌لارینا جلب ائدیلمه‌سینی، بورادا اونلارا علمه اساس‌لانان تربیه وئریلمه‌سینی، مکتب‌لره حاضیرلانماسینی ان واجیب مسله‌لردن حساب ائتمیشدیر. تاریخ درس‌لرینی اینکیشاف و بیرلیگین ضروری شرط‌لریندن بیری حساب ائدن م.ا.رسول‌زاده یازیردی: "بیر میلّتین اؤز تاریخینی اؤیرنمکله اینکیشافی دا باشلیجا مسله‌لردن ایدی. بیر میلتین اؤز تاریخینی بیلمه‌سی قدر قووّتلی بیر ایتّیحاد و تمدّون عامیلی تصوّور ائدیله بیلمز."
اونون پداقوژی باخیش‌لاری موساوات پارتیاسی‌نین نیظامنامه‌سینده و آدر –ین تحصیل سیاستینده اؤز عکسینی تاپمیش، تحصیلین، خوصوصاً ده اورتا مکتبین وظیفه‌سی‌نین، اونون اینکیشاف یولونون موعین‌لشدیریلمه‌سینده موهوم رول اوینامیشدیر. آدر حؤکومتی ایلک گونلردن خالق معاریفی‌نین یئنیدن قورولماسی پروقرامینی قبول ائتمیشدیر. 16 مادّه دن عیبارت هومانیست و دموکراتیک پرینسیپ‌لری اؤزونده احتیوا ائدن بو پروقرام م.ا.رسول‌زاده‌نین آنلاییشی اساسیندا حاضیرلانمیشدیر. پروقرامین هر بندی‌نین حؤکومت طرفیندن بوتون چتین‌لیک‌لره رغماً یئرینه یئتیریلدیگی‌نین شاهیدی اولوروق. مکتب‌لرین بیرینجی و مومکون اولدوغو قدر ده ایکینجی صینیف‌لری میلّی‌لشدیریلمیش، تورک دیلینی بیلمه‌ین شاگیردلر اوچون خوصوصی شؤعبه‌لر آچیلمیش، بوتون آشاغی ایبتیدایی مکتب‌لرده تعلیم تورک دیلینده آپاریلماغا باشلانیلمیش، ایلک آنادیللی مکتب، گیمنازیالار، کورس‌لار آچیلمیش، باکی دؤولت اونیورسیتتی یارادیلمیش، آنادیللی پروقرام و درس‌لیک‌لر حاضیرلانمیش، موعلیم‌لرین امک حاقّی آرتیریلمیش و دیگر بو کیمی تدبیرلر 23 آی عرضینده حیاتا کئچیریلمیشدی.
م.ا.رسول‌زاده‌نین علمی-پداقوژی فیکیرلری بیر مایاک کیمی 20-جی یوزایل‌لیکدن بو گونوموزه، صاباحیمیزا یول گؤسترمکده‌دیر. بیزیم وظیفه‌میز بو ایدئیالاری یاشاتماق و گله‌جک نسیل‌لره اؤتورمکدیر.
ملاحت مرشدلو،
پداقوژی اوزره فلسفه دوکتورو
کؤچورن: عباس ائلچین
