+0 بگندیم
ناصر منظوری‌نین "آواوا" رومانی حاقّیندا
سخاوت ساحیل
جنوبی آذربایجانلی یازیچی ناصر منظوری‌نین "آواوا" (تئهران، 2005) روما‌نیندان اوّل، اونون 1994-جو ایلده یازدیغی "قاراچوخا" (تئهران، 1994) آدلی کیچیک حجملیی روما‌نینی اوخوموشدوم. اثرین اوسلوبونا و تحکییه‌سینه حئیران اولموشدوم. ایلک باخیشدان ساده گؤرونن ستروکتور روما‌نین اوخونوشونو آسانلاشدیرسا دا، اوخودوقجا درین قاتلارا ائنیب، مؤلیفین مورکّب قلم تئخنولوگییاسی‌نین و پئشه‌کارلیغی‌نین شاهیدی اولدوم. گؤزله‌دیگیمه عکس اولاراق جنوبلو قارداشیمیز منی اؤز اوخوجوسونا چئویرمیشدی.
جنوبی آذربایجان ادبی موحیطینه هر زامان ماراغیم اولوب، بو داها چوخ پوئزییا ایله باغلی ایدی. طبیعی کی بونون سببلری وار: آزادلیق، آیریلیق و س. مؤوضولار داها چوخ شعرین هدفی اولوب.
جنوب پروْزاسی حاقّیندا موختلیف فیکیرلر وار (فارسجا یازان آذربایجانلی مؤلیفلرین اثرلرینی چیخماق شرطی ایله). بوردا بئله ایدیعا ائدیرلر کی، اوردا آذربایجانجا تحصیل اولمادیغی اوچون ادبی دیل فورمالاشماییب و س. لاکین ادبی دیل آنلاییشی شرطی مسله اولدوغوندان، بو حاقّدا یازماق ایسته‌میرم، اساس مقصدیم منظوری‌نین رومانیدیر.
خالق تفکّوروندن گلن عادت-عنعنه،خالقین شوعورآلتیسیندا یاشایان و اینسانلارین حیاتینی یؤنلدن اینانجلار، افسانه‌لر روما‌نین غایه‌سینی تشکیل ائدیر. رومانی ایسته‌نیلن یئردن باشلایاراق اوخوماق اولار. حیصه لره بؤلونن اثر اؤزلوگونده بیر تاملیقدیر. یعنی رومان هم بوتؤو بیر ستروکتورا و سوژئت، هم ده آیری-آیری کیچیک ستروکتور و سوژئتلره مالیکدیر.
رومان خالق دیلینده یازیلیب، اونو بعضی یئرلرینی حتّی شیفاهی خالق ادبیاتی‌نین نومونه‌سی ده سایماق اولار، ائله اثرین گوجو ده بوندادیر.
"آواوا"نی اوخویاندا بیر داها ایناندیم کی، میفلر نه زامانسا حقیقت اولوب آداملار اوجون. بو فیکیر هارداسا و کیمه‌سه غئیری-جیدی سسلندی بلک، لاکین بونو منه ایناندیران متنلر وار، ائله بو رومان دا اینام حیسّیمی مؤحکملندیردی. چونکی اثرده میفی حقیقتدن، حقیقتی میفدن سئچمک اولمور. رومانی اوخویاندا ائله بیر عالمه دوشورسن کی، اوردا، دونیا‌نین و زاما‌نین فرقینده اولمورسان. متنین ان عادی سؤزو بئله سیررلی-سئحیرلیدیر، اطراف عالمی اونودوب، اثرین بیر حیصه‌سینه، اوبرازینا، شاهیدینه چئوریلیرسن.
موعاصیر دونیا‌نین ادبی پروسئسینده قدیم متنلرله موختلیف جور باغلانتی قورورلار. یازیچیلار بعضن پوست مودئرن، متن ایچینده متن، پارالئل متن و یا بو کیمی دیگر فورمالارا اوستونلوک وئریرلر. داستانچیلیق طبیعی کی، کلاسیک اوسلوب ساییلیر و اولسا-اولسا، دونیا‌نین هاراسینداسا فولکلور نومونه‌سی کیمی یارانا بیلیر. لاکین "پئشه‌کار ادبیات فولکلور کندیندن کئچمیر". داستان و خالق دیلی اوسلوبو حاقّیندا قناعتیم تقریبن بئله ایدی. آما ناصر منظوری‌نین اثرلری سایه‌سینده قناعتیمی دَییشدیرمه‌یه مجبور اولدوم.
داستانچیلیق روحوندا اولان رومانلار بو گون ده یازیلیر، آما بورادا اساس مسله‌نی یاددان چیخارماق اولماز. بو جور اثرلرین سوژئتی و اوسلوبو داستان تئخنولوگییاسی اساسیندادیر. ساده‌جه، حادیثه چاغیمیزدا باش وئریر و بعضی مودئرن ادبی اوصوللاردان ایستیفاده اولونور. ان اساسی ایسه ادبی دیله سؤیکه‌نیب داستان روحوندا یازیلان اثر طبیعی کی صونعی تاثیری باغیشلاییر.
منظوری‌نین رومانی ایسه بوتون بونلاردان اوزاقدیر - اثر باشدان-باشا داستاندیر. مؤلیف خالق دیلینده، تحکییه‌سینده، اوسلوبوندا سون درجه اونیکال بیر اثر یارادیب. آرتیق بوردا ادبی دیل سدّی مانعه دئییل، خالقین جانلی دانیشیق دیلی بوتون قوراما دیللردن اوستوندور. حتّی من دئیردیم کی، بو جور اثرلر خالقین آسسیمیلیاسییاسی‌نین قارشیسینی آلیر. آنتیک یونان شاعیری هومئر حاقّیندا دئییرلر کی، اونون اثرلری ("ایلیادا" و "اودیسئیا") یونان طایفالارینی بیرلشدیره‌رک واحید یونان خالقینی یاراتمیشدیر.
"آواوا" حیسّ اولونمادان باشلاییر، حیسّ اولونمادان دا باشا چاتیر، یعنی اثر اوخوجو بئینینه هوجوما کئچمیر، ذره-ذره، داملا-داملا اوخوجونون جا‌نینا هوپور. یوخاریدا دئدیگیم باشدان-باشا داستان روحو دا ائله بودور.
رومانا باغلی اولان و او قدر ده گئنیش یاییلمایان "سوْنای"افسانه‌سی‌نین قیسا مضمونونو یازماق ایسته‌ییرم. "سونای"آذربایجان فولکلوروندا یای فصلی‌نین سون آیلی گئجه‌لرینه دئییلیر. میفیک دوشونجه‌یه گؤره، آیلا گونش سئوگیلی اولوب. لاکین اونلار بیر-بیرلرینه قوووشا بیلمیرلر. "سونای" پاییز فصلینه یاخین دؤورده اولور. بو زامان گئجه ایله گوندوز برابرلشیر. "سونای"-ین دؤرد گئجه‌لیگی دوغان واختدا گونش باتیر. سئوگیلیلر بیر-بیرلرینی گؤرمه‌سی قیسا زامان کسیگینده باش وئریر - او گئجه آیین سئوگیسی، نورو هر یانی بورویور. گویا اصلی و کرمین سئوداسی و قیسمتی ده "سونای"-ین محبّتیندن یارانیب. اونلار دا بیر-بیرلرینی قیسا زامان عرضینده گؤرور، یئنه ایتیریرلر. بیر-بیرلرینه قوووشاندا ایسه اود توتوب یانیرلار. "سونای" ایتنده گونش ده یئنیدن چیخیب، هر طرفه ایستیلیک وئریر.
"سونای"-ین ایشیقلی گئجه‌لرینده الین ایچینی آغیزا وورارارق آواوا سسلندیررلر - آواوا چالارلار. "سونای" گئجه‌لرینده آواوا چالماق، هم ده یئنی‌یئتمه‌لری، گنجلری اویناماغا چاغیرماق دئمکدیر. آواز دا بورادان یارانیبدیر. و معلومونوز اولسون کی، روما‌نین آدی دا بوردان گؤتورولوب.
آواوا سسینه هامی توپلاشار. سونرا موختلیف اویونلار باشلانیر. بو گئجه‌لرین ان اؤنملی اویونلاری "ماللاهارای" و "بنؤوشه - بنده دوشه" اویونودور. بعضی کندلرده "سونای"دان سونرا ائلچی گئتمک، توی ائله‌مک گئنیش یاییلمیشدی.
قاییداق رومانا. روماندا ایکی آیری-آیری زامان وار، آما بو زامانلارین سرحدی یوخدور، ایچ-ایچه، چییین-چییینه‌دیر. زامانلاری بیر-بیریندن آییرماق اولمور، بیری دیگرینی تاماملاییر، بیری دیگرینه "آیاق" وئریر، زاماندان زامان دوغور.
من روما‌نین سوژئتینی بورا کؤچورمک فیکرینده دئییلم، عزیز-شریف اوخوجولار کیتابی الده ائدیب اوخویا بیلر. ایستگیم روما‌نین اؤزللیگینی و منظوری‌نین یازیچی کیمی پئشه‌کار اولدوغونو وورغولاماقدیر. نظره آلساق کی، مؤلیف اثرین قهرمانلاری کیمی موهندیس‌لیک فاکولته‌سی‌نین طلبه‌سی اولوب، اوندا "آواوا"دا مؤلیفله باغلی آوتوبیوقرافیک شئیلرین اولماسی آنلاشیلاندیر. آما روما‌نین مرکزینده مؤلیفین اؤزونون اولماسی احتیمالیندان اوزاغام.
رومان ساده، شیرین بیر خالق تحکییه‌سی ایله - مؤلیفین تحکییه‌سی ایله باشلاییر. حادیثه لر ایسلام اینقلابی عرفه سینده، موهندیس‌لیک فاکولته‌سی‌نین ایکی طلبه‌سی آراسیندا یارانان محبّتدن بحث ائدیر.
اثرده ایکی اساس اوبراز وار: اسرلیک تانریسی و یا یالقیزک آدلانان روما‌نین قهرمانی و بیر ده اونون قوووشا بیلمه‌دیگی سئوگیلیسی. اونو دا قئید ائدیم کی، روماندا اساس اوبرازلارین بیرلشمه‌سی و بیر اوبرازین بؤلونه‌رک آیری-آیری اوبرازلار حالینا گلمه‌سی ده وار. مؤلیف یئری گلنده، عئینی طالعیی پایلاشان اینسانلاری عومومی‌لشدیریب، یئری گلنده ایسه اونلاری فردی خوصوصییتلرینه گؤره آییرماغی لازیم بیلیب. ایکی موختلیف موحیطده بؤیوین، ایکی موختلیف سوسیال طبقه‌‌نین نوماینده‌لری اولان طلبه‌لر سئوگی‌نین ابدی بایراغی آلتیندا بیرلشسه ده، دونیا گؤروشونده‌کی موختلیف‌لیک اونلارین آیریلیق اودونا یانماسینا سبب اولور. اصلی و کرم داستا‌نینی یادا سالاق. و بیر ده "سونای" افسانه‌سی. منجه، بونلارین بیر-بیریله باغلی اولماسینی یازماغا، آچماغا احتییاج یوخدور. خاطیرلادیم کی، اصل آدی ماحمود اولان کرم اصلی‌نین عشقینه، اونو یوخودا گؤرمکله موبتلا اولورسا، یالقیزک یایین سونوندا - سونایدا عشق دردینه موبتلا اولور و سونایا چئوریلیر، سونای آدلانیر.
روماندا قاطار اوبرازی دا وار و اثرین سوژئتی ایله وحدت تشکیل ائدیر. تصادوفی دئییل کی، هر ایکی قهرمان اوزون ایللر سونرا قاطاردا گؤز-گؤزه گلیرلر. حتّی یالقیزک بو قاطارلا سورگونه گئتدیگینی ده دئییر. قاطار اصلینده ابدی یولچولوق، داستا‌نین بیتمز تحکییه‌سی کیمی ده آنلاشیلا بیلر.
ناصر بَی دیل موتخصیصیدیر، دیلین "هارادان" گلیب "هارا" گئتدیگینی چوخ گؤزل بیلیر. بو باره‌ده فارسجا نظری مقاله‌لری وار. ائله بیر اوسلوبدا یازیر کی، اونو اوخوماماق موکون دئییل، ائله بیلیرسن کی، رومان سنین ایچینده وارییمیش، ساده‌جه مؤلیف رومانی یادا سالیر، دیریلدیر، جانلاندیریر. اثرین هر بیر جومله‌سی، هر بیر سؤزو اینسا‌نین بدن عوضوو کیمی، تامدیر، بیتکیندیر هم ده سنه دوغمادیر، تانیشدیر. هانسی سؤزو هانسی‌نین یا‌نیندا یازماق، هانسی جومله‌نی هانسی جومله‌دن سونرا یازماق یازیچی اوچون اساس شرطدیر، بونون اوچون ده سؤزون جیکینه-بیکینه بلد اولماق، اونون کؤکونو بیلمک لازیمدیر. خالقین تاریخینی، فولکلورونو، عادت-عنعنه سینی، تفکّورونو اؤیرنمک، اونون سویونا، یئددی آرخا دؤنه‌‌نینه بلد اولماق و بوتون بونلاری عومومی‌لشدیرمک هر یازارین ایشی دئییل. گئجه‌نی گوندوزه قاتیب اوخوماق، کندلری، شهرلری گزمک، آدلاری، توپونیملری آراشدیرماق لازیم اولور.
سؤزلرین و ایفاده‌لرین، مسله‌لرین یارانما سببینی تاپماق، اینسانلارین همین او سؤزلری و ایفاده‌لری هانسی ضرورتدن یاراتدیغینی، بوتؤو یوخسا حیصه –حیصه یاراتدیغینی بیلمک قاریشقا زحمتی طلب ائله‌ین ایشدیر. سؤز اینسانلارین یادداشیندا نئجه قالیر، ایللرین کئچمه‌سی سؤزون یادداشداکی یئرینه نئجه تاثیر ائدیر، دَییشدیریر یوخسا تزه‌له‌ییرمی؟ دیل نه‌یه قادیردیر، دیل نه‌لری ساخلاییر، نه‌لری کنارا آتیر؟ باخ، بوتون بونلار منظورینی دوشوندورن اساس مسله‌لردیر.
مؤلیفین ایچیندن گلن متن داها دا شهد-شیره‌لیدیر- بال آریسی هر بیر چیچکدن شیره چکدیگی کیمی، منظوری ده گؤردوگو، شاهیدی اولدوغو و یادداشلاردان قایناقلانان حادیثه‌لری، اولایلاری، یاشانتیلاری یازیچی سوزگجیندن کئچیریب اورتایا جیدی اثر قویور. رومان داها چوخ شوعورآلتی اولاراق، بئیین آخینی ایله یازیلیب.
اثری اوخودوقجا اوجسوز-بوجاقسیز جنوبی آذربایجان تورپاقلاری، اورا‌نین سویو، هاواسی، داشی، تورپاغی، اینسانلاری گؤزونون قاباغیندا جانلانیر، حالبوکی، روماندا ائله جیدی بیر تصویر جومله‌لری یوخدور، ساده‌جه سیتواسییا اؤزو سنه هر شئیی نئجه لازیمدی، یئرلی-یئرینده باشا سالیر.
حساب ائدیرم کی، شیمالداکی آذربایجان دیلی نه قدر زنگین و هرطرفلی اولسا دا، جنوبی آذربایجاندا دیلین جانلی دانیشیغا داها یاخین، اونون شیره‌سیله داها زنگین و هرطرفلی اولدوغونو گؤرمه‌مک اولماز. خوصوصن ده اراضی‌نین گئنیش اولماسی دیلین موختلیف لهجه و شیوه‌لری‌نین یارانماسینا سبب اولور کی، بو دا دیلین داها دا زنگین اولماسی دئمکدیر. روماندا منه تانیش اولمایان چوخ‌سایلی سؤزلره و ایفاده‌لره راست گلدیم. آما بو سؤزلر و ایفاده‌لر منه یاد دئییلدی، بیر ده تکرار یازیرام، بو سؤزلر و ایفاده‌لر منه قطعییین یاد دئییلدی. ائله بیلیردیم کی، بونلار منیم یادداشیمین دیبینده ایلیشیب قالیب و ائشیتدیکجه بیر-بیر یادیما دوشور. او سؤز و ایفاده‌لردن بیر نئچه‌سینی میثال کیمی یازماق ایسته‌ییرم.
بیل‌یورد - اونیوئریستئت،
سهیملنمک - قورخولو حدده آتماق، خیرم-نفس،
موما - تزه اکیلمیش آغاج، تینگ،
اندیز - گئنیش، دوزن،
نئیلییه‌جاادیم – نئیله‌یه‌جکدیم،
چیریلتی - چیراقدان گلن ضعیف ایشیق،
ابه – ایشاره‌لنمیش یئر،
کیرمان - ساری،
جیراسیل - جسارتلی،
نَهَن - چوخ بؤیوک، هوندور، نهنگ
قوْووُر – قهوه‌یی، قونور
قارانات - بدلیک، قارامات،
بجیتله‌مک - شیدّتلندیرمک،
اون دؤردلشمه - گنجلشمه، جاوانلاشما (14 گئجه‌لیک آی)،
سالیق وئرمک - نیشان وئرمک،
هادیر - احتیاطلی،
موزی - حیله سیندن باش آچیلمایان،
بیککه - بیر آز، آزاچیق، بیر تیکه
خودیک - غوصّه
بیلدیگیمیز کیمی، رومان "سونای" افسانه‌سینه گؤره آی ایسمی ایله ده باغلیدیر. مؤلیفین اثرده ایستیفاده ائتدیگی سون درجه ماراقلی فولکلور نومونه‌لری وار...
حساب ائدیرم کی، ناصر منظوری‌نین "آواوا" رومانی موعاصیر آذربایجان نثری اوچون تاپینتیدیر، یئنیلیکدیر. یوخاریدا یازدیغیم کیمی، رومانی ایسته‌نیلن یاناشما ایله اوخوماق اولار؛ هم دیل فاکتی کیمی، هم سوژئت کیمی، هم دئکونستروکسییا کیمی، هم سوسیال-پسیخولوژی رومان کیمی. یعنی اثر چوخ‌قاتلیدیر و مؤلیف نییتی‌نین بدیعی مورکّبلیگیندن ایره‌لی گلیر. بونلار اوستاد یازیچی‌نین جیدی بدیعی اوغورودور.
ادبیات قزئتی ؛ قایناق: Avanqard
کؤچورن: عباس ائلچین
