​

باشلی‌بئل فاجیعه‌سی و یا باشلی‌بئل قیرغینی — کلبجر رایونونون ایشغالی زامانی ارمنی‌لر طرفیندنآذربایجانلی‌لارا قارشی تؤره‌دیلمیش قیرغین.[1][2]

فون

  ۱۹۹۳-جو ایلین آوریل آیی‌نین اوّل‌لرینده کلبجر رایونو ارمنی‌لر طرفیندن ایشغال اولوندو. بو زامان ۲ مینه یاخین اهالیسی اولان باشلی‌بئل کندی‌نین ۷۳ نفر ساکینی ائولرینی واختیندا ترک ائده بیلمه‌دیلر. آوریلین ۲-ده کند ساکین‌لری‌نین بیر قروپو موحاحصیره‌دن چیخماغا چالیشسالار دا، بونا نایل اولا بیلمه‌ییبلر. بو زامان ساکین‌لردن ۹ نفر یولدا قتله یئتیریلیب، ۵ نفر گیروو گؤتورولوب. دیگر ۶۲ نفر ایسه داغلارا چکیله‌رک کاهالارا سیغینماقلا اؤزلرینی قوروماغا چالیشیبلار.[1] 

قیرغین

  آما اونلار جمعی ۱۸ گون گیزلی یاشایا بیلدیلر. آوریلین ۱۸-ده ارمنی سیلاحلی بیرلشمه‌لری دینج ساکین‌لرین سیغیندیغی کاهالارین یئرینی آشکارلادیقدان سونرا اونلارین اوزرینه سیلاحلی هوجوما کئچدیلر. همین گئجه کنددن بیر قدر یوخاریدا یئرلشن "پوْرتدا"  کاهالارینا سیغینمیش ساکین‌لرین اوزرینه آمان‌سیز هوجوم زامانی دینج ساکین‌لردن ۱۴ نفر گیروو گؤتورولوب، ۱۸ نفر قتله یئتیریلیب.[1] ساغ قالان ۳۰ نفر ایسه سیغیناجاق یئرلرینی کندین اراضی‌سینده کی  دیگر کاهالارا دییشه‌رک موحاصیره حیاتینی داوام ائتدیریب. اونلار ۱۱۳ گوندن سونرا – ژوئن‌ین ۱۷-ده سیغیناجاغی ترک ائده‌رک یالنیز گئجه‌لر حرکت ائتمکله گیزلی داغ یوللاری واسیطه‌سیله ارمنیستان اوردوسونون موحاصیره‌سیندن چیخا بیلیبلر. ۹۳ یاشلی علعسگر کاظموف ایسه دوغما کندینی ترک ائتمه‌یه‌رک سیغیناجاقدا موحاصیره حیاتینی داوام ائتدیریب.[2]

قدیم تورکلرده  تربیه  

پیرالی علی‌یئف

 تورکلر میلادان اؤنجه 2. مین‌ایل‌لیگین اولّ‌لرینده قافقازدا، اورتا آسیادا، آلتای-سایان داغلاری‌نین شیمالی‌غرب بولگه‌سینده، یئنی‌سئی چایی بویلاریندا یاشاییردیلار. تاریخ بویونجا بیر چوخ تورک دؤولتی قورولموشدور. 

  ایلک تورک دؤولت‌لریندن بیری هون ایمپراتورلوغو اولموشدور. اونون ان قودرتلی دؤورو مته خاقانین حاکیمیت ایللرینه تصادوف ائدیر. 

  تورکلرده ائله، اوبایا، خالقا باغلی‌لیق یوکسک اولموشدور. عالیم‌لرین دئدیگینه گؤره قدیم تورکلر – هونلار اؤزلرینی  " قون " ، گون "  آدلاندیرمیشلار کی، بو دا  " ائل-گون " ،  " گون " ،  " خالق "  معنالاریندا ایشلنمیشدیر. 

  میلادان اؤنجه 2.عصرده مئیدانا گلن هونلار اؤز قونشولاری چین سلطنتینی و خوصوصیله توُنقهو طایفالارینی قورخویا سالمیشدیر. هون دؤولتی‌نین ایلک باشچیسی تومن خان اولموشدور کی، اوغلو مته خان 209-جو ایلده اونون یئرینه کئچه‌رک اؤزونو ایمپراتور آدلاندیرمیش و تورک (‌" تورک‌"  سؤزونون معناسی  "‌گوجلو‌" ،  "‌مؤحکم "  دئمکدیر) آدینی بوتون دونیایا یایماق، تورک گوجونو بوتون عالمه تانیتماق ایسته‌میشدیر. 

  قدیم تورکلر اوشاق‌لارینی 3 اینام اوزرینده تربیه ائدیردیلر: طبیعت قووّه‌لرینه اینام؛ آت کولتو؛ گؤی تانری‌یا اینام (گؤی آللاهی). دئمه‌لی تورکلرده تک‌آللاهلی‌لیق ایسلامدان چوخ اول مؤوجود اولموشدور. 

  قدیم تورکلرین اوریژینال، زنگین، بیتگین تربیه سیستمی اولموشدور. گؤرکملی تورکولوق عالیم ضیا گؤکالپ یازیردی:

  "یونان‌لار استتیکده، روملولار حوقوقدا، ایسرائیللی‌لر و عرب‌لر دینده، فرانسه‌لی‌لار ادبیاتدا، ...تورکلر ایسه اخلاقدا بیرینجی‌لیک قازانمیشلار " . تورکلرده وطن اخلاقی، مسلک اخلاقی، عاییله اخلاقی جوخ گوجلو اولموشدور. "

منی وورسالار...

غلامحسین ساعدی

چئویرن: عباس ائلچین

بیر آی بویونجا نئجه چاشقین و اوزگون اولدوغوموزا کیمسه اینانماجاق.  بیربیریمیزی تانیدیغیمیز "ایکینجی" بؤلمه‌ده‌کی اوشاق‌لارین چوخو‌ ،  حیزب  شؤعبه‌لری‌نین بیرینده دابان دؤگوب جان چکیردیک. همیشه بئله سانیردیق حساب-کیتاب اوزوندن بیزی دنله‌ییب  بو ایت‌دامیندا یان-یانا باسیبلار. آنجاق بیزیم داوارنیشیمیز گؤزتچی‌ و دوستاقچی‌لارا قارشی سانکی اؤنجه‌دن بیربیریمیزی هئچ تانیمیریق، تکجه بیر دامدا اولدوغوموزدان بیر سوفره باشیندا اگلشیب بیربیریمیزله دردلشیریک کیمی ایدی. بیر گؤزتچی تاپیلاندا سوسماق یئرینه بیری باشلاییردی یاشاییشینا گؤره چرنله‌مگه، دیگری ایسه باشقاسی‌نین آد-‌سانیندان ایش-پئشه‌سیندن سوروشماغا.گؤزتچی‌نین دوداغیندا لاغلی گولوش گؤرمه‌یینجه آرخایین اولوردوق طرف بیزیم تشکیلاتی ایلیشگیمیزین اییینی آلماییب.

دیندیرمه‌لرده، سورغولامالاردا آغیزیمیزدان بیرجه سؤز چیخاردا بیلمه‌دیلر. بلی، اوشاق‌لار بئله‌ ایدیلر، هده-قورخو، ازمه-دؤیمه هئچ بیریمیزده ایشه یارامامیشدی. آنجاق اورگیمیز سکسکه‌ده‌ ایدی. سورکلی گؤزوموز قاپیدا ایدی.  شبکه‌نین باش‌ سوروملوسونون‌  یاخالانماسیندان قورخوردوق. "باشچی" آدلاندیریغیمیز شخصی توتوقلاسایدیلار تشکیلاتیمیزین ایشی زای  ایدی.  او ائشیکده اولسایدی هئچ نه‌یین داغیلمایاجاغینا آرخایین اولا بیلردیک. "باشچی"‌نین ایشلری ساهمانا سالاجاق،  داغیلان‌لاری یئنیدن قوراجاق،  اؤلوموشه جان وئره‌جک، هرنه‌یی آیاقدا ساخلایاجاق گوجه صاحیب اولدوغونا اینانیردیق.

مصطفی عبدالجمیل قیریم‌اوغلو

مصطفی عبدالجمیل قیریم‌اوغلو (13 نوامبر 1943، آی-سرز قصبه‌سی) — 1943-جو ایلین 13 نوامبردا او زامان روسیه فدراسیونونون ترکیبینده اولان قیریم موختار شووری سوسیالیست جومهوریتی‌‌نین سوداک ویلایتی‌نین آی-سرز قصبه سینده چوخ‌اوشاقلی عاییله‌ده آنادان اولوب. بوتونقیریم تاتارلاری کیمی اونون دا عاییله‌سی 1944-جو ایل 18 مئی تاریخینده قیریمداناورتا آسیایا کؤچورولوب. 

حاشیه: "International Relations and Security Network"مدیا آژانسینا 2009-جو ایل ژوئیه‌نین اوّل‌لرینده وئردیگی موصاحیبه‌سینده مصطفی جمیل‌اوغلو دئییب:

" بیزیم خالق سوی‌قیریمین قوربانی‌دیر. ایکینجی دونیا ساواشی سونوندا بیزیم میلتی ایستالین‌ین امری ایله اورتا آسیایا کؤچوردولر. حئیوان‌لار اوچون نظرده توتولموش واقون‌لاردا کؤچورولرکن و اورتا آسیاداکی یئنی یئرلرده قیریم تاتارلاری‌نین یاریسی آجیندان، خسته‌لیکدن محو اولدو... من اوشاق اولاندا، آنا و آتامین آخشام‌لار گؤز یاشی ایچینده پیچیلداشمالاریندان آنلادیم کی، بیزیم وطنیمیز اولوب. بو وطن – چاغداش موستقیل اوکراین‌ین ترکیبینده اولان قیریمدیر.‌"  

موحاریبه  و ادبیات

حسین جاوید   

  توحاف شئی!.. هارایا گئتسن، هر نهیه باخسان، بیر سارسینتی، بیر پریشانلیق حؤکمفرما… بوتون کؤنول‌لر ایضطیرابدا، بوتون روحلار هیجاندا، بوتون گؤزلر اینتیظاردا… 

  کوره‌یی-عرضین، بو جاناوار یاتاغی‌نین بیر بوجاغی، بیر نؤقطه‌سی یوخ کی، دویغوموز سالدیریش‌لاردان، ائشیتدیگیمیز گورولتولاردان موتاثیر اولماسین! یانار داغلاردان سئچیلمه‌ین توپلار، اینسان‌لاری دئییل، صحرالارین وحشی‌لرینی بئله دهشت‌لر ایچینده بوراخیر. دونیامیز ایندی‌یه قدر هنوز بؤیله قورخونج بیر بلایا راست گلمه‌میش، بؤیله مودهیش بیر اینقیلاب گؤرمه‌میش. ایسکندر، ناپلئون کیمی جاهانگیرلر، چینگیز، تئیمور کیمی باهادیرلار مزارلاریندان باش قالدیریب بو موحاریبه‌نی سئیر ائتسه‌لر، شوبهه‌سیز کی، حئیرت و تأثوردن اؤزلرینی آلامازلار. ذاتاً بو موحاریبه ، بیر موحاریبه  دئییل ده، موسری بیر بلادیر، بیر طاعوندور، عالم‌شومول بیر فلاکتدیر…  

 فقط بو فلاکت هر کسی بیر درجه ده دوشوندورمه‌ییر، هر اؤلکه‌ده بیر تاثیر بوراخماییر. بیرینی گولدورورکن، دیگرینی آغلادیر. بیرینی مأیوس و موضطریب ائدیر ده، دیگرینی قهقهه و موظفریتله سئویندیریر. 

اورمیه و اطرافیندا ائرمنی و آسوری‌لارین  فعالیت‌لری (1917-1918)

(جیلولوق  فاجیعه‌سی )

دوکتور باریش متین 

  اؤزت 

  اوکتوبر 1917 بولشویک اینقیلابیندان سونرا روسیه ساواشدان کنارا چکیلدی.  بو وضعیت بیرینجی دونیا ساواشی ایللرینده روسیه، اینگیلیس، عثمانلی  و آلمان آراسیندا موختلیف موناقیشه‌‌لره، او جومله‌دن فاکتیکی ساواشا صحنه اولان ایراندا تورک و آلمان قووّه‌لری اوچون اوستونلوک تأمین ائتدی. سؤزو گئدن مودّتده تورک قوشون‌لاری، ایران داخیلیندن قافقازلارا یؤنلمگه باشلارکن، اینگیلیس ده ایراندا روسیه‌نین بوشالتدیغی بؤلگه‌لری اله گئچیرمگه چالیشدی. اینگیلیس، تورک قووّه‌‌‌لریندن اؤنجه ایرانین قوزئیینی ایشغال ‌ائتمک ایسته‌مه‌سینه باخمایاراق بو ایش اوچون عسگری گوجونون یئترسیز اولماسی سببی‌ ایله اورمیه و اطرافیندا توپلانماغا باشلایان ائرمنی و آسوری‌لارا دستک وئردی. ائرمنی و آسوری‌لار دا بو بؤلگه‌لرده کی   تورک قووّه‌لرینه و دینج موسلمان اهالی‌یه سالدیریب بیر چوخونو قتله یئتیردیلر.  

  آچار سؤزلر : ائرمنی، آسوری، اورمیه، اینگیلیس، روسیه، عثمانلی،جیلولوق 

روسیه دؤولتی‌نین دایم موحاریبه  آپارماق و قان تؤکمک پسیکولوژیسی هارادان قایناقلانیر: ‌ فاکت‌لار و رقم‌لر 

حربی ناظیر،  پیادا قوشون‌لاری‌نین ژنرالی آ.ن.کوُروْپاتکی‌نین معروضه‌سیندن 

  1900-جو ایل 

  ایمپراتور اعلاحضرت‌لری! 

    روسیه 18 و 19-جو عصرلر عرضینده 128 ایلی موحاریبه‌لرده کئچیریب و یالنیز 72 ایل صولح ایچینده اولوب. 128 ایلدن یالنیز بئشی مودافیعه  موحاریبه‌لرینه دوشور، قالان هامیسی ایشغالچی یوروش‌لردیر.

 اعلاحضرت ایمپراتورون موعین آنلاییشی اولسون دئیه کرونولوژی شکیلده باشلاییرام:

    18-جی عصر روسیه اوچون بیر سیرا حربی وظیفه‌لرله علامتداردیر:   

• شیمالی-غربده بالتیک ساحیلینی سوئددن دؤیوشله آلماق قصدیله تزار اوچونجو ایوان و دؤردونجو ایوانین باشلادیقلاری موحاریبه‌لر سوروب.     
• غربده  لهیستانی بلاروس و اوکراینی قوپارماق قصدیله تزار آلکسئی میخایلوْویچ‌ین موباریزه‌سینی داوام ائتدیرمک.    
• جنوبدا سرحدلری قارا دنیزه دک گئنیشلندیرمک اوچون کنیاز ایسویاتوْسلاو و کنیاز اوْلِقین موعین ائتدیگی یوللا گئتمک. تورکیه‌نی دوغراماق و سونراکی ضربه‌لر اوچون اؤزول حاضیرلاماق. 
• جنوبی-شرقده گله‌جکده فیودور ایوانوْویچ و بوْریس قوْدوُنوْوون حربی تدبیرلرینی گؤرمک و خزر دنیزینی داخیلی دنیزه چئویرمک و قافقاز سیرا داغلاریندا مؤحکم‌لنمک. 
• آسیادا ایکی یؤنده - تورکوستان و ساکیت اوقیانوس ساحیل‌لری بویو سرحدلری گئنیشلندیرمک. 

اوکراین‌لی‌لارین، ماجارلارین، تورکلرین عومومی اجدادی - قیپچاق‌لار

 کرم محمدلی‌

تاریخ اوزره فلسفه دوکتورو

  تورک خالق‌لاری تاریخینده شانلی و یا شانلی اولمایان ایزلر بوراخان طایفالاردان بیری قیپچاق‌لاردیر. قیپچاق‌لار حاضیرکی تورک خالق‌لاری‌نین اکثریتی‌نین، او جومله‌دن آذربایجان تورکلری‌نین تاریخینده سوی کؤکونده یاخیندان ایشتیراک ائتمیش تورک خالق‌لاریندان بیری‌دیر. قیپچاق فورماسیندا ایشلنن بو سؤز چین منبع‌لرینده  "‌کینچا‌"  شکلینده کئچیر. اوروپا منبع‌لرینده  "‌کوُمان‌" ،  "‌پوْلوْوِتس‌" ، عرب منبع‌لرینده ایسه  "‌کیفچاک‌"  و یا  "‌قیبچاق‌"  فورماسیندا ایشله‌نیر. بو سؤزون اتیمولوژی‌سینی هم اونلارین تامغاسی، هم ده خاریجی گؤرونوشو باخیمیندان ایضاح ائتمک اولار. اورتا عصرلرده خاریجی گؤرونوشه گؤره آیری-آیری خالق‌لارا آد وئریلمه‌سی چوخ گئنیش یاییلمیشدی. اونلاردان بیری ده قیپچاق‌لار ایدی. چین دیلینده  "‌کینچا‌"  گؤی گؤزلو، ساری ساچلی آدام دئمکدیر. حتّی چین میفولوژی‌سینده گؤی گؤزلو، ساری ساچلی آدام‌لار حاقیندا دانیشاندا اونلارین کینچا اولدوغو نظره چارپیر. اوروپا، ایسلاویان دیللرینده، یونان و لاتین منبع‌لرینده راست گلینن  "‌کوُمان" ،  "‌پوْلوْوِتس‌"  فورماسینا گلدیکده، کوُمان ساری‌شین، بیاض، آغ دریلی معنالارینی وئریر. 

  آذربایجانچی‌لیق و تورکچولوگون قارشی‌لیقلی موناسیبت‌لری 

  بو دؤورده آذربایجانچی‌لیق ایدئولوژی‌سی‌نین اساسیندا وطن اخلاقی، وطنچی‌لیک دویغوسو دورور. آذربایجان خالقی‌نین وطن اخلاقی، واحید دؤولتچی‌لیک شوعورو اوغروندا، وطنین ایشغالی و شخصیت آزادلیغی اوغروندا موباریزه‌سینده عوموم میلّی ایدئیا و ایدئولوژی‌‌لر حل‌‌ائدیجی رول اویناییردی. 

  آذربایجانین گونئی‌یه و قوزئی‌یه، خانلیق‌لارا پارچالانماسی، واحید میلّی شوعورون و میلّی ایدئولوژی‌‌نین تشکّولونه انگل اولدو. آذربایجانچی‌لیق ایدئولوژی‌سی بو دؤورده شرق و غرب دَیرلری‌نین سنتز شکلینده تظاهور ائتدی. عنعنه‌وی شرق ایدئولوژی‌لریندن گلن نور، عرفان، کمال ذکا، بشری‌لیک و معاریفچی‌لیگین عوضوی وحدتیندن عیبارت اولان آذربایجان ایدئولوژی‌سی تورکچولوک، ایسلامچی‌لیق، اوروپاچی‌لیق و آذربایجانچی‌لیقلا قوووشدو. بو دؤورون ایدئولوژی‌سینده جمعیت، اینسان، معنویات، میلّی-معنوی دَیرلر اؤن پلانا چکیلدی. 

 19. عصرین سونلاری، 20. عصرین اوّل‌لرینده فعالیت گؤسترن ایدئولوق‌لارین یارادیجی‌لیق‌لاری سایه‌سینده میلّی ایدئولوژی‌‌ فورمالاشدی.19.عصرده ایکی بؤیوک تورکچو م.ف.آخوندزاده و اسماعیل بیگ قاسپیرالی اؤز  "ترجومان"-ی ایله تورکچولوگو تبلیغ ائدیر، 20. عصرین اوّل‌لرینده ایسه علی‌بیگ حسین‌زاده، احمد‌بیگ آغااوغلو و علی‌مردان بیگ توپچوباشوف اوزون ایللر بویو حاکیم اولان سوننی‌لیک و شیعه لیک آنلاشیلمازلیق‌لارینی اورتادان قالدیراراق، تورکچولوک و ایسلامچی‌لیق فیکیرلری اطرافیندا بوتون آذربایجانلی‌لاری توپلاماغا چالیشدیلار. اونلارین هر بیری‌نین یارادیجی‌لیغیندا میلّی آزادلیق اوغروندا ایمپریالیزمه قارشی موباریزه آپاریجی یئر توتوردو. البته، دونیادا بنزری اولمایان ایمپریالیزم سانسورونو آشیب، بیرباشا میلّی-آزادلیق ایدئیاسینی تبلیغ ائتمک غئیری-مومکون ایدی. اونا گؤره ده، قئید ائتدیگیمیز ضیالی‌لارین اکثریتی‌نین اثرلرینده آذربایجانچی‌لیق ایدئیالاری اؤنه چکیلیردی. ا.آغااوغلو خالقی ایسلام ایدئیالاری اطرافیندا جمع‌لشدیرمکدن توتموش میلّی اولماغا قدر بوتون اوصول‌لاری مقبول ساییردی. ع.‌حسین‌زاده تورک دونیاسی ایدئیاسیندا آذربایجانلی‌لارین کؤکلرینی آراشدیریردی.

آذربایجان خالقی‌نین طالع کیتابی -  "‌آنامین کیتابی‌"‌

  بؤیوک رئالیست صنعتکار جلیل محمدقولوزاده‌‌نین «آنامین کیتابی» اثری میلّی ایستیقلال، دؤولت‌چی‌لیک، موستقیل‌لیک ایده‌آل‌لارینی اؤزونده عکس ائتدیرن چوخ قیمتلی بدیعی مخزندیر. بو اثر، فیکریمیزجه، باشدان-باشا سمبول‌لار اثری‌دیر. بو پیئس اصل آذربایجان‌نامه‌دیر، آذربایجانچی‌لیق ایدئیالاری‌‌نین منبعی‌دیر. آکادمیک عیسی حبیب‌بیلی‌‌نین سؤزلریله دئسک: «آنامین کیتابی» – آذربایجا‌نین میلّی ایستیقلالی حاقیندا ۲۰-جی عصر بویو یازیلمیش سیلسیله اثرلرین معنوی آناسی‌دیر. ...ج.محمدقولوزاده‌‌نین «آنامین کیتابی» اثری ...میلّی-معنوی اؤزونودرک، وطنچی‌لیک، میلّی بیرلیک و موستقیل‌لیک درس‌لیگی‌دیر. «آنامین کیتابی» – آذربایجا‌نین...طالع کیتابی‌دیر، میلّی ادبیاتیمیزین ان موکمّل آذربایجان‌نامه‌سی‌دیر».

 آزادیستان مملکتی ؛ گونئی آذربایجان میلّی حؤکومتی 

  (1920-جی ایل آوریل - سپتامبر)  

     بیرینجی دونیا ساواشی‌‌نین دوغوردوغو تاریخی شراییطده، قوزئی آذربایجاندا اولدوغو کیمی، گونئی آذربایجاندا دا خالق اؤز میلّی دؤولت‌چی‌لیک عنعنه‌لری‌نین دیرچلیشی اوغروندا موباریزه یه قالخدی. 

  ساواش  ایللرینده ایران اراضیسی، او جومله‌دن اؤلکه‌نین قوزئی-باتیسینی احاطه ائدن گونئی آذربایجان تورپاق‌لاری دا خاریجی دؤولت‌لرین حربی عملیات مئیدانینا چئوریلمیشدی. ایران ایرتیجاسی و یادائللی ایشغالچی‌‌لارین آغالیغی خالقین اونسوز دا آغیر اولان وضعیتینی، اؤلکه داخیلینده کی  ضیدیت‌لری سون حدّه چاتدیرمیشدی. روسیه‌ده  فوریه اینقیلابی نتیجه‌سینده تزار موطلقیتی دئوریلسه ده روس قوشون‌لاری هله ده گونئی آذربایجانی ایشغال آلتیندا ساخلاییردیلار. شاهلیق رژیمینه و خاریجی ایشغالچی‌‌لارا قارشی بوتون ایرانی احاطه ائدن خالق حرکاتی، آنایاسالی قورولوش و دموکراتیک دییشیک‌لیک‌لر اوغروندا موباریزه، چوخ چکمه‌دن، گونئی آذربایجاندا میلّی آزادلیق حرکاتی کاراکتری آلماغا باشلادی. 

  روسیه‌ده باش وئرن حادیثه‌لر، آذربایجانین قوزئیینده آزادلیق حرکاتی‌نین غلبه‌سی، میلّی دؤولت‌چی‌لیک عنعنه‌لری‌نین دیرچلیشی و آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین حیاتا کئچیردیگی ایصلاحات‌لار اؤلکه‌نین گونئیینده میلّی آزادلیق حرکاتینی داها دا قووّت‌لندیردی. 

  گونئی آذربایجاندا میلّی آزادلیق حرکاتینا 1905-1911-جی ایللر ایران اینقیلابی‌نین فعال ایشتیراکچیسی اولان شیخ محمد خیابانی (1879-1920) باشچی‌لیق ائدیردی.