آشیق عؤمر

آشیق عؤمر، قیربمین (كریمه نین) كئزلئو شهرینده و یا توركیه‌نین قونیه شهرینه باغلی اولان خادیم ماحالی‌نین گئزلئوی كندینده 1620-1621-1651 ایللرینده آنادان اولدوغو سؤیله‌نیلن ائل شاعیری‌دیر. اؤلوم تاریخی 1707 اولاراق روایتلرده گئچمیشدیر.

تانینمیش آشیق ادبیاتی شاعیرمیزین شئعیرلریندن اؤرنكلر وئریلیر:

۱ 

 شو قارشیدان گلن دیلبر 

  گلیر آما ندن سونرا 

  بیر سلاما قایل اولدوم 

  وئریر آما ندن سونرا 

 باخچادا آچیلان گوللر 

  دالیندا اؤتن بولبوللر 

  بیزی ذم‌ائیله‌ین دیللر 

  چورور آما ندن سونرا 

  گؤردوم یاریمین اوزونو 

  اؤپدوم دوستومون گؤزونو 

  آرادیم بولدوم ایزینی 

  بولدوم آما ندن سونرا 

  قولومدان اوچوردوم بازی 

  یئتر ائتدین مانا نازی 

 آشیق عؤمرین نییازی 

  گئچر آما ندن سونرا 

  2 

  بو گون من بیر گوزل گؤردوم 

  یاشیللار گئیمیش آغ اوزره 

  آغلیمی باشیمدان آلدی 

  دورابیلمم آیاغ اوزره 

      هردن منیم خیالیما بیر بئله شئی گلیر: 

      من اونیوئرسیتئت، یعنی دارولفونوندان تزه قورتاریب وطنیمیزه گلن گونو شهریمیزین قاضیسی آخوند موللا سبزعلی گلدی بیزیم ائوه منیم گؤروشومه. ائویمیزده هئچ كس یوخ ایدی، آنامدان ساوایی. بو اؤورت ده چیخدی او بیری اوتاغا و قاضی ایله بیز باشلادیق صؤحبتی. دئمه‌یینن یازیق آنام دا قاپی نین دالیندا دوروب قولاق آسیردی. 

     قاضی ایچری گیرن كیمی من قاباغا یئریدیم و دئدیم: سالام ملئیك. جناب قاضی منه جاواب وئردی آی اسسالامو علئیكوم، آی خوداحافیظ، احوالی-شریف، عناصیری-لطیف، ماشااللاه، ماشااللاه، اخوی‌زاده، نئچه مودتدی مونتظیری-ووجودی-زیجودونوز و موشتاقی-دیدارینیز ایدیم، اینشااللاه ذاتی-عالینیزین مزاجی-موباركلری سالیمدیر. 

     من بیر شئی باشا دوشمه ییب دئدیم: دا. 

      جناب قاضی بیر قدر باخدی منیم اوزومه و گئنه باشلادی: 

      اخویزاده، تحصیلی-فونونوزو انجاما یئتیریبسینیز، یا دوباره تكمیلی-نؤقصان اوچون دارولعئلمه عودت ائتمه‌لیسینیز؟ 

   من گئنه بیر شئی باشا دوشمه ییب دئدیم كی، جناب آخوند، یاخشی پانیمات ائلمیرم كی، نه عرض ائدیرسینیز. 

     آخوند سوروشدو: نئجه؟ 

  من دئدیم: چتو؟ 

  صؤحبتیمیز ائله بو جور قورتاردی و آخوند باشماقلارینی گئییب چیخدی گئتدی. آنام گیردی ایچری و منه دئدی: بالام موللاینان نه دیل دانیشیردینیز كی، من هئچ باشا دوشمه دیم. 

   دئدیم: آنا، موللاینان بیز آنا دیلی دانیشیردیق. 

  آنام باشینی سالدی آشاغی و بیر قدر فیكره گئدیب دئدی: یازیق آنا دیلی! 

    هردم‌خیال  

       " موللا نصرالدین " ، 27 یانوار، 1907، № 4. 

قیریم‌تاتار توركلری‌نین فولكلوروندان بیر ناغیل:

 كیچكه‌نه (جیرتدان)

قیریم تاتارجادان كؤچورن: عباس ائلچین

  زامان-زامان ایچینده

  اوّل زامان ایچینده 

  قاپلی-قوپلو (قور)باغالار 

  قانادلاندی اوچماغا 

  دنیزده كی  بالیقلار 

  كیرا توتدو كؤچمگه... 

  آق‌مسجیدین میناره‌سی 

  اگیلدی سالغیردان سو ایچمگه. 

  توتدوم بیره‌نین بیرینی، 

 واردیم، همن سویدوم. 

  آلتمیش باتمان اتی گلدی، 

  یئتمیش باتمان یاغی گلدی. 

  آلدیم، چكمه‌لریمی یاغلادیم، 

  بیرینه یئتددی، ایكینجی‌سینه یئتمه‌دی. 

  چكمه‌ریمی گئییب، 

  كئتمگه باشلادیم. 

  گئده گئده گئتدیم، 

  آلتی آی، بیر گوز گئتدیم. 

  دؤنوب باخدیم، 

 ایگنه بویو قدر یول گئتمه‌میشم. 

  وارا-وارا، واردیم، 

  بیر شهره واردیم. 

  بیر دیبسیز قازانلا 

  بیر ده توفنگ آلدیم. 

اووا چیخیب، بیر دووشان ووردوم ، 

  اونو سویوب، قازانا قویدیم. 

  اوستوندن قویدوم، آلتیندان چیخدی. 

  یئدیم – دیلیمه دگدی، 

  داماغیما دگمه‌دی. 

          چوخ ائرته زامانلاردا ولی-اوستا آدلی بیر قالایجی وار ایدی. او یوخسول اولسا دا، قاریسی ایله ایللرجه سئوگیله شیرین-شیرین یاشامیش، آنجاق ائولنمه‌لریندن بئش ایل گئچسه‌ده تانری اونلارا بیر اوشاق وئرمه‌میشدی. "اوغول گؤرمه‌دن اؤلوب گئده‌جگم ائله‌بیل" دئیه دوشوننده یوخوسو باشیندان قاچار، "اوغولسوز یاشاییش، یاشاییش‌می؟"-دئیه قایغیلانار ایدی.

 ساتیریك سؤزون جاذیبه‌سی

 فاتیمات محمدووا،

كولتورولوگییا اوزره فلسفه دوكتورو 

  گؤرمه! - باش اوسته، یومارام گؤزلریم.  

  دینمه! - موطیعم، كسرم سؤزلریم.  

  بیر سؤز ائشیتمه! - قولاغیم باغلارام.  

  گولمه! - پئكی، شام وسحر آغلارام.  

  قانما! - باجارمام، منی معذور توت، 

  بؤیله‌جه تكلیفی-محالی اونوت!  

  قابیلی-ایمكانمی اولور قانماماق؟!  

  معجمری-نار ایچره اولوب یانماماق؟ 

      بو غریبه  هاوالی بدیعی - سینتاكتیك كونستروكسییا ائله بیر نیدایا كؤكله‌نیب كی، بو نیدا صابیر دئمكدیر. بیر عصردن آرتیقدیر كی،  " معجمری - نار "  ایچینده یانا - یانا یازیلمیش  "  هوپ‌هوپ‌نامه "  دوشونن و دوشونمك ایسته‌ین اوخوجوسونون الیندن دوشمور. چونكی دونیاداكی هر شئی ائله سؤزدور. شعئیری قیدالاندیران دیل نتیجه اعتیباریله تاریخدیر. و تاریخ پوئتیك سؤزون تجسسوم اولوندوغو زاماندیر. اینسان یارادیجیلیغی‌نین هر بیر محصولو كیمی پوئزییا دا تاریخین یئتیشدیرمه‌سیدیر. ساتیریك پوئزییا زامانین و مكانین یئتیرمه‌سی اولاراق اؤزونده زامانا خوصوصی موناسیبتی احتیوا ائدیر. آیدین، معنالی، غریبه  بیر دینامیكا ایله یازماغا قادیر اولان صابیرین یارادیجیلیغی آذربایجان خالقی‌نین آفوریستیك تفككورونو، ایفاده طرزینی ائله بیر اوستالیقلا عكس ائتدیریر كی، ادبی - بدیعی دیلیمیزین گؤزللیگی قارشیسیندا مات قالیرسان:

..........

دیل بلاسی

آنتون چئخوف

چئویرن: آزاد یاشار 

       سحر یالتادان گئری دؤنموش جاوان خانیم ناتالیا میخایلوونا ناهار سوفره‌سینده دیل-بوغازا قویمادان ارینه كریمین گؤزللیكلریندن بحث ائدیردی. بوندان خوشحاللانان اری ایسه آروادی‌نین حئیرانلیق دولو اوزونو نوازیشله سوزه‌رك اونو دینله‌ییر و آرا-سیرا سواللار وئریردی… 

  - دئییرلر آما اورالاردا یامان باهاچیلیقدیر؟ - دئیه سؤزآراسی اری خبر آلدی. 

بیر كالیفورنییالی‌نین حئكایه‌سی

 مارك تواین 

  چئویرن: نرمین كریملی 

       گنج‌ایكن كالیفورنییایا قیزیل آختاریشینا گئتمیشدیم. منیم هئچ واخت وارلی اولاجاق قدر پولوم اولماییب. اورادا دییارین  " ستانیسلاو "  آدلانان ان گؤزل بؤلگه‌سینی كشف ائتدیم. بورا اینسانا یئر اوزونده كی  جنّتی خاطیرلادیردی. خفیف كولكلرین آغاجلارا توخوندوغو یئرلرده قالین مئشه‌لیك و یاشیل تپه‌لیكلر وار ایدی. 

       ستانیسلاویا مندن ایللر اول، قیزیل آختارماق مقصدی ایله اینسانلار گلیبمیش. اونلار بورادا بانكلاری، مكتبلری، ماغازالاری اولان كیچیجیك بیر شهر سالمیشلار. همچنین، عاییله‌لری اوچون ائولر ده تیكمیشلر. 

عوثمانلی خط و ادبیایتیندان بیر اؤرنك:

خاویار

عمر سیف الدین

   حمدونه‌ خانم أسكی بر شیخ‌الاسلام حرمیدر. یاشی بوگون آلتمشی آشمق اوزره‌... غمسز، قساوتسز وقتنی گچیریر. حالا پنبه‌ بیاض دورور. یوزنده‌ بر چیزگی اولسون گوره‌مزسڭز، یكرمی سنه‌ اول دوكسان دوقوزینی دولدوران أفندیجكی گوزینی قاپاینجا كندی گبی یاپ یالڭز كالمشدی. مال واردی، ملك واردی. آت واردی، آرابا واردی. آما بو أوده‌ باقاجق بر أركك یوقدی.

جلیل محمدقولوزاده و میللی ایدئیا

 سونا ولی‌یئوا  

  فیلولوگییا اوزره فلسفه دوكتورو 

        19. عصرین سونو 20. عصرین اوللری آذربایجانین بدیعی-ائستئتیك و ایجتیماعی فیكیرینده‌‌‌ میللی اویانیش، اؤزونودرك، ایستیقلال دوشونجه‌لری‌نین جوجرمه‌سی پروسئسلری‌نین رئنئسانس دؤورو حساب اولونور. میرزه جلیلین همین دؤورده ادبی-ایجتیماعی موحیطه گلیشی ایله بو پروسئس داها دا سورعت‌لنمیش و میللی ایدئیا گئتدیكجه كوتلوی‌له‌شه‌رك مینلرله اینسانین فیكیر دونیاسینا حاكیم كسیلمیشدیر.  

26فئورال  گونو تورك دونیاسی و آذربایجان اوچون ان آجیلی گونلردن بیری اولمانین یانیسیرا عینی زاماندا اینسانلیق تاریخی اوچون ده كلمه نین تام آنلامی ایله قارا بیر صحیفه دیر. 26فوریه 1992ده   آذربایجانین خوجالی شهرینده سیویل خالقا قارشی ائرمنیلر تام آنلامییلا بیر سوی قیریم ایشله میشلر.   بوگون سؤزده سوی قیریم  ایدیعالاری ایله توركیه نی  سوچلایان ائرمنیستانین كئچمیش  دولت باشقانی  روبرت كوچاریانین بویروقلاری  دوغرولتوسوندا ائرمنیلر  آذربایجانین قاراباغ بؤلگه سینده یئدی مین كیشیلیك نوفوسا صاحیب و جوغرافی قونومو اعتباری ایله  بؤلگه اوچون استراتژیك اؤنمی اولان خوجالی شهرینی اله گچیرمك اوچون 25  فئورال گئجه سی سوی قیریم  غایه سیله حركته گئچمیشدیر. 

  خوجالی نین ایشغالی سونوجو سیویل، الی سیلاحسیز، آذربایجان توركلری اوشاق، قادین، قوجا و جوان آیریمی یاپیلمادان ائرمنیلر طرفیندن اؤلدورولموشدو. رسمی وئریلره گؤره، او گئجه 613 نفر قدارجاسینا اؤلدورولموش ؛ بونلاردان 83 اوشاق، 106 قادین آجیماسیز یؤنتملرله ایشكنجه ائدیله رك اؤلدورولموشدور. آیریجا، 487 نفر آغیر یارالانمیش و 1275 نفر ایسه گروگان آلینمیش، گئری قالان نوفوس دا مین بیر چتینلیكله جانی نین قورتارمیشدیر. 26 اوشاق تماما  و 130 اوشاق  ایسه قیسما اؤكسوز قالمیشدیر. ائرمنیلر شهیدلری اؤزل آجیماسیزلیقلا، گؤزلرینی اویاراق، باشلاری نین دریسینی سویاراق و ووجودلاری نین چئشیدلی اورگانلارینی كسرك اؤلدورموشدورلر. كؤرپه لرین گؤزلری اویولموش، حامیله  قادینلارین قارینلاری ییرتیلمیش و اینسانلاریمیز دیری دیری توپراغا قویلانمیشدیر. حتا  شهیدلرین بیر چوغونون جسدلری یاندیریلمیشدیر.  

یاخاری (دوعا)^*

 اولو تانری! كئچ بابالاریمیزین گوناهیندان!كچ بابالاریمیزین، آتالاریمیزین گوناهیندان. چؤرگینی اؤز آغزیندان كسیب یاغیلارا چؤرك وئرمیش، تورپاغیندان كسیب دوشمنه تورپاق وئرمیش، اونو قوناق ائـــــله ییب سوفره سی نین باشیندا اوتورتموش بین الملل، كومونیست، كوسموپولیت آتالاریمیزی باغیشلا!..اولو تانری! یاد قادینلارین حیله گر عیشوه سیندن خومارلانیب قانیمیزی قانینا قاتمیش كیشیلریمیزه گؤره بیزی ایمتاحانا چكمه! دوشمن گیزلینجه قیلینجینی ایتیله یركن مورگو وورموش خالقیمیزین باش بیلنلری نین گوناهینی، یوكونو بو گون بیز چیینیمیزه گؤتورموشوك، ایلاهی! گله جك نسیللرین، نوه-نتیجه لریمیزین امین-آمانلیغی اوچون بو گون بیز قان آخیدیریق. اونلاری یاشاتماق اوچون بیز اؤلوروك...ایلاهی، كچ بابالاریمیزین، آتالاریمیزین گوناهیندان. بوگونكو نوه-نتیجه لرین قانلاری نین آخیدیلماسیندا تقصیری اولموش، آلدانمیش بابالاریمیزین، آتالاریمیزین سهولرینی بیز باغیشلاییریق، سن ده باغیشلا، اولو تانری!... بو خالقی اونوتقانلیغی اوچون عفو ات، اونا دوشمنه قارشی غضب، كین وئر!اولو تانری!... بیزی ایمتاحانا چكمگین بس دئییلمی؟! مگر عاغلیمیز باشیمیزا گلمه ییب می؟!.. "  

    آتالاریمیزین و شهیدلریمیزین روحلاری شاد اولسون قبیرلری نورلا دولسون، تانری توركو قوروسون!!! 

 آمین

یازی‌نین  آردینی اوخویون لوطفن

حئیوانلار تارلاسی

یازان: جورج اورول

چئویرن: عباس ائلچین

بیرینجی بؤلوم

              مانور تارلاسی‌نین آغاسی بای جونز، گئجه‌‌له‌‌یین تویوقلارین اینی‌نین قاپیسینی باغلایاندا، اسریکلیکدن باجانی توتماغی اونوتدو.  فنری‌نین ایشیغی  دام دوواردا  اویناقلایارکن ساللانا-ساللانا آولونون  اورتاسیندان گئچه‌رک تارلا ائوی‌نین  قاپیسی‌نین ائشیگینده چکمه‌لرینی چیخاردیب سون بارداغینی دهلیزده‌کی آرپا سویو  کوپوندن ووراندان سونرا  بایان جونزون خورولتوسو گلن اوتاغا گئچدی.

........... 

دونیانی سؤز ایداره ائدیر

موختار قول‌محمد (قازاخیستان)

قازاخ رئنئسانسی

          قازاخ مدنیتی و ادبیاتی‌‌نین «قیزیل عصری» و یا قازاخ رئنئسانسی ییرمینجی عصره تصادوف ائدیر. من گؤی‌‌توركلرین داشلار اوزرینده حك ائتدیگی پوئمالار، كازتوقان/Kaztuqan/ و دوسپامبئتین/Dospambet/ شوجاعت دولو اثرلری، ماخامبئتین//Maxambet آلوو ساچان شئعیرلری و دولاتین/Dulat/جیلالانمیش داستانلاریندان بری اوزون یول كئچن «آبای‌آقه‌دَركی/Abayaqədərki» گؤزل ادبیات نومونه‌‌لری‌‌نین اهمیتینی كیچیلتمك نیتیندن چوخ اوزاغام. آما آللاه طرفیندن سئچیلمیش رئنئسانس شخصیتی اولماق یالنیز آبایا قیسمت اولدو. آبای اونا قدر یارادیلانلاردان بهره‌له‌نه‌رك قازاخ معنویاتینی گؤرونمه‌‌‌میش یوكسكلیگه قالدیردی. 

صابیر خاطیره لرده

ای داد بیداد اردبیل

   میرزه علی اكبر صابیرین بئله بیر شئعیری وار. بو شئعیر بیر موناسیبتله یازیلمیشدی كی، اوندا منیم ده ایشتیراكیم اولموشدور............

آذربایجاندا آغاج كولتو 

ت.خ.شاهبازوو 

  AMEA-نین آرخئولوگییا و ائتنوقرافییا اینستیتوتونون علمی ایشچیسی، تاریخ اوزره فلسفه دوكتورو 

  آچار سؤزلر: آغاج كولتو، پالید، نیلی، ولَس، قارا آغاج، دونیا آغاجی، انجیر، " جنّت آغاجی ". 

   ایبتیدای ایناملار سیستئمینده آغاجلارا پرستیش موهوم یئر توتور. زامان-زامان اطراف عالمی و طبیعتده كی  پروسئسلری درك ائتمه‌‌یه چالیشان اینسان آیری-آیری آغاج و بیتكیلری فؤوق‌طبیعی قودرته مالیك حساب ائده‌رك ایلاهی‌لشدیرمیش، چتین مقاملاردا اونلارین كؤمگینه موراجیعت ائتمیشدیر. اونا ائله گلیردی كی، آغاجلارین دا روحو وار و اونلار دا بیر اینسان طالعیی یاشاییرلار.

ÖZBEK MİZAHINDA NASRETTİN HOCA TİPİ VE FIKRALARI

The Anecdotes and Figure of Nasreddin Hodja in Uzbek Humor

اؤزبك میزاحیندا نصرالدین خوجا تیپی و گولمه‌جه‌لری

اؤزت

  میزاحی اورونلر، یارادیلدیغی توپلومون زكاسینی، اَلشدیرل یؤنونو، توپلومسال و اخلاقی دیَرلرینی سؤزلو گله‌نگین ان قیسا یوللاری قوللاناراق آچیقجا اورتایا قویماقدادیر. تورك سؤزلو كولتورونون تمل عونصورلاری ایچینده یئر آلان گولمه‌جه‌لر، تورك دونیاسی‌نین اورتاق دیَرلرینی و توركلرین اولایلارا اؤزلرینه اؤزگو باخیشینی گؤسترمه‌سی باخیمیندان اؤنم ایفا ائتمكده‌دیر.  

  توركلرین میزاح آنلاییشینی آچیق بیر شكیلده سرگیله‌ین گولمه‌جه‌لرین ان تانینمیش تیپی نصرالدین خوجادیر. بو مقاله‌نین قونوسو، دیگر تورك بویلاریندا اولدوغو كیمی، اؤزبك توركلرینده ده میللی بیر تیپ حالینا گلمیش اولان نصرالدین خوجا تیپی و گولمه‌جه‌لری‌دیر. مقاله‌ده اؤنجه‌لیكله، اؤزبك توركلری آراسیندا آنلاتیلان نصرالدین خوجا گولمه‌جه‌لری‌نین یاراتیلدیغی اورتامین داها یاخشی آنلاشیلماسی اوچون، اؤزبك میزاحینداكی  " آسكییه " ،  " لاف "  و  " لطیفه "  تورلری تانیتیلمیش و بو تورلرین گئنل اؤزللیكلری بلیرلنمیشدیر. اؤزبكلر آراسیندا  "آفندی "  اولاراق بیلینن نصرالدین خوجا تیپینه گئچمه‌‌دن اؤنجه اؤزبك گولمه‌جه‌لرینده‌كی محللی تیپلر حاققیندا بیلگی وئریلمیشدیر. داها سونرا، نصرالدین خوجا تیپی و اونا باغلی اولاراق آنلاتیلان اؤزبك گولمه‌جه‌لر ی‌نین اؤِزونه خاص اؤزللیكلری دیَرلندیریلمیشدیر.

     آچار سؤِزلر: گولمه‌جه،لطیفه، نصرالدین خوجا، میزاح(یومور)، اؤزبك میزاحی.

دیل و دوشونجه 

  فتح‌الله گولن 

     دیل مدنیتین حركت‌وئریجی عونصورلریندن بیریدیر. میللتین گوجو دیل و دوشونجه‌سی‌نین گوجو ایله دوز موتناسیبدیر. بیر توپلومون دیل و دوشونجه‌سی نه قدر زنگیندیرسه، او، بیر او قدر ده گوجلو ساییلیر. بیر فرد اؤز دیلیندن نه قدر یاخشی ایستیفاده ائدیر و اینسانلارلا نه قدر راحات دیالوق قورا بیلیرسه، اؤز دَیرلرینی ده بیر او قدر قوروموش اولور. اصلینده دیل وارلیق و حادیثه‌لره باخیشی، اشیانین هم بوتؤو، هم ده حیصه -حیصه  قاورانیلماسینی تامین ائدن ان موهوم عامیلدیر. هانسی زاویه‌دن باخساق، دیل مدنی حیاتیمیزدا موهوم رول اویناییر.