آجلار

تاغی شهبازی سیمورغ

   آلچاق و پنجره‌سیز بیر اودادا قاپی‌نین ساغ طرفینده یاتمیش اولان بیر چوجوغون باشی اوستونده آناسی اَیلشیب، گؤزلرینی بیر نؤقطه‌یه دیکه‌رک، درین فیکیرلره غرق اولموشدو. هاوا سویوق اولدوغوندان اودا‌نین یئگانه قاپیسی اؤرتولموشدو. اودا قارانلیق ایدی. آنجاق قاپی‌نین تاختالاری آراسیندان گلن ایشیق اودا‌نین بیر قیسمینی، باجادان دوشن ایشیق ایسه ایکینجی قیسمینی ایشیقلاندیرماقدا ایدی.

 اودادا چوجوغون اوزانمیش اولدوغو یاتاجاقدان و یئره دؤشنمیش جیریق-جیرتیق پارچا پالازلاردان باشقا آرتیق بیر شئی گؤزه چارپمیردی: اودا تامام بوش ایدی.

نهایت، اویویان اوشاق ترپه‌نیب گؤزلرینی آچدی. اوزو سارالمیش، گؤزلری‌نین آلتی گؤیرمیش، دوداقلاری‌نین رنگی قاچمیش اولان چوجوق دیری بیر اؤلو کیمی گؤرونوردو. چوجوق اویانان کیمی آناسی‌نین اوزونه باخدی. آیاغا دورماق دئییل، اللرینی بئله قالدیرماغا طاقتی قالمامیشدی. سئویملی اؤولادی‌نین آییلماسینی گؤرونجه:

– جلیل، اویاندینمی؟ – دئیه آناسی سوردو.

– آنا… آنا…

قوربانعلی بیگ

جلیل محمدقولوزاده

 قوقول، آللاه سنه رحمت ائله‌سین!

     خبر چیخدی کی، بو گون ناچالنیک گلیر کنده و سونرا معلوم اولدو کی، پریستاوین آروادی‌نین آد قویولان گونودور.

کندده شوریش دوشدو. کند اهلیندن بو گون چؤل ایشینه گئدن اولمادی. جاماعاتین یاریسی چیخمیشدی کندین کنارینا و تپه‌لره دیرماشیب بویلانیردیلار کی، گؤرسونلر گلیرمی ناچالنیک. جاماعاتین یاریسی پریستاوین منزیلینی احاطه ائدیب دورموشدولار. قیراق کندلردن ده جاماعات باخبر اولوب یاواش-یاواش گلیردیلر.

    پریستاوین حَیَطینه آدام الیندن گیرمک مومکون دئییلدی و کاتدا، یاسوْووُل و قلاوا میرزه‌لریندن ساوایی حَیَطه گیرمک هئچ کسه ایذن وئریلمیردی.

    پریستاوین حَیَطینده ایت یییه‌سینی تانیمیردی. سسدن و قییل‌و-قالدان قولاق توتولوردو: بیر یاندا قوزولار مله‌ییردی، بیر یاندا قیچلاری باغلی جوجه و تویوقلار باغیریردیلار، بیر یاندا قلاوالارین آتلاری کیشنه‌ییردیلر. بیر طرفدن پریستاوین قولاقلاری اوزون تولالاری گاه قلاوانین اوستونه آتیلیب "هافف ائله‌ییردیلر، گاه کاتدانین اوستونه توللانیب "هافف ائله‌ییردیلر. هردن بیر پریستاوین آروادی بالکونا چیخیب نازیک سسله چیغیریردی: "تیشئ" ؛یعنی "یاواش". و سونرا گئنه گیریردی ایچری.

قبیربازلار

گی دئ موپاسان

چئویری: هاملئت قوجا

     بئش دوست تزه‌جه ناهار ائدیب قورتارمیشدی. اونلارین بئشی ده یوکسک جمعییّته منسوب، وارلی آداملاردی؛ اوچو ائولنمیشدی، ایکیسی ایسه هله سوبای ایدی. دوستلار هر آی گؤروشور، گنجلیک ایللرینی یادلارینا سالیردیلار. ناهاردان سونرا صؤحبت ائدیردیلر. اونلار اوّلکی کیمی صمیمی ایدیلر، بیرلیکده واختلاری خوش کئچیردی، بیر یئره توپلاشدیقلاری آخشاملاری عؤمورلری‌نین ان یاخشی چاغی حساب ائدیردیلر. هر شئیدن دانیشیردیلار، پاریسلیلری ماراقلاندیران، اَیلندیرن هئر شئیدن.

   بوتون باشقا سالونلارین اکثریتینده اولدوغو کیمی اونلار دا سحر قزئتلرینده‌کی یازیلاردان باشلاییب صؤحبتی اوزادیردیلار. اونلارین آراسیندا ان مزه‌لیسی ژوزئف دؤ باردوْن ایدی. او، سوبایدی. سؤزون اصیل معناسیندا پاریسلی ایدی، ماجرانی سئویردی. ژوزئفه اخلاقسیز، پوزغون دئمک اولمازدی، اؤزو ائله-بئله هوسکار ایدی، شنلیگی سئویردی، هله جاواندی، قیرخ یاشی آنجاق اولاردی.

Til mas'alası

Abusupyan Aqay 1917 yil

Til mas'alası — сan berip сan alağan ullu bir mas'ala. Din mas'alasından soň, til mas'alasından ullu mas'ala yoq. Til yağından tüz bolğan millet özgelerden har zaman alğa barır. Til yağından bir qıyını yada bir tersligi bolğan millet har zaman artda qalır. Orus paçalıqnı üç-dört ay aldınğı zamanlarında [1]til mas'alasından bahs etmege [2]amalıbız yoq edi. Oruslar bizge amal busa öz tilibizni unutdurup, orus til berejek ediler. Maktaplarda, madrasalarda, cağrapiya yimik, tawarıx yimik dünyanı ilmuların orus til bulan tügül busa oxumağa iznu bermey ediler. Murat — bizin oruslaşdırmaq edi.

Алишер НАВОИЙ

علی شیر نوایی

«ЛИСОНУТ-ТАЙР»
(ҚУШ ТИЛИ)

لسان الطیر

(قوش تیلی)

Тошкент

تاشکند 
Адабиёт ва санъат нашриёти

ادبیات و صنعت نشریاتی
1991

دانلود

YÜKLƏ

Lison ut-Tayr (II- qism)

Lison ut-Tayr (I- qism)

Alisher Navoiy

LXXVII

 Iskandarning elchilikka borg’oni hikoyati

«Bir kun Iskandar bu oyin ayladi,

Elchilikka o’zni ta’yin ayladi.

Aylyali Simurg’ni ul nomvar,

Ul kabutardekki bo’lgay nomabar.

Bordi ul kishvarg’akim borg’ay rasul,

Ayladi onda rasulona nuzul.

Dedi elga budur Iskandar so’zi,

Turfa bukim, erdi Iskandar o’zi.

Elchilardek so’z bayon aylar edi,

Uzi o’z hukmin ayon aylar edi.

El ne bilsunlarki, Iskandardur ul,

Yo’qki, qosid, hokimi kishvardur ul.

Yetkurub ahkomi noma’dudni,

Elga qosid ko’rguzub maqsudni.

Xalqning mingdin biri bilmay bu hol,

Qim nedur bu parda naqshida xayol.

Sen dog’i shahdin qilursen nukta go’sh,

Sog’inursen lek noqilni suro’sh».

Bildilar qushlar chu bu guftorni,

Akgladilar pardada asrorii.

Bori maqsudig’a ruxsat toptilar,

Komu matlubiga ulfat toptilar.

Oshno so’zlar bila ul peshvo,

Qildi ul begonalarni oshno.

Qildilar bori yana okdin savol,

K-ey hidoyat amrida sohib kamol.

Biz guruhebiz base zoru za’if,

Jism zoru jon nizoru tan nahif.

Ish azimu, yo’l yiroqu, xavf — ko’p,

Nechuk o’lg’oy azmimiz bu yo’lda jo’p.

Lison ut-Tayr (I- qism)

lison ut-tayr (II- qism)

Alisher Navoiy

 Kungillar Hamrozi

   Galaktikamizning er shari degan jahonida odamlar olami, hayvonlar olami, qushlar olami, hashoratlar olami va boshqa olamlar bor. Shu olamlar orasida bolalar olamiga ko’proq yaqini qushlar olami bo’lsa ehtimol. Shuning uchun bo’lsa kerakki, 9—10 yoshlardagi Alisher Farididdin Attorning «Mantiqut-tayr» («Qush nutqi») nomli dostonini juda yoqtirib qoldi va muttasil shu doston takroriga ruju’ qildi. «Lisonut-tayr»ning quyidagi parchasida yosh Alisher ta’lim olgan maktabda o’quvchilar o’qiyotgan muqaddas diniy va dunyoviy badiiy asarlar ko’zga tashlanadi, Talabalar saboq takroridan yo kalomullohni takrorlash mashqidan toliqqanlarida ustoz yoshlarning xotirasini mustahkamlash uchun qiziqarli kitoblar mutolaasiga rag’batlantirar ekan. Ularning biri Sa’diy Sheroziyning «Guliston», ikkinchisi ushbu sharq axloqi otasining «Bo’ston» kitoblarini o’qishga kirishar ekan, Alisherning sodda qalbi «Mantiqut-tayr»ga mayl etadi. Bu moyillik shu darajaga etadiki, u boshqa kitoblarga qaramay qo’yadi:

Yodima mundoq kelur bu mojaro,

Kim tufuliyat chog’i maktab aro,

Kim chekar atfoli marhumi zabun,

Har tarafdin bir sabaq zabtig’a un.

Emgonurlar chun sabaq ozoridin,

Yo «Kalomulloh»ning takroridin.

Istabon tashxisi xotir, ustod

Nazm o’quturkim ravon bo’lsun savod.

Nasrdin ba’zi o’qur ham doston:

Bu «Guliston» yanglig’u ul — «Bo’ston».

Menga ul holatda tab’i bulhavas,

«Mantiqut-tayr» aylab erdi multamas,

Topti sokin-sokin ul takrordin

Soda ko’nglum bahra ul guftordin.

Tab’ ul so’zlarga bo’lg’och oshno,

Qilmadi mayl o’zga so’zlarga yano.

Odat etdim ul hikoyatlar bila,

Qush maqolidin kinoyatlar bila

Chun birar so’zdin topib tab’im kushod,

Topsam erdikim nedur ondin murod,

Zavq ko’p xushhol etar erdi meni,

Sharhi oning lol etar erdi meni.

سومئر متنلری‌نین آذربایجان و قوموق ادبیاتینداکی ایزلری

علی شامیل

AMEA فولکلور اینسیتوتونون علمی ایشچیسی

کؤچورن:عباس ائلچین

 اؤزت:

    19-جو یوزایل‌لیگه‌دک قایناقلاردا قوموق ادبیاتی ایصطیلاحینا راست گلینمیر. قافقازی ایشغال ائدن روسییا موستملکه‌چیلیگینی اوزون عؤمورلو ائتمک اوچون خالقلاری بؤلمک، بیر-بیریندن آییرماق اوچون دورلو تله‌لر قوردو. یوزایللر بویو یازیلی ادبیاتی بیر اولان تورکلرین هر بؤلگه‌سی، هر قؤومو اوچون دیل، ادبیات، تاریخ یاراتماغا باشلادی. 1883-جو ایلده سانکت-پئتئربورقدا محمد افندی عوثمانووون یایینلاتدیغی " Nokayski, kumukski reç " کیتابی قوموق لهجه‌سینده ایلک کیتاب ساییلسا دا، قوموقلاردان توپلانمیش "مینکوللنون ییری" شومئر داستانی "بیلکامیس"لا، "ائنلیگیم سئنلیگیم ائشکینی آچ!" ناغیلی شومئرلرین کئچی قورد (بعض ده شیر) موتیوی و آذربایجانداکی "شنگولوم، شونگولوم، منگولوم، آچ قاپینی من گلیم" اوشاق ناغیلینی، "بوز اوغلان" ناغیلی "کیتابی دده قورقود"داکی بامسی بئیرگی، "کور اوغلو" ناغیلی "کور اوغلو" داستا‌نینی خاطیرلادیر.

     آذربایجاندا گئنیش یاییلمیش "ملیک محمد" ناغیلی‌نین، قوموق متنلری و شومئر گیل کیتابه‌لریندکی متنلرله اوخشارلیغی آیریجا بیر آراشدیرما مؤوضوسو اولا بیلر.

    بو جور اوخشارلیقلار فولکلوردا دئییل، یازیلی ادبیاتدا دا جوخدور.

 آچار کلمه‌لر: شومئر متنلری، قوموق و آذربایجان تورکلری‌نین ادبیاتلاری، مینکوللنون ییری، "بوز اوغلان" ناغیلی، عوموم‌تورک ادبیاتی.

Кыргыз тилинин жазуу эрежелери

Кыргыз тилинин жазуу эрежелери - 2013 ж. абалында Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин 2008-жылдын 26-июнундагы № 567 токтомунун редакциясына ылайык жүргүзүлөт.

 2002-жылдын 28-июнундагы № 830-11 токтомунун негизинде кабыл алынган редакцияны алмаштырган. Учурдагы эрежелер 9 негизги бөлүктөн туруп, жалпысынан 91 параграф менен берилген.

جمیله؛ چنگیز آیتماتوو  - قیرقیز تورکجه سینده

Жамийла

Чыңгыз Айтматов

     Ар дайым бир жакка жол жүрөрдө, мен ушул алкагы жөнөкөй жыгачтан жасалган сүрөттүн алдына келип турам. Мына эртең да айылга жөнөймүн. Сүрөттү карап, мен андан жолума ак тилек бата алып жаткан өңдүү, аны көпкө көз айрыбай тиктейм. Ушул күнгө чейин бул сүрөттү эч бир көргөзмөлөргө да берген жокмун, ал тургай айылдан туугандарым келгенде, көздөн далдалап бекитип коём. Анча эле жашыргандай эмнеси бар, уяттуубу деп, кокус оюңарга кетип жүрбөсүн, - жок бул сүрөттүн эч кандай ыксыз жайы деле жок, же болбосо, ага "көз тийип кетет" дегендей ал бир ашкан укмуш да эмес. Биринчи көрүшкө жөнөкөй эле кадыресе сүрөт. Бетине тартылган жер кандай жөнөкөй болсо, сүрөт өзү дагы ошондой жөнөкөй. Сүрөттүн тээ ички тереңинде - күзгү асмандын ала-бүркөк чет жакасы. Шамал бирин-серин булуттарды бир жакка бет алдырып, алыста кылтыйган чокуларга жандатып, кыялата айдап бара жатат. Андан берки көрүнүштө - бозоргон сары талаа, кең өзөн. Чет-четтен чийлер ыкташып, жаан-чачындан кийин топурагы борпоң тоборсуп карайган жолдо, катарлаш баскан эки жолоочунун изи тигинден бери чубайт. Жолоочулар улам жакындаган сайын алардын издери жерге даана түшүп, өздөрү азыр дагы бир-эки кадам шилтешсе, алкактын сыртына аттап, ушундан ары кетип калчудай сезилет. Айтмакчы, жолоочунун бири...

یاغیشلی گئجه

آنار

…گئجه‌دیر. یاغیش یاغیر…

  بیر قدر غوصه‌لی‌یم.

 عادی بیر گئجه‌دیر. هر گئجه اولان گئجه‌لردندیر.  بایرام هر گون اولمور. اینسانلارین عؤمرونون چوخ قیسمی  بایرام حسرتینده کئچیر.

 …14-15 یاشلاریندا بیر قیز درسدن قاییدیر. او، هر گون باخ  بئله‌جه مکتبدن ائوه گلیر. هفته‌ده آلتی دفعه . آیدا 6×4 دفعه .  ایلده نه بیلیم نئچه یوز نئچه کره، هر گون. خسته‌لندیگی گونلردن باشقا.

 گونلرین بیر گونونده 24-25 یاشلاریندا بیر گنج – اونلارین حَیَط قونشوسو (و، گؤزل و یاراشیقلیدیر) – قیزین قدملری قاباغینا الوان چیچکلر سپله‌ییر.

 بو گون قیزین بایرامیدیر. بو هله محبت بایرامی دئییل.  آخی مکتبلی قیزین وور-توت 15 یاشی وار. 14-15. لاکین بو باشقا  بیر بایرامدیر. بو قادین قلبینده محبتدن چوخ ائرکن  اویانان و محبتدن چوخ سونرا سؤنن بیر حیسّین، ریقّتلندیریجی و گوجلو بیر ایستگین – دیقّت ایستگی‌نین، پرستیش، سجده، خفیف، حسّاس، اینجه بیر نوازیش ایستگی‌نین بایرامیدیر. بو  ایسته‌یه چاتماق مکتبلی قیزین اولو سئوینجی، خاروقه‌وی بایرامیدیر.

 ائله اونا گؤره ده بو بایرامین باش توتماماسی اونون اوچون آغیر  فاجیعه دیر.

فارس دیلینی بیلرکن تورکجه سؤیله‌دی

خواجه احمد یسوی (1166-1093)

خوشلامایدور عالیملر سیزنی آیتغان تورکی‌نی

عاریفلردین ائشیتسنگ آچار کؤنگیل مولکی‌نی

آیت، حدیث معناسی تورکی بولسا موافیق

معناسیغا یئتگنلر یئرگه قویار بؤرکی‌نی

قاضی، موفتی، موللالار شریعت درگاه‌نی

عاریف عاشیق آلیبدور طریقت‌نی ارکی‌نی

عمل قیلغان عالیملر دینیمیزنی چیراغی

بوراق مینر محشرده اگری قویار بؤرکی‌نی

عمل قیلسا عالیملر دین و آیین یاروقی

کؤرسه بولور آلارنی رنگی رویی کؤرکی‌نی

عمل قیلمای "قال" علمین اوقوی بیلمئی قالغانلار

آرقاسیغا کؤترور قیرق ائشک‌نی یوکی‌نی

خواجه‌من دئپ لاف اورما اوشبو دونیا بی‌پایان

بیله‌من دئپ آیتما سن کؤنگولده‌گی چیرکی‌نی

رهنمادور خواجه احمد گولیستانی معریفت

سؤزلر سؤزی حقیقت آچار کؤنگول مولکی‌نی

میسکین ضعیف خواجه احمد یئتتی پوشتینگه رحمت

فارسی تیلینی بیلیبَن خوب آیتادور تورکی‌نی

ALLA QISMET ETSE

Nasreddin oca qomşusından borcğa 100 kümüş para soray ve beş künden qaytarıp beririm, dey.

Qomşusı 100 kümüş bermege razı ola ve dey:

– Alla qısmet etse, inşalla beş künden qaytarıp berirsiñiz.

– Elbette, Alla qısmet etse, beş künden qaytarıp ketiririm, – dey oca ve paranı alıp kete.

Beş kün keçe, altı kün keçe, on kün keçe, oca paranı alıp kelmey. Niayet qomşusı ocanıñ evine kelip:

– Köstergen müddetiñiz çoqtan keçti, alğan parañıznı qaytarmaysız, – dey.

Oca:

– Alla qısmet etken olsa, ketirecek edim, amma qısmet etmedi, – degen.

آللاه قیسمت ائتسه

موللا نصرالدین قوشوسوندان یوز گوموش پول بورج ایسته‌ییب بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رم، دئیر. قونشوسو یوز گوموشو وئرمگه راضی اولوب دئیر:

- آللاه قیسمت ائتسه، اینشاالله بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رسینیز.

- البته، آللاه قیسمت ائتسه، بئش گوندن سونرا قایتاریب گتیره‌رم،- دئیه موللا  پولو آلیب گئدر.

بئش گون گئچر، آلتی گون گئچر، اون گون گئچر، موللا پولو قایتارماز. سونوندا قونشوسو موللانین ائوینه گلیب:

- دئدیگینیز واخت چوخدان قورتاردی، آلدیغینیز پولو قایتارمازسینیز،- دئیر.

موللا:

- آللاه قیسمت ائتسه‌ ایدی گتیره‌جک ایدیم، آنجاق آللاه قیسمت ائتمه‌دی،- دئیر.

قوشون چکمه‌دن، تورک دونیاسینی فتح ائدن شاعیر

علیشیر نوایی(1501-1441)

اگر بیر قوم، گر یوز، یۉقسه‌ مینگدور،

معین تورک اولوسی خود مېنینگدور.

آلیبمېن تحتی فرمانیمده آسان،

چېریک چېکمه‌ی خیتادین تا خوراسان.

خوراسان دېمه کیم، شیراز و تبریز،

کی قیلمیشدور نَی‌یی کیلکیم شکر ریز.

کۉنگول بېرمیش سۉزومگه تورک جان هم،

نې یالغیز تورک، بلکه‌ تورکمان هم.

نې ملک ایچره‌کی بیر فرمان ییباردیم،

انینگ ضبطیغه بیر دېوان ییباردیم.

زیرراما

جلیل محمدقولوزاده

    گون اورتادان اوچ ساعات یاریم کئچمیشدی گلیردیم منزیلیمه. یورولموشدوم و آجیمیشدیم. آز قالیردیم ائوه یئتیشم، کوچه‌نین اورتاسیندا بیر نفر کیشی منه یاویق گلیب سالام وئردی و یاپیشدی ساغ الیمدن:

— موللا عمی، یقین کی، منی تانیمیرسان؟

 دوغرودان دا تانیمادیم و کیشی‌نین اوزونه باخا-باخا قالدیم و بیلمه‌دیم نه دئییم.

— بوُی، بونا باخ ائی، نییه تانیمیرسان؟ من سنین همشهرینم ده! نییه، حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ من حاجی نووروز آغانین قارداشی اوغلویام دا! اؤز همشهرینی تانیمیرسان؟

– دئدیم:

 — باغیشلا، واللاه تانیمیرام! – کیشی بیر آز دا اوجادان باشلادی:

— نییه؟ قالا محله‌لی حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ نییه، سن اؤزون نئچه دفعه اوشاقلیقدا بیزه گلمیسن؛ بیز کی، بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق. – دئدیم:

 — واللاه، عزیزیم، باغیشلا، تانیمیردیم؛ ایندی کی، دئییرسن بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق، خوب، خوش گؤردوک، بویور گئدک قوناغیمیز اول!