
مدنی سویقیریم
مدنی سویقیریم یا دا اتنوسیت، مدنی، ایقتیصادی، عسگری وس. دیگر ساحهلرده، دیگرلرینه گؤره داها گوجلو اولان بیر مدنیتین، بونیهسینده یاشادیغی اینسانلارین مدنیتلرینین اونودولماسینا یؤنهلیک ائتدیگی سویقیریم چالیشمالارینا وئریلن صیفتدیر. دیگر ائتنیک دیللرین یوخ ائدیلمگه چالیشیلماسی، دیگر اتنیک قروپلارا عایید تاریخی قالیقلارین تخریباتی، پسیکولوژی اولاراق آلچاقلیق کومپلکسینی آشیلاما، تاریخی ساپدیرما کیمی فعالیتلر مدنی سویقیریمین ایشلهولری اولاراق گؤروله بیلر. مدنی سویقیریمدا آماج، بیر میلتین میلّی دویغولارینی ییخماق، اونلاری آشاغیلیق کومپلکسینه سوخماق، تاریخی، مدنی و ایجتیماعی ایچ دینامیکلرینی پوزماق، بو دوغرولتودا اؤز اتنیک قروپونا قاتیلماسینی تأمین ائتمکدیر. تاریخین بیر چوخ دؤنمینده مدنی سویقیریم تطبیقلری ایله قارشیلاشیلمیشدیر. تاریخ صحنهسیندن سیلینن بیر چوخ اتنیک قروپون بو جور تطبیقلره معروض قالدیغی دوشونولمکدهدیر.
گونوموز شرطلرینده اونسیّتین آسانلاشماسی، دؤولتلر و بینالخالق گلیشمیشلیک اوُچورومونون یوکسلمهسی مدنی سویقیریمین ایشلهییشینی سورعتلندیرمیشدیر.
آدلاندیرما
بو ترمین، وکیل رافائل لمکین طرفیندن 1933ده سویقیریمی مئیدانا گتیرن کومپوننتلردن بیری اولاراق اؤنریلمیشدیر[۱]. رافائل لمکینین فیکرینجه، " سویقیریم " یالنیز بیر میلّتین و یا بیر اتنیک تمثیلچیلرینین یوخ ائدیلمهسی دئییل،عئینی زاماندا اونون مدنی و میلّی دَیرلرین محو ائدیلمهسیدیر.
2007-جی ایلده کی بیرلشمیش میلّتلر یئرلی حاقلاری بیاننامهسینده cultural genocide ایله ethnocide ترمینلری یان-یانا ایستیفاده ائدیلمیشدیر .
اتک یازی
- Raphael Lemkin, Acts Constituting a General (Transnational) Danger Considered as Offences Against the Law of Nations (J. Fussell trans., 2000) (1933) 16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machinesitesinde arşivlendi.;Raphael Lemkin, Axis Rule in Occupied Europe, p. 91 (1944) 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machinesitesinde arşivlendi..
کؤچورن: عباس ائلچین

آذربایجان میفولوژیسی
آذربایجان خالقینین تاریخی کؤکلری، ایلکین دونیاگؤروشو، ایبتیدایی معیشت طرزی، قدیم عادت-عنعنه لری، معنوی حیاتی نین باشلانغیجینی ترنّوم ائدن ادبی یارادیجیلیغی. آذربایجان میفولوژیسی احاطهلی سیاسی-ایجتیماعی فعالیت دایره سینده هله ده سیرلی قالیر و فولکلورشوناسلیق باخیمدان هرطرفلی آراشدیریلمامیشدیر.تورک میفولوژیسی نین بیر نؤوعودور.
عنعنهوی مدنیتین آرخایک المنتلری فولکلورشوناسلیغین بیر سیرا نظری پروبلملرینین، خوصوصیله اولوشومو ایله باغلی مسلهلرین حلینده اساس منبعدیر. ایبتیدایی اینانج لارین تحلیلی میفولوژی گؤروش لرین، ائلهجه ده دیگر ایلکین دوشونجه فورمالاری نین تاریخینی آیدینلاشدیرماق اوچون بؤیوک اهمیت کسب ائدیر. میف، ریتوال، عادت-عنعنه لر و اینانجلاردان دوغان مراسیم نغمهلری موختلیف یؤنلو إتنیک پروسهلری تنظیملهمکله یاناشی خالقین اؤزونو موعینلشدیریب تاریخی پروسهلرده یئر توتماسیندا خوصوصیلشدیریجی لیک فونکسیونونو یئرینه یئتیریر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

خورتدان
خورتدان یا دا خورتلاق — گویا گئجه قبیردن خورتلایاراق چیخیب یاتمیش آداملارین قانینی سوران، اونلارا پیسلیک ائدن قورخونج، دهشتلی مؤوهوم بیر ووجود[1]، فولکلور و خالق افسانهلرینه گؤره قانایچن مخلوق، تئز-تئز اؤلولو اولان. خورتدانلار اساساً شرقی اوروپا میفولوژیسینده وار. ان تانینمیش عنعنهیه گؤره اونلاری گونش ایشیغی، اوره یه وورولموش آغجاقوواق پایاسی، گوموش گولله و داها بیر نئچه شئی اؤلدورور.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

یاشام آغاجی
چوواشیستان جومهوریتینین بایراغیندا یئر آلان یاشام آغاجی |
یاشام آغاجی قاورامین کؤکو تاریخ-اؤنجهسی دئییلن دؤورلره قدر اوزانان، باشدا آسیا شامانیست عنعنهلری اولماق اوزره، بیر چوخ عنعنهده راستلانان بیر سمبولدور.
تورک عنعنهسینده یاشام آغاجی
یاکوت و آلتای تورکلرینده یاشام آغاجینا دونیا آغاجی دا دئییلیر. اسکی تورک عنعنهسینه گؤره، بو، دونیانی اورتاسیندان (گؤبگیندن) اؤته-عالمه و دمیرقازیق اولدوزونا (قوطب اولدوزو) باغلایان، بوداقلاری واسیطهسی ایله شامانلارا یئراوزوندن یوکسک عالملره یولچولوق ائتمه اولاناغی ساغلایان بیر آغاجدیر. بونا دمیر آغاج دا دئییلیر.
شامانیست عنعنهیه گؤره، دونیا، " گؤیون گؤبگی " ایله بو آغاج سایهسینده ایرتیباط حالیندا اولوب، بو آغاج ایله بسلهنیر. آنا بطنیندهکی بیر کؤرپه اوچون گؤبک باغی نئجه حیاتی بیر اؤنمه صاحیب اولدوغو کیمی یئراوزو اوچون ده بو باغلانتی کانالی عئینی درجهده اؤنمه صاحیبدیر. بو سببدن تورک شامانیزمینده دوْگوْن عنعنهسینده ده گؤرولدوگو کیمی، بو باغلانتینی ایفاده ائتمه ده " گؤبک " سؤزجوگو ترجیح ائدیلمیشدیر. گرک دوْگوْن گرکسه اسکی تورک عنعنهسینه گؤره، گؤیون گؤبگی بیر اولدوزدور. (گؤک سؤزجوگونون شامانیزمده اوچ آنلام ایچرهجک شکیلده ایشلندیگی گؤرولمکده دیر. اؤرنگین آلتای شامانی تانری اوٌلگنه سسلهنیرکن عئینی جومله ده بیر آیریم ائدهرک " اولاشیلماز ماوی گؤک " ، " ائریشیلمز آق گؤک " و " دؤنن اولدوزلو گؤک " دئییر کی، بو اوچ آیری تریمین گؤی اوزونو، روحانی گؤیو و اوزایی ایفاده ائتمک اوزره ایشلندیگی ایرهلی سورولور.)
آردینی اوخو/ Ardını oxu

آغاج آتا
آغاج آتا — تورک میفولوژیسینده آغاج تانری. فرقلی دیللرده آغاچ (آغاش، آغاس، یاغاچ، ییغاچ، جیغاچ، ائوئس) آتا اولاراق دا تانینیر. موغولجادا موْد و موْدوُن (موْدوْن) ائچئگئ اولاراق دئییلر.
اؤزللیکلر
بعضی تورک طایفالاری مثلا، اویغورلار آغاجدان تؤرندیکلرینه اینانارلار. ایکی چایین قووشاغیندا یئرلشن بیر آداجیغین اورتاسیندا یان-یانا دایانان ایکی آغاجین آراسینا دوشن ایلدیریملار سونرا ایچریسینده بیر اوشاق اوتوران بئش چادیر گؤرونور. بو اوشاقلاری او بؤلگهده کی طایفالار تاپار و اونلارین ایچینده یئتیشیب بؤیویرلر و اویغورلارین آتالاری اولارلار. گئدیب او ایکی آغاجا حؤرمت بسله ییرلر و بونون اوزرینه آغاجلار دانیشیب اؤزلرینه آلقیمادا (خئییر-دوعا) ایسترلر. بو بئش اوشاغین آدی ایسه بئله دیر؛
- سوْنکوُر تکین
- قوْتوُر تکین
- اوْغوُر (اوْر) تکین
- تۆکل تکین
- بؤگۆ تکین
آغاج موتیوی فرقلی میفولوژیلرده
بئش اوشاق موتیوینین قیرغیزیستانین پایتاختی بیشککین کؤهنه آدی اولان پیشبگ (بئش بیگ) ایله علاقهلی اولما احتیمالی دا واردیر. بو آدلاردان بیری اولان تۆکل سؤزو تورک مدنیتینده اونسوز دا آغاجدان دوغولان کسلر اوچون ایستیفاده ائدیلمکده دیر. بؤگۆ تکین ایسه مانی دینینی تورکلرده یایان آدامدیر و اصلینده تاریخده یاشامیش گئرچک بیر آدام اولماسینا باخمایاراق، آغاجدان دوغما افسانهسینه داخیل ائدیلمیشدیر. یئرله گؤیو بیرلشدیرن حیات آغاجی بعضاً دمیر آغاج اولاراق دا آدلاندیریلار.
دده قورقود حکایهلریندهکی باسات آدلی آدام دا (و یا آتالاری دا) اولو و بؤیوک بیر آغاجدان تؤره میشدیر. دولقانلارین اؤزلرینه وئردیکلری دیگر آد اولان Tığa Kihi (مئشه کیشی)، مئشه ده یاشایان معناسینی وئرمکده دیر. آنجاق بیرباشا اله آلیندیغیندا " آغاج آدام " دئیه بئله ترجومه ائدیله بیلر. مئشه کیشی تعیین ائتمه سی ترهکمه آدلی تورک بویونو دا عاغیلا گتیریر و بو سؤز ده ترهکله یعنی آغاجلا مشغول اولان دئمکدیر. بعضاً آغاج اییهسی معناسیندا دا ایستیفاده ائدیلر.
اتیمولوژی
(آغ/آک) کؤکوندن تؤره میشدیر. موختلیف نؤوعلری اولان اودونسو بیتکی. آغماق (یوخاری چیخماق) حرکتی ایله علاقهلیدیر. اوزانما معناسی داشیییر. بو مضموندا گؤیه دوغرو اولماغی بیلدیریر.
قایناقلار
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar, Ramazan Işık, Kafkas Üniversitesi Yayınları
کؤچورن: عباس ائلچین

آغاج آنا
آغاج آنا - تورک میفولوژیسینده آغاج ایلاهه. فرقلی دیللرده آغاچ (آغاش، آغاس، یاغاچ، ییغاچ، جیغاچ، ائوئس) آنا اولاراق دا بیلینر. موغولجادا موْد و موْدون (موْدوْن) ائچئ اولاراق دئییلر.
اؤزللیکلری
یئرله گؤیو بیر-بیرینه باغلایان حیات آغاجی اولوقایینی (بایتئرئکی) قورویار. بعضی تورک طایفالاری آغاجدان تؤرندیکلرینه اینانارلار. مثلا بیر بویون آدی اولان قیپچاق سؤزو، " آغاج قوْووُغو " دئمکدیر. قیپچاغی آناسی، بیر آدانین اورتاسیندا اولان آغاجین قوْووُغوندا دوغموشدور. قیپچاقلار دا اونون نسلیندن تؤرنمیشلر. اصلینده آغاج قوْووُغونون ایچریسینده ایشتیراک ائدن قادین تورلارین سونراکی عصرلرده، افسانهنی داها حقیقی بیر حالا گتیرمک اوچون یارادیلدیغی آیدین اولماقدادیر. داها کؤهنه دؤورلرده بیرباشا آغاجدان دوغما شکلینده بیر آنلاییشین وار اولدوغو راحاتلیقلا دئییله بیلر و بوراداکی آغاج دا اصلینده عادی بیر آغاج اولماییب، اوُلوقاییندیر. چونکی او، بوتون حیاتی و دوغورقانلیغی ایشارلهمکده دیر. بیر بنزتمه ائدیلدیگینده اوغوز خانین ایلک آروادینین دا آغاج آنا آنلاییشی ایله علاقهلی اولدوغو گؤروله بیلر. اوغوز خانین تاپدیغی بو قیز دا بیر آغاجین اورتاسیندا اوتورارکن دوغور. و داها سونرا دوغدوغو اوچ اوغولوندان تؤرهین اوچ اوخلار آدی وئریلن تورک طایفالارینین آناسی اولاراق قبول ائدیلیر. آغاج، نجابتی دا ایفاده ائدیر. تورک مدنیتینده بؤیوک و قوووغو اولان آغاجلارا حؤرمت ائدیلر، حتّی بو جور آغاجلاردان قورخاردیلار، ایچینده آل آناسینین (و یا آغاج آنانین) یاشادیغینا اینانیلیردی. آغاج آنانین دیقته چارپان بیر شکیلده آغاج آتادان آییران ان اهمیتلی خوصوصیتی، ایچینده یاشایان دیشی بیر وارلیغین و یا قادینین تاپیلماسیدیر.
تۆکل
تۆکل، تورک خالق اینانجیندا آغاج اؤولادی، آغاجدان دوغولدوغونا اینانیلان آدام، آغاجین ایچیندن چیخان دئمکدیر. سؤز؛ تیکیلمک، تام اولما و بوتونلوک ایفاده ائدر.
اتیمولوژی
(آغ / آک) کؤکوندن تؤرنمیشدیر. موختلیف نؤوعلری اولان اودونو اولان بیتکی. آغماق (یوخاری چیخماق) حرکتی ایله علاقهلیدیر. اوزانما معناسی داشیییر. بو مضموندا گؤیه دوغرو اولماغی بیلدیریر. آغاجین موقدسلیگی بئلینین گؤیه دوغرو یوکسمهسیندن قایناقلانیر.
قایناق
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)
کؤچورن: عباس ائلچین

تورانین باشکندی – اؤتوکن
نامیق حاجیحئیدرلی
اؤتوکن اسکی تورکون دوشونجهسینه گؤره قوُتسال یئر ساییلیردی. تورکوستاندا ایلک تورک دؤولتی اولان هوُن ایمپراتورلوغونون، سوْنرالار ایسه گؤگتورک دؤولتی نین باشکندی بوُردا یئرلشیردی. اؤتوکنین هاردا اوْلدوغو تام دقیقلیکله بللی دئییل. لاکین معلومدور کی، بو یئر حاضیرکی موْغولوستان اراضیسینده اوْرخوْن چایینین منبعیینه یاخین اراضیده اوْلوب. محمود کاشغارلی دا دیوان لغات التورک اثرینده بو یئر حاقیندا جمعی بیر جوملهلیک بیلگی وئریر: " اؤتوکن تاتار چؤللرینده، اوُیغور اؤلکه سینه یاخین بیر یئرین آدیدیر " .
تورکون داش یادداشی اوْلان اوْرخوْن-یئنیسئی یازیلاریندا اؤتوکن آدی تئز-تئز چکیلیر. بوُ حاقدا یازینین داوامیندا آیریجا بحث اوْلوناجاق. اؤتوکن آدی ایله باغلی ایکی فرقلی دوشونجه وار. بیرینجی دوشونجه اوْدور کی، اؤتوکن باشکندین-پایتاخت شهرین آدی ایدی. ایکینجی وِرسیون گؤره اؤتوکن اراضینین، جوغرافیانین آدیدیر. هوُن ایمپراتورلوغونون و گؤگتورک خاقانلیغینین باشکندی ده اؤتوکن اراضیسینده ایدی. آراشدیرمالاردان بئله نتیجهیه گلمک اوْلار کی، ایکینجی ورسیوندا داها عاغلاباتاندیر. اؤتوکن جوغرافیانین آدیدیر. باشکندده بوُ جوغرافیادا یئرلشیردی.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

ماوی قان
علی حیدری آغ اسماعیل
آیسل گؤزل، گؤیچک بیر قیز ایدی. رسیم چکمگی چوخ سئویردی. او هر گون بویالی قلملرینی یئره تؤکوب ساعاتلارجا اونلارلا اویناییب خوش زامانلار کئچیرهرک رسیملر چکیردی: آلما- هئیوا، ، قیز- اوغلان، ائو- ائشیک، داغ- داش ...
چکدیکلرینی آتاسینا گؤستریردی. آتاسی ایسه اونون اوزون ساچلارینی تومارلایاراق آلقیشلاییردی.
بیرگون آتاسی قزئت اوخویارکن دئدی؛ اورمو گؤلو یاواش-یاواش قورویوب دوزلاغا چئویریلمکدهدیر.
بالاجا قیز خودیکلندی.آنسیزین بیر شئی عاغلینا گلدی؛ او اورمو گؤلونو چکمک ایستهدی.
آردینی اوخو/ Ardını oxu


میلّتچیلیک، اونون موحافیظهکار، لیبرال و رادیکال فورمالاری
فرید ذولفقارلی
تاریخاً اینسانلار اؤز اجدادلارینین عادت-عنعنهلرینه، دوغما تورپاقلارینا، قرارلاشدیریلمیش اراضیلری و بوردا مؤوجود اولان حاکیمیتلرینه صادیق اولموشلار. لاکین، 18-جی عصرین سونلاری اینسان جمعیتینده یارانان یئنی مئیللر (مثلاً، معاریفچیلیک حرکاتی، صنایع اینقیلابی) اینسانلاری میلّتچیلیگه سؤوق ائتمگه باشلامیشدی. بئلهلیکله، میلّتچیلیک مودرن آنلاییش اولاراق، ایلک دفعه 18-جی عصرین سونو، 19-جو عصرین اوّلی اوروپادا مئیدانا گلمیش و موختلیف زامانلاردا، فرقلی اوروپا اؤلکهلرینده بیر نئچه فورمادا تظاهور ائتمیشدیر. سونرالار میلّتچیلیک ایجتیماعی و فردی حیاتین عومومی قبول اولونان، آیریلماز دویغوسونا و چاغداش تاریخین یئگانه موعینائدیجی فاکتورونا چئوریلمیشدیر. اونون ایلک گوجلو تظاهورلری کیمی فرانسه و آمریکا اینقیلابلارینی نومونه گؤسترمک اولار. 19-جو عصرین اوّللریندن باشلایاراق میلّتچیلیک مرکزی اوروپادا گئنیش یاییلمیش و سونرالار لاتین آمریکاسی، داها سونرا ایسه شرقی و جنوبی اوروپا اؤلکهلرینه نوفوذ ائتمیشدیر. 20-جی عصرین اوّللری ایسه میلّتچیلیک قدیم آسیا و آفریقا تورپاقلاریندا چیچکلنمگه باشلامیشدیر. بئلهلیکله، 19-جو عصر " اوروپا میلّتچیلیگی عصری " آدلانیرسا، 20-جی عصر ده آسیا و آفریقا میلّتچیلیگی عصری حساب اولونور (Kohn 2018, par. 1-2).
گوجلو دؤولت قوروجولوغوندا میلّت و میلّی شوعور آنلاییشینین دوغرو درک اولونماسی و تشویق ائدیلمهسی ضروری عامیللردن بیریدیر. بو سببدن میلّت و میلّتچیلیگین تاریخی کؤکلری و تکامولو، اونون یارانما شرطلری و سببلری همچنین موختلیف اؤلکهلرده کی تظاهور فورمالاری درین تدقیق اولونمالی و اؤیرهنیلمهلیدیر. او، تاریخی ضرورتدن دوغان فلسفی-مدنی آنلاییش، سوسیال-سیاسی ایدئیا، مفکوره و موباریزه فورماسی کیمی گئنیش آراشدیریلمالی، موثبت و منفی تظاهورلری اؤیرهنیلمهلیدیر. اونون موثبت جهتلریندن فایدالاناراق گوجلو، مسئولیتلی و تعصوبکئش میلّت قوروجولوغو ایستیقامتینده تدبیرلر حیاتا کئچیرتمک مومکوندور.
ایکینجی دونیا موحاریبهسینه کیمی (میلّت) میلّتچیلیک پراکنده شکیلده آراشدیرلسا دا، موحاریبهدن سونرا آمریکا و اوروپادا کارلتون هئیس، هانس کوهن، آلفرد کوببان، لویز اسنایدر کیمی تاریخچیلر، کارل دویش، إلی کِدوْری، تام نایرن، جون بروللی، إریک ج. هابسبام، إرنست قِللنِر، بِنِدیکت آندرسون کیمی مودرنیستلر و 1980-90-جی ایللردن اعتیباراً إتنو-سمبولچو جان آرمسترانگ، آنتونی د. اسمیت، جان هاتچینسون کیمی نظریهچیلر طرفیندن - " حاضیر بیر ایجتیماعی کاتقوریا " ، " مودرن دؤور آنلاییشی " کیمی و " إتنیک کئچمیش و مدنی عامیللر " کونتکستیندن - داها گئنیش و سیستملی شکیلده تدقیق اولونموشدور (نصیبوو 2015، پار. 7-9).
بو آراشدیرمادا میلّت، میلّتچیلیک آنلاییشلاری و میلّتچیلیگین لیبرال، موحافیظهکار و رادیکال فورمالاری موختلیف ادبیات، آکادمیک مقاله و دیگر اینترنت رسورسلارینا (إنسیکلوپدیا و س.) ایستیناداً آراشدیریلمیشدیر. آراشدیرمانین مقصدی میلّت و میلّتچیلیک آنلاییشلارینا موختلیف یاناشمالاری و باخیشلاری تحلیل ائدهرک اوروپا میلّتچیلیگینین مئیدانا گلمهسی و فورمالاشماسینی، همچنین، میلّتچیلیگه چاغداش باخیشلاری موذاکیره ائتمک و لیبرال، رادیکال و موحافیظهکار میلّتچیلیگین اؤزل خوصوصیتلرینی گؤسترمکدن عیبارتدیر. آراشدیرمادا قارشییا قویولان مقصدلردن بیری ده " میلّتچیلیک نگاتیو یوخسا، پوزیتیو فنومندیر؟ " سوالینا جاواب وئرمکدن عیبارتدیر. عومومیلیکده آراشدیرما بئش حیصهدن عیبارتدیر. بیرینجی حیصه ده میلّت و میلّتچیلیک آنلاییشینا موختلیف باخیشلار، ایضاحلار و یاناشمالار موذاکیرهلی شکیلده تقدیم ائدیلمیشدیر. آراشدیرمانین ایکینجی و اوچونجو بؤلمهسینده میلّتچیلیگین اوچ فورماسی - لیبرال، موحافیظهکار و رادیکال میلّتچیلیک - موذاکیره ائدیله رک اونلارین فرقلی خوصوصیتلری تحلیل و ایضاح ائدیلمیشدیر. دؤردونجو حیصه میلّتچیلیگه آلچالدیجی موناسیبته فرقلی ایضاح گتیرمکله، 19-جو عصر فنومنینین نه اوچون داها چوخ نظری و علمی آراشدیریلماسینین ضروریلیگینی ایضاح ائتمکدن عیبارتدیر. سونونجو، بئشینجی حیصهده آراشدیرمانین عومومی نتیجهلری و یئکون فیکیرلر اؤز عکسینی تاپمیشدیر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

علی اصغر غفورینیا (5 آذر1321 سلماس) - یازیچی، آراشدیرماچی، سلماسشوناس، موعلّیم، خیریهچی
یاشاییشی
علی اصغر غفورینیا 1321-نجی ایل آذرین 5-ده سلماسین سوره کندینده آنادان اولوب. بؤیوک باباسی غفور عیان کندینین آتلیلاری باشچیسی اولموش مشروطه اینقلابی حرکاتیندا یاخیندان ایشتراک ائدهرک 1287.نجی ایلده ستارخانین موجاهیدلرینین سنگرینده استیبداد علئیهینه ساواشمیشدی آنجاق سونرالار محمدعلی شاه یانلی کوردلر طرفیندن بیر چاتیشمادا کهنهشهرده اؤلدورولموشدو.
علی اصغر غفورینیا ایلک و اورتا تحصیلی سلماسدا بیتیردیکدن سونرا 1340-نجی ایلده شرقی آذربایجانین تعلیم و تربیه ایدارهسینده ایشه آلینیب اون ایل موعلّیملیک ائتمیشدیر.1346-نجی ایلده تعلیمله یاناشی تبریز بیلیم یوردونون "بشری جوغرافیا" بؤلمهسینده تحصیلینی سوردورموشدو.
او سونرالار خاطیرهلرینده یازاجاق:
تبریزله بیلیم یوردونون الوئریشلی اورتامی و دگرلی اوستادلاری حیاتیمدا بؤیوک ائتکی یاراتدی. بو دؤرد ایلین، بوتون چتینلیکلرینه، زورلوقلارینا، چاتیشمازلیقلارینا باخمایاراق یاشاییشیمدا تکرار اولمایاجاق ان گؤزل، ان وئریملی، ان موتلو گونلریم اولدو. بیلیم یوردوندا، پهلویلرین و فارس شئونیزمینین آذربایجان میلتی ایله ساواش حالیندا اولدوغونو، باشدا ایقتیصاد، دیل، تاریخ، ادبیات، کیملیک، شخصیتلر و کتابلاریمیز اولماقلا بوتون وارلیغیمیزی یاغمالادیقلارینی آنلایاراق قارشیما یئنی پنجره آچیلدی.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

اؤکسوز
علی بیگ حسینزاده
آلتون ساچین آتاسی داشدمیر موحاریبه باشلانارکن آرخاداشی حامد بیگین یانینا گئدر، کندیسینی کؤنوللو اولاراق یازدیریر، موحاریبه مئیدانینا تلهسیر. ایکی آی قهرمانجاسینا بؤیوک دعاوالاردا بولوندوقدان سونرا، نهایت دهشتلی بیر ووروشمادا کؤکسوندن یارالانیر. آرخادا بولونان خستهخانایا گتیریلیر. تام اوچ گون دویغوسوز دوشدوکدن سونرا اویغودان اویانیب، اؤلهجگینی حیس ائدر-ائدهمز گؤزوندن یاش آخار بیر حال ایله اوزونو سمایا توتار:
- ائی بؤیوک یارادان! بو آغلامام یارامین آغریسی، اؤلمک قورخوسوندان دئییل. زیرا آغلاماق ارلرین شانینا یاراشار شئیلردن اولمادیغی معلوم دور. بوراسینی ائییجه دوشونور، گؤزلجهسینه بیلیرم کی، دامارلاریندا جیلخا تورک قانی اولانلار وطن، میلت، حورّیت اوغروندا شهید اولورلارسا، جیسماً فقط غاییب اولورلار، روحاً دایما یاشایاجاقلارینا اومیدیم پورکامالدیر. تؤکدوگوم بو حسرت یاشی ایله وطنه ایسته دیگیم کیبی یاردیم ائتمهدیگیمدندیر. بونو گؤزل آنلاییرام کی، وطنینی سئومهین میلّتینی سئومز، میلّتینی سئومهین حورّیتینی ده لاییقینجه آنلاماز.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

آذربایجان شعرینین غریب صحیفهلری– خوراسانلی خوجا دهّانی
سعادت شیخییئوا
آذربایجان اوخوجوسونا آدی یالنیز تورکیه ادبیاتینین نمایندهسی کیمی تانیش اولان، تقریباً ۱۰۰ ایل بویونجا آزسایلی ایرثی ایله تدقیقات اوبیئکتی اولان خوجا دهّانینین شخصیتی و یارادیجیلیغی بارهده بحثه باشلامامیشدان اؤنجه بو پروبلمین کؤکونده دوران خوراساندا یارانان اوغوز ادبیاتی و اونون آذربایجانلا علاقهسینین تاریخینه عومومی شکیلده بیر إکسکورس ائتمگه احتیاج واردیر.
خوراسان بؤلگهسینده یارانان ایلک اوغوز ادبیاتی اؤرنکلری، دیل خوصوصیتلری و نمایندهلرینین آذربایجان تورکجهسی ایله باغلیلیغی، ایلک دؤورلرده همین نومونهلرده شرق و غرب ادبی تورکجهلرینین بعضی موشترک لهجه اؤزللیکلرینین تاریخی-سیاسی پروسهلردن قایناقلانان سببلری ایندییهدک علمی-نظری تحلیلینی تاپمامیش و بو ادبی تظاهرلر آذربایجان ادبیاتی کونتکستینده اؤیرنیلمهمیشدیر. حالبوکی تانینمیش دیلچی عالیم زینب قورخمازین تدقیقاتلاریندا فاکتیکی ماتریال اساسیندا تورکوستاندان خوراسانا اوغوز طایفالارینین گلیشینین سببلری، او جملهدن موغول ایستیلاسینین نتیجهسی اولاراق اونلارین کوتلوی کؤچو و بو اراضیده سیخلیقلا مسکونلاشماسی مسئلهلری علمی دَیرینی آلمیشدیر. بو گؤرکملی دیلچی عالیمه ایستیناداً بیر سیرا آراشدیرمالاردا همین پروسه دؤنه-دؤنه وورغولانسا دا، غرب تورکجهسینده ایلک اثرلرین بو بؤلگهده، یعنی خوراساندا یاراندیغی خوصوصی آراشدیریلمامیش و دیقّت داها چوخ همین شاعیرلرین بو بؤلگهدن آیریلدیقدان سونرا باغلاندیقلاری دؤولتلردهکی فعالیته یؤنلدیلمیشدیر. خوصوصیله تورکیهده قلمه آلینمیش چوخسایلی تدقیقات اثرلرینده آنادولودا ایلک غرب تورکجهسینده ادبی اثر یارادان مؤلیفلرین - احمد فقیه، دهّانی و دیگرلرینین خوراساندان آنادولویا گئتدیکلری و تورک دیلینده ادبیاتین یارانماسیندا گؤستردیکلری خیدمت بارهده معلومات وئریلیر. اصلینده اولدوقجا حساس اولان بو مسئله دقیق، اوزونمودّتلی و تفرروعاتلی تدقیقه مؤحتاجدیر. خوراسان اراضیسی و چئورهسینین اورتا چاغدا اوغوز تورکجهسینده ایلک ادبی نومونهلرین یارانماسی اوچون مونبیت بیر زمینه مالیک اولماسی، آذربایجان تورکجهسینده ایلک پوئتیک اثرلرین بو جوغرافیا ایله باغلیلیغینین سببلری بیر سیرا علم ساحهلرینین (سیاسی تاریخ، دیل تاریخی، ادبیات تاریخی و س.) علاقهلی شکیلده اؤیرنهجگی بیر مسئلهدیر. بو پروبلمه آذربایجان تدقیقاتچیلاری تورکیه و ایران عالیملری ایله قارشیلیقلی فیکیر موبادیلهلری، اوبیئکتیو علمی موذاکیرهلر واسطهسیله آیدینلیق گتیره بیلرلر. بیز بورادا مورکّب کاراکترلی بو پروسهلرین بیر پارچاسی اولاراق گؤردوگوموز خوجا دهّانینین آنادیللی یارادیجیلیغی ایله باغلی بیر سیرا مسئلهلره آیدینلیق گتیرمگه، اونون و بعضی هموطنلرینین آذربایجان ادبیات تاریخینده ده یئری اولا بیلهجگینه ایشیق توتماغا چالیشاجاغیق.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

آذربایجان شعرینین غریب صحیفهلری- قنبراوغلو و ایکیدیللی شعر یارادیجیلیغی
سعادت شیخییئوا
فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو
پوئتیک ایرثی آذربایجان، تورکیه و جیغاتای شاعیرلرینین دیقّتینی جلب ائدرک، نظیره و تخمیسلره اؤرنک اولان قنبراوغلوونون آدی نینکی گئنیش اوخوجو کوتلهسینه، حتی علمی ایجتیماعیته ده آز معلومدور. بونون باشلیجا سببی شاعیرین میراثینی هلهلیک آزسایلی غزللرین تمثیل ائتمهسی و بو اثرلرین آیری-آیریلیقدا چئشیدلی توپلولاردا (اوچ مجموعه و بیر دیوان) یئر آلماسیدیر.
اورتا چاغ قایناقلاری و چاغداش آراشدیرمالاردا حیاتی، دوغوم یئری، میلّی منسوبیتی، ادبی دیلی و شخصیتی بارهده کونکرت بیر معلومات وئریلمهین بو شاعیر داها چوخ نسیمینین اونا نظیره یازماسی ایله تدقیقاتچیلارین نظرینی جلب ائدرک، آرا-سیرا خاطیرلانمیشدیر. لاکین بو یادائتمهلر ده اؤتری کاراکترلی اولموش، شاعیرین شخصیتی و اونون بدیعی صنعتکارلیغی باشقا تدقیقاتچیلاردا ماراق دوغورمامیش، دیل خوصوصیتلری، شعرلرینین فرقلی و فردی اؤزللیکلری تحلیل ائدیلمهمیشدیر. قنبراوغلو شخصیتی و شعر یارادیجیلیغی بیزیم نظریمیزی ده محض نسیمی شعرینه اؤرنکلیک ائدن غزلی ایله جلب ائتدی. بو ایستیقامتده آپاردیغیمیز آراشدیرمالار نتیجهسینده شاعیرین آلتی غزلینی اوزه چیخاردیق. بو غزللردن اوچو آذربایجان تورکجهسینده، اوچو ایسه چیغاتایجادیر. شاعیرین بو اثرلرینده ایستیفاده ائتدیگی تخلوصلر ده چئشیدلیدیر: قنبراوغلو (قمبراوغلو)، قنبراوغلان، إبن-ی قنبر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu

پاکیستان پولونون اوزرینده تورکیه بایراغی
پاکیستان ایسلام جومهوریتینین هر زامان تورک دؤولتلرینین یانیندا اولدوغو هر کسه معلومدور. بو صؤحبتده پاکیستان و تورکیه یاخینلیغی ایسه خوصوصیله قئید ائدیلمهلیدیر.
بو، ایستر دؤولتلر، ایسترسه ده، خالقلار آراسیندا سیخ علاقه ایله موشاهیده اولونور. بو یازیدا پاکیستان و تورکیه موناسیبتلرینی داها دا سیخلاشدیران تصادوفی بیر حادیثه اطرافیندا صؤحبت گئدیر.
پاکیستانین پولو اوزهرینده حک اولونان تورکیه بایراغینین تاریخچهسی هارادان باشلاییر؟
پاکیستانین میلّی پول واحیدی روپیهدیر. پاکیستان، 1988-جی ایلدن ایستیفاده ائتدیگی 1000 روپیهلیک اسکیناسیندا 2007-جی ایلده دییشیکلیک ائتمک قرارینا گلیب. ایلک واختلار پولون اوزرینده پاکیستانین کئچمیش لیدری محمد علی جناحین شکلی حک اولونموشدو. 2007-جی ایلده پاکیستان مرکزی بانکی پول اسکیناسلارینین دیزاینیندا دَییشیکلیکله باغلی قرار وئریر. همین قراردا قئید اولونوردو کی، 1000 روپیهنین اوزرینده پاکیستان بایراغی دا حک اولونسون. آما بورادا تام تصادوف نتیجهسینده سونرادان تاریخه چئوریلهجک بیر حادیثه باش وئریر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu