ائرمنی میلیّتچی‌لیگی‌نین تام  ناسیونالیزمه چئوریلمه فلسفه‌سی

پروفسور قافار چاخماقلی 

  میلیّتچی‌لیک،  اصلینده  هر بیر میلّتین موختار اولما، بیرلیکده یاشاما، وار اولماسینی ثوبوت ائتمک اوچون ایدئولوژی بیر حرکتی‌دیر. میلّته   " مودرنیست "  یؤندن باخیلسا  میلّی شخصیتی یارادان دا ائله  میلّیتچی‌لیک‌دیر. شخصیت آزادلیغی قازانماسینا و بونلاری داوام ائتدیرمه‌سینه ایستیقامتلی بو  کیمی آنلاییش‌لارین هر بیری 17 و 18. عصرلرده اوروپادا اورتایا چیخان یئنی، فلسفی، تاریخی و آنتروپولوژیک ایفاده‌لردن تؤره‌میشدیر. مثلا،  " شخصیت "  آنلاییشی‌نین دوز بیر شکیلده  " عئینی‌لیک "  (identification) اولاراق باشا دوشونولمه‌سی مومکون‌دور. قروپ منسوب‌لاری بنزر شکیل‌لرده گئیینر،  یئرییرلر، عئینی دیلی دانیشارلار، عئینی عنعنه‌لری قورویارلار؛ بوتون بو باخیم‌لاردان اؤزلرینه منسوب اولمایان فردلردن فرقلی اولدوقلارینی گؤستررلر. بو بنزرلیک – هم ده بنزه مزلیک گؤرونتوسو، میلّی  " شخصیتین "   کسب ائتدیگی معنالاریندان بیری‌دیر. بورادا اینسان‌لارین بیر بویدان،  بیر اتنیک کؤکدن گلیب گلمه‌مه‌سی او قدر ده اهمیتلی دئییل. مثلا، بیر زامان‌لار موغولیستاندا اتنیک باخیمدان موغول اولوب اولماما اهمیتلی دئییلدی، اهمیتلی اولان موغول قانونونو قبول ائتمک ایدی و موغول‌لار کیمی یاشاماقدی. بو بیر چوخ اؤلکه‌لر اوچون ده اوزون زامان یاشاما و فعالیت گؤسترمه پرینسیپی اولموشدور.  

​

زنگه‌زوُر

زنگه‌زوُر — ائرمنیستانین جنوب حیصه‌سینی و آذربایجان اراضی‌لری‌نین کیچیک بیر حیصه‌سینی احاطه ائدن تاریخی ماحال. زنگه‌زوُر ماحالی قافان، گوْروُس، قاراکیلیسا(سیسیان)، مِغری (مِهری) زنگیلان،قوُبادلی و لاچین‌ین بیر حیصه‌سینی احاطه ائدیردی. 20. اول‌لرینده زنگه‌زوُر ماحالیندا 149 تورک، 91 کوردو 81 ائرمنی کندی وار ایدی.[۱]

  توپونیمین سونونداکی «زوُر» تورک دیلینده «دره»، «یارغان» معناسیندا ایشلنن جار (>زار>زوُر -ای.ب) سؤزونون فونِتیک واریانتی‌دیر. اِتنوتوپونیم‌دیر. قورولوشجا مورکّب توپونیم‌دیر. 

دیندار بالیقچی

کورت توخولسکی

   سوئیس‌ین آسکونا شهرینده، حئیوان‌لاری اورکدن سئون  دیندار بیر کیشی یاشاییر. بو چوخ یاخشی‌دیر، آنجاق دیگر طرفدن اونون کؤنلو بالیق توتماق دا ایسته‌ییر. او هردن لاگوما گؤلونون  ساحیلینه گئدیر، اسکله‌نین قیراغیندا اوتورور، آیاق‌لارینی یئلله‌یه-یئلله‌یه  قارماغینی سویا آتیر. قارماغین چوبوغونو برک-برک الینده توتاراق گؤزلرینی سویا زیلله‌ییب باشلاییر دوعا اوخوماغا.

او دوعا ائدیر بالیق‌لار قارماغا ایلیشمه‌سین. او یاخشی بیلیر بالیق قارماغا ایلیشیرسه  دیلسیز حئیوان نه قدر آجی چکه‌جک. اونون اورگی بونو ایسته‌میر. بو اوزدن او یالوار-یاخارلا تانریدان ایسته‌ییر، لاگوما گؤلونون بالیق‌لارینی اونون قارماغیندان قوروسون. بئله‌لیکله او بالیق توتماغینی سوردورور.

سیزجه بو کیشی عدالتین اؤرنگی و یا داها دوغروسو سیمگه‌سی دئییل‌می؟ سورغونون یانیتی "هه" دیر. قوشقوسوز بو کیشی قوجا بیر یهودی و یا یهودیتین بللی بیر گؤرونوشودور. یا دا مسیحیت مکتبینده یئتیشمیش و بیر اینسانین ائریشه‌بیله‌جگی ان یوکسک تقوا درجه‌سینه ائریشمیش بیرکیمسه‌دیر. او معنوی ایدئال‌لارینی، دونیوی آرزولاری ایله بیرلشدیره بیلیب. بو اؤزل بیر باجاریق و یئته‌نک ایسته‌ییر.

البته بو مسئله، اونون قارماغینا ایلیشن بالیق‌لار اوچون فرق ائله‌میر، آنجاق اونون اوچون کسین‌لیکله بئله دئییل.  چونکو ایندی هم بالیق توتور، همی ده ویجدانی دینج‌دیر.

اخلاقی سونوج

اونلار، اورادا یاشام ساحیلینده... یا اونلار یاشام ساحیلی‌نین اسکله‌سینده (بو گؤزل دیر)، بلی اونلار یاشام ساحیلی‌نین اسکله‌سینده اوتوروب آیاق‌لارینی یئلله‌ده‌رک قارماق‌لارینی سویا توللاییر باشاری (موفقیت) اوولاییرلار. آنجاق بیرآزجا عاغیللی‌دیرلارسا، عئینی زاماندا دوعا دا اوخویورلار.

دینچی فاحیشه‌لر، سوسیالیست بانکچی‌لار، دموکرات میلیس‌لر و منیم صینفیمدن اولان حقیقت سئون قزئته‌چی‌لر عئینی ایشی ائدیرلر: هامیسی اوو آختاریر و دوعا ائدیرلر.

چئویرن: عباس ائلچین

  ​

خینالی علی 

    یوزباشی فاروق جبهه‌یه یئنی گلن عسگرلری گؤزدن گئچیره-گئچیره  اونلارلا دانیشیر هارالیسان کیمی سورغولار سوروشوردو. بیردن ساچی‌نین اورتاسی سارالمیش بیر اوشاق گؤردو.    

   " آدین نه سنین اؤولادیم؟... "  

   "علی... "  

   " هارالیسان؟... "  

   " توقات‌ین زیله‌سیندنم... "  

   " یاخشی اؤولادیم بو باشین حالی نه؟... "  

   " آنام جبهه یه گلیرکن خینا یاخدی کوماندیریم... "  

   " نییه؟... "  

   " بیلمیرم کوماندیریم... "  

   " یاخشی گئده بیلرسن خینالی علی... "  

      او گوندن سونرا هر کس اونا خینالی علی دئیر. هر کس باشینداکی خینایلا لاغ ائدر. قیسا مودتده اورگه یاتان و جسور داورانیش‌لاری ایله بوتون یولداش‌لاری نین سئوگیسینی قازانار. بیر گون عاییله‌سینه مکتوب یازماق ایستر. علی نین اوخوم-یازماسی دا یوخدور؛ یولداشلاریندان کؤمک ایستر. هامی بیرلیکده باشلارلار یازماغا. علی سؤیله‌یر یولداش‌لاری یازار:

 " سئویملی آتا-آنام! اللرینیزدن اؤپورم. من بورادا چوخ یاخشی‌یام مندن نیگران اولمایین... "     

  باجیسینی اؤزوندن کیچیک قارداشینی سوروشار. کندلی‌لرینه، نیگران اولمامالارینی، وار اولدوقجا دوشمنین بیر‌ آددیم بئله ایره‌لی‌‌یه بیلمه‌یه‌جگینی یازدیریر.

غورورلا مکتوبونو بیتیرنده  بیردن عاغلینا بیر شئی گلیر. علی‌‌‌نین آردینجا عسگره گله‌جک بیر قارداشی وار. خوصوصی اولاراق آناسینا یازدیریر:  

  "آنا جانیم! عسگره گلنده باشیما خینا یاخدین، بورادا کوماندیرلریم ، یولداشلاریم همیشه منله ظارافات ائدیب لاغا قویورلار. ساقین قارداشیم احمدین باشینا یاخما اونو دا لاغا قویماسینلار. اللریندن اؤپورم."

   .. آرادان زامان کئچر. اینگیلیس‌لر ساواشی قازانماق اوچون بوتون گوجلری ایله گئلی‌بولویا باسقین ائدرلر. بو جبهه‌نی مودافیعه  ائدن عسگرلر تک-تک شهید اولارلار. بونلارا یاردیمینا گئدن احتیاط قووّه‌لری ده یئترلی دئییل.گئلی‌بولو دوشمنین الینه دوشمک اوزره‌دیر. 

      خینالی علی نین کوماندیری ده اولایی  گؤروب یئرینده دایانا بیلمیردی. بولوگو هله چاتیشمایا حاضیر دئییلدی. اونلار یئنی گلمیشدیلر. کوماندیرلرین بو دوشونجه‌لی حالینی گؤرن و دورومون وخامتینی آنلایان خینالی علی ایله  یولداش‌لاری کوماندیرلرینه یالواریب یاخاراق اورایا گئتمک ایسته دیکلرینی سؤیله‌یرلر. کوماندیرلری اونلاری اؤلومه گؤندردیگینی بیله-بیله چاره سیز گؤندریر. 

     خینالی علی نین بؤلوگوندن کیمسه ساغ قالماز هامیسی شهید اولموشدور. آرادان زامان کئچر. خینالی علی‌نین عاییله‌سینه یازدیغی مکتوبون جاوابی گلیر. کوماندیرلری گؤزلری دولو-دولو مکتوبو آچیب اوخوماغا قرار وئررلر (بو مکتوبون اصلی چاناق‌قالا موزه‌سینده سرگیلنمکده دیر.) آتاسی علی‌یه یازدیریب: " اوغولوم علی نئجه‌سن، یاخشی‌سانمی؟ گؤزلریندن اؤپوب سالام گؤندریرم. اؤکوزو ساتدیق پولون یاریسینی سنه، یاریسینی دا جبهه یه گئده‌جک قارداشینا وئریریک. ایندی اؤکوزون یئرینه تارلانی اؤزوم سورورم. اونسوز دا چوخ یورولمورام .سیزده بیزدن یانا نیگران اولمایین بورادا هر شئی یولوندادیر".

مکتوبو یازان قوهوم کندلی‌لری، کاغیذین سونوندا:"علی!  آنانین دا سنه دئیه‌جک بیز سؤزو وار..."دئیه آرتیریب:   

  - " اوغلوم علی، یازمیسان کی باشیمداکی خینایلا لاغ ائتدیلر، قارداشیما دا یاخما دئمیسن. 

  قارداشینا دا یاخدیردیم. کوماندیر و یولداش‌لارینا سؤیله سنینله لاغ ائتمه سینلر. بیز ده اوچ شئیه خینا یاخارلار: 

  1- گلین گئدن قیزا؛ گئتسین عاییله‌سینه، اوشاق‌لارینا قوربان اولسون دئیه... 

  2- قوربان‌لیق قوچا؛ آللاها قوربان اولسون دئیه... 

  3- عسگره گئدن ایگیده؛ وطنه‌میزه  قوربان اولسون دئیه... 

  گؤزلریندن اؤپورم. آللاهین آمانیندا اولون... "    

  مکتوبو اوخویان علی‌نین کوماندیری  ایله  دیگرلری هیچقیرا -هیچقیرا آغلاشماقدا ایدیلر.

کؤچورن: عباس ائلچین

گنج تورک‌لر

ژؤن تورک‌لر: یاشاسین وطن ! یاشاسین میلت ! یاشاسین حورییت !  

گنج تورک‌لر یا ژؤن تورک‌لر، عوثمانلی ایمپراتورلوغونون سون دؤورونده اورتایا چیخان مشروطیتچی و سولطان 2. عبدالحمید حاکیمیتینه موخالیف اولان گنج و ضیالی نسیله وئریلن آددیر.[۱][۲]

اتیمولوژیسی

  ایلک دفعه ، 1828-جی ایلده چارلز مک فارلین (Charles Mc Farlane) طرفیندن دؤورون گنج عوثمانلی نسلینی نظرده توتاراق ایشله دیلمیشدیر.[3] داها سونرا 1855-جی ایلده، اوبیجئنی 2.محمود دؤورو رفورم حرکاتینا قاتیلان دؤولت مأمور‌لارینی، هم ده 1. عبدالمجید دؤورونون غربلی‌لشمه طرفداری تنظیمات‌چیلارینی ایفاده ائتمک اوچون  " jevene turqvie de Mahmut "  و " jevene Turqvie d’Abdul Medjid " ایفاده ‌لریندن ایستیفاده ائتمیشدیر. بو ترمین‌لری قاورام او‌لاراق ایلک ایستیفاده ائدن Hippolyte Kastille اولموشدور.[۳]گنج تورک‌لر آنلاییشی یئنی بیر آنلاییش دئییلدیر. بو آنلاییش‌لاردان داها چوخ اوروپادا یارانان، حؤکومته موخالیف شخص‌لرین یاراتدیق‌لاری پارتیا‌لارین بیر بنزری کیمی گؤرونمک اولدوغو اوچون ایستیفاده اولونموشدور. آلماندا گنج آلمان‌لار آخیمی (بوندان علاوه  بو آخیم هم ده ادبی آخیم‌دیر)، ایتالیادا گنج ایتالیالی‌لار آخیمی، لهستاندا گنج پولیاک‌لار آخیمی دا بونون آنالوق‌لاری‌دیر. بو آخیم‌لار سیاسی موخالیفت آخیم‌لاری اولدوغو قدر، هم ده ادبی آخیم‌لاردیر. داها سونرا ژؤن تورک‌لر آخیمیندا آدی کئچن‌لردن بحث ائدرکن اطرافلی فورمادا ادبیات منسوب‌لاری باره ده دانیشیلاجاقدیر. 

عوثمانلی موخالیفتی‌نین ایلک کونگره‌سی، 1902-جی ایل، پاریس. 

​

مئیمونون ماجرا‌لاری

میخائیل زوْشِنکو 

    بیر جنوب شهرینده حئیوان‌لار باغی وار ایدی. بیر پلنگ، ایکی تیمساح، چؤل ائششگی، دوه‌قوشو و بیر مئیمون، یا دا ساده‌جه انترین یاشادیغی کیچیک بیر حئیوان‌لار باغی. بیر ده البته کی، موختلیف خیردا جانلی‌‌لار - قوشلار، بالیق‌لار، قورباغا‌لار و کیچیک، اهمیت‌سیز وارلیق‌لار.  

    موحاریبه‌نین اوّل‌‌لرینده  فاشیست‌لر بو شهری  بومبالادیقلاری زامان بومبا‌لاردان بیری دوز حئیوان‌لار باغینا دوشدو. اورادا بومبا اؤز قولاق‌باتیریجی گورولتوسو ایله پارتلایاراق بوتون حئیوان‌لارین ماراغینا سبب اولدو. 

    نتیجه ده اوچ ایلان، بیر ده تأسوف کی، دوه‌قوشو اؤلدو - بونلار بلکه ده آغیر حال حساب اولونموردو. 

   ‌دیگر حئیوان‌لار زده آلمادان، ساده‌جه قورخدو‌لار. 

    هامیدان چوخ مئیمون قورخموشدو. اونون قفسی بومبانین تضیقینه دؤزمه‌یه‌رک آشمیشدی. یان‌ دیوار اوچولموش و مئیمون قفسدن بیرباشا باغ یولونا ییخیلمیشدی.  

    او، جیغیرا ییخیلمیشدی، آما حربی عملیات‌لارا عادت ائتمیش اینسان‌لاردان فرقلی او‌لاراق حرکت‌سیز اوزانیب قالمادی. عکسینه. همین آندا آغاجا‌ دیرماندی. اوردان حاصارا توللاندی، حاصاردان کوچه‌یه. سونرا دا  یانغیندان قاچار کیمی اکیلدی. 

    مئیمون قاچیر و یقین دوشونوردو:  " یوووخ، اگر بورا بومبا آتیر‌لارسا، من بونونلا راضی‌لاشمیرام " . یاخشی کی،  شهرین کوچه‌‌لری ایله قاچماغا گوجو واردی و او قدر جلد قاچیردی  کی، سانکی آرخاسینجا ایتلر دوشوب.