"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک

       آذربایجان خالقی‌نین دونیا ادبیاتینا بخش ائتدیگی ان نادیر اینجیلردن بیری "کیتابی-دده قورقود" داستانیدیر. هله اوشاق واختیندان تانیش اولدوغوموز و باره‌لرینده هوسله اوخودوغوموز داستان قهرمانلاری - دیرسه خا‌نین اوغلو بوغاج، دلی دومرول، قانتورالی، قازان خا‌نین اوغلو اوروز هر بیر آذربایجان گنجی‌نین سئودیگی، پرستیش ائتدیگی و بنزه‌مگه چالیشدیغی اوبرازلاردیر.

       آذربایجان گنجلیگی وطنی، یوردو، آتانی، آنانی سئومگی، وطن اوغروندا دؤیوشمگی و گره‌کن زاماندا شهید اولماغی "دده قورقود" اوبرازلاریندان اؤیره‌نیب.

       "دده قورقود" بئشیکدن مکتب پارتاسینا، عالی مکتب آودیتورییاسیندان عاییله حیاتینادک دایم بیزی "ایزله‌ییب".

       "دده قورقود" ائپوسو بیزه بللی اولان بوتون قهرمانلیق و وطنپرورلیک مضمونو ایله بیرگه قالین اوغوز ائلی‌نین دوشونجه سیستئمینی ده کیفایت قدر نوماییش ائتدیریر. آما مسله اوندا دئییل کی، هر بیر فولکلور نومونه‌سی، یاخود فولکلور آبیده‌سی خالق تفکّورونون جانلی اینعیکاس فورماسیدیر، هم ده معنا و مطلب اوندادیر کی، خالق تفکّورونون قورویوجوسو اولان ائپوس متنی خالقین همین متنده آچیق شکیلده ایفاده ائده بیلمه‌دیگی بیر سیرا فیکیرلرین ده موحافیظه مکانیدیر.

      "کیتابی-دده قورقود" آذربایجان ادبیاتی‌نین چوخ قدیم نومونه‌لریندن بیریدیر. "کیتابی-دده قورقود" دیلیمیزین، ادبیاتیمیزین، داستان یارادیجیلیغیمیزین، عومومیتله مدنیتیمیزین تاریخینی اؤیرنمکده بؤیوک اهمیته مالیکدیر. اوغوز تورکلری‌نین تاریخینی عکس ائتدیرن "کیتابی-دده قورقود" یوکسک بشری ایدئاللار ترنّومچوسو کیمی دونیا خالقلاری‌نین معنوی ثروتلر خزینه‌سینه داخیل اولموشدور و دونیا ادبیاتی تاریخینده خوصوصی یئر توتور.

آذربایجانین ادب سماسیندان بیر اولدوز آخدی

گلیملی، گئدیملی دونیا

سون اوجو اؤلوملو دونیا!

1340-1395

آذربایجانیمیزین اوستاد شاعیری سایین بختیار علیمرادی «موغان اوغلو» دونیاسینی دگیشدیردی.

اولو تانریدان اونون گؤزل روحونا رحمت، عاییله‌سینه دؤزوم و صبر دیله‌‌ییریک.

باخیشیم یولونا ، دویونله نیبدیر.

الیندن توکولدو ،دنی، عومرومون.

چکیلمیر یولونون دولایلار یندان-

دومانی عمرومون ،چنی،عومرومون.

ده لیلیک سئوگیمین باشیندا .قالدی.

آرزومون اللری قاشیندا قالدی.

آیریلیق گوزومون یاشیندا قالدی.

آلدی اللریندن سنی ، عومرومون.

یاندیم بو داغلاردا ،گوزو .نم اولدوم.

عشقین بازاریندا باختی،کم اولدوم.

گاه ، له له یه دوندوم ،گاه،کرم اولدوم.

موغان ا وغلو.یاندی،دینی عومرومون.
....................................

(Ömrümün)

Baxişim yoluna döynlənibdir

əlindən tokuldu dəni ömrümün


Çəkilmir yolunun dolaylarindan

Dumani ömrümün çəni ömrümün


Dəlilik sevgimin başinda qaldi

Arzumun alləri qaşinda qaldi

Ayriliq gözümün yaşinda qaldi

Aldiallərindən səni .ömrümün

Yandim.budağlarda.gözu.nəm.oldum

Eşqin bazarinda baxti kəm.oldum

Gah lələyə döndum gah kərəm oldum

.Muğan oğlu"yandi.dini ömrümün"

تورکمنستانین مرکزی بانکی پول‌لاری

TÜRKMENISTANYN MERKEZI BANKY 

 حاضیرلایان:عباس ائلچین

 Oguz Han

اوغوزخان

  Gorgut Ata

دده قورقوت

Görogly Beg

کور اوغلو

 Magdymguly Pyragy 

مختومقلی فراغی

 Soltan Sanjar

سولطان سنجر

 Togrul Beg

طوغرول بیگ

Khorasani Turkic (Xorasan Türkçesi / خراسان ترکچىسى)

Khorasani Turkic is a Turkic language spoken in northern North Khorasan Province and Razavi Khorasan Province in Iran by about 1 million people. There are three dialects of Khorasani Turkic: North, which is spoken in North Khorasan, near Bojnourd; South, which is spoken in Soltanabad near Sabzevar, and West, which is spoken around Bojnourd.

Khorasani Turkic is part of the Oghuz group of Turkic languages, and is closely related to the Oghuz dialect spoken in Uzbekistan, as well as Turkmen, and the Azerbaijani dialects spoken in Iran.

Khorasan Turkic is not usually written and has no official status, however a version of the Perso-Arabic script is sometimes used to write the language. There are also ways to write it with the

Khorasani Turkic alphabet and pronunciation

The letters ث، ح، ذ، ژ، ص، ض، ط، ظ and ع are only used in Arabic and Persian loanwords and names.

Download an alphabet chart for Khorasani Turkic in PDF format.

Latin alphabet for Khorasani Turkic

Sample text

ال غسا بیر زیود پدیشهی بـهریدی.
خوداوندی آلم اونا هیچ اوغول اتا ایلهمامیشدی.
بدن وازیره دهدی: «ای وازیر, منده کی اوغول یوخدی. من نه چاره ایولیم»؟
وازیر دهدی: «پادیشای قیبلنهیی آلم, سن بو مالیموالی نیلیسن»؟

Transliteration

Al ğəssa bir ziüəd pədişəhi bərıdı.
Xodavəndi ələm ona hiç oğul ata eləmamişdi.
Bədən vazirə dədi: «Ey vazir, məndə ki oğul yoxdı. Mən nə çarə eülem?»
Vazir dədi: «Padişai qıbləyi aləm, sən bu malıəmvalı nəyliyəsən?»

Translation

Thus, there was a padishah named Ziyad.
Almighty God had given him no son.
There he spoke to his vizier: "O Vizier, I have no son. What shall I do about it?"
The vizier said: "Ruler of the whole world, what will you do with this possession?"

Excerpt from Tulu (1989)

Details of the Khorasani Turkic supplied by Wolfram Siegel and Michael Peter Füstumum

Links

Orkhon / Old Turkic  

The earliest known examples of writing in any Turkic language were found in the Orkhon river valley in Mongolia in the 19th century. They date from the early 8th century AD and the script in which they are written is known as the Orkhon alphabet, or the Old Turkic script, the Göktürk script, or the Orkhon-Yenisey script. Inscriptions dating from the later 8th century AD in a slight variant of the Orkhon alphabet, known as Yenisei or Siberian runes, have also been found around Yenisei and other parts of Siberia.

Because of a superficial resemblance to the Runic alphabet, the alphabet is also known as Orkhon or Turkic runes. This resemblance is probably a result of the writing materials used - most inscriptions are in hard surfaces, such as stone or wood, and curved lines are difficult to inscribe in such surfaces.

The Orkhon alphabet is thought to have been derived from or inspired by a non-cursive version of the Sogdian script. By the 9th century AD, the Orkhon and Yenisei alphabets were replaced by the Uighur alphabet, which developed from the cursive version of the Sogdian script.

Notable features

• Type of writing system: alphabet
• Direction of writing: written mainly from right to left in horizontal lines, though some inscriptions are written vertically with the letters rotated by 90°. When written vertically, it read from bottom to top and right to left.
• Some consonants have two forms, one of which was used with front vowels, the other with back vowels.
• Used to write: Old Turkic (a.k.a. East Old Turkic, Orkhon Turkic, Old Uyghur), the earliest attested form of Turkic, found in Göktürk and Old Uyghur inscriptions dating from between the 7th and 13th century.

Orkhon alphabet

Orkhon alphabet (Yenisei variant)

Sample text

Transliteration

Türk Oguz begleri, bodun, eşidin üze Tengri basmasar asra yir telinmeser Türk bodun ilinin, törüngün kim artatı udaçı erti?

A recording of this text by Görkem

Modern Turkish version

Türk Oğuz beyleri, kavmi, işitin; üstte gök (Tanrı) bastırmasa, altta yer delinmese Türk kavmi; ilini, töreni kim bozabilirdi?

English version

Türk Oguz chieftains, clans, listen; unless the sky (Sky is also God) crushes, the ground punctures Turk clans; who could ever destroy your land and law?

Links

Turkmen (Türkmen dili / Түркмен дили)

Turkmen is a Turkic language spoken by about 6.4 million people in Turkmenistan, Afghanistan, Germany, Iran, Iraq, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Pakistan, Russia (Asia), Tajikistan, Turkey (Asia), USA and Uzbekistan.

Turkmen only started to appear in writing at the beginning of the 20th century, when it was written with the Arabic script. Between 1928 and 1940 it was written with the Latin alphabet, and from 1940 it was written with the Cyrillic alphabet. Since Turkmenistan declared independence in 1991, Turkmen has been written with a version of the Latin alphabet based on Turkish.

Arabic alphabet for Turkmen

Cyrillic alphabet for Turkmen (түркмен элипбийи)

Latin alphabet for Turkmen (Türkmen elipbiýi)

Source: http://www.altynasyr.8m.com/portal/alphabet.htm

Sample text in Turkmen

Хемме адамлар өз мертебеси ве хукуклары бюнча дең ягдайда дүнйә инйәрлер. Олара аң хем выждан берлендир ве олар бир-бирлери билен доганлык рухундакы гарайышда болмалыдырлар.

Transliteration
Hemme adamlar öz mertebesi we hukuklary boýunça deň ýagdaýda dünýä inyärler. Olara aň hem wyždan berlendir we olar bir-birleri bilen doganlyk ruhundaky garaýyşda bolmalydyrlar.

Listen to a recording of this text by Nazar Annagurban

Translation

All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.
(Article 1 of the Universal Declaration of Human Rights)

http://www.omniglot.com/writing/turkmen.htm

ایراندا حورّییّت

جلیل محمدقولوزاده

کؤچورن:عباس ائلچین

      بیزیم مسجیدین دالیندا، قاپی‌‌نین سکیسینده اللی-اللی بئش یاشیندا بیر کیشی اوتوروب کاسیبلیق ائدیر؛ بونون پئشه‌سی بیساواد موسلمانلارا و چوخ واخت ایران غریبلرینه مکتوب یازماقدیر. بو کیشی‌‌نین آدی مشَدی موللا حسندیر.

      مشَدینی بورادا یایدا دا گؤرمک اولار، قیشدا دا، پاییزدا دا و باهاردا دا. گاه واخت یای فصلی کوچه ایله کئچن واخت گؤرورسن کی، مشَدی موللا حسن باشینی دایاییب سکی‌‌نین بوجاغینا، مورگوله‌ییر، یا بیر اؤزگه واخت کئچنده گؤرورسن: بیر او تایلی چؤمبه‌لیب مشَدی‌‌نین قاباغیندا و مشَدی گؤزلوگو بورنونون اوسته کئچیردیب، سول دیزی اوسته الی‌‌نین ایچینده یاریم ورق چیرکلی کاغیذ توتوب او باشینی یوخاری قالخیزیب، گؤزلوگون آلتیندان کاغیذا باخیب، فارسجا اوخویور: "و ثانیا: اگر بیزیم ویلایتین احوالینی خبر آلماق ایسته‌سنیز، لیلحمدولله، ساغ و سالامات سیزین عؤمرونوزه دوعاگو واریق و اؤزگه بیر نیگارانلیغیمیز یوخدور، ساوای سیزین آیریلیغینیزدان؛ خوداوندی-عالم بیر سبب سالسایدی کی، سیزی من بیر ده گؤره ایدیم...."

Köruğlı

(Qazaqşa)

Begäli sınşı xanğa at sınap beretin sınşı eken. Birneşe ret at sınap beredi. Tağı bir küni at sınawğa ketedi. Ol ketkende äyeli jükti eken, jükti äyeli Begäli ketken soñ, dünïeden ötedi. Bir künderi: «Äyeliniñ qabırınan bala şığıp jür»,— degen söz boladı. Begäli äyeliniñ qabırınan bala şığıp jür degendi estip: «Ne isteymin?» — dep xanğa baradı.
Sonda xan Begälige bılay dep aqıl qosadı: «Sen barıp er jasat, onıñ üstine şırış jaqtır, qwırşaq jasat, asıq alıp, bärin de alıp barıp kördiñ awzına qoy. Äyel bala bolsa qwırşaq oynar. Er bala bolsa, erge minip alıp jerdi sabalap otırar. Er körge sıymaydı ğoy, balanı şırış ustap alıp jibermes, sosın ustap alwğa boladı», — dedi.
Osı zattardı qoyıp, özi molanıñ tübine barıp, buğıp jata qaladı. Bir mezgilde bala körden şığıp, erge minip alıp, «şw-şwlep» jerdi sabalay bastaydı, qwırşaqtardı laqtırıp tastaydı. Bunı körip Begäli balanı ustay aladı, bala baqırıp jılaydı:
«Meniñ emip jatqan aq mamam bar, şeşem de, äkem de sen emes»,— deydi. Jılap qoymağan soñ balanı qaytadan qoya beredi. Bala körge kirip qayta şığıp: «Aq mamam bar edi, şeşem bar edi, birewi de joq, qw süyek bolıp jatır, äkem sen ekensiñ»,— dedi.
Balanı ertip, üyine alıp barıp, balanıñ atın körden şıqqan Köruğlı dep qoydı. Toğız kün toyın, on eki kün oyın jasaydı. Bir-eki jıldan keyin, balası ösken soñ, xan Begälige tağı at izdetip jiberedi. Sol ketkennen üş ay jürip, üş at arıtıp, bir Ğïrat degen attı alıp keledi, onı xanğa aparıp beredi. Ol at toqsan urğanda ayağın toğız basadı. «Sınşınıñ közi ağarğan eken, közin oyıp alıp, atın özine aparıp beriñder»,— deydi xan.
Begäliniñ közin oyıp alıp attı özine äkelip beredi.

سیبیری تورکلری نین میفولوژیسینده آی، گونش و اولدوزلار

کؤچورن: عباس ائلچین                                                      

 سیبیری بؤلگه‌سینده یاشایان تورک خالقلاری‌نین (توُوالار، آلتایلار، خاکاسلار، تئلئوُتلار، یاکوُتلار و.س.) میفولوژیسینده آی، گونش و اولدوزلارین یئری

     تورک میفولوژیسینده گونش، اؤنجه‌لری داها بؤیوک بیر اؤنمه صاحیب ایدی. م.س. 763 ده اویغورلار "مانی" مذهبینی قبول ائدینجه، یاواش یاواش "آی" دا بؤیوک بیر اؤنم قازانماغا باشلامیشدی. بونونلا بیرلیکده بؤیوک هون دولتی زاما‌نیندا هم گونش، هم ده آیا، آیری آیری سایغی گؤستریلدیکدن سونرا، قوربانلار کسیلدیگینی ده بیلیریک. "تورکلرده گونش دوغونون، آی دا باتی‌نین سمبولو ایدیلر". طبیعی اولاراق زامان زامان، بوتون بو دوشونجه دوزنلری دئییشیگه اوغرامیشدی. مثلن، تئلئوُت تورکلرینه عایید بیر افسانه‌ده، "آی قوزئیین و گونش ده، گونئیین سمبولو ایدیلر". بو یؤنله‌مه، گؤیون ان اوست قاتیندا دوران "گؤی قارتالی"‌نین دوروشونا گؤره دوزله‌نیلمیشدی. سؤیلندیگینه گؤره، "بو قارتالین سول قانادی آیی، ساغ قانادی دا گونشی اؤرتوردو". بو دوروما گؤره قارتالین باشی‌نین دوغویا باخماسی گره‌کیردی. بو دوروش دا، تورک میفولوژیسینه اویغون بیر یؤنله‌مه ایدی. یئنه عئینی افسانه‌یه گؤره آی، قارانلیقلار و گئجه‌لر دییاری اولان قوزئیین؛ گونش ده آیدینلیغین حؤکم سوردوگو و گوندوزلر دییاری اولان گونئیین سمبولو ایدیلر.

آذربایجان تورکجه‌سینده سسلی کیتابلار

کتابهای صوتی به زبان ترکی آذربایجانی

 ویکتور هوگو

سفیل‌لر (بینوایان)

سفیل‌لر سسلی کیتابی بو کینلدن یوکله‌یه بیلرسینیز

 الئکساندر پوشکین

یئوگئنی اوْنئگین

یئوگئنی اوْنئگین سسلی کیتابی بورادان یوکله‌یین

سویوق داش

یوسیف صمداوغلو

      جیغیرین قیراغینداکی، اوستونه ایشیق دوشنده گوموشدن تؤکولموش کیمی گؤرونن بو هامار داش، واختیله داغلارین باشیندان آخیب چاغلایا-چاغلایا بو یئرلردن کئچن بؤیوک بیر چایدان یادیگار قالمیشدی.

      هاوالار یاخشی کئچنده، یاغیش، دومان اولمایاندا، اوغلان هر گئجه مئشه‌یه گلیر، بو داشین اوستونده اوتوروب پاپیروس یاندیریر، دوشونور، مئشه‌‌نین هنیرتیسینه قولاق آسیر.

      اونا ائله گلیر کی، گؤیدن اوتلارین، یارپاقلارین اوستونه گؤرونمز داملالار دوشور، پالچالانیب جینگیلده‌ییر.

      بو جینگیلتی اونا یوخودا ائشیتدیگی موسیقینی آندیریر. او، همیشه یوخودا موسیقی ائشیدیر و غریبه –غریبه رنگلر گؤرور. سحرلر بو موسیقینی، رنگلری یادینا سالماق ایسته‌ییر، لاکین هئچ بیر شئی خاطیرلایا بیلمه‌ییب عذاب چکیر...

      قیز خیردا و سسسیز آددیملارلا آغاجلارین آراسیندان چیخیب اوغلانا یاناشاندا او، یئریندن قالخیر، سالام وئرمه‌دن، دینمز-سؤیله‌مز پئنجگینی چیخاریب قیزین چیی‌نینه سالیر. قیز همیشه بیله-بیله نازیک پالتاردا گلیر کی، اوغلا‌نین پئنجگینه بورونسون.

     بو گئجه قیز گئجیکیر، آی لاپ یوخاری قالخاندا، آغاجلارین کؤلگه‌لری قیسالاندا گلیر. گلیر و اوزاقدا دایانیر. اوغلان دورور، پئنجگی‌نین دویمه‌لرینی آچا-آچا قیزا یاناشیر... قیزین اَینینده‌کی آغ یون ژاکئتی گؤروب پئنجگینی چیخارمیر، نسه دئمک ایسته‌ییر، آنجاق دئمیر، گئری دؤنوب داشین اوستونده اوتورور. و بیردن اونا ائله گلیر کی، عئینیله یوخودا گؤردوگو کیمی، ایندیجه آغاجلارین آراسیندان قارا بیر دومان قیوریلا-قیوریلا آخیب قیزی آپاراجاق، او ایسه هئچ بیر موقاویمت گؤستره بیلمه‌ییب اوتوردوغو یئرده‌جه چاپالایاجاق.

 اؤزبک خالق ناغیلی

آلدار کوسانین ائششک توخوملاری  

چئویری: عباس ائلچین

     خالق  آراسیندا، بیر مثل وار: "کاسیبی دوه اوسته بؤوه سانجار،".  یاغیشلی بیر گون آلدار کوسا دوه‌ ایله یوخ، ائششگه مینیب ائوه گلیردی، او ائله‌جه‌ده چتین‌لیکله اؤزو ایله ایکی یوکلو ائششگینی چکیردی. گئجه یاریسی سمرقند ایله قونشو اولان عالیمکنت کندینه یئتیشدی.

     عالیمکنت خالقی هئچ واخت یاشادیقلاری کنده فیکیرلشمه‌ییب کوچه‌لری همیشه باتاقلیق ایدی.  بازارین اورتالاریندا، آلدار کوسانین ائششکلری باتاقلیغا باتدی. آلدار کوسا قیشقیریب خالقی یاردیما چاغیرسادا کیمسه ایستی یورغان- دوشگیندن چیخیب اونون یاردیمینا گلمه‌دی. عالیمکنت خالقی‌نین یوخوسو چوخ آغیر ایدی. باتلاق ائششکلری ایچینه  چکیردی. آلدار کوسا گوجلوکله تکجه اؤزونو قورتارا بیلدی. یوکلردنسه، یالنیز  لوبیا تورباسینی ساخلایا بیلدی.

     سحره‌دک ائششکلر باتلاغا باتییب یالنیز قولاقلاری گؤرولدو. آلدار کوسا آغلاماغا باشلادی.لاپدان او زامان زنگین آدام جانبای سمرقنددن  گلیردی. او آلدار کوسادان سوروشدو:

  - "هوی! آلدار کوسا بورادا نه ائدیرسن؟

  آلدار کوسا جاواب وئردی:

 - "گون آیدین، قارداش. دینجیمی آلیرام"

  جانبای شاشقین-شاشقین اوندان سوروشدو:

- " اونلار ائششگین قولاقلاری دئییل باتاقلیقدان گؤرونور؟"

  آلدار کوسا:

  - "هه، من ائششک اکمیشم".

  جانبای:

  - نه؟

  آلدار کوسا:

 - "من دونن اوچ ائششک توخومونو اکدیم ایندی اونلار بؤیویورلر".

  جانبای سارسیلدی:

 - " دویو بیتکیسی‌نین، بوغدا، پامبیق بیتکیسی‌نین توخومونون اکیله‌ بیلمه‌سینی بیلیردیم آنجاق ایندییه‌دک ائششک توخومونون اکیلمه‌سینی ائشیتمه‌میشدیم".

آلدار کوسا اونا باتاقلیقدان گؤرولن ائششکلرین قولاقلارینی گؤسته‌ره‌رک دئدی:

 - "گؤرمورسونوزمو؟ ائششکلر بؤیویور".

 جانبای:

- " اونلار هاچان بؤیویه‌جکلر؛ اونلارا هاچان مینیب یوک چاتماق اولار؟"

آلدار کوسا:

- "بیر آیدان سونرا... آرتیق سورغو-سوال یئتر، من چوخ یورغونام. دایانمایین یولوزنوزو گئدین"!

 آلدار کوسا اؤز-اؤزونه دئدی : "اؤلودن چوخ دیری!".

 جانبای:

  - "سیزده ائششک توخوملاریندان واردیر؟"

آلدار کوسا آغیزینی اییشدیره‌رک گولوب توربادا اولان لوبیا توخوملارینی گؤستردی.

آج گؤز جانبای، آلدار کوسانین گؤستردیگی توخوملاردان گؤیه‌ره‌جک ائششک سوروسونو گؤز اؤنونه گتیره‌‌رک، سوروشدو:

 - "لوطفن، منه ائششکلرین توخوملارینی ساتین ".

آلدار کوسا دؤنه-دؤنه آلیش-وئریشدن بویون قاچیردی آنجاق سونوندا جانبای لوبیا تورباسینی بئش قیزیل روبل‌لا آلیب آتینی دا اوسته‌لیک وئردی.

آلدار کوسا جانباین آتینی مینیب اوچ-دؤرد قامچی چالاراق آرادان چیخدی.

جانبای چؤمبه‌لیب  ائششکلرین بؤیومگینی گؤزله‌دی.

 دئییلنلره گؤره، جانبای هله ده اورادا اوتوروب  ائششکلری بؤیومگینی گؤزله‌ییر .

شئیطانین حیله سی

لئو تولستوی