ایراندا حورّییّت

جلیل محمدقولوزاده

کؤچورن:عباس ائلچین

      بیزیم مسجیدین دالیندا، قاپی‌‌نین سکیسینده اللی-اللی بئش یاشیندا بیر کیشی اوتوروب کاسیبلیق ائدیر؛ بونون پئشه‌سی بیساواد موسلمانلارا و چوخ واخت ایران غریبلرینه مکتوب یازماقدیر. بو کیشی‌‌نین آدی مشَدی موللا حسندیر.

      مشَدینی بورادا یایدا دا گؤرمک اولار، قیشدا دا، پاییزدا دا و باهاردا دا. گاه واخت یای فصلی کوچه ایله کئچن واخت گؤرورسن کی، مشَدی موللا حسن باشینی دایاییب سکی‌‌نین بوجاغینا، مورگوله‌ییر، یا بیر اؤزگه واخت کئچنده گؤرورسن: بیر او تایلی چؤمبه‌لیب مشَدی‌‌نین قاباغیندا و مشَدی گؤزلوگو بورنونون اوسته کئچیردیب، سول دیزی اوسته الی‌‌نین ایچینده یاریم ورق چیرکلی کاغیذ توتوب او باشینی یوخاری قالخیزیب، گؤزلوگون آلتیندان کاغیذا باخیب، فارسجا اوخویور: "و ثانیا: اگر بیزیم ویلایتین احوالینی خبر آلماق ایسته‌سنیز، لیلحمدولله، ساغ و سالامات سیزین عؤمرونوزه دوعاگو واریق و اؤزگه بیر نیگارانلیغیمیز یوخدور، ساوای سیزین آیریلیغینیزدان؛ خوداوندی-عالم بیر سبب سالسایدی کی، سیزی من بیر ده گؤره ایدیم...."

     قیش فصلی مسجیدین قاباغیندان کئچنده گؤرورسن کی، مشَدی موللا حسن عابایا بورونوب و قاباغینا بیر مانغال قویوب، اَییلیب آز قالیر مانغالی قوجاقلاسین. یا بیر واخت کئچنده گؤرورسن بیر غریبه چؤمبه‌لیب مشَدی‌‌نین قاباغیندا و اللری ایله یاواش-یاواش مانغالین اودلارینی دئشیر و مشَدی موللا حسن سول الینده یازیلی بیر کاغیذ توتوب، ساغ الینی قولتوغونا سوخوب کاغیذی اوخویور: "مندن دوعا یئتیره‌سینیز عم اوغلوم کربالایی قاسیما، دایی اوغلوم جعفر، بیبیم، سکینه خانیما، گولسوم عمی‌قیزیما. مندن دوعا یئتیرین حئیدر، کربالایی علی‌یه. مندن دوعا یئتیرین مشَدی خلیل، مشَدی ایسکندره و حوسئینه و قولامعلی‌یه و مشَدی زولفوقارا و اوستا زئینالا. مندن چوخ-چوخ دوعا یئتیرین مشَدی روستم عمیمه و نجفعلی‌یه و بایراما، اوروجعلی‌یه و سبزعلی‌یه و کربلایی ایسماییلا و محمده. و محمده دئگیلن کی، قارداشی مورتوضاقولو ساغ و سالاماتدیر و ایراواندا حاجی حمیدین باغیندا باغباندیر و بیر آرواد دا آلیب، اوشاغی دا اولوب و چوخ-چوخ دوعا گؤندریر و اوشاغین گؤزلری آغریییر، آما شوکور آللاها، اؤزو سالاماتدیر و چوخ-چوخ دوعا گؤندریر...."

     مشَدی موللا حسن ایران اهلیدیر. اون-اون ایکی ایل بوندان ایره‌لی مشَدی ایراواندا باشینا یئددی-سککیز موسلمان اوشاغی ییغیب مودریس‌لیک ائله‌ردی. آخیردا اوشاقلار بیر-بیر باشلادیلار داغیلماغا؛ او سببه کی، اوشاغین بیری درسینی بیلمه‌ینده مشَدی موللا حسن توپوروردو اوشاغین اوزونه. بیر نئچه دفعه اوشاقلار گئدیب آتالارینا شیکایت ائله‌دیلر، بیر نئچه دفعه اوشاقلارین آتاسی گلیب موللا‌‌نین اوزونه توپوردو. آما بونلار هامیسی اؤتوشردی، اگر اوشاقلار داغیلماسا ایدیلر. اوشاقلار داغیلدیلار.

     اوللری مشَدی موللا حسن کیتاب ساتاردی. ایندی ده اونون سکیسی‌‌نین اوستونده بیر نئچه کؤهنه جیلدلی کیتابلار وار: ایکی "گولوستان" ،دؤرد جیلد "جامع-عابباس" ،بیر جیلد قوران، ایکی جیلد چوخ کؤهنه "نیصاب" ،بیر دنه جیلدی داغیلمیش "ترسسول" و بیر دنه تزه "ابواب". آما بو کیتابلاردان بیر ایلین ایچینده مشَدی موللا حسن یئددی-سککیز جیلددن آرتیق ساتا بیلمز.

     اودور کی، مشَدی‌‌نین گوزارانی کاغیذ یازماقلا کئچیر. گون اولماز کی، اوچ-دؤرد غریب و کندلی گلیب مشَدی موللا حسنه کاغیذ یازدیرماسین. هر کاغیذین بیرینه مشَدی ایکی قپیک، اوچ قپیک، یا دوشنده بیر شاهی آلیر. کاغیذ یازدیران چوخ کاسیب اولاندا بیر قپییه ده یازیر؛ بو شرطله کی، کاغیذی یازدیران اؤزو گرک آلیب گتیرسین.

      آللاه برکت وئرسین؛ یاخی صنعتدیر. موسلمان عالمینده هئچ صنعت او مرتبه‌ده رواج دئییل، نه قدر کی، اؤزگه‌لره مکتوب یازماق. آنادولو مسجیدلری‌‌نین قاپیلاریندان کئچمک مومکون دئییل؛ او طرفی-بو طرفی موسلمانلار توتوب دولوشورلار بیر و یا ایکی موللا‌‌نین باشینا کی، کاغیذ یازدیرسینلار. هابئله تئهران، تبریز، ایروان، تیفلیس، باکی یا غئیریلری. گنجه مسجیدی‌‌نین قاپیسی‌‌نین هر بیر سکیسینده بیر مشَدی موللا حسن کیمی شخص اَیلشیب. ایییرمی-اوتوز آدام بونلاری احاطه ائدیر کی، کاغیذ یازدیرسینلار. مسجیده گیریب-چیخماق مومکون اولمور. آللاه برکت وئرسین. آما بیرجه بوراسی یاخشی دئییل، کاغیذ یازدیرانلارین هامیسی کاسیب آداملار اولور. گؤرورسن کی، بیر فقیر فهله گلیر کی:

"مشَدی عمی، منه بیر کاغیذ یاز!"

      مشَدی موللا حسن بونو ائشیتجک ساغ الینی اوزادیر فهله‌‌‌نین قاباغینا و سوروشور:

"چیخارت گؤروم، جیبینده نیین وار؟"

فهله الینی سالیب جیبیندن ایکی قپیگی چیخاردیر.

مشَدی دئییر کی:

"بو آزدیر."

فهله آند ایچیر کی:

"دخی پولوم یوخدو."

مشَدی آند ایچیر کی:

"یازمانام."

      آخیردا فهله راضی اولور کی، گئدیب بیر قپیک ده تاپیب گتیرسین. سونرا مشَدی موللا حسن اول عئینگی تاخیر گؤزونه، سونرا قلمدانی آچیر، قلمدا‌‌نین دواتینا  بیر قطره سو تؤکور، قامیش قلمین اوجونو باسیر سول الی‌‌نین شهادت بارماغی‌‌نین اوجونا، سونرا بیر ورق چیرکلی پوچت کاغیذینی کیتابین ایچیندن تاپیب یاریدان جیریر، یاریسینی سلیقه ایله قویور کیتابین آراسینا، یاریسینی قویور سول دیزی‌‌نین اوستون، قلمی باتیریر مورکّبه و اؤز-اؤزونه باشلاییر کاغیذی یازماغا. "صاحیبا، قیبله‌گاها! اولاً و ثانیاً...." غرض خئییر-دوعانی و آخیردا "آمین یا ربّ العالمین" یازیب اوزونو توتور کاغیذ یازدیرانا و دئییر:

"ایندی سؤزونو دئ یازیم."

 کاغیذ یازدیران دردینی یازدیریب قورتاراندان سونرا قپیکلری وئریب مشَدی موللایا، کاغیذی آلیب قویور قولتوق جیبینه کی، گئدیب گؤرسون وطنه گئدن وارمی کی، کاغیذی یوللاسین.

      میلادی تاریخی‌‌نین مین دوققوز یوز آلتینجی ایلینده سئنتیابر آیی‌‌نین 13-ده مشَدی موللا حسن ایکی نفر آداما کاغیذ یازیب: بیرینی ایرا‌‌نین "عربلر" کندی‌‌نین ساکینی کربلایی محمدعلی‌یه، او بیرینی تبریزلی اوستا جعفره.

    آخ، باشی بلالی کاغیذلار! دونیا و عالمی بیر-بیرینه ووردونوز! کاش سیزی یازا‌‌نین بارماقلاری قورویا ایدی و سیزی یازیب خالقی بو قدر بلالارا سالمایا ایدی!

غرض، کئچک مطلب اوسته.

      کربلایی محمدعلی ایکی ایل یاریمدیر کی، غوربته چیخیب آز-چوخ چؤرک پولو قازانسین و اهل و-عیالینی ساخلاسین. اهل و-عیالی عیبارتدیر بیر آناسیندان، بیر آروادیندان و یئددی-سککیز یاشیندا بیر اوغلوندان. اوللر کربلایی محمدعلی فهله‌لیک ائدردی و ایکی-اوچ آیدا بیر اوچ-دؤرد مانات خرجلیک و آلتی-یئددی آرشین چیت گؤندرردی ائوینه. کئچن ایل ائرمنی-موسلمان دعاواسی دوشنده کربلایی محمدعلی گئتمیشدی وطنه و بئش-اون مانات پول دا آپارمیشدی. آما سککیز آیدیر کی، ائویندن چیخیب گلیب ایندییه‌دک آنجاق بیر دفعه"عربلره" آناسینا ایکی مانات گؤندریب کی، ائوده خرجلیک ائله‌سینلر. ایکی دفعه آناسی و آروادی سیفاریش ائله‌ییبلر و ایکی دفعه کاغیذ گؤندریبلر کی، خرجلیکدن یانا کورلوقلاری وار و کربلایی محمدعلیدن بیر آز پول ایسته‌ییبلر. بو سیفاریشلرین و کاغیذین جاوابیندا کربلایی محمدعلی بیر دفعه کاغیذ گؤندریب و بیر دفعه ده سیفاریش ائله‌ییب کی، بورالار شولوقدور و ایش-زاد او قدر یوخدور؛ بیر آز صبر ائله‌سینلر، اینشاللاه، آرا ساکیتلشندن سونرا ائوه خرجلیک گؤندرر.

     بو ویلایتین شولوق اولماغینی کربلایی محمدعلی دوز یازیردی، چونکی دوغرودان بورالار شولوق ایدی. آما اوراسینی یالاندان یازیردی کی، ایش-زاد او قدر یوخدور؛ گون اولمازدی کی، کربلایی محمدعلی فهله‌لیکدن دؤرد عابباسی، بیر مانات قازانماسین و بونو دا دئمک اولماز کی، کربلایی محمدعلی اهل و-عیالینی ایستمیردی. چوخ سعی ائدیردی کی پول گؤندرسین؛ آما گؤندره بیلمیردی. نه قدر ایسته‌ییردی گؤندرسین، بیردن گؤروردو کی، جیبینده پول یوخدور. بیر نئچه گون کئچیردی، اؤز-اؤزونه دئییردی کی: "اینشاللاه بو گون وطنه گئدن آدام تاپارام و هئچ اولماسا، ایکی مانات، ائوه گؤندررم". آما آخیردا گئنه گؤندره بیلمیردی. اوندان اؤترو گؤندره بیلمیردی کی، خرجی چوخ ایدی و خرجی ده اوندان اؤترو چوخ ایدی کی، آللاهین ایذنی ایله، پئیغمبرین شرعیتی ایله کربلایی محمدعلی بورادا بیر دول آرواد صیغه ائله‌میشدی.

     همین آرواد کربلایی محمدعلی‌‌نین یولداشی بیر فهله‌‌‌نین باجیسی ایدی. اوللر بو آرواد کربلایی محمدعلی‌‌نین پالتارینی یویاردی.

      بیر دفعه کربلایی محمدعلینی یولداشی ائولرینه قوناق آپارمیشدی. نه تؤور دوشدو کی، کربلایی محمدعلی آروادین قیچلارینی گؤروب خوشلادی و آخیردا دا کی، آلدی. قاباقجا کربلایی محمدعلی "آسلان کاروانساراسی"‌‌نین بیر حوجره‌سینده قالیردی و دانیشمیشدی تزه آروادینا آیدا بیرجه مانات خرجلیک وئرسین. آما سونرا آروادی بیر آز دا آرتیق خوشلاییب کؤچدو آروادین ائوینه. آروادین آدی پری‌نیسه ایدی.

 گونلرین بیر گونو کربلایی محمدعلی قاچاراق ائوه گلیب تزه آروادینا دئدی:

 "آی قیز، پری‌نیسه، موشتولوغومو وئر!"

پری‌نیسه تعجوبلو سوروشدو:

 "نه اولوب؟"

 کربلایی محمدعلی دوباره دئدی:

 "موشتولوغومو وئر!"

 پری‌نیسه گئنه سوروشدو:

"نه اولوب؟"

 کربلایی محمدعلی گئنه دئدی:

 "موشتولوغومو وئرمه‌سن، دئمه‌یه‌جگم."

 پری‌نیسه کربلایی محمدعلی‌یه یاخینلاشیب یاپیشدی اللریندن و گئنه سوروشدو:

"سن آللاه، دئ گؤروم نه اولوب؟"

کربلایی محمدعلی گئنه دئدی:

"واللاه، موشتولوغومو وئرمه‌دن، دئمه‌یه‌جگم."

"یاخشی، موشتولوغون بورج اولسون، دئ گؤروم نه اولوب؟"

کربلایی محمدعلی دئدی:

"بیزیم ایرانا حورّییّت وئریلیب."

پری‌نیسه بیر قدر دایانیب سوروشدو:

"نه وئریلیب؟"

"آی قیز، حورّییّت ده!... ایندییه کیمی بونو دا بیلمیرسن؟"

پری‌نیسه گئنه بیر قدر دایانیب و بیر آز تعجوبلو سوروشدو:

"حورّییّت ندی؟"

     کربلایی محمدعلی آروادین اللرینی اؤزوندن کنار ائله‌یه-ائله‌یه باشینی سول طرفه چؤندردی و بیر جور ناراضی اولان کیمی جاواب وئردی:

"آی رحمتلیگین قیزی، ایندی آخی من سنه نه دئییم، نئجه سنی باشا سالیم؟ ایندی دونیا-عالم بیلیر کی، ایرانا حورّییّت وئریلیب. ایندی کوچه‌ده اوشاقلار دا بیلیرلر کی، ایرانا حورّییّت وئریلیب. بو گون همشهریلرین هامیسینی قونسور (کونسول) چاغیرمیشدی مسجید، پادشاها دوعا ائله‌ییردیلر کی، ایرانا حورّییّت وئریب. من ده گئتمیشدیم مسجیده. او قدر آدام واردی کی، ایینه سالماغا یئر یوخ ایدی. کربلایی حسنقولو دا اورادا ایدی. همشهریلر او قدر سئوینیردیلر کی! دوغرودان دا ایندییه کیمی بیز یازیق همشهریلر چوخ قارا گون چکمه‌یک. فهله‌لیک ائله‌مکدن جانیمیز چیخدی. آما گؤرورسن، اورسئتده هئچ فهله یوخدو، هامیسی یازیق همشهریدی. پری‌نیسه، آللاه قویسا، بوندان سونرا پولوموز چوخ اولار. ائله ها دئییردین کی، منه اوروس مخمریندن بیر آرخالیق آل. ایندی، واللاه، بوندان سونرا آلارام! آخی اؤزون گؤروردون کی، پولوم گؤرموردو؛ آما، آللاه قویسا، بوندان سونرا پولوم چوخ اولار. کابلا ایمامعلی، کابلا نوروز، قاسیمعلی‌، اوروج، مشَدی بایرام او قدر سئویندیلر کی، آز قالیردیلار بؤرکلرینی گؤیه آتالار. قونسور، دئییللر، صاباح همشهریلرین هامیسینی چاغیراجاق، حورّییّت پایلییاجاق. آی جان، آی جان!... ساغ اولسون بیزیم پادشاهیمیز، آی جان!..."

      بو سؤزلری دئیه-دئیه کربلایی محمدعلی چیتمیق چالیب اویناییردی. پری‌نیسه سئوینجک گئنه گئدیب یاپیشدی اری‌‌نین اللریندن.

     صاباح اولدو. آخشام واختی کربلایی محمدعلی گلدی ائوه و ایچری گیرن کیمی پری‌نیسه‌یه دئدی:

"پری نیسه، بالام، قونسور بیزه هئچ زاد پایلامادی، دئدی سیزین حورّییّت پایینیزی ایراندا اؤز وط‌‌نینیزده پایلییاجاقلار."

بو سؤزلری ائشیدندن سونرا پری‌نیسه قاش-قاباغینی تؤکدو و بیر آز دینمه‌ییب آخیردا ارینه دئدی:

"یالان دئییرسن".

کربلایی محمدعلی باشلادی آند ایچه-ایچه آروادینی ایناندیرماغا:

"یالان دئییرمسه آتاما نهلت! قونسور بیزه هئچ زاد پایلامادی."

"یالان دئییرسن."

"واللاه، هئچ زاد پایلامادی."

"سؤز یوخ، پایلاماز. منیم باختیم هارادا ایدی کی، پایلاسین. بورادا پایلامادی کی، ایراندا وط‌‌نینیزده پایلاسین، یئتیشسین او کافتار آروادینا. منیم باختیم هارادا ایدی کی، بورادا پایلاسین."

بیر قدر اؤز باختیندان شیکایت ائدندن سونرا پری‌نیسه آجیقلی ارینه دئدی:

 "باخ، کابلا محمدعلی، من اونو-بونو بیلمه‌نم، هه‌یه من سنه آروادام، گرک جا‌‌نین چیخسین، آروادینی ساخلایاسان. ایندی ایکی آیدیر من سندن بیر مخمر آرخالیق ایسته‌ییرم. آلمیرسان کی، کاسیبام، پولوم یوخدو. ایندی ده باشلامیسان کی، منیم پاییمی قونسور وئرمه‌دی، وطنده وئره‌جکلر. من هئچ وعده دؤزه بیلمه‌نم کی، منیم قیسمتیمی او کافتار آروادین آلیب یئسین. یا هئله بو گون گئت، کاغیذی یازدیر کی، سنین پایینی یوللاسینلار بورا اؤزونه او کافتارا وئرمه‌سینلر؛ یا کی، من بیلمیرم نئیله‌رم."

بو سؤزلرین جاوابیندا کربلایی محمدعلی دئدی:

"آی آرواد، سن آللاه بوش-بوش دانیشما. وطنده هر نه پایلاسالار، وئره‌جکلر آناما. آنام هئچ اولماز کی، منیم پاییمی اؤزومه گؤندرمه‌سین. واللاه، گؤنده‌رر، آنام منی چوخ ایسته‌ییر. اورگینی سیخما، دور بیر تیکه چؤرک گتیر یئیک."

پری‌نیسه چؤرک گتیریب قویدو اری‌‌نین قاباغینا، آما اؤزو گئدیب اوتوردو بوجاقدا. آخیردا کربلایی محمدعلی آند ایچدی کی، صاباح اولجاق گئدیب وطنه کاغیذ یازدیرار کی، اونون پایینی گؤندرسینلر بورادا اؤزونه یئتیشسین. پری‌نیسه بیر آز ساکیت اولدو.

      صوبح تئزدن کربلایی محمدعلی چیخدی کوچه‌یه و بیلمه‌دی نه ائله‌سین. بیر طرفدن پری‌نیسه‌دن چوخ قورخوردو و هئچ اؤزو ده بیلمیردی کی، نه‌یه قورخوردو. بیر طرفدن ده وطنده‌کی آروادی توکزباندان دا قورخوردو؛ قورخوردو کی، کاغیذ یازدیریب گؤندرسه، وطنده توکزبان دویا کی، اری پایینی تزه آرواددان اؤترو ایسته‌ییر. بورادا ائولنمگینی کربلایی محمدعلی برک گیزله‌دیردی. اوندان اؤترو کی، وطندن گلنده توکزبا‌‌نین قارداشلاری اونو قورخوتموشدولار کی، اگر غوربتده ائولنسه، گلیب بورادا اونون باشینی یارارلار. توکزبان دا آند ایچمیشدی کی، اگر کربلایی محمدعلی غوربتده ائولنسه، باشی‌آچیق، آیاق یالین گلیب تزه آروادی‌‌نین ساچلارینی یولار.

     بو ایشلری فیکیر ائله‌یه-ائله‌یه کربلایی محمدعلی گلیب یئتیشدی مسجیدین قاپیسینا. او وعده مشَدی موللا حسن تبریزلی اوستا جعفره کاغیذ یازیب تزه قورتارمیشدی. اوستا جعفرین کاغیذی بو مضموندا ایدی:

 "اولاً ... سالام-دوعا ... و ثانیا.... آمین یا ربّ العالمین. ائی منیم ایستکلی آنام، نئچه مودتدیر کی، گلیب غوربتده ایشله‌ییرم، هئچ سنی یادیمدان چیخارمیرام. آما، آی آنا، واللاه مندن اینجیمه کی، سنه خرجلیک گؤندرمیرم. ها ایسته‌ییرم گؤندرم، آما واللاه، بیلمیرسن بورالار نئجه باهالیقدیر. گؤرورسن، اوللری من تک جانیما قالیردیم، او وعده خرجیم آز اولوردو، هردن بیر سنه بیر-ایکی مانات گؤندریردیم. آما، سؤز یوخ، آللاه اؤزو بویوروب کی، موسلمان بنده‌لرین تک قالماغی یاخشی دئییل و آللاهین بویورماغینا گؤره نئجه ده کی، مثلاّ، موللالار همیشه وعظ ائله‌ینده بیزه دئییبلر کی، موسلمانچیلیقدا تک قالماق یاخشی دئییل، اودور کی، مثلاً، سندن ده عاییب اولماسین، آللاهین ایذنی ایله و پئیغمبرین شرعیتی ایله بورادا سندن ده عاییب اولماسین بیر آرواد صیغه ائله‌میشم. گئنه نئجه اولسا آرواددیر، خرجی-زادی اولاجاق. واللاه، قازاندیغیم آنجاق ائویمیزین خرجینی گؤرور، دخی او قدر قالمیر کی، سنه ده گؤندرم و بیر ده منیم عوضیمدن بیزیم اوغلا‌‌نین اوزوندن اؤپ و بیر ده جمعی قوهوم-اقربایا دوعا یئتیر".

     مشَدی موللا حسن همین کاغیذی تزه قورتارمیشدی کی، کربلایی محمدعلی یاویقلاشیب سالام وئردی و اوزونو موللایا توتوب دئدی:

 "موللا عمی، منه ده بیر کاغیذ یاز!"

 مشَدی موللا حسن، کربلایی محمدعلی‌یه دئدی:

 "باش اوسته،" – و اوستا جعفره دئدی کی: "گؤتور قلمی کاغیذا قول قوی."

اوستا جعفر موللایا جاواب وئردی کی:

 "قوی کاغیذ قوروسون، من گئدیم پاکئت آلیم گتیریم، سونرا قول قویارام."

اوستا جعفر دوروب گئتدی. کربلایی محمدعلی چؤمبلدی موللا‌‌نین قاباغینا و مشَدی موللا حسن، اوستا جعفر یازدیغی کاغیذی قویدو گونون قاباغینا، کیتابین ایچیندن بیر ورق چیرکلی پوچت کاغیذی چیخاردی و سونرا ساغ الینی کربلایی محمدعلی‌یه اوزادیب دئدی:

 "چیخار گؤروم، منه نه وئره‌جکسن؟"

     کربلایی محمدعلی یاواش-یاواش ساغ الینی اوزاتدی جیبینه و اوچ دنه تک قپیک قویدو موللا‌‌نین قاباغینا. مشَدی موللا حسن پوللاری گؤتوروب، اول توتدو گونون قاباغینا، سونرا سالدی جیبینه، سول دیزینی قالخیزدی یوخاری، کاغیذی سول الی‌‌نین ایچینده قویدو دیزی‌‌نین اوسته. قلمی باتیردی مورکبه و باشلادی یازماغا:

"اولاً ... سالام و دوعا ... و ثانیا.... آمین یا ربّ العالمین...."

 بونو یازاندان سونرا اوزونو توتدو کربلایی محمدعلی‌یه:

 "دئ گؤروم سؤزون ندی؟"

 کربلایی محمدعلی بیر اؤسکوروب باشلادی:

 "موللا عمی، سنین یا‌‌نیندا قالسین، مثلاً...." – مشَدی موللا حسن ایسته‌دی یازسین، کربلایی محمدعلی تئز الینی اوزادیب یاپیشدی قلمدن:

"یوخ، یوخ، یازما. هله قولاق آس!"

مشَدی موللا حسن قلمی چکدی و باشلادی قولاق آسماغا. کربلایی محمدعلی دئدی:

"مثلاً: یازگیلن، آی آنا، دئییرلر ایرانا حورّییّت وئریبلر."

 مشَدی موللا حسن باشلادی یازماغا:

 "آی آنا، ایرانا حورّییّت وئریبلر".

 کربلایی محمدعلی دئدی:

 "یاز دونن قونسور بیزه خبر وئردی کی، بیزیم پاییمیزی وطنده پایلایاجاقلار." – مشَدی موللا حسن بو سؤزلری ده یازدی.

کربلایی محمدعلی دئدی:

  "یاز ایندی، آی آنا، من، واللاه، هئچ زاد ایسته‌میرم. آما عاییب اولماسین ... قوی گؤروم نئجه یازاق؟ موللا عمی، سندن ده عاییب اولماسین، بیزیم ائو آدامی، عاییب اولماسین...."

مشَدی موللا حسن ایسته‌دی یازا، گئنه کربلایی محمدعلی الینی آتدی قلمه و چیغیردی:

"یوخ، یوخ، نه قاییریرسان؟ سن ایمام، اونو یازما، یازما. بیلمزسن منیم سؤزلریمین هامیسینی یازارسان ها! یوخ، یوخ باشینا دؤنوم، آ موللا، منی خانه‌خراب ائله‌رسن...."

 مشَدی موللا حسن قلمی کاغیذدان چکیب، باشلادی قولاق آسماغا. کربلایی محمدعلی باشلادی:

 "یاز منیم پاییما هر نه دوشسه، گؤندر منیم اؤزومه...."

 مشَدی موللا حسن بو سؤزلری یازدی. کربلایی محمدعلی باشلادی:

 "هرچند من بیلمیرم نه قدر دوشه‌جک. ائله توتاق کی، آز دا دوشسه گؤندر. چونکی دوغرودان، آ موللا، من هئچ بو سؤزلری آغزیما آلیب دانیشمازدیم، آما بو آروادلارین عؤهده‌سیندن مگر گلمک می اولور؟..."

 مشَدی موللا حسن ایسته‌دی یازا. کربلایی محمدعلی تئز الینی اوزادیب یاپیشدی قلمدن و چیغیردی:

"یوخ، یوخ، سن آللاه، یازما. آرواد سؤزو یازما. بیردن بیلمزسن یازارسان، آرواد آلمیشام.... ائله بیرجه اونو یاز کی، پاییمی گؤندرسینلر. وسسلام."

مشَدی موللا حسن بونو دا یازدی. کربلایی محمدعلی دئدی:

 "وسسلام. بیر ده یاز منیم عوضیمدن بیزیم اوغلا‌‌نین اوزوندن اؤپ و عاییب اولماسین، ائو آدامی‌‌نین کئفی نئجه‌دی و هامی قوهوم-اقربایا دوعا گؤندریرم. وسسلام. دی ایندی بولاری دا یاز، وسسلام." – مشَدی موللا حسن بو سؤزلری ده یازدی. آخیردا کربلایی محمدعلی توقئع ائله‌دی کی، یازدیغینی بیر دفعه اوخوسون. موللا باشلادی یازدیغینی اوخوماغا.

"اولاً سالام-دوعا ... و ثانیا ... یا ربّ العالمین.... آی آنا، دئییرلر ایرانا حورّییّت وئریبلر. دونن قونسور بیزه خبر وئردی کی، بیزیم پاییمیزی وطنده پایلایاجاقلار. ایندی، آی آنا، منیم پاییما هر نه دوشسه، گؤندر و بیر ده منیم عوضیمدن بیزیم اوغلا‌‌نین اوزوندن اؤپ و عاییب اولماسین، ائو آدامی‌‌نین کئفی نئجه‌دی و هامی قوهوم-اقربایا دوعا گؤندریرم. وسسلام".

 کاغیذی اوخویوب قورتاراندان سونرا مشَدی موللا حسن بو کاغیذی دا قویدو اوستا جعفرین کاغیذی‌‌نین یا‌‌نینا، گونون قاباغینا. بو حئینده اوستا جعفر الینده بیر چیرکلی پاکئت گلدی، مشَدی موللا حسن اوستا جعفرین کاغیذینی و قلمی وئردی کی، قول قویسون. اوستا جعفرین گؤزو ساتاشدی کربلایی محمدعلی‌یه یازیلان کاغیذا و گلیب هامان کاغیذا دیقتله باخیب دئدی کی:

"آی مشَدی موللا عمی، اؤز آرامیزدی، آما بو کیشی‌‌نین کاغیذینی منیم کاغیذیمدان یاخشی یازمیسان؟ باخ منیم کاغیذیمین خطی او قدر گؤزل دئییل، آما او کاغیذین خطینه باخ...."

بو سؤزلری دئیه-دئیه اوستا جعفر کربلایی محمدعلی‌‌نین کاغیذینی الینه گؤتوروب باشلادی ایکیسینی ده بیر-بیری ایله توتوشدورماغا. کربلایی محمدعلی ده باشینی اوزادیب اول اؤز کاغیذینا باخدی، سونرا اوستا جعفرین کاغیذینا باخدی و بیر سؤز دئمه‌دی. مشَدی موللا حسن بو کاغیذلاری الینه آلیب، هر ایکیسینه عئینگی‌‌نین آلتیندان دیقتله باخا-باخا دئدی:

"په-په.... آفرین بئله خطه، بیر-بیریندن گؤزلدی."

 بو سؤزلری دئیندن سونرا مشَدی موللا حسن کربلایی محمدعلی‌یه یازدیغی کاغیذی سهواً وئردی اوستا جعفر، اوستا جعفره یازدیغی کاغیذی قویدو گونون قاباغینا. اوستا جعفر بیلمه‌یه-بیلمه‌یه کربلایی محمدعلی‌‌نین کاغیذینی موللادان آلدی، قلمی گؤتوردو، کاغیذی قویدو سول دیزی‌‌نین اوسته و هیققانا-هیققانا، کهیلده‌یه-کهیلده‌یه اون دقیقه ‌‌نین مودتینده یامان-یاخشی آدینی یازدی، سونرا یازدیغی یئره بیر چیمدیک تورپاق تؤکوب پاکئتی قویدو قولتوغونا و آیاغا دوروب، "خوداحافیظ" دئییب گئتدی.

      اوستا جعفر اوزاقلاشاندان سونرا مشَدی موللا حسن کربلایی محمدعلی‌یه ده دئدی کی، گئدیب پاکئت آلیب گتیرسین. کربلایی محمدعلی‌‌نین فیکری بو ایدی کی، کاغیذی پاکئته قویمامیش آپارسین اول پری‌نیسه‌یه گؤسترسین، سونرا قویسون پاکئته. مشَدی موللا حسن اوستا جعفره یازدیغی کاغیذی دؤرد قات بوکوب وئردی کربلایی محمدعلی‌یه و دئدی کی:

"سونرا نه واخت پاکئتینی گتیرسن، اوستونو یازارام. کربلایی محمدعلی کاغیذی گؤتوردو الینه و قلمی آلیب هیققانا-هیققانا بیر بئله جیزما-قارا چکدی: مممدعلد. گویا کی: محمدعلی. سونرا دؤرد قات بوکوب قویدو قولتوق جیبینه و دوردو گئتدی.

     کربلایی محمدعلی گلدی ائوینه، کاغیذی قولتوق جیبیندن چیخاریب اوزاتدی آروادینا و دئدی:

"باخ، پری‌نیسه، گئدیب کاغیذ یازدیردیم، گؤندره‌جگم آناما. یازمیشام کی، منیم حورّییّت پاییمی گؤندرسینلر. هه‌یه اینانیرسان، هئچ؛ اینانمیرسان، آل آپار کاغیذی هر کسه ایسته‌ییرسن اوخوت، گؤر بئله‌دی، یا یوخ."

پری‌نیسه کاغیذی آلدی الین، او طرفینه باخدی، بو طرفینه باخدی، سونرا بوکوب قویدو تاخچایا. آخشام واختی آرواد کاغیذی گؤتوروب قویدو قولتوغونا و گئتدی قارداشی کربلایی ریضا‌‌نین ائوینه. کاغیذی چیخارتدی وئردی قارداشینا و دئدی:

"داداش، سن آللاه بو کاغیذی آپار وئر بیر آدام اوخوسون، گؤرک بورادا نه یازیلیب؟"

کربلایی ریضا اول کاغیذین احوالاتینی باجیسیندان سوروشدو و بیر قدر فیکیرلشیب دئدی:

"آی قیز، پری‌نیسه، سنین هئچ عاغلین یوخ ایمیش."

 پری‌نیسه سوروشدو:

 "نییه، داداش؟"

 قارداشی جاواب وئردی:

"آی آخماق، بیر فیکیر ائله گؤر ایراننان دا بورا حورّییّت گلر؟"

 پری‌نیسه دئدی:

"آی داداش، سن نییه ائله سؤز دانیشیرسان؟ ایران نه اوزاق یئردی کی، گلمه‌سین؟ "عربلر" کندی اودور آ.... آرازین قیراغیندادی. نه بیر اوزاق یولدو کی؟ بورادان اورا اوچ-دؤرد گونلوک یولدو."

 "یاخشی دئییرسن، پری‌نیسه "عربلر" چوخ اوزاق یئر دئییل. آما آخی ایراننان بورا حورّییّت گلر؟"

پری‌نیسه بیر آز آجیقلی کیمی دئدی:

"آی داداش، سن نییه ائله سؤز دانیشیرسان؟ ایران نه اوزاق یئردی گلمییه؟ سن ائله منیم هر سؤزومو آخماق حساب ائله‌ییرسن. اوخوتمورسان، وئر منه کاغیذی، من اؤزوم آپاریب اوخودارام."

کربلایی ریضا کاغیذی وئرمه‌دی و گوله-گوله دئدی:

"یاخشی، پری‌نیسه، من کاغیذی صاباح آپاریب اوخودارام. قوی کربلایی کاغیذی گؤندرسین، آما واللاه گئنه آخیردا من دئین اولاجاق؛ چونکی، آخی کیم ائشیدیبدی کی، او تایدان بورا حورّییّت گلسین. او تایدان بو اوزه حنا گلر، سبزه، بادام ایچی گلر، توتون، چای، تیریک ... بئله زادلار گلر؛ یوخسا، واللاه، من عؤمرومده بیر دفعه ده ائشیتمه‌میشم کی، حورّییّت گله. هئچ بو طرفلرده حورّییّت آلیش-وئریش ائلییه‌نی ده من ائشیتمه‌میشم."

     پری‌نیسه بیر آز فیکیر ائله‌یندن سونرا گئنه قارداشیندان توقئع ائله‌دی کی، کاغیذی آپاریب بیر آداما اوخوتسون. قارداشی سؤز وئردی کی، کاغیذی صاباح اوخودار. صاباح اولدو و کربلایی ریضا کاغیذی آپاردی اول موللا اوروجعلی‌‌نین یا‌‌نینا. موللا اوروجعلی ایکی ایلدی بورادا بیر مکتب آچیب و باشینا بئش-اون اوشاق ییغیب اوخودور. موللا اوروجعلی کاغیذی آلدی و دیقتله باخاندان سونرا دئدی کی:

"بو، کاغیذ ترسسول (عرب الیفباسی ایله خط نؤوودور – رئد) خطی ایله یازیلیب. چوخ قاریشیق یازیلیب. من بو خطه آشینا دئییلم. آپار ائله بیر آداما اوخوت کی، بو خطه آشینا اولسون.

      کربلایی ریضا کاغیذی آلدی، آپاردی روس-موسلمان مکتبی‌‌نین موعلیمی میرزه حسنه نیشان وئردی و توققه ائله‌دی اوخوسون. میرزه حسن همین مکتبده موسلمان درسی‌‌نین موعلیمیدیر و اؤزو ده "سئمینارییا" دئییلن موعلیمخانادا تحصیل ائله‌ییب. میرزه حسن کاغیذا دیقتله باخیب دئدی کی:

 "بو کاغیذی یازا‌‌نین اللری چولاق اولسون! ائله نارین و ریزه یازیب کی، اوخوماق مومکون دئییل."

      کربلایی ریضا کاغیذی میرزه حسندن آلدی و بیلمه‌دی داها کیمین یا‌‌نینا گئتسین و کیمه اوخوتسون. بیردن کربلایی ریضا‌‌نین یادینا دوشدو کی، عطّار مشَدی حوسئین گرک چوخ درس اوخوموش آدام اولا؛ چونکی چوخ مجلیسلرده مشَدی حوسئینین شرعیتدن، حقیقتدن، خیلقتدن و هیدایتدن بحث ائتمگینی کربلایی ریضا بیر نئچه دفعه ائشیتمیشدی. همیشه مشَدی حوسئین دانیشاندا کربلایی ریضا اؤز-اؤزونه دئییردی کی:

"یقین مشَدی حوسئین عالیم آدامدیر".

      کربلایی ریضا مشَدی حوسئینین دوکا‌‌نینا یئتیشیب، گؤردو کی، مشَدی ترزی‌‌نین بیر چاناغینا بیر پارچا نابات قویوب چکیر و موشترییه بو سؤزلری دئییر:

"آللاه اؤلنلرینه رحمت ائله‌سین، رحمتلیک بابام همیشه منی قوجاغینا آلاندا آتاما دئیرمی، باخ، اوغلوم، کربلایی ایسماییل، بو اوشاقدان موغایات اول، بونون گؤزلریندن عئلم یاغیر. بو اوشاق اول-آخیر عالیم اولاجاق. ایندی من باخیرام کی، حقیقت ده رحمتلیک بابام بیلیرمی کی، من آخیردا نه اولاجاغام. آما، سؤز یوخ کی، عئلم ائله بیر شئی دئییل کی، اؤز-اؤزونه گلسین گیرسین آدامین باشینا. عئلمی تحصیل ائله‌مک لازیمدیر، سوموک سیندیرماق لازیمدیر؛ یوخسا عئلم بیر ائله شئی دئییل کی، اؤز-اؤزونه گلیب گیرسین آدامین باشینا. عئلمی تحصیل ائله‌یینجه اینسا‌‌نین آنادان امدیگی سود آدامین بورنونون دلیکلریندن گلیب تؤکولور. هئچ بیلمیرسن باشیما نه ایشلر گلیب، آیاقلاریما نه قدر چوبوقلار دییب، نه قدر کؤتوکلر یئمیشم. آخیری کی، گؤزومون نورو تؤکولوب، بیر تؤور عالیملر جرگه‌سینه داخیل اولموشام. یوخسا، قادان آلیم، بو ایشلر ظارافات دئییل و بیر ده اینساندا قابیلیت ده گرک اولسون، ذکاوت ده گرک اولسون. هامی اوخویان عالیم اولماز".

     کربلایی ریضا یئتیشیب کاغیذی توتدو مشَدی حوسئینین قاباغینا و دئدی:

"مشَدی عمی، آللاه آتانا رحمت ائله‌سین، بیر باخ گؤرک بو کاغیذدا نه یازیلیب؟"

     مشَدی حوسئین موشترییه ناباتی وئرندن سونرا کربلایی ریضادان کاغیذی آلدی و باشلادی دیقتله باخماغا. بیر آزدان سونرا دئدی:

"بو کاغیذی کیم یازیب؟"

 کربلایی ریضا جاواب وئردی کی:

 "بیلمیرم کیم یازیب. گرک کی، مسجید قاباغیندا کاغیذ یازان موللا یازمیش اولا."

مشَدی حوسئین باشلادی کاغیذی اوخوماغا:

"اولا: عمده‌ی-مطلب سلامتی-وجودی شماست. و ثانیاً، اگر احوالاتی این جانب را خواسته باشید، الحمدلله صحیح و سلامت هستیم و نیگرانی نداریم سوای-دوری-از شما. خداوندی-عالم سببی سازد و وسیله‌ی-خیر انگیزد کی، دیداری-شریفی-شمارا بخیرو-خوبی دیدار نماییم. آمین، یا ربّ العالمین! ... و بعد....". (ترجومه‌سی: "اولا عومده مطلب سیزین قییمتلی ووجودونوزون سلامتلیگیدیر. سونراکی، اگر بو طرفلرین احوالینی بیلمک ایسته‌سنیز، الحمدالله، ساغ و سالامات واریق و سیزدن آیری اولماغیمیزدان ساوایی نیگارانچیلیغیمیز یوخدور. خوداوندی-عالم ائله بیر سبب یاراتسین، ائله بیر خئییری گؤرسون کی، سیزین خوش اوزونوزو یاخشیلیق و گؤزللیکله گؤرک. آمین، یا رب العالمین- ... و ایلاخیر".

مشَدی حوسئین کاغیذی بورایا کیمی اوخویوب بورادا دایاندی و گئنه کاغیذا دیقتله باخیب چتینلیکله بو سؤزلری اوخودو:

"غوربت ویلایت".

سونرا گئنه دوروخدو و کاغیذی ایشیغا توتوب باشلادی او طرف-بو طرفه چؤندرمگه و گئنه دیقتله باخیب هیققانا-هیققانا بو سؤزلری اوخودو:

"چونکی"....

 بیر-ایکی دفعه ده مشَدی حوسئین "چونکی" ،"چونکی" دئییب دایاندی؛ کاغیذی قویدو ترزی‌‌نین چاناغینا و اوزونو توتدو کربلایی ریضایا:

"بالام، بو کاغیذی یازانی من تانیییرام. بونو یازان مشَدی موللا حسندیر. ظالیم اوغلو ظالیم، یازدیغی کاغیذی هئچ کس اوخویا بیلمز؛ چونکی مشَدی موللا حسن دوغرودان درین موللادی. من دئییرم تبریزده ده بئله اوخوموش آدام آز تاپیلار و مشَدی موللا حسن یازدیغی کاغیذی آز-آز آدام اوخویا بیلر. ماشاللاه کاغیذ یازانا! آند اولسون آللاها، کیشییه دئیه‌سن وئرگی وئریلیب. بیر خطه باخ، خطه باخ!"

بو سؤزلری دئیه-دئیه مشَدی حوسئین گئنه کاغیذی گؤتوردو الینه و باشلادی تاماشا ائلمه‌یه. کربلایی ریضا آلدی کاغیذی و قویدو جیبینه و ایسته‌دی قاییدیب گلسین ائوه. مسجیدین یا‌‌نیندان کئچنده کربلایی ریضا‌‌نین فیکرینه گلدی کی، کاغیذی یازان هامان عئینکلی موللادیر کی، مسجیدین قاپیسیندا سکی‌‌نین اوستونده اوتوروب، بیر کندلییه کاغیذ یازیردی. کربلایی ریضا مشَدی موللا حس‌‌نین یا‌‌نینا گلیب دئدی:

"سلامون-علئیکوم، موللا دایی! موللا دایی، سن آللاه بیر منه دئ گؤروم دونن کربلایی محمدعلی‌یه سنمی کاغیذ یازمیسان؟"

مشَدی موللا حسن عئینگی‌‌نین آلتیندان کربلایی ریضایا دیقت ائدیب جاواب وئردی:

"هانسی کربلایی محمدعلی‌یه؟"

کربلایی ریضا دئدی:

"هامان آداما کی، یازیب اونون حورّییّت پایینی اؤزونه گؤندرسینلر."

 مشَدی موللا حسن جاواب وئردی:

"بلی، بلی، من یازمیشام. دونن یازدیم. یاخشی یازمیشام، آرخایین اول، یقین گؤندررلر؛ چونکی یاخشی یازمیشام. دئیه‌سن سن اؤزون گلیب دونن یازدیردین؟"

"خئیر، من دئییلم، منیم یئزنمدی."

 "بلی، بلی، اینشاللاه گؤندررلر. آرخایین اول!"

"آللاه آتانا رحمت ائله‌سین، خوداحافیظ!"

      کربلایی ریضا بیر آز راحات اولوب گلدی ائوه و کاغیذی پری‌نیسه‌یه وئریب آند ایچدی کی، کاغیذ یازان موللادان احوالاتی بیلیبدیر و کربلایی محمدعلی کاغیذی نئجه کی دئییر، ائله ده یازدیریبدیر. آخشام پری‌نیسه کاغیذی وئردی کربلایی محمدعلی‌یه کی، گؤندرسین وطنه. کربلایی محمدعلی کاغیذی گؤتوردو و گئتدی ماکولو حاجی علی آدلی تاجیرین دوکا‌‌نینا و کاغیذی حاجی علی‌یه وئریب توقئع ائله‌دی کی، ماکویا گئدن اولسا، کاغیذی وئرسین آپارسینلار شاهتاختیندا وئرسینلر چایچی مشَدی ایسگندره کی، مشَدی ایسگندر گؤندرسین "عربلره" ،اونون آناسینا. آرادان بیر آی کئچدی. گونده بیر دفعه کربلایی محمدعلی آخشاملار ایشدن ائوه گلنده پری‌نیسه سوروشوردو:

 "آ کیشی، کاغیذدان بیر خبر وارمی؟"

 کربلایی محمدعلی جاواب وئرردی کی:

 "بیر خبر یوخدو."

      اول واختلار کربلایی محمدعلی بئله جاواب وئرنده آروادی دئیردی:

 "یالان دئییرسن" – و کربلایی محمدعلی آند ایچردی کی:

 "اون ایکی ایمام حاقی یالان دئمیرم."

 آرواد گئنه دئیردی کی:

 "یالان دئییرسن" - و کربلایی محمدعلی جاواب وئرردی:

 "هه‌یه یالان دئییرم، آتاما نهلت!"

 آرواد دئیردی:

 "بلکه هئچ کاغیذی گؤندرمه‌میسن؟" – و کربلایی محمدعلی جاواب وئرردی کی:

"قوی قارداشین کربلایی ریضا گئتسین ماکولو حاجی علیدن سوروشون گؤرسون، گؤندرمیشم یا گؤندرمه‌میشم."

آخیر واختلاردا دا کربلایی محمدعلی دئینده "کاغیذدان بیر خبر یوخدو" ،پری‌نیسه باشلاردی اری ایله داوا-معرکه ائله‌مگه کی، "یقین کاغیذدان خبر وار، آما سن مندن گیزله‌ییرسن".

     دخی بورادا آند ایچمکدن باشقا کربلایی محمدعلی‌‌نین اؤزگه بیر چاره‌سی اولمازدی. بیر گون صوبح تئزدن پری‌نیسه یوخودان آییلیب، باشلادی کربلایی محمدعلینی تپیکله‌ییب اویاتماغا. کربلایی محمدعلی اوتوردو و باشلادی گؤزلرینی اوووشدورماغا.

 آرواد ارینه دئدی:

"کربلایی محمدعلی، ایندی بو گون کاغیذدان یاخشی خبر چیخسا منه نه وئررسن؟"

کربلایی محمدعلی دئدی کی:

"هر نه دئسن، وئره‌رم."

پری‌نیسه باشلادی کی:

 "بو گون یاخشی خبر گله‌جک."

 اری سوروشدو کی:

 "نه بیلیرسن؟"

آرواد جاواب وئردی کی:

 "یوخو گؤرموشم."

 کربلایی محمدعلی گئنه سورودو کی:

 "نه یوخو گؤرموسن؟"

 پری‌نیسه جاواب وئردی:

"نه ایشین وار نه یوخو گؤرموشم؟ آما من بیلیرم کی، بو گون یاخشی خبر گله‌جک."

گئنه کربلایی محمدعلی باشلادی یالوارماغا کی:

"سن آللاه، دئ گؤروم، نه یوخو گؤرموسن؟"

 پری‌نیسه جاواب وئردی کی:

 "یوخومو دئمه‌نم. دئسم، چین اولماز."

      کربلایی محمدعلی پالتارینی گئییب، دوردو گئتدی ایشه و گونورتادان ایکی ساعات کئچمیش قاییدیب گلدی ائوینه.

پری‌نیسه سوروشدو:

"نه وار، نه یوخ؟"

 اری جاواب وئردی کی:

 "بیر شئی یوخدو."

      پری‌نیسه گتیردی اری‌‌نین قاباغینا پئندیر-چؤرک قویدو و اؤزو ده اوتوردو اری‌‌نین یا‌‌نیندا.

     کربلایی محمدعلی چؤرکدن بیر تیکه آغزینا قویوب باشلادی:

"آی قیز، به سنین یوخون نئجه اولدو؟ به دئییردین: بو گون خبر چیخاجاق؟"

 پری‌نیسه بئله جاواب وئردی:

"کربلایی محمدعلی، من گئنه سنه دئییرم کی، یاخشی خبر گله‌جک. اوننان اؤترو کی، من یوخودا همیشه قارپیز گؤرنده شاد اولورام. کئچن هفته سارا باجیم دا یوخودا قارپیز گؤردو، اری مشَدی حاقوئردی گلیب موللایا سارا باجیمین یوخوسونو ناغیل ائله‌میشدی. موللا دئمیشدی کی، قارپیز شادلیقدی. من ده همیشه یوخودا قارپیز گؤرنده سئوینیرم. خئییر اولسون، یوخودا گؤردوم کی، رحمتلیک شربانی عمی‌دوستوم مینیب بیر ائششی، بیزه قوناق گلیب. ایندی گلمه‌سین. رحمتلیک منی چوخ ایستردی. هه ... ائششگین اوسته یئکه-یئکه چوواللار چاتیلمیشدی؛ ائله یئکه چوواللار ایدی کی، نه بیلیم بو دام بویدا...."

کربلایی محمدعلی قاه-قاه چکیب دئدی:

"آی قیز، آی قیز، دام یئکه‌لیکده ده چووال اولار؟ قاه-قاه-قاه...."

پری‌نیسه باشلادی آند ایچمگه:

 "یالان دئیه‌‌‌نین آتاسینا نهلت! واللاه، یالان دئمیرم. ائله بو دام یئکه‌لیکده ایدیلر. هه ... من چیخدیم رحمتلیگین قاباغینا و دئدیم، - ایندی چیخماییم و ایندی دئمگیم، - دئدیم: آی عمی‌دوستو، سن حضرت عابباس، بو نه خجالتلیکدی منه وئریرسن؟ رحمتلیک گلیب منی قوجاقلادی.- ایندی قوجاقلاماسین.- او اوزومدن اؤپدو، بو اوزومدن اؤپدو و قارپیزلارین بیر یئکه‌سینی گتیریب وئردی منه. آللاه رحمت ائله‌سین، تورپاغی-سانی یاشاسین، منی چوخ ایستردی؛ ایندی ایستمه‌سین."

     پری‌نیسه بو سؤزلری دئمکده ایدی، کربلایی محمدعلی‌‌نین قولاغینا "هوققو ... هوققو ..." سسی گلدی. ار-آرواد اوزلرینی حَیَطه طرف چؤندریب گؤردولر کی، حَیَطه بیر اولاغ گیردی، اولاغین اوستونده بیر آرواد و یا‌‌نیندا بیر کیشی.

     پری‌نیسه و کربلایی محمدعلی اول بیلمه‌دیلر کی، بو گلنلر کیمدیرلر؛ حتّی کربلایی محمدعلی ظارافاتلا دئدی کی:

"آی قیز، یوخون چین اولدو. بودور شربانی امیدوستون سنه قارپیز گتیریر."

     پری‌نیسه گئنه دیقتله حَیَطه گیرنلره باخیب، دوردو آیاغا. کربلایی محمدعلی ده بیر قدر دیقت ائله‌ییب بیردن "وای!" -دئییب قاچدی ائوین بوجاغینا و ایسته‌دی گیزلنسین. پری‌نیسه هؤولناک قاچدی اری‌‌نین یا‌‌نینا و بیلمه‌دی نه ائله‌سین. کربلایی محمدعلی قاچدی آکوشکایا طرفه و ایسته‌دی آکوشکانی سیندیریب اؤزونو سالسین ائشیگه. سونرا گئنه حَیَطه باخیب، قاییتدی قاپییا طرف و گؤز-گؤزه وئریب اؤزونو سالدی حَیَطه و باشلادی قاچماغا. اولاغ اوسته گلن آرواد هر الینه بیر داش آلیب، باشلادی کربلایی محمدعلینی قوولایا-قوولایا سؤیمگه:

 "کؤپک اوغلو، آرواد آلماغین بس دئییل، هله گؤتوروب منه کاغیذ یازیب آجیق دا وئریرسن؟!"

      آروادین یا‌‌نینداکی کیشی ده کربلایی محمدعلی‌‌نین اوستونه هوجوم ائله‌دی. آرواد الینده‌کی داشین بیرینی آتدی کربلایی محمدعلی‌یه. داش گئدیب دیدی تویوقلارین بیرینه. کیشی الینده‌کی آغاجی توللادی کربلایی محمدعلی‌یه. آغاج گئدیب دگدی دیوارا.

      کربلایی محمدعلی حَیَطین آلچاق دیواریندان آشیب دوشدو او بیری حَیَطه و قاچدی. پری‌نیسه ائوین ایچینده باشلادی "هاوار" ،"هاوار" دئییب باغیرماغا. حَیَطده آرواد و کیشی کربلایی محمدعلینی او جور سؤیوردولر، نئجه کی، کوچه‌ده اون یئددی-اون سککیز یاشیندا موسلمان اوشاقلاری آشیق اوینایاندا بیر-بیری ایله سؤیوشورلر.

      کربلایی محمدعلینی قوولایان آرواد اونون "عربلر"دکی آروادی ایدی؛ همین کیشی ده آروادین قارداشی ایدی.

 دخی بیلمیرم معرکه ‌‌نین آخیری هارا چاتدی.

  23 نویابر، 1906، تیفلیس.