کلاسیک ایرث؛ جیغاتای (اؤزبک) ادبییاتی

دوکتور آلماز عولوی

       جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی ایصطیلاحی مونقول ایستیلاسیندان سونرا اورتا آسییادا تشکّول ائتمیش تورک دیللی ادبییاتا، خوصوصن امیر تئیمور و تئیموریلر دؤورونده مئیدانا گلن تورک دیللی ادبیاتا شامیل ائدیلیر. قئید ائدک کی، تورک ادبیاتی تاریخینده‌کی جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی دؤورو بیردن-بیره یارانمامیشدیر. بو ادبیاتین قدیم کؤکلری آوئستاداکی شئعیر و اساطیرلر، اورخان –یئنی‌سئی آبیده‌لرین، تورک-اویغور ادبیاتینا و س. گئدیب چیخیر. ادبیاتشوناسلیقدا ایسه بو دؤور ادبی آبیده‌لری تورک دیللی خالقلارین موشترک ادبییاتی حساب ائدیلیر. جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی‌نین یاخین تاریخینه ایسه ایسلامدان سونراکی دؤورده یارانمیش-یوسیف بالاساقونلونون "قوتادقو-بیلیک" ،ماحمود قاشقارلی‌نین "دیوان لغات الترک" و س. اثرلر عاییددیر. عئینی زاماندا اونون یئنی بیر اینکیشاف مرحله‌سینی خارزم – آلتین اوردو تورک ادبیاتی احاطه ائدیر. 17 عصرلیک تاریخه مالیک اولان جیغاتای-تورک ادبیاتی بوتؤولوکده تورک‌دیللی ادبیاتین نهنگ بیر قولودور. یوخاریدا قئید ائدیلدیگی کیمی، دار معنادا نظرده توتولان جیغاتای ادبیاتی‌نین ایسلامدان سونراکی دؤورونون یئنی بیر صحیفه‌سی اولان خارزم و آلتین اوردو جیغاتای (اؤزبک) ادبیاتی خوراسان و ماوراوننهرده تشکّول تاپمیش و اینکیشاف ائتمیشدیر. بو دؤور شاه و شاهزاده‌لر ساراییندا اساس دیل تورک - جیغاتای (اؤزبک) دیلی ایدی. امیر تئیمور دؤورونون ایلک بدیعی اثری تاریخی فاکت اولاراق امیرین اؤزونون 1381-جی ایلده اویغور الیفباسی ایله یازیلمیش اون بیر سطیرلیک «کیتابه‌سی»دیر. همین «کیتاب»نین متنینی آوروپالی تورکولوق ن. ن. پوننئ ترجومه ائتمیشدیر: (کیتابه‌نین باش طرفینده‌کی اوچ سطیر-عرب حرفلری ایله اولان سطیرلر اوخونمامیشدیر) "یئددی یوز. . . . قارا توخماق" (تخمینن قیپچاق) اؤلکه‌سینه قویون ایلی باهاری‌نین اورتا آییندا تورانین سولطانی تیمور بی ایکی یوز مین عسگری ایله آد-سانی اوچون توختامیش خانین اوزرینه هوجوم ائتدی. بو یئره گلیشی تاریخه دوشسون دئیه موحاریبه ائتدی. تانری بونو عدالته یازسین، اینشالللاه. تانری خالقا رحم ائیله‌یه و بیزی دوعا ایله یاد ائده‌لر" (6،ص80-103).

تورکلرین ابدی قایغیسی - آنا دیلی اوغروندا موباریزه

 آنار  رضا

       بوتون تاریخ بویو غربده ده، شرقده ده دؤولت، ایمپئراتورلوق، سلطنت، دین و حتّی خالق آنلاییشلاری اولموشدور. لاکین 18. یوزایللیگین آوروپا معاریفچی - ائنسیکلوپئدیستلرینه قدر ایندیکی معنادا میلّت آنلاییشی یوخ ایدی. هرچند، ان ائرکن تورک متنلرینده بو سؤزه راست گلمه‌سک ده، بو آنلاییشین معناجا آنالوقونو سئزیریک. ان ائرکن تورک متنلری "اورخون-یئنی‌سئی آبیده‌لری" آدییلا تانینان رونیک یازیلاریدیر. باهادیر گولتکین‌-ین خاطیره‌سینه حصر اولونان ائپیتافییادا تورک بودونو (خالقی) خاطیرلانیر. بورادا همین سؤز، ظنیمجه، یالنیز "خالق" آنلاییشینی دئییل، همچنین میلّت آنلاییشینی عکس ائدیر. چونکی متنده محض میلّی کئیفییّتلر آچیقلانیر و محض همین کئیفیتلرین ایتیریلمه‌سینه گؤره گیلئی، تأسوف اؤز عکسینی تاپیر.

اعدام

جورج اوروئل

     هر کس گولوردو. حتّی حبسخانا مودیری ده ایشاریردی. "یاخشیسی بودور، هامینیز چؤله چیخیب ایچکی ایچین" خوش بیر شکیلده دئدی، "ماشیندا بیر شوشه ویسکیم وار. اونو بوشالدا بیلریک." حبسخانانین بؤیوک قوشا قاپیسیندان کئچیب چؤله چیخدیق. بیرمالی حاکیم بیردن، "آیاقلاریندان چکمک" دئدی و اوجا سسلی قهقهه‌لره بوغولدو. هامیمیز تزه‌دن گولمه‌یه باشلادیق.

      بیرمادا چوخ گوجلو یاغیش یاغان بیر صاباح ایدی. ساریمتیل آلومینیوم فولقا کیمی سولغون بیر ایشیق هوندور دیوارلارین اوزریندن حبسخانانین حَیَطینه دوشوردو. کیچیک حئیوان قفسلرینه بنزر سیخ بارماقلیقلارلا احاطه اولونموش اوتاقلارین قارشیسیندا گؤزله‌ییردیک. بو اوتاقلار تخمینی دوققوز کوادرات مئتر گئنیشلیگینده ایدی و ایچریده تاختا بیر یاتاق ایله بیر قاب ایچمه‌لی سودان باشقا هئچ نه یوخ ایدی. بعضی اوتاقلاردا سسسیز قابابوغدایی آداملار چییینلرینده آدیاللارلا بارماقلاردان یاپیشمیش حالدا اوتوروردولار. بونلار بیر-ایکی هفته عرضینده آسیلاجاق گوناهکار محکوملار ایدی.

      بیر محکوم اوتاغیندان چیخاریلمیشدی. هیندلی ایدی. باشی کئچل، گؤزلری بالاجا اولان بو آدام چوخ ضعیف گؤرونوردو. صیفتینه گؤره قات-قات بؤیوک، فیلملرده‌کی کومئدییا پئرسوناژلارینا بنزه‌ین قالین، سیخ بیغی وار ایدی. باشینین اوستونده گؤزله‌ین آلتی نفر هیند موحافیظه‌چی اونو اعداما حاضیرلاییردیلار. موحافیظه‌چیلردن ایکیسی الینده سونگولو توفنگله دورموشدو، دیگرلری ایسه محکومون الینی باغلاییردی. سانکی، بوتون بو مودت عرضینده محکومون اورادا اولدوغوندان امین دئییللرمیش کیمی، دیقتلی شکیلده اونون اوست-باشینی یوخلاییردیلار. محکومو دؤوره‌یه آلمیشدیلار - هله ده جانلی اولان و هر آن سویا آتیلا بیله‌جک بیر بالیغی توتارجاسینا. آما محکوم سانکی نه‌لر باش وئردیگینی بیلمیرمیش کیمی اللرینی اعتیراض ائتمه‌دن، ساکیت طرزده ایپلره تسلیم ائتدی.

اؤزبک خالق ناغیلی:

حسن و زهره‌

      بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، قدیم زمانده بیر پاده‌چی چال بیلن کمپیر بار اېکن. اولر‌‌‌‌‌نینگ نصیبه‌، گولبهار و زلفیه دېگن اوچ قیزی بۉله‌ر اېکن. آیدن آی، ییلدن ییل اۉتیبدی، قیزلر‌‌‌‌نینگ بۉیی یېتیبدی. نصیبه‌ ییگیرمه‌ بیرگه‌، گولبهار اۉن تۉقّیزگه، زلفیه اۉن سکّیزگه کیریبدی.

   چال-کمپیر قیزلریگه ساوچی کېلمه‌گنی اوچون کېچه-یو کوندوز خفه‌ بۉلیب یوریشیبدی. کونلردن بیر کونی چال کمپیرگه قره‌ب:

- قریگن چاغیمیزده جوده‌ قیین احوالده قالدیک، بو اوچ قیز اۉغیل بۉلگنده بیزنی باقردی. هېچ بۉلمه‌سه‌ بولرگه ساوچی کېلسه هم میلی اېدی، او هم یۉق، — دېب زارلنیبدی.

کمپیر چالگه جوابه‌ن:

— بیز‌نینگ کسبیمیز قشّاق پاده‌چیلیک بۉلگنیدن کېین قیزلریمیزنی کیم هم آله‌ر اېدی؟ —  دېبدی. چال اۉیلب توریب، کمپیرگه بونده‌ی دېبدی:

— بیر مصلحت بار، قیزلریمیزنی اۉزیمیزگه اۉخشه‌گن کمبغلگه بېرسه‌ک دېیمن. اگر اولر معقول تاپسه، یېنگیل-اېلپی تۉی قیلیب، قیزیمیزنی بېره‌یلیک! چال‌‌‌‌‌نینگ بو مصلحتی کمپیرگه معقول توشیبدی.

ÖZBƏK XALQ NAĞILI

Hasan va Zuhra

 Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir podachi chol bilan kampir bor ekan.

Ularning Nasiba, Gulbahor va Zulfiya degan uch qizi bo‘lar ekan.

Oydan oy, yildan yil o‘tibdi, qizlarning bo‘yi yetibdi. Nasiba yigirma birga, Gulbahor o‘n to‘qqizga, Zulfiya o‘n sakkizga kiribdi.

Chol-kampir qizlariga sovchi kelmagani uchun kecha-yu kunduz xafa bo‘lib yurishibdi.

Kunlardan bir kuni chol kampirga qarab:

— Qarigan chog‘imizda juda qiyin ahvolda qoldik, bu uch qiz o‘g‘il bo‘lganda bizni boqardi. Hech bo‘lmasa bularga sovchi kelsa ham mayli edi, u ham yo‘q, — deb zorlanibdi.

Kampir cholga javoban:

— Bizning kasbimiz qashshoq podachilik bo‘lganidan keyin qizlarimizni kim ham olar edi? —  debdi. Chol o‘ylab turib, kampirga bunday debdi:

— Bir maslahat bor, qizlarimizni o‘zimizga o‘xshagan kambag‘alga bersak deyman. Agar ular ma’qul topsa, yengil-elpi to‘y qilib, qizimizni beraylik!

Cholning bu maslahati kampirga ma’qul tushibdi.

بابور نامه

 ظهیرالدین محمد بابور: حیاتی، شخصیتی و اثرلری

عسکر رامیز

کؤچورن: عباس ائلچین

«بوتون شرق فاتئحلریندن فرقلی اولاراق او چوخ-چوخ اینسان­پرور ایدی... آداملار اونون باره‌سینده باشقا معنادا نه دو­شونور­لرسه دوشونسونلر، بیز بو بؤیوک قلبلی و اونسیتجیل نهنگه درین رغبتله یاناشماقدان باشقا اونون حاقیندا هئچ نه دوشونه بیلمه‌ریک».

ب.ن.مورلئند.

«موسلمان هیندیستا‌نی‌نین آقرار سیستئمی» کیتابیندان.

     معلوم اولدوغو کیمی، دونیا‌نین ان زنگین، کؤکلو دیللریندن بیری اولان تورک دیلی اوچ بؤیوک قروپا - اوغوز، قیپچاق و قارلوق قروپلا­رینا­ آیریلیر. هر قروپ دا اؤز تاریخی اینکیشاف مرحلهسیندن آسیلی اولا­راق اؤزلوگونده بیر نئچه قولا بؤلونور. مثلا، قارلوق قروپونا حاضیردا اؤز­بک، اویغور، ساری اویغور، سالار و سایر دیللر داخیلدیر. واختیله مؤو­جود اولموش قاراخانی و چاغاتای دیللری ایسه قار­­لوق تورکجه‌سی‌نین تاریخی ائتاپلاریدیر. اوسته‌لیک، بو دیللرده زنگین اد­بیات یارانمیشدیر. قا­راخانی دؤنمینده ماحمود کاشغاری «دیوان لغات الترک»و، یوسیف بالاساغونلو ایسه «قوتادغو بیلیگ»ی یازمیشدیر. بونلار اورتاق تورک اد­بیاتی‌نین و تورک دونیاسی‌نین تمل اثرلریدیر. چاغاتایجادا دا تورکلوک اوچون بؤیوک اؤنم داشییان اثرلر قلمه آلینمیشدیر.

ماوی ایتین گؤزلری

قابریئل قارسیا مارکئس

       او، دیقتله منه باخیردی، منسه، بو قیزی اولّلر هاردا گؤردوگومو یادیما سالا بیلمیردیم. اونون نم و مأیوس باخیشلاری کئروْسین لامپاسی‌نین تیترک ایشیغیندا پاریلدادی و من خاطیرلادیم کی، بو اوتاق و بو لامپا هر گئجه یوخوما گیریر، هر گئجه بوردا ایضطیرابلی گؤزلری اولان بو قیزلا گؤروشورم. هه-هه، من هر گئجه یوخو ایله گئرچک‌لیگین غئیری-موعین سرحدّینی آشاراق محض اونو گؤرورم.

    ستولا سؤیکه‌نیب آغیرلیغیمی اونون آرخا آیاقلاری اوستونده تارازلاشدیراراق سیقارئت آختاریب یاندیردیم، آجی توستو حالقالاری هاوایا قالخدی. بیز سوسموشدوق.  من ستولدا ییرغالانیر، او ایسه آغاپپاق اوزون بارماقلارینی لامپا‌نین شوشه‌سینده قیزدیریردی. اونون گؤز قاپاقلاریندا کؤلگه‌لر تیتره‌ییردی. منه ائله گلدی کی، نسه دئمه‌لی‌یم، اودور کی، فیکیرلشمه‌دن دیللندیم: "ماوی ایتین گؤزلری".

 او دا غمگین-غمگین جاواب وئردی: "هه. آرتیق بیز بونو هئچ واخت اونوتماریق".

 او، لامپا‌نین دایره‌وی ایشیغیندان کنارا چکیلدی و تکرار ائتدی: "ماوی ایتین گؤزلری. من بونو هر یئرده یازمیشدیم".

    او چئوریلدی و توالئت ستولونا یاخینلاشدی. آی ایشیغی دوشموش گوزگوده اونون اوزو - اوزونون عکسی، لامپا‌نین ایتیرک ایشیغیندا یوخ اولماغا حاضیرلاشان اوپتیک اوبرازی، اوخشاری گؤروندو.

    سویوق کول رنگلی غمگین گؤزلری کدرله منه باخدی و یئره دیکیلدی، صدفدن دوزلدیلمیش پودرا قوتوسونو آچدی، پودرا یاستیغینی آلنینا، بورنونا توخوندوردو.

"من قورخورام کی، - دئدی، - بو اوتاق باشقا بیری‌نین یوخوسونا گیرر و بوردا هر شئیی قاریشدیرارلار".

پودرا قابینی شاققیلداداراق باغلادی و آیاغا قالخیب لامپایا یاخینلاشدی. "سنه سویوق اولمور؟" - سوروشدو.

 "هردن اولور …" - جاواب وئردیم.

کومیک ژانرین اؤزللیکلری

بیلال آلارلی

کؤچورن:عباس ائلچین

(صؤحبت لطیفه ژانریندان گئدیر)

      ائله بیر خالق یوخدور کی، اونون گولوش سبتی بوش اولسون. ان گئری قالمیش خالقلارین، حتّی ایبتیدای تصّوورلرله یاشایان قبیله‌لرین و اینکیشاف ائتمیش مدنی خالقلارین اؤزونه مخصوص گولوشو، تبسّومو واردیر. فولکلورون ژانر آغاجیندا گولوش اؤز توتومو ایله فرقله‌نیر. بئله گومان اولونور کی، میفولوژی آنلاییش کیمی گولوش بوللوقلا، فیراوانلیقلا، یئنیلیکله باغلیدیر. هر بیر دؤوره مخصوص گولوشون داخیلینده هم داغیدیجی، هم ده یارادیجی باشلانغیج مؤوجوددور. بونا گؤره ده سوسیولوقلار بئله حساب ائدیرلر کی، بشرییّت ان فاجیعه‌لی و اوزونتولو کئچمیشیندن گوله-گوله آیریلیر کی، بو دا گله‌جکده بئله حاللارین باش وئرمه‌سینه قارشی دوشونولموش ان یاخشی "بدیعی" سیلاحدیر. خالق یارادیجیلیغی‌نین گئنیش یاییلمیش کومیک نؤوعلری بو مقصدله یارادیلمیش، اینکیشاف ائده‌رک چوخ‌ژانرلی بیر ساحه‌یه چئوریلمیشدیر. نظری باخیمدان گولوش ایکی یئره بؤلونور: جیدی گولوش و تنقیدی گولوش. جیدی گولوش سئوینجدن، غلبه‌دن، فرحدن، طنطنه و مووفّقیتدن دوغور، آیری-آیری فردلرین، کوللئکتیولرین، خالقلارین، عومومی‌لیکده بشرییّیتین اوغورلارینی شن بیر اووقاتلا تصویر ائدیر. تنقیدی گولوشون اساسیندا آیدین ایدئال، مسلک، ایجتیماعی-سیاسی معنا دورور، اوندا یونگول اَیلنجه‌دن، ریشخنددن، لاغلاغیدان، هیریلتیدان چوخ جیدی فیکیر و مضمون اولور.

"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک

       آذربایجان خالقی‌نین دونیا ادبیاتینا بخش ائتدیگی ان نادیر اینجیلردن بیری "کیتابی-دده قورقود" داستانیدیر. هله اوشاق واختیندان تانیش اولدوغوموز و باره‌لرینده هوسله اوخودوغوموز داستان قهرمانلاری - دیرسه خا‌نین اوغلو بوغاج، دلی دومرول، قانتورالی، قازان خا‌نین اوغلو اوروز هر بیر آذربایجان گنجی‌نین سئودیگی، پرستیش ائتدیگی و بنزه‌مگه چالیشدیغی اوبرازلاردیر.

       آذربایجان گنجلیگی وطنی، یوردو، آتانی، آنانی سئومگی، وطن اوغروندا دؤیوشمگی و گره‌کن زاماندا شهید اولماغی "دده قورقود" اوبرازلاریندان اؤیره‌نیب.

       "دده قورقود" بئشیکدن مکتب پارتاسینا، عالی مکتب آودیتورییاسیندان عاییله حیاتینادک دایم بیزی "ایزله‌ییب".

       "دده قورقود" ائپوسو بیزه بللی اولان بوتون قهرمانلیق و وطنپرورلیک مضمونو ایله بیرگه قالین اوغوز ائلی‌نین دوشونجه سیستئمینی ده کیفایت قدر نوماییش ائتدیریر. آما مسله اوندا دئییل کی، هر بیر فولکلور نومونه‌سی، یاخود فولکلور آبیده‌سی خالق تفکّورونون جانلی اینعیکاس فورماسیدیر، هم ده معنا و مطلب اوندادیر کی، خالق تفکّورونون قورویوجوسو اولان ائپوس متنی خالقین همین متنده آچیق شکیلده ایفاده ائده بیلمه‌دیگی بیر سیرا فیکیرلرین ده موحافیظه مکانیدیر.

      "کیتابی-دده قورقود" آذربایجان ادبیاتی‌نین چوخ قدیم نومونه‌لریندن بیریدیر. "کیتابی-دده قورقود" دیلیمیزین، ادبیاتیمیزین، داستان یارادیجیلیغیمیزین، عومومیتله مدنیتیمیزین تاریخینی اؤیرنمکده بؤیوک اهمیته مالیکدیر. اوغوز تورکلری‌نین تاریخینی عکس ائتدیرن "کیتابی-دده قورقود" یوکسک بشری ایدئاللار ترنّومچوسو کیمی دونیا خالقلاری‌نین معنوی ثروتلر خزینه‌سینه داخیل اولموشدور و دونیا ادبیاتی تاریخینده خوصوصی یئر توتور.

آذربایجانین ادب سماسیندان بیر اولدوز آخدی

گلیملی، گئدیملی دونیا

سون اوجو اؤلوملو دونیا!

1340-1395

آذربایجانیمیزین اوستاد شاعیری سایین بختیار علیمرادی «موغان اوغلو» دونیاسینی دگیشدیردی.

اولو تانریدان اونون گؤزل روحونا رحمت، عاییله‌سینه دؤزوم و صبر دیله‌‌ییریک.

باخیشیم یولونا ، دویونله نیبدیر.

الیندن توکولدو ،دنی، عومرومون.

چکیلمیر یولونون دولایلار یندان-

دومانی عمرومون ،چنی،عومرومون.

ده لیلیک سئوگیمین باشیندا .قالدی.

آرزومون اللری قاشیندا قالدی.

آیریلیق گوزومون یاشیندا قالدی.

آلدی اللریندن سنی ، عومرومون.

یاندیم بو داغلاردا ،گوزو .نم اولدوم.

عشقین بازاریندا باختی،کم اولدوم.

گاه ، له له یه دوندوم ،گاه،کرم اولدوم.

موغان ا وغلو.یاندی،دینی عومرومون.
....................................

(Ömrümün)

Baxişim yoluna döynlənibdir

əlindən tokuldu dəni ömrümün


Çəkilmir yolunun dolaylarindan

Dumani ömrümün çəni ömrümün


Dəlilik sevgimin başinda qaldi

Arzumun alləri qaşinda qaldi

Ayriliq gözümün yaşinda qaldi

Aldiallərindən səni .ömrümün

Yandim.budağlarda.gözu.nəm.oldum

Eşqin bazarinda baxti kəm.oldum

Gah lələyə döndum gah kərəm oldum

.Muğan oğlu"yandi.dini ömrümün"

تورکمنستانین مرکزی بانکی پول‌لاری

TÜRKMENISTANYN MERKEZI BANKY 

 حاضیرلایان:عباس ائلچین

 Oguz Han

اوغوزخان

  Gorgut Ata

دده قورقوت

Görogly Beg

کور اوغلو

 Magdymguly Pyragy 

مختومقلی فراغی

 Soltan Sanjar

سولطان سنجر

 Togrul Beg

طوغرول بیگ

Khorasani Turkic (Xorasan Türkçesi / خراسان ترکچىسى)

Khorasani Turkic is a Turkic language spoken in northern North Khorasan Province and Razavi Khorasan Province in Iran by about 1 million people. There are three dialects of Khorasani Turkic: North, which is spoken in North Khorasan, near Bojnourd; South, which is spoken in Soltanabad near Sabzevar, and West, which is spoken around Bojnourd.

Khorasani Turkic is part of the Oghuz group of Turkic languages, and is closely related to the Oghuz dialect spoken in Uzbekistan, as well as Turkmen, and the Azerbaijani dialects spoken in Iran.

Khorasan Turkic is not usually written and has no official status, however a version of the Perso-Arabic script is sometimes used to write the language. There are also ways to write it with the

Khorasani Turkic alphabet and pronunciation

The letters ث، ح، ذ، ژ، ص، ض، ط، ظ and ع are only used in Arabic and Persian loanwords and names.

Download an alphabet chart for Khorasani Turkic in PDF format.

Latin alphabet for Khorasani Turkic

Sample text

ال غسا بیر زیود پدیشهی بـهریدی.
خوداوندی آلم اونا هیچ اوغول اتا ایلهمامیشدی.
بدن وازیره دهدی: «ای وازیر, منده کی اوغول یوخدی. من نه چاره ایولیم»؟
وازیر دهدی: «پادیشای قیبلنهیی آلم, سن بو مالیموالی نیلیسن»؟

Transliteration

Al ğəssa bir ziüəd pədişəhi bərıdı.
Xodavəndi ələm ona hiç oğul ata eləmamişdi.
Bədən vazirə dədi: «Ey vazir, məndə ki oğul yoxdı. Mən nə çarə eülem?»
Vazir dədi: «Padişai qıbləyi aləm, sən bu malıəmvalı nəyliyəsən?»

Translation

Thus, there was a padishah named Ziyad.
Almighty God had given him no son.
There he spoke to his vizier: "O Vizier, I have no son. What shall I do about it?"
The vizier said: "Ruler of the whole world, what will you do with this possession?"

Excerpt from Tulu (1989)

Details of the Khorasani Turkic supplied by Wolfram Siegel and Michael Peter Füstumum

Links

Orkhon / Old Turkic  

The earliest known examples of writing in any Turkic language were found in the Orkhon river valley in Mongolia in the 19th century. They date from the early 8th century AD and the script in which they are written is known as the Orkhon alphabet, or the Old Turkic script, the Göktürk script, or the Orkhon-Yenisey script. Inscriptions dating from the later 8th century AD in a slight variant of the Orkhon alphabet, known as Yenisei or Siberian runes, have also been found around Yenisei and other parts of Siberia.

Because of a superficial resemblance to the Runic alphabet, the alphabet is also known as Orkhon or Turkic runes. This resemblance is probably a result of the writing materials used - most inscriptions are in hard surfaces, such as stone or wood, and curved lines are difficult to inscribe in such surfaces.

The Orkhon alphabet is thought to have been derived from or inspired by a non-cursive version of the Sogdian script. By the 9th century AD, the Orkhon and Yenisei alphabets were replaced by the Uighur alphabet, which developed from the cursive version of the Sogdian script.

Notable features

• Type of writing system: alphabet
• Direction of writing: written mainly from right to left in horizontal lines, though some inscriptions are written vertically with the letters rotated by 90°. When written vertically, it read from bottom to top and right to left.
• Some consonants have two forms, one of which was used with front vowels, the other with back vowels.
• Used to write: Old Turkic (a.k.a. East Old Turkic, Orkhon Turkic, Old Uyghur), the earliest attested form of Turkic, found in Göktürk and Old Uyghur inscriptions dating from between the 7th and 13th century.

Orkhon alphabet

Orkhon alphabet (Yenisei variant)

Sample text

Transliteration

Türk Oguz begleri, bodun, eşidin üze Tengri basmasar asra yir telinmeser Türk bodun ilinin, törüngün kim artatı udaçı erti?

A recording of this text by Görkem

Modern Turkish version

Türk Oğuz beyleri, kavmi, işitin; üstte gök (Tanrı) bastırmasa, altta yer delinmese Türk kavmi; ilini, töreni kim bozabilirdi?

English version

Türk Oguz chieftains, clans, listen; unless the sky (Sky is also God) crushes, the ground punctures Turk clans; who could ever destroy your land and law?

Links

Turkmen (Türkmen dili / Түркмен дили)

Turkmen is a Turkic language spoken by about 6.4 million people in Turkmenistan, Afghanistan, Germany, Iran, Iraq, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Pakistan, Russia (Asia), Tajikistan, Turkey (Asia), USA and Uzbekistan.

Turkmen only started to appear in writing at the beginning of the 20th century, when it was written with the Arabic script. Between 1928 and 1940 it was written with the Latin alphabet, and from 1940 it was written with the Cyrillic alphabet. Since Turkmenistan declared independence in 1991, Turkmen has been written with a version of the Latin alphabet based on Turkish.

Arabic alphabet for Turkmen

Cyrillic alphabet for Turkmen (түркмен элипбийи)

Latin alphabet for Turkmen (Türkmen elipbiýi)

Source: http://www.altynasyr.8m.com/portal/alphabet.htm

Sample text in Turkmen

Хемме адамлар өз мертебеси ве хукуклары бюнча дең ягдайда дүнйә инйәрлер. Олара аң хем выждан берлендир ве олар бир-бирлери билен доганлык рухундакы гарайышда болмалыдырлар.

Transliteration
Hemme adamlar öz mertebesi we hukuklary boýunça deň ýagdaýda dünýä inyärler. Olara aň hem wyždan berlendir we olar bir-birleri bilen doganlyk ruhundaky garaýyşda bolmalydyrlar.

Listen to a recording of this text by Nazar Annagurban

Translation

All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.
(Article 1 of the Universal Declaration of Human Rights)

http://www.omniglot.com/writing/turkmen.htm