آذربایجاندا یاشامیش قدیم تورك طایفالاری 

ائرامیزدان اول 3-جو مین ایللیكدن اوزو بری

   تاریخی قایناقلار قدیم آذربایجان اراضیسینده ایسلاما قدر بیر چوخ دؤولتلرین قورولدوغونو، اونلارین بعضیلری‌نین حتّی ایمپئرییا سویییه‌سینه گلیب چاتدیغینی ثوبوت ائدیر. ان قدیم یازیلی منبعلره اساسن ائ.أ. 3-2 مین‌ایللیكده موعاصیر آذربایجان تورپاقلاری‌نین گونئی حیصه‌سی شومئر-آككاد جوغرافییاسی‌نین تركیبینده ایدی. آذربایجان اراضیسینده‌كی  ایلك طایفا بیرلشمه‌سی تونج دؤورونون آخیرلاریندا یارانمیشدیر. كور-آراز مدنیتی ایسه قدیم آذربایجانلیلارین هله او واختلار، یعنی ائرادان اول 2. مین‌ایللیكده اكینچیلیگی موكمّل بیلدیگینی آشكارا چیخاریر. 

  گولوشون پوْئتیك درسی

    ادبیاتیمیزدا ایكی مؤحتشم زیروه وار: فوضولی‌نین حئیرتی و صابیرین غئیرتی! 500 ایلدیر كی، شعئیریمیز حئیرتله غئیرت آراسیندا روحوموزا تانری یولونو نیشان وئریر. 

  میلّت دردیندن باغری قان اولان صابیر خالقین باغریندان قوپموش میلّی طالع شاعیریدیر. او، ان قییمتلی درمان اولان گولوشو دردلریمیزین علاجینا چئویردی -  " خالق حیاتی‌نین ائنسیكلوپئدییاسی "  اولان  " هوپ‌هوپ‌نامه " نی یاراتدی. 

    واحید عؤمراوْو، 

    فلسفه اوزره فلسفه دوكتورو 

       موعاصیر ایران تاریخ‌شوناسلیغیندا، تأسوف كی، آذربایجان دؤولت‌چیلیك تاریخی تحریف  اولونموشدور. عبداله فاضیلی قئید ائدیر كی، ایران تاریخچیسی احمد كسروی (تبریزی) ساسانی حاكیمیتی دؤورونده آذربایجان حاقیندا یازیر:  " ساسانیلرین واختیندا ایرانشهر آدلانمیش اؤلكه دؤرد حیصه یه (كۇستا) بؤلونموشدور.كۇست سؤزونه پهلوی دیلینده یازیلمیش ادبیاتدا دا تصادوف اولونور. لاكین سونرالار بو تئرمین آرادان چیخمیشدیر.ا.كسروی‌یه گؤره، كۇستلارین آدی آشاغیداكی كیمی اولموشدور: 

  1. خوراسان (شرق). بورایا موعاصیر خوراسان، خارزم، بوخارا، سوْغد، گورگان، سیستان، بلوجیستان و ایرانشهرین شرقینده اولان باشقا ایالتلر داخیلدیر. 

  2. خوْربَرانه (غرب). بورایا ایراق، كیرمانشاه، كوردوستان، هابئله، غرب ایالتلری داخیلدیر. 

  3. باختر (شیمال). بورایا آذربایجان، ائرمنیستان، گورجوستان، قافقاز، تپوریستان و دماوند داخیلدیر. 

  4. نیمروز (جنوب). بورایا خوزیستان، پارس، كیرمان، سكیستان و سند داخیلدیر. 

محمدعلی صیدقی‌نین رئداكتور اولدوغو  " شئیپور "  ژورنالی حاقیندا

 حسین هشیملی 

  فیلولوگییا علملری دوكتورو، امكدار علم خادیمی 

    ییرمینجی عصرین ایلك اون ایللیكلرینده آذربایجان مطبوعاتی‌نین اینكیشافیندا ناخچیوان تورپاغی‌نین یئتیرمه‌سی اولان بیر سیرا ضیالیلار موهوم خیدمتلر گؤسترمیشلر. كئچن یوز ایللیگین آذربایجان دیلینده چیخان ایلك مطبوعات اورقانی كیمی محمد آغا شاهتاختلی‌نین نشر ائتدیردیگی  " شرقی-روس "  قزئتینی، ادبی-ایجتیماعی فیكیر تاریخیمیزده خوصوصی مرحله  ساییلان، میرزه جلیل دوهاسیندان نور آلان مشهور  " موللا نصرالدین "  ژورنالینی خاطیرلاتماق كیفایتدیر. همین مطبوعات اورقانلاری حاقیندا آپاریلمیش تدقیقاتلار اونلاری چاغداش نسیللرین یاخیندان تانیماسینا شراییط یاراتمیشدیر. لاكین عئینی سؤزلری بیر باشقا ناخچیوانلی ضیالی، گؤركملی معاریفچی ادیب محمدتاغی صیدقی‌نین اوغلو، گؤركملی ژورنالیست و پوبلیسیست محمدعلی صیدقی‌نین (1888-1956) مودیری، یعنی رئداكتورو اولدوغو  " شئیپور "  ژورنالی باره ده دئیه بیلمریك. چونكی آذربایجان ساتیریك مطبوعاتی تاریخینده اؤنملی یئر توتان  " شئیپور "  ژورنالی ایندییه دك علمی فیكرین دیقتیندن كناردا قالمیشدیر. ژورنال حاقیندا یالنیز بعضی قیسا مولاحیظه‌لر سؤیله‌نیلمیشدیر كی، بونلارین دا چوخو غئیری-دقیق، یاخود دا بیرطرفلیدیر. 

 دونیادا اینساندان چوخ آخماق وار 

  اینسانلار آخماق یوخ، معلوماتسیز دوغولور؛ سونرادان تربییه ائدیله‌رك آخماق اولورلار. (بئرتراند راسئلل) 

  بیلمه‌ین و بیلمه‌دیگینی بیلن - اوشاقدیر؛ اونا اؤیره‌دین. بیلن و بیلدیگینی بیلمه‌ین - یوخودادیر؛ اونو اویادین. بیلن و بیلدیگینی بیلن - لیدئردیر؛ اونون آرخاسینجا گئدین. بیلمه‌ین و بیلمه‌دیگینی بیلمه‌ین - آخماقدیر؛ اوندان اوزاق دورون. (كوْنفۇتسی) 

  دونیادا اینساندان چوخ آخماق وار. (هئنریخ هئینئ) 

محمد امین رسولزاده ایله ستارخانین تاریخی گؤروشو         

 دوسئنت دوكتور  فایق علی‌اكبراوو (غضنفر اوغلو)

     ییرمینجی عصرین اوّللرینده ایراندا باش وئرن حادیثه‌لری، خوصوصیله مشروطه حركاتینی  " ایران ایشلری "  باشلیغی آلتیندا سیلسیله مقاله‌لرله دَیرلندیرن محمد امین رسولزاده‌نین بو مسله‌لرده آچیق‌فیكیرلی، آزادلیق‌سئور، اوبیئكتیو فیكیرلرینی گؤرمه‌مك مومكون دئییلدیر. بئله كی، او، 1906-جی ایلده ایراندا باش وئرن اینقیلابی حادیثه‌لری موثبت قییمتلندیریر و قیسا بیر زامان كسیگینده ایراندا  " عدالتخانا "  مجلیسی‌نین آچیلماسینی موهوم بیر ایش كیمی قییمتلندیریردی. اونون فیكرینجه، حرّّیت، آزادلیق و سربست‌لیك قیمت‌سیزدیر كی، ایراندا باش وئرن اینقیلاب دا بونونلا باغلیدیر. ایراندا حرّیتین باش وئرمه‌سینه هئچ كسین اینانمادیغینی،  " چوخلاری، بو میلّت اؤلدو دخی دیریلمز "  دئییب، - دوردوغو فیكرینی وورغولایان رسولزاده قئید ائدیردی كی، اصلینده ایران خالقلارینا بو جور یاناشماق دوزگون دئییل.

 آذربایجان خالق ناغیلی - گؤیچك فاطما 

      بیری وار ایدی، بیری یوخ ایدی، آللاهین بنده سی چوخ ایدی، بیر كیشی‌نن بیر آرواد وار ایدی. گونلرین بیرینده ایش بئله گتیردی كی، بو كیشی‌نین آروادی آزارلانیب اؤلدو. همین آرواددان فاطما آدیندا یئتیم بیر قیزی، بیر ده اوغلو قالدی. كیشی گؤردو كی، اوشاقلارا باخا بیلمه‌یه‌جك، اودو كی، آیری بیر آرواد آلدی. كیشی‌نین بو آرواددان دا بیر قیزی اولدو، آما بو یامان كیفیر قیز ایدی. بو آرواد گلن گوندن یئتیم فاطمانی گؤزو گؤتورمه‌ دی. اؤز قیزی‌نین آدینی دا فاطما قویدو. آما بو قیزینان اونون آسیمان تفاوت وار ایدی. یئتیم فاطما گؤزل گؤیچك بیر قیز، چیركین فاطما ایسه قارا كئچل ایدی. آنالیق یئتیم فاطماینان، اوغلانا گون وئریب، ایشیق وئرمیردی. اونلاری گاه سویا، گاه اودونا گؤندریردی. ائوده قاراباش كیمی ایشله‌دیردی.

 زامانین اؤزو، یازیچی‌نین سؤزو

  فلورا خلیل‌زاده 

    اؤتن عصرین 20-جی ایللرینده ایمضاسی قزئت و ژورنال صحیفه‌لرینده تئز-تئز گؤرونن گولوش دولو كیچیك حئكایه‌لری ایله دیقت جلب ائدن قانتمیر آذربایجان ادبیاتیندا نثرین، خوصوصیله ده ساتیریك حئكایه ژانری‌نین یارانما و اینكیشافیندا موعین خیدمتی اولان گؤركملی یازیچیلاریمیزدان بیریدیر. اونون حئكایه‌لرینی اوخودوقجا تامامیله امین اولورسان كی، او دؤورون آب-هاواسیندان، زامانین، قورولوشون دیكته‌سیندن، ضیدّیت دولو حیاتین اصل اوزوندن خبر توتماق ایسته‌ییرسنسه، گرك قانتمیرین یارادیجیلیغینا موراجیعت ائده‌سن. عادتن اونون ساتیریك اوسلوبدا یازدیغی نثر نومونه‌لرینده تیپین دیلی ایله دؤورون بوتون ضیدیتلری، باش وئرمیش موركب پروسئسلر، موختلیف حادیثه‌لر اولدوغو كیمی قلمه آلینیب.

 بابكین آندی- میكاییل رضاقولوزاده

 میكاییل رضاقولوزاده  

     آذربایجانین قاباقجیل معاریف خادیمی، گؤركملی یازیچی و ناثیر، ایستعدادلی ترجومه‌چی میكاییل رضاقولوزاده 1905-جی ایل مارتین 17-ده باكیدا آنادان اولموشدور. میكاییل رضاقولوزاده شاعیر، ناثیر، ترجومه‌چی كیمی چوخ‌ساحه‌لی یارادیجیلیق یولو كئچمیشدیر. عالی پئداقوژی مكتبی بیتیردیكدن سونرا باكی مركزی كیتابخاناسیندا مودیر ایشله‌میش،  موسكوا دؤولت اونیوئرسیتئتینده آسپیرانتورانی اوغورلا باشا وورموشدور. آذرنشرده ترجومه‌چی،  «اینقیلاب و مدنیت» ژورنالیندا مسئول كاتیب، «آذربایجان» ژورنالیندا باش رئداكتور موعاوینی وظیفه‌‌لرینده چالیشمیشدیر. ادبی یارادیجیلیق فعالیتینه  1923-جو ایلده چیخان «موعللیم» شعریله باشلایان میكاییل ریضاقولوزاده، عئینی زاماندا، «گنجلیك» نشریاتیندا، «گؤیرچین» ژورنالی رئداكسییالاریندا دا چالیشمیشدیر. اونون «قارانقوش یوواسی» (1945)، «آغ دانا» (1945)، «ائل گوجو» (1948)، «قو گؤلو» (1955)، «اووچو ائلشن‌له قوچاق آیتكینین ناغیلی» (1956)، «نسیللردن نسیللره» (1965)، «اوركده ایزلر» (1969)، «قوش دیلی بیلن اورخان» (1972)، «یاز گونشی»  (1977)، «ایلین یازی-ائلین سازی» و س. كیتابلاری اوشاق و گنجلرین سئوه‌رك موطالیعه ائتدیگی اثرلردیر. 

  دونیا خالقلاری ادبیاتی‌نین اونلارلا نوماینده‌لری‌نین اثرلرینی، او جومله‌دن ت.اولدریجین «آمئریكا مكتبلیلری‌نین خاطیره‌لری»، ر.كیپلینقین «ماۇقلی»، و.مایاكووسكی‌نین «سئچیلمیش شئعیرلری و پوئمالاری»، و.بیانكی‌نین «بیز چوخوق»، و.واسیلئوسكایانین «گؤی‌قورشاغی»، و.ق.بئلینسكی‌نین «سئچیلمیش اثرلری»نی، ای.س.تورگئنئوین «اووچونون خاطیره لری»، «آتالار و اوغوللار»، «عرفه»، آ.دومانین  «اوچ موْشكئتوْر»، م.قوركی‌نین «اوشاقلیق»، ج.سویفتین «قوللیوئرین سیاحتی»، ل.ن.تولستویون «دیریلمه»، و.لاتسیسین «بالیقچی اوغلو»، ج.لوندونون «حئكایه لری»نی،  ج.روْداری‌نین «چیپپوْلینوْ» و س. اثرلری آذربایجان دیلینه ترجومه ائتمیشدیر.  نیظامی‌نین «ایسگندرنامه» اثری‌نین  1941-جی ایل ترجومه نشری ده اونا عاییددیر. 

  عومومیتله،  ترجومه كیتابلاری‌نین سایی 60-دان چوخ اولان میكاییل ریضاقولوزاده  «ه.هئینئ و فاشیزم»،  «رابیندرانات تاقور»، «بایرون و موعاصیرلیك» و س. كیمی  مقاله‌لرین ده مؤلیفیدیر. 

  میكاییل ریضاقولوزاده  1984-جو ایل نویابرین 10-دا باكیدا وفات ائتمیشدیر. 

  بابكین آندی

      آنا-بالا بوخاری قاباغیندا اوز-اوزه اوتورموشدولار. آنا حسرتلی و مئهریبان باخیشلارینی اوغلونون اوزوندن آییرمیردی. ائله بیل كی، یئنه اوندان آیریلاجاغیندان، بو قاراشین اوزه، بو چاتما قاشلارا، بو آلا گؤزلره حسرت قالاجاغیندان قورخوردو. نئجه ده قورخمایایدی. ایندی 7-8 ایل ایدی كی، بالاسینی دویونجا گؤرمه‌‌میشدی. او، ساربانا نؤكرچیلیگه وئریلنده 9-10 یاشیندا بیر اوشاق ایدی. ایندی 17-18 یاشلی بیر ایگید اولموشدور. كاروانلا بیرگه شهرلری، اؤلكه‌‌لری قاریش-قاریش گزمیش، قیشین شاختاسیندان، یایین قیزماریندان اوزونون دریسی بركیییب سرتلشمیشدی. اونون جاوان اوزونده كیشیلره مخصوص قالین جیزگیلر عمله گلمیشدی.............

Qədim Azərbaycan Manna dövlətində yazı və dil mədəniyyəti

Vahid ÖMƏROV,fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru

 اسكی تورك طیبّی

پرفئسور-دوكتور؛ علی حیدر بایات

كؤچورن:عباس ائلچین

            اوْتاچی و اَمچی اولاراق آدلاندیران حكیملر، قاملارین عكسینه بیتكی، حئیوان و مینرال كؤكنلی درمانلارلا خسته‌لیك‌لری تداوی ائدیردیلر. اوْتاجی، اوْت كلمه‌سیندن تؤره‌دیلمیشدیر. اسكی توركجه ده اوْت، طیبّی بیتكی، درمان، زهر و اؤزباشینا یئتیشن بیتكی آنلامیندادیر. اوْتاجی ایسه، اوْتاماق (درمان ائتمك) فئعلی‌نین كؤكونه مسلك بیلدیرمه اَكی (جی، چی) گتیریله‌رك تؤره‌دیلمیش توركجه بیر كلمه اولوب حكیم آنلامیندادیر. 

قارا قنبر 

جعفر جبّارلی 

       قارا قنبر بؤیوك آدام ایدی، اؤزو ده شورا ایشچیسی ایدی. حؤكومت  " ترئستلری‌نین"  بیریسینده بؤیوك قوللوق صاحیبی ایدی. بونون كئچمیشینی آز آدام تانیییردی. آما بو اؤزونو شورا آنكئتلرینده  " فهله صینفینه منسوبام "  یازیردی. قارا قنبر اؤز قوللوغوندان چوخ راضی ایدی، گئنیش، ایشیقلی كابینئده اَیلَشردی. قاراباغین گؤن ماهوت چكیلمیش ستۇل، ستوْلون اوستونده بیر نئچه جور تئلئفون، یانیندا قاپیچی، قاپیدا آوتوموبیل، یا فایتون همیشه بكله‌یوردو. چالدیغی زنگه قاپیچی تئز گلیردی، گویا یئردن چیخیردی. 

آشیق محزونی شریف (Aşık mahzuni şerif)

یارامادی

نه دئدیمسه خالقا هئچ یارامادی 

  من گئدیكدن  سونرا آرارلار منی 

  بوشا جاهیللرین گؤزو قاراردی 

  قورو چنه ایله یورارلار منی 

  دومان اسكیك اولماز هراوجا داغدا  

  بولبول اسكیك اولماز هر یاشیل باغدا 

  آتومون پاتلاییپ بیتدیگی چاغدا 

  اونون اؤته سینده سورارلار منی 

  ابدی دئییلدیر بو یاشیل باغلار  

  ابدی دئییلدیر شو اوجا داغلار 

  اؤز قارداشیم شو بیزیم سوفتالار 

  مزاریمدا بیله قیرارلار منی 

 دؤیوشدوم  چكیشدیم خام صوفویونان  

  تیكیلدی  قارشیما  بوش  قافایینان 

  آشیقلار گئده مز بیر صفایینان 

  بؤیله بوشو بوشونا یورارلار منی 

  محزونی  شریفم غیری غم  یئمم  

  اوندان اؤته سینی كیمسه یه دئمم 

  اوفاق  ووجودوما   كفن ایسته مم 

  وارسا اینسانلیقلا  سارارلار منی 

شنبه گونو اوغروسو

 قابریئل قارسییا ماركئز /گابریل گارسیا ماركز/

  چئویرن: كامیل زئینالوو 

       یالنیز هفته سونلاریندا اوغورلوق ائدن هوقو یئنه ده شنبه گئجه‌سی بیر ائوه گیردی. تخمینن 30 یاشلاریندا اولان و خرونیكی یوخوسوزلوقدان اذیت چكن گؤزل ائو صاحیبه‌سی آننا اونو جینایت باشیندا یاخالادی. اوغرونون تاپانچا ایله هده-قورخو گلمه‌سیندن قورخان قادین بوتون داش-قاشینی، قییمتلی اشیالارینی اونا وئردی، آنجاق خواهیش ائتدی كی، 3 یاشلی قیزی پاۇلی‌یه یاخینلاشماسین.