26فئورال  گونو تورك دونیاسی و آذربایجان اوچون ان آجیلی گونلردن بیری اولمانین یانیسیرا عینی زاماندا اینسانلیق تاریخی اوچون ده كلمه نین تام آنلامی ایله قارا بیر صحیفه دیر. 26فوریه 1992ده   آذربایجانین خوجالی شهرینده سیویل خالقا قارشی ائرمنیلر تام آنلامییلا بیر سوی قیریم ایشله میشلر.   بوگون سؤزده سوی قیریم  ایدیعالاری ایله توركیه نی  سوچلایان ائرمنیستانین كئچمیش  دولت باشقانی  روبرت كوچاریانین بویروقلاری  دوغرولتوسوندا ائرمنیلر  آذربایجانین قاراباغ بؤلگه سینده یئدی مین كیشیلیك نوفوسا صاحیب و جوغرافی قونومو اعتباری ایله  بؤلگه اوچون استراتژیك اؤنمی اولان خوجالی شهرینی اله گچیرمك اوچون 25  فئورال گئجه سی سوی قیریم  غایه سیله حركته گئچمیشدیر. 

  خوجالی نین ایشغالی سونوجو سیویل، الی سیلاحسیز، آذربایجان توركلری اوشاق، قادین، قوجا و جوان آیریمی یاپیلمادان ائرمنیلر طرفیندن اؤلدورولموشدو. رسمی وئریلره گؤره، او گئجه 613 نفر قدارجاسینا اؤلدورولموش ؛ بونلاردان 83 اوشاق، 106 قادین آجیماسیز یؤنتملرله ایشكنجه ائدیله رك اؤلدورولموشدور. آیریجا، 487 نفر آغیر یارالانمیش و 1275 نفر ایسه گروگان آلینمیش، گئری قالان نوفوس دا مین بیر چتینلیكله جانی نین قورتارمیشدیر. 26 اوشاق تماما  و 130 اوشاق  ایسه قیسما اؤكسوز قالمیشدیر. ائرمنیلر شهیدلری اؤزل آجیماسیزلیقلا، گؤزلرینی اویاراق، باشلاری نین دریسینی سویاراق و ووجودلاری نین چئشیدلی اورگانلارینی كسرك اؤلدورموشدورلر. كؤرپه لرین گؤزلری اویولموش، حامیله  قادینلارین قارینلاری ییرتیلمیش و اینسانلاریمیز دیری دیری توپراغا قویلانمیشدیر. حتا  شهیدلرین بیر چوغونون جسدلری یاندیریلمیشدیر.  

یاخاری (دوعا)^*

 اولو تانری! كئچ بابالاریمیزین گوناهیندان!كچ بابالاریمیزین، آتالاریمیزین گوناهیندان. چؤرگینی اؤز آغزیندان كسیب یاغیلارا چؤرك وئرمیش، تورپاغیندان كسیب دوشمنه تورپاق وئرمیش، اونو قوناق ائـــــله ییب سوفره سی نین باشیندا اوتورتموش بین الملل، كومونیست، كوسموپولیت آتالاریمیزی باغیشلا!..اولو تانری! یاد قادینلارین حیله گر عیشوه سیندن خومارلانیب قانیمیزی قانینا قاتمیش كیشیلریمیزه گؤره بیزی ایمتاحانا چكمه! دوشمن گیزلینجه قیلینجینی ایتیله یركن مورگو وورموش خالقیمیزین باش بیلنلری نین گوناهینی، یوكونو بو گون بیز چیینیمیزه گؤتورموشوك، ایلاهی! گله جك نسیللرین، نوه-نتیجه لریمیزین امین-آمانلیغی اوچون بو گون بیز قان آخیدیریق. اونلاری یاشاتماق اوچون بیز اؤلوروك...ایلاهی، كچ بابالاریمیزین، آتالاریمیزین گوناهیندان. بوگونكو نوه-نتیجه لرین قانلاری نین آخیدیلماسیندا تقصیری اولموش، آلدانمیش بابالاریمیزین، آتالاریمیزین سهولرینی بیز باغیشلاییریق، سن ده باغیشلا، اولو تانری!... بو خالقی اونوتقانلیغی اوچون عفو ات، اونا دوشمنه قارشی غضب، كین وئر!اولو تانری!... بیزی ایمتاحانا چكمگین بس دئییلمی؟! مگر عاغلیمیز باشیمیزا گلمه ییب می؟!.. "  

    آتالاریمیزین و شهیدلریمیزین روحلاری شاد اولسون قبیرلری نورلا دولسون، تانری توركو قوروسون!!! 

 آمین

یازی‌نین  آردینی اوخویون لوطفن

حئیوانلار تارلاسی

یازان: جورج اورول

چئویرن: عباس ائلچین

بیرینجی بؤلوم

              مانور تارلاسی‌نین آغاسی بای جونز، گئجه‌‌له‌‌یین تویوقلارین اینی‌نین قاپیسینی باغلایاندا، اسریکلیکدن باجانی توتماغی اونوتدو.  فنری‌نین ایشیغی  دام دوواردا  اویناقلایارکن ساللانا-ساللانا آولونون  اورتاسیندان گئچه‌رک تارلا ائوی‌نین  قاپیسی‌نین ائشیگینده چکمه‌لرینی چیخاردیب سون بارداغینی دهلیزده‌کی آرپا سویو  کوپوندن ووراندان سونرا  بایان جونزون خورولتوسو گلن اوتاغا گئچدی.

........... 

دونیانی سؤز ایداره ائدیر

موختار قول‌محمد (قازاخیستان)

قازاخ رئنئسانسی

          قازاخ مدنیتی و ادبیاتی‌‌نین «قیزیل عصری» و یا قازاخ رئنئسانسی ییرمینجی عصره تصادوف ائدیر. من گؤی‌‌توركلرین داشلار اوزرینده حك ائتدیگی پوئمالار، كازتوقان/Kaztuqan/ و دوسپامبئتین/Dospambet/ شوجاعت دولو اثرلری، ماخامبئتین//Maxambet آلوو ساچان شئعیرلری و دولاتین/Dulat/جیلالانمیش داستانلاریندان بری اوزون یول كئچن «آبای‌آقه‌دَركی/Abayaqədərki» گؤزل ادبیات نومونه‌‌لری‌‌نین اهمیتینی كیچیلتمك نیتیندن چوخ اوزاغام. آما آللاه طرفیندن سئچیلمیش رئنئسانس شخصیتی اولماق یالنیز آبایا قیسمت اولدو. آبای اونا قدر یارادیلانلاردان بهره‌له‌نه‌رك قازاخ معنویاتینی گؤرونمه‌‌‌میش یوكسكلیگه قالدیردی. 

صابیر خاطیره لرده

ای داد بیداد اردبیل

   میرزه علی اكبر صابیرین بئله بیر شئعیری وار. بو شئعیر بیر موناسیبتله یازیلمیشدی كی، اوندا منیم ده ایشتیراكیم اولموشدور............

آذربایجاندا آغاج كولتو 

ت.خ.شاهبازوو 

  AMEA-نین آرخئولوگییا و ائتنوقرافییا اینستیتوتونون علمی ایشچیسی، تاریخ اوزره فلسفه دوكتورو 

  آچار سؤزلر: آغاج كولتو، پالید، نیلی، ولَس، قارا آغاج، دونیا آغاجی، انجیر، " جنّت آغاجی ". 

   ایبتیدای ایناملار سیستئمینده آغاجلارا پرستیش موهوم یئر توتور. زامان-زامان اطراف عالمی و طبیعتده كی  پروسئسلری درك ائتمه‌‌یه چالیشان اینسان آیری-آیری آغاج و بیتكیلری فؤوق‌طبیعی قودرته مالیك حساب ائده‌رك ایلاهی‌لشدیرمیش، چتین مقاملاردا اونلارین كؤمگینه موراجیعت ائتمیشدیر. اونا ائله گلیردی كی، آغاجلارین دا روحو وار و اونلار دا بیر اینسان طالعیی یاشاییرلار.

ÖZBEK MİZAHINDA NASRETTİN HOCA TİPİ VE FIKRALARI

The Anecdotes and Figure of Nasreddin Hodja in Uzbek Humor

اؤزبك میزاحیندا نصرالدین خوجا تیپی و گولمه‌جه‌لری

اؤزت

  میزاحی اورونلر، یارادیلدیغی توپلومون زكاسینی، اَلشدیرل یؤنونو، توپلومسال و اخلاقی دیَرلرینی سؤزلو گله‌نگین ان قیسا یوللاری قوللاناراق آچیقجا اورتایا قویماقدادیر. تورك سؤزلو كولتورونون تمل عونصورلاری ایچینده یئر آلان گولمه‌جه‌لر، تورك دونیاسی‌نین اورتاق دیَرلرینی و توركلرین اولایلارا اؤزلرینه اؤزگو باخیشینی گؤسترمه‌سی باخیمیندان اؤنم ایفا ائتمكده‌دیر.  

  توركلرین میزاح آنلاییشینی آچیق بیر شكیلده سرگیله‌ین گولمه‌جه‌لرین ان تانینمیش تیپی نصرالدین خوجادیر. بو مقاله‌نین قونوسو، دیگر تورك بویلاریندا اولدوغو كیمی، اؤزبك توركلرینده ده میللی بیر تیپ حالینا گلمیش اولان نصرالدین خوجا تیپی و گولمه‌جه‌لری‌دیر. مقاله‌ده اؤنجه‌لیكله، اؤزبك توركلری آراسیندا آنلاتیلان نصرالدین خوجا گولمه‌جه‌لری‌نین یاراتیلدیغی اورتامین داها یاخشی آنلاشیلماسی اوچون، اؤزبك میزاحینداكی  " آسكییه " ،  " لاف "  و  " لطیفه "  تورلری تانیتیلمیش و بو تورلرین گئنل اؤزللیكلری بلیرلنمیشدیر. اؤزبكلر آراسیندا  "آفندی "  اولاراق بیلینن نصرالدین خوجا تیپینه گئچمه‌‌دن اؤنجه اؤزبك گولمه‌جه‌لرینده‌كی محللی تیپلر حاققیندا بیلگی وئریلمیشدیر. داها سونرا، نصرالدین خوجا تیپی و اونا باغلی اولاراق آنلاتیلان اؤزبك گولمه‌جه‌لر ی‌نین اؤِزونه خاص اؤزللیكلری دیَرلندیریلمیشدیر.

     آچار سؤِزلر: گولمه‌جه،لطیفه، نصرالدین خوجا، میزاح(یومور)، اؤزبك میزاحی.

دیل و دوشونجه 

  فتح‌الله گولن 

     دیل مدنیتین حركت‌وئریجی عونصورلریندن بیریدیر. میللتین گوجو دیل و دوشونجه‌سی‌نین گوجو ایله دوز موتناسیبدیر. بیر توپلومون دیل و دوشونجه‌سی نه قدر زنگیندیرسه، او، بیر او قدر ده گوجلو ساییلیر. بیر فرد اؤز دیلیندن نه قدر یاخشی ایستیفاده ائدیر و اینسانلارلا نه قدر راحات دیالوق قورا بیلیرسه، اؤز دَیرلرینی ده بیر او قدر قوروموش اولور. اصلینده دیل وارلیق و حادیثه‌لره باخیشی، اشیانین هم بوتؤو، هم ده حیصه -حیصه  قاورانیلماسینی تامین ائدن ان موهوم عامیلدیر. هانسی زاویه‌دن باخساق، دیل مدنی حیاتیمیزدا موهوم رول اویناییر. 

Azərbaycan Fəlsəfəsi

 Zümrüd Quluzadə

Qədim dövrdən bu günə kimi

Azərbaycan fəlsəfəsi anlayışı tarixən Azərbaycanda və ölkə xaricində yaşayan müxtəlif dil, din və mədəniyyətlərin daşıyıcıları olan azərbaycanlıların fəlsəfi irsinin təşəkkül və təkamülünü əhatə edir.

Müasir elmi məlumatlara görə, Azərbaycanda fəlsəfi fikrin inkişafı dördüncü minilliyinə qədəm qoymuşdur. Bu ölkədə qədim dövrlərdən başlayaraq yüksək sivilizasiyaların bir-birini əvəz etməsi, müxtəlif dil, din, həyat tərzlərinin çulğalaşması Azərbaycan etnosunun mənəvi mədəniyyətinin məhvəri olan fəlsəfi fikir və dünyagörüşünün təşəkkül və təkamülü üçün münbit zəmin yaratmışdır. Юлкянин fəlsəfi mədəniyyətin inkişafında onun coğrafi mövqeyi, təbii zənginliyi, tarixən yüksək şəhər mədəniyyəti, daim müxtəlif dil və din daşıyıcıları olan regionlarla əlaqələrinin mövcudluğu mühüm rol oynamışdır. Bunların sayəsində artıq e.ə. I minilliyin 1-ci yarısından ölkə халгларынын ictimai şüurunda varlığın başlanğıcı və sonu, təkamülü, insan və mühitin, maddi və qeyri-maddinin, rasional və irrasionalın münasibətlərinin, həqiqət, xeyir, şər və ədalətin çoxçalarlı əlaqələrinin dərkinə yönəlmiş fəlsəfi mülahizələr və onları ehtiva və təmsil edən mifologiya və dinlə bağlı, kökləri keçmiş minilliklərə gedib çıxan müxtəlif ideoloji cərəyanlar olmuşdur.

بؤیوك قهرمان عوثمان باتور و شرقی توركیستان حاققیندا

عوثمان باتور 1899-جو ایلده شرقی توركیستانین شیمالیندا قالان آلتای ویلایتی‌‌‌نین كؤك‌‌توقای بؤلگه‌‌سینده دونیایا گلیب. قازاخ توركلری‌‌‌نین اورتا جوزوندندیر و مولكی بویونا منسوب اولوب. 

  عوثمان باتورون گوجلو و هئیبتلی بیر بدن قورولوشو وار ایدی.1.85 بویوندا، قیساقالین بوینو و یاری باغلی-باتیق گؤزلری باخانلاردا زهملی بیر گؤركم یارادیردی. قیریش قاش آراسی، اوزو شخصیتینی عكس ائتدیریردی. چوخ آز دانیشیردی و هر مؤوضودا اؤزونه اعتیباری تام ایدی. 40 یاشینا قدر حئیوان‌دارلیق ایله مشغول اولوب. 

میللی شوعورون مئعیاری:دیل و كولتور بیرلیگی

موباریز سولئیمانلی

صنعت‌‌شوناسلیق اوزره فلسفه دوكتورو، دوسئنت  

   دونیانین بیر چوخ علم، مدنیت و سییاست خادیملری دیل و كولتور بیرلیگینی میللی شوعورون و اؤزونودركین اساس عامیلی حساب ائتمیشلر. حیاتلارینی آذربایجانین مدنی ترققی‌سینه و میللی ایستیقلال ایدئیالاری اوغروندا موباریزه‌‌یه حصر ائتمیش ضیالیلار دا خالقین بو ایدئاللار اطرافیندا بیرلشمه‌‌سی‌‌نین، بو ایدئاللارین مفكوره حالینا گتیریلمه‌سی‌نین، میللی شخصیتین فورمالاشماسی اوچون معنوی-روحی بیرلیگین واجیب و موهوم شرط اولدوغونو بیلدیرمیشلر. بو معنادا اونلار، دیل ده داخیل اولماقلا،  " كولتور "  آنلاییشی آلتیندا بیر خالقین روحی و معنوی دَیرلری‌نین مجموسونو ایفاده ائتمیشلر. بیز ده بو یازیمیزدا  " كولتور "  دئیركن، دیقتی اساسن مدنیتین معنوی آسپئكتلرینه یؤنلتمیشیك. اونا گؤره كی، اگر اؤزوموزو میللی-مدنی ترققی و ایستیقلال جارچیلاری اولان موتفككیرلرین كولتورولوژی دوشونجه‌‌سی‌نین واریثی حساب ائدیریكسه، او زامان بو عامیلی دیقتدن قاچیرمامالی و آنلاییشلارین چرچیوه‌‌سی‌نین موعین‌لشمه‌سینده ده اونلارین یاناشمالارینا تاریخی-موقاییسه‌‌لی شكیلده یاناشمالیییق (بیزجه،  " كولتور "  تئرمینی ایله میللی روحی-معنوی دَیرلر كومپلئكسی‌نین،  " مدنیت "  مفهومو ایله كولتورلر مجموسو حساب ائدیلن بشری مدنی دَیرلرین،  " سیویلیزاسییا "  ایله ایسه ماددی-مدنی و تئخنوگئن اینكیشاف سویییه‌سی‌نین ایفاده ائدیلمه‌سی منطیقی اولار). 

تبریزدن كازانا، او بیزیم خوجامیز 

 یازان: محمت آیجی 

كؤچورن:عباس ائلچین

   تورك دونیاسی‌‌نین ان بؤیوك اورتاق كولتورل دگرلریندن بیری نصرالدین‌خوجا دیر. بوگون اؤزبكیستاندان تاتاریستانا، قاقائوزیادان دوغو توركیستانا بیزیم خوجامیز دئییرلر! 

       ریوایته گؤره تستیچی(كوزه‌چی) شارمامات عاییله‌‌سی‌‌نین اوشاغی اولمامیش. ار  آرواد ایللر ایلی اوغول حسرتی ایله یانیپ توتوشموشلار، گئتمه‌دیكلری حكیم، ایشلتمه‌دیكلری  درمان ، یاخمادیقلاری توتسو، باش‌وورمادیقلاری شامان قالمامیش آما، آللاه بو، وئرمه‌یینجه وئرمیر. بو دا بیر ایمتیحان‌دیر دئیه حسرتلری‌‌نین آتشینی قونداقلاییب باغیرلارینا باسمیشلار، یانا یاخیلا قوجالمیشلار. قوجا دا اولسا تستیجی شارماماتین آروادی آللاهدان بیر اوشاق وئرمه‌سی اوچون، بیر گئجه سحره  قدر دوعا ائتمیش، گؤزیاشی تؤكموش، سجّاده‌سی سویا كسمیش. سحر، هر گون اولدوغو كیمی شارمامات، ائوده دوزلتدیگی تستیلری، قابی، قاجاغی، ایشله‌مه‌لی كوپلری یوكله‌‌ییب بازارا آپارمیش. یوكلری ایندیریپ سیرایا دوزركن بؤیوك كوپلردن بیری‌‌نین ایچیندن بیر كؤرپه گولمه‌سی گلمیش........

A حرفی‌‌نین ایزله‌دیگی یوللار

دوچئنت دوكتور، حالوك بركمن 

كؤچورن: عباس ائلچین        

    بو یازیدا A حرفی‌‌نین ماجراسینی آنلاداجاغام. بو ماجرانی بو قدر گئرییه آتمامین ندنی چوخ قارماشیق بیر ماجرا اولدوغونداندیر. بو ماجرانی آنلاتمادان اؤنجه K حرفی‌نین ماجراسینی و OK بویلاری‌نین گؤچ یوللارینی اوزون اوزادییا آنلاتماغیم گركدی. لاتین (روما) الیفباسینداكی بؤیوك A حرفی ایكی فرقلی یول ایزله‌‌یرك  ایتالیا یاریم آداسینا اولاشمیشدیر. بو قونو گئنلده هئچ‌بیر دیلچی طرفیندن اله آلینمامیشدیر. بورادا آنلاداجاغیم ماجرا تامامن اؤز آراشدیرمالاریم سونوجو اورتایا چیخارمیش اولدوغوم سون درجه ایلگینج بیر سونوجدور. 

   A حرفی نین ایزله‌‌‌دیگی یوللار 

ایرواندا آذربایجان مطبوعاتی نین تمل داشی:  " لک-لک "  ساتیریک ژورنالی 

  شفق ناصیر 

  ژورنال بوتؤولوکده ادبیات ساحه‌سینه بوتون سایلاریندا گئنیش یئر وئرمیشدیر.  " لک-لک " ،  " هردم‌خیال " ،  " یئتیم جوجه " ،  " کئیفلی " ،  " جیننی " ،  " شئیطان "  ایمضالی شئعیرلرین مؤوضوسو سویداشلاری‌نین معنوی حیاتیندا مدنی گئری‌لیگین تنقیدی و ایفشاسینا  حصر ائدیلمیشدیر.  اکثر سایلاردا  " تاققیلتی "  باشلیغی ایله وئریلمیش دؤردلوکلر اؤزلوگونده گئنیش بیر مؤوضونو عکس ائتدیرمه‌سه‌ده، خالقین دیقتینی جمعیتده مؤوجود اولان ایجتیماعی قوصورلارا یؤنلدیر. بونلاردان بیر نومونه‌: 

  غرق اولمالی اولسان‌دا 

  دنیزلرده بوغولسان، 

  هئچ اولماسا دا مومکون 

  اگر ساحیله چیخماق. 

  نامرد الینه وئرمه الین، 

  ترکی-حیات ائت، 

  نامرد الینی توتماقدان 

  افضلدی بوغولماق. 

  بورادا ایفاده اولونان دنیز ....

قازاقیستاندا بیر آلتین آدام داها تاپیلدی                                   

   داها دوغرو ایفاده ایله، بیر آلتین قادین، آلتین پرنسئس تاپیلدی. بیلیندیگی كیمی سون زامانلاردا قازاقیستاندا آلتین آدام تاپیلدیغی خبرلرینه تئز-تئز راست گلیریك. بو آلتین آداملار م.اؤ. دؤورلره ویا م.س. ایلك عصرلرده حؤكم سورموش ساكا و هون توركلرینه عاییددیر. چوخ ساییدا آلتین گئییملرله گؤمولموش بئله آلتین آداملارین تاپیلماسی، او دؤنمده توركلرین آتالاری‌نین مورفه بیر حیات یاشادیقلاری‌نین دلیلی ساییلمالی‌دیر.  

  بیلیندیگی كیمی، ایلك آلتین آدام 1970دا ائسیك كورقاندا تاپیلمیشدی. سون ایللرده ..............

دوچئنت دوكتور حالوق بئركمن         

    آپاریلان آراشدیرمالارا گؤره چوواشجانین اسكی بیر آلتای دیلی اولدوغو و توركجه‌یه چوخ یاخین اولدوغو معین‌لشدیریلمیشدیر. قارا ‌دنیزین قوزئی‌یندن باتی‌یا دوغرو گؤچ ائدن توم بویلارین دیللرینی چوواشجا ائتكیله‌میشدیر. اؤزللیكله هونلار، آوارلار،دیگر ماجار بویلاری و حتا گونوموزده آلمان دئدیگیمیز بالتیك بویلاری، فین‌لی‌لر و وایكینگ‌لر داهی بو دیلین ائتكیسینده قالمیشدیلار. بولغارلارین اسكیدن قونوشدوغو دیل ده چوواشجادیر.