+0 بگندیم
صابیر خاطیره لرده
ای داد بیداد اردبیل
میرزه علی اكبر صابیرین بئله بیر شئعیری وار. بو شئعیر بیر موناسیبتله یازیلمیشدی كی، اوندا منیم ده ایشتیراكیم اولموشدور.
یانیلماییرامسا، 1910-جو ایلده ایدی. حاجی حاج‌آغا كاروانساراسیندا منیم منزیلیم واردی. بیر آخشام صابیر مورتتیب یولداشلاریمدان میر حسین‌عبدالله‌یئوله منزیلیمه گلدی. اوتورماق ایسته‌مه‌‌دیلر. محرم آیی ایدی.هر یئرده تعزیه مجلیسلری اولدوغو كیمی، قاراباغلیلارین دا هامان من ساكین اولدوغوم كاروانسارانین گئنیش حیطینده تكیه‌لری واردی. هر آخشام بورا آغزینا قدر تعزیه‌چیلرله دولو اولاردی.
صابیر:
- هایدی، دور آیاغا، بیزیمله آشاغیداكی تعزیه مجلیسینه گئدك،-دئدی.
من قاراباغلیلارین تكیه‌سینه گئتمك ایسته‌مه‌ییردیم. بورادا منیم بیر تانیشیم اولمادیغی كیمی واخت دا گئجدی. موناسیب بیر یئر تاپا بیلمه‌یه‌جكدیك.
- ایندی كی، سیز بو گئجه‌نی تعزیه مجلیسینده كئچیرمك ایسته‌ییرسینیز، گلینیز ایرانلیلار تكیه‌سینه گئدك،-دئدیم.
1905-جی ایل اینقیلابیندان سونرا باكیدا یاشایان ایران تاجیرلری "انجمن ایرانیان" آدیندا بیر تشكیلات دوزلتمكله برابر، بو آد ایله بیر مكتب ده تاسیس ائتمیشدیلر. هر ایل اون گون محرملیكده بو مكتبده درسلر كسیلر، تعزیه ساخلاناردی.
صابیر گولومسه‌یه‌‌رك ظارافات ائدرجه‌سینه دئدی:
- سببی ندیر كی، سن حاضیردا قولاغیمین دیبینده‌كی تعزیه مجلیسینی بورادا قویوب، ایرانلیلار تعزیه‌سینه گئدیرسن؟
- سببی چوخ ساده‌‌دیر،-دئدیم- قاراباغلیلارین، شاماخیلارین و یاخود باكیلارین تكیه و مجلیسلرینده هئچ بیر یئنی سؤز ائشیتمك مومكون دئییل. مرثیه‌خوانلار هر زامان ائشیتدیكلریمیزی تكرار ائدیرلر. ایرانلیلاردا ایسه یئنی بیر واعیظ وار، چوخ ماراقلی بیر آدامدی! او، موعیظه و مرثیه‌نین مؤوضوسونو دَییشیب موعاصیرلشدیریر. چوخ واخت او،تعزیه‌لری كربلا فاجیعه‌سینه دئییل ایراندا محمدعلی شاهین یاپدیغی ظولمه آغلادیر. خالقی اینتیباها،مكتب و معاریفه دعوت ائدیر. دوغردودان د، او ایل باكی‌یا بئله بیر آدام گلمیشدی. مرثیه‌خوانلار اكثریت‌له اؤز صنعتلری‌نین اوستادی اولورلار. اونلار اؤز دینله‌ییجیلری‌نین نظری-دیققتینی جلب ائتمگی یاخشی بیلیرلر. بو واعیظ ده ائله ایدی. ایران ترققی‌پرور ضیالیلاری و گؤزو آچیق تاجیرلری آراسیندا حؤرمتی چوخدو. اونون مینبرده سؤیله‌دیگی آجی تؤهمتلری هوسله دینلر، كیمسه‌ده اوندان اینجیمزدی.
قوناقلاریم راضی اولدولار. "اتحاد ایرانیان" مكتبینه گئتدیك. منیم آتاسی تبریزلی، آناسی شاماخیلی بیر دوستوم واردی؛ مشدی ایسماعیل خیاط!.. لطیفه‌گو بیر گنجدی. معاریف خادیملرینی، مطبوعات ایشچیلرینی چوخ سئوردی. صابیر ایله هله بیر یئرده گؤروشوب تانیشلیغی یوخ ایدیسه غائبانه اونو سئونلریندندی. او بیزی چوخ سئوینجله قارشیلادی. موناسیب بیر یئر حاضیرلاییب اؤزوده یانیمیزدا اوتوردو.
عادتی اولدوغو اوزره لطیفه سؤیله‌مگه باشلادی:
- آشنامیز اردبیللی‌نین بو گئجه آتاسی یاناجاق-دئدی.
اونون "اردبیللی" آدلاندیردیغی بیر تاجیر ایدی. دنیز قیراغیندا "چوخور" كاروانساراسیندا تاجیرخاناسی واردی. مشدی ایسماییلیندا دوكانی هامان كاروانسارانین قاپیسی آغزیندا ایدی. اردبیللی تاجیر دنیز قیراغی تاجیرلری و ایران معاریف‌پرورلری آراسیندا اؤزونو خیسلیگی ایله معروف ایدی. قزئته قطعیین پول ورمزدی. هر زامان قزئتی قونشولاریندان خصوصی ایله مشدی ایسماییلدن دیله‌نردی و یاخود قزئت ساتان چوجوغو ساخلاییب اوندان بیر قزئت آلار، آچاراق اونو ماراقلاندیران ایران حادیثه‌لرینی نظردن كئچیردیكدن سونرا تكرار اؤزونه قایتاراردی. هله بو اداسینا گؤره ده مشدی ایسماییل اونو هئچ سئومزدی.
سون زامانلاردا بو تاجیر ایراندا آرواد-اوشاغی اولدوغو حالدا، باكیدا بیر "آشنا" ساخلامیشدی. اونون حاققیندا واعیظه معلومات وئره‌جگینی بیرگون اوّل مشدی ایسماییل سؤیله‌میشدی. واعیظ مینبرده دینله‌ییجیلرینه هر زامان "سن" دئیه خیطاب ائدردی. اونلارین نالاییق حركتلرینی اؤزونه مخصوص لورو دیل ایله تنقید ائدردی.
ایران تعزیه مجلیسلرینه، عادت اولدوغو كیمی، بیر ایكی عادی مرثیه‌خوان اوخودوقدان سونرا هامان مشهور واعیظ مینبره چیخدی. بیرینجی سؤزو نامعلوم دینله‌ییجیسینه خیطابلا دانلاماغا باشلادی:
- گده، دوغرودان سنین غئیرتین وار ایمیش! آروادینی قویموسان وطنده، بیر پارچا چؤرك پولو قازانماق اوچون گلمیسن بادكوبه‌یه...آللاه بركت وئرسینع یاخشی دا قازانیرسان. مكتبه،معاریفه بیر قپیك وئرمك ایسته‌مزسن، آرواد –اوشاغینا دا خرجلیك گؤندرمزسن! دوغرودان دا غئیرتین وار ایمیش!.. آیاغینا گئیمیسن جیرت-جیرت چكمه‌نی، باشیندا بوخارا دریسیندن بؤركون، جاوان آروادیندان دا خبرین یوخدور. هله كیشی بیر تك سنسن!.. قوربان اولوم غئیرتینه!..
مجلیس داغیلان كیمی هامان اردبیللی تاجیری مشدی ایسماییل صابیره نیشان وئردی. بو آدام گلیب بیزیم قارشیمیزدان اؤتوب كئچركن مشدی ایسماییل مرثیه دئییرمیش كیمی هاوا ایله اوخودو:
ای داد بیداد اردبیل
ای داد بیداد اردبیل!
صابیرده بداهه‌تن :
بیرده نامردم اگر
ائتسم سنی
یاد اردبیل!
بیر نئچه گون سونرا صابیرین،
آلتمیش ایللیك عؤمروم اولدو سنده برباد اردبیل!- مطلعلی شئعیری حاضیر ایدی.
صابیرین ائله ایستعدادی وار ایدی كی، هر كیچیك بیر حادیثه‌دن، هر ائشیتدیگی بیر سؤزدن ایلهام آلیب گؤزل بیر شئعیر یازا بیلردی.
سئییدحسین
1936
بو خاطیره:
صابیر خاطیره‌لرده (توپلاییب نشره حاضیرلایان:عباس زامانوو، گنجلیك نشری 1982)كیتابیندان كؤچورولوب خیدمتلرینیزه سونولدو. عباس ائلچین
ای داد بیداد اردبیل
میرزه علی اكبر صابیر
آلتمیش ایل لیك عمریم اولدی سنده بر باد، اردبیل
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
ظن ائدیردیم من بوتون عالمده ایراندان سووای
بیر فرح آباد یئر یوخدور او ساماندان سووای
عورت اولماز حسنده فاطما، تكذبان دان سووای
وار ایمیش روسیه ده مین- مین پریزاد، اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
ای وطن، حوری گؤروردوم سنده كی عورتلری
دئردیم او حوریلرین سنسن یقین جنت لری
ایندی حیرانم باخوب گؤردوكجه بو لعبتلری
هر بیرینده باشقا لذت، باشقا بیر داد اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
حالیا باكوده یم، باكو دئمه، بیر خلدزار
خاصه دریا ساحلی بیر لعبتستان تاتار
هر طرف آغ، چاغ ماداملار بیر- بیریندن گلعذار
طرفه دلبر، تحفه بیر شئی، یاخشی بیر زاده، اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
مین منیم تك كابلایی بیر سونیانین دلداه سی
مین منیم تك پاك دین بیر رومقانین افتاده سی
مین منیم تك مؤمنین بیلمم نولوب سجاده سی
بنده لیك قیدین قیریب اولموشدور آزاد! اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
بئش دگیل، اون بئش دگیل، هر یان باخیرسان وار مادام!
ائو مادام، منزل مادام، بالقون مادام، تالوار مادام
سیرق مادام، قاستین مادام، پاسساژ مادام، بولوار مادام
مختصر، عقلم چاشیب، ای داد بیداد، اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
گرچه ایراندان چیخاركن باشقا ایدی نیتیم
نیتیم كسب ایدی، واردی كسب كاره غیرتیم
غیرتیم راضی دگیلدی آج دولانسین كلفتیم
یوخ گؤزومده ایندی نه كلفت، نه اولاد، اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
بس كه آرتیر بونلاری گؤردوكجه هر دم رغبتیم
رغبتیم آرتیر سادا، لكن قاووشمور حسرتیم
حسرتیم بیر شیئه دیر، آنجاق دوزلمیر حالتیم
حالتیم تسكین نفسه قالمیر امداد، اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
قورخودوردی چیخمامیشكن اؤلكه دن غربت منی
چولغاییبمیش غفلتیمدن وحشت و دهشت منی
ایندی بو گؤردوكلریمدن مات ائدیب حیرت منی
اؤزلوگومدن چیخمیشام، افسوس!... فریاد!... اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
تازه دن برگشت ائدیب، بیر ده جوان اولسئیدیم، آه!
شیق گئییملی بیر جوان خوش نشان اولسئیدیم، آه!...
بو پریلرله دویونجا همزبان اولسئیدیم، آه!...
دهرده بئش گون یاشاردیم خرم و شاد، اردبیل!
بیر ده نامردم اگر ائتسم سنی یاد اردبیل!
