باسماجی تئریمی كؤكن اولاراق توركجه دیر. بو قاورام روسلارجا قوللانیلمیشدیر، باسقینچی، عاصی آنلاملارینی ایچرمكده دیر. احمد جبه جی بونون روس سؤموروسونون بؤلگه توركلوگونه نفرتی نین بیر تظاهورو اولدوغونو ایفاده ائتمكده دیر. 

     1917 بولشویك دئوریمینی موتعاقب گؤیرن  باسماجی حركتی نین ایلك اؤنجولری محمد امین بك، كیچكینه ائرگش ایدی. خوقند موختار حوكومتی نین مرگیلان پولیس مودورو اولان كیچكینه ائرگش و محمد امین بك، بؤلگه یه یئرلشدیریلن روس گؤچمنلره قارشی اؤنجه لیكله خالقی  بیلینجلندیرمه یولونا باشلامیشدیلار. بورادا بیراز دا، مرگیلان شهریندن و مرگیلان شهری نین باغلی بولوندوغو فرغانادان سؤز آچماق استه ییریك: 

     مرگیلان شهری فرغانایا  باش كندلیك یاپمیش اؤنملی بیر مركزدی، مرگیلان اؤنمینی داها سونرا دا قوروموش، روسلارین بؤلگه نی  اسلاولاشدیرما چابالارینا راغمن باسماجیلیك حركتینده  اؤنملی بیر گؤره و  اوستلنمیشدیر.  

     روسیا بیلینچلی و امپریالیست یوللارلا بؤلگه یه اسلاو توپلوملاری یرلشدیریركن قتل عاملارینا دا دوام ائتمكده ایدی . بو تاریخلرده ، یعنی 1917 ایلینده فرغانا و جیواریندا 3.000.000 دان چوخ  توركیستان توركو یاشاماقدایدی. 1909 نوفوس قئیدییاتینا  باخدیغیمیز  زامان،  فرغانا شهری نین 1.900.000 توركه صاحیبلیك ائتدیگینی گؤرمكده ییك. 

     ایلك موسلومان-تورك دولتی كاراخانلیلارین ایلك یوردو اولماسییلا اؤنملی بیر قونوما صاحیب اولان فرغانا، چنگیز ایمپاراتورلوغو، تیمور ایمپاراتورلوغوكیمی بویوك دولتلر زامانیندا دا اؤنمینی قوروموش، نیهایت 1747 تاریخینده بوخارا امیرلیگینه باغلانمیشدی. چوخ گئچمه دن باغیمسیزلیغینی تكرار قازانان فرغانا، فرغانا یا دا خوقند خانلیغی اولاراق تاریخی میسیونونا دوام ائتمیش، داشكند و یسی كندلری، خانلیغین توپراقلارینا داخیل ائدیلمیشدیر . 

  19. یوزایلده  توركیستانی ایداری یؤندن توپارلاما خیدمتینی  ایفا ائدن خانلیق، بیر آرا بوخارا امیرلیگی نین سالدیریسینا اوغرامیشسا دا اؤزونو توپارلاماقدا گئجیكمه میش، آما 1876 تاریخینده روسیانین ایشغالینا اوغرامیش، باغیمسیزلیغینی ییتیرمیشدیر . 1867ده قورولان  " روسیا توركیستان گئنل ایداره سی " نه 1876 تاریخینده باغلانان بؤلگه، 1917 ایلینه قدر  " فرغانا ویلایتی "  اولاراق قالمیشدی. بوراسی دا بیر گئرچكدیر كی، روسیا بوتون چابالارینا راغمن بؤلگه ده حاكیمییتینی تام اولاراق ساغلایامامیش، فرغانا خالقی هر فورصتده  روسیایا باش قالدیرمیشدیر. ایشته فرغانا بو تاریخی بیریكیملریندن دولایی باسماجیلیك حركتی نین بئشیگی اولموشدور. 

     تكرار كیچكینه ائرگش  بحثینه  دؤنه لیم: كیچكینه ائرگش و اونون ساواش  آرخاداشلاریندان كاتته ائرگش بیر آرا روسیایا سورگونه گؤندریلمیشلر، بورادا عوثمانلی سوبایلاری ایله تانیشمیشلار، اونلاردان اولدوقچا ائتكیلنمیشدیلر. نیته كیم بو ایكی قهرمانین بوندان سونراكی فعالیت لرینده بو عوثمانلی سوبایلاریندان آلدیقلاری ایلهام اؤزو  آچیقجا بللی ائدر.    

     كیچكینه ائرگش و كاتته ائرگش خالقی اویاندیرماق اوچون توپلانتیلار دوزنله ییرلر، بو ایكی آدین اطرافینداكی باغیمسیزلیك حلقه سی  هر گئچن گون بیراز داها گئنیشله نیردی. كیچكینه ائرگش خالقی آیدینلاتماغا، روسلارا قارشی موجادله یه چاغیریركن محمد امین بك ده ایشین سیلاحلی موجادله بویوتویلا اوغراشماقدایدی.  

     داها اؤنجه ده بلیرتیلدیگی كیمی مرگیلان پولیس مودورو اولان محمد  امین بك، ایشینه بؤیوك بیر عزمله ساریلمیش، اونون چابالارییلا اورتایا آزیمسانامایاجاق بیر موجادله گوجو چیخمیشدی. گله جكده باسماجیلار دییه آنیلاجاق بو گوجون لیدئری، فرغاناداكی بوتون موجاهیدلرین تابیعتینی سوندوقلاری شیرمد بك ایدی. ائرگش پهلیوان، یوسوف پهلیوان، راحمان بك، جوغرا بك، اولییا خان تؤره بك، عؤمرتاغا بك،احمد پهلیوان، علییار بك، توختاسیم بك، عؤمرعلی بك، محمد روز بك، ساتیپالدی بك، شاكیر بك، غنی خان بك، یوسوفجان مخدوم، موللا پولات بك، م. عالی بك باشدا اولماق اوزره بؤلگه نین بوتون ایلری گلن سیلاح اوستالاری شیرمد بكین اطرافیندا توپلانمیشدیلار. 

     باسماجی حركتینین بئشیگی فرغانا یاواش یاواش قیزشماغا باشلاییردی. اؤزلرینه قورباشی دیین،  "  توركیستان،  توركیستانلیلاریندیر، اجنبی بویوندوروغونو دفع ائده جه ییك . یوخسول  اهالی نین ان سون وارلیغینی  سویان روس ایله ساواش ! "  پارولاسییلا حركت  ائدن بو باسماجی لیدئرلری نین ایشی چوخ زوردو. چونكو ساده جه، اؤزلریندن هر یؤنویله قات قات اوستون روسیا ایله دئییل، اونلارا قیلاووزلوق یاپان و هر فورصتده  آرخادان سالدیران ائرمنیلرله ده ساواشاجاقدیلار.  

     آما بوتون بونلار قورباشیلارین اوموروندا دئییلدی، عینی زاماندا آتشلی بیرخطیب، بیر دین آدامی اولان  18.000 ساواشچیسی ایله كیچكینه ائرگشین،  " اگر سالدیریرساق ظفر بیزیمدیر، شاید ترسی اولورسا دوشمان سالدیراجاق، بوتونلوكله یوخ اولاجاغیق . او حالده دوشمانا بو ایمكانی ورمه گینیز! "  یوللو نوطوقلاری  هم قورباشیلارا، هم ده خالقا  بؤیوك مورال وئریردی.  

عینی تاریخلرده فرغانا وادیسینده روسلارا قارشی حركت ائدن  40 قورباشی قروبونو داها ائكلرسك باسماجیلارین ساییسی نین 60.000 اولدوغونو گؤروروك. احمد جبه جی ایسه گنرال فیرونزه نین وئردیگی بیلگیلردن یولا چیخاراق بو رقمین 72.000 اولدوغونو سؤیلر . بونا 80.000 كیشیلیك بیر گوجه صاحیب جونید خانین عسگرلرینی، اوراز سردار، عزیزخان، قارقول بیگ ، آچیل بیگ، فوزیل مخدوم، ایشان سولطان، عبدو حافیظ كوووتلرینی؛ قازاق بوزكیرلاریندا و توركیستانین چشیدلی یئرلرینده كی  باشقورت و قازان توركلرینی (باشقورت و قازان توركلری روسلارا قارشی موجادله اوچون بؤلگه یه گلمیشدیلر ؛ روسلارا دوتساق دوشن عوثمانلی سوبایلارینی دا اكلرسك 1918لی ایللرده  روسیایا قارشی بیرلشن توركیستان بیرلیكلری نین ساییسی نین 240.000 اولدوغو اورتایا چیخار. 

  باسماجیلار اؤزلرینی  گلنكسل تورك عنوانلاریندان بیری اولان قورباشی  اولاراق نیتله مكده ایدیلر. هئپسی نین تك آماجی واردی: توركیستانین تامامینی روس حاكیمییتیندن قورتارماق. بونون دا یولو  سیلاحلارا داورانماق، سیلاحلاری قونوشدورماقداان گئچه جكدیر.  

یازان: ایلیاس كارا

كؤچورن: ائلچین