+0 بگندیم
" کشکول " - 1883-جو ایلده تیفلیس‌ده آذربایجان تورکجه‌سینده نشر اولونموش قزئت.[۱][۲]
" ضیایی – قافقازیه " قزئتی سوقوطا دوغرو گئتدیگی دؤورده تیفلیس‌ده 1883-1891-جی ایللرده ادبی و سیاسی ژورنال اولان " کشکول " درگیسی نشر اولونوب. [۳]
+0 بگندیم
آذربایجان تورکلری‌نین ایستیقلال موجاهیدی – میرزه بالا محمدزاده
آیدین مدد‌اوغلو قاسملی
فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو، دوچنت
19. عصرین ایکینجی یاریسی، 20. عصرین اوّل‌لرینده قوزئی آذربایجاندان چوخ‌سایلی و گوجلو میلّی ضیالی کادرلاری یئتیشمیش، اونلار آذربایجان خالقی‌نین مادی و معنوی اینکیشافینا چالیشمیش، گله‌جک آزادلیق و موستقیل‌لیک اوغروندا موباریزه یه حاضیرلامیشدیر. بو دؤورده ادبی-بدیعی معاریفچی‌لیگه سیاسی معاریفچی‌لیک ده قوشولموش، اینقیلابی حرکات‌لارین تاثیری ایله بیر-بیری‌نین آردینجا یارادیلان یئنی-یئنی مطبوعات اورقان‌لاری، خئیریه جمعیت‌لری و سیاسی پارتیالار تزار روسیه‌سی‌نین میلّی اویانیشا قارشی بوتون ژاندارم قووّه‌‌لرینی حرکته گتیرمه‌سینه، میلّی مطبوعات اوزرینده گوجلو سانسور تطبیق ائتمه‌سینه باخمایاراق، یئرلرده میلتچی‌لیک دالغاسی داها دا گوجلنمیشدی. بو دالغا ایشچی صینفینی ده حرکته گتیرمیشدی.
بئله‌لیکله، آذربایجان میلّی ضیالی‌لاری، میلّی مطبوعاتی کئچمیش دوشونجه‌لردن اوزاقلاشاراق موعاصیر میلّیتچی ایدئولوژی‌یه یییه‌لنمیش و یئنی بیر میلّی کیملیک اطرافیندا بیرلشه‌رک خالقی دا واحید دوشونجه اطرافیندا بیرلشدیرمگه باشلامیشدیلار.
بو دؤورده فعالیت گؤسترن سیاسی خادیم‌لر کیمی رومانتیک جریان نوماینده‌لری ده روس تزاریزمی‌نین ایرتیجاع رژیمینه، موستملکه‌چی سیاستینه قارشی بیرگه کسکین موباریزه آپارمیشلار کی، بونون دا نتیجه‌سینده هم میلّی-سیاسی ایدئولوژی لیدرلرین، هم رومانتیک‌لرین، هم ده رئالیست‌لرین بیرگه سعی‌یی نتیجه‌سینده آذربایجان میلّی ایدئولوژی‌سی فورمالاشمیشدی. عومومیتله 20. عصرین بیرینجی و خوصوصیله ایکینجی اون‌ایل‌لیگی آذربایجان خالقی‌نین مدنی و سیاسی-ایدئولوژی اینتیباه دؤورو اولموشدور.
آذربایجانین میلّی، سیاسی، ایدئولوژی، رومانتیک و رئالیست جریان نوماینده‌لری‌نین هامیسی آذربایجان ایجتیماعی تفکورونون قارانتی رولوندا چیخیش ائتمیش آذربایجان تفکور تاریخی‌نین ایدئیا شرفی، آذربایجان میلّی دؤولتچی‌لیگی‌نین محک داشلاری اولموشلار. اونلار بدیعی، علمی سیاسی و ایدئولوژی فلسفه اساسیندا بیر دموکراتیک جمعیت فورمالاشدیرماق، میلّی دَیرلره سؤیکنن، میلّی ایدئولوژی اساسیندا بیر دؤولت یاراتماغا چالیشمیش، بونا نایل اولموش، شرقده ایلک دموکراتیک خالق جومهوریتی یاراتمیش و قیسا مودتده اولسا دا دموکراتیک دؤولتی ایداره ائتمگه باشلامیشدیلار. بئله شخصیت‌لردن بیری ده بوتون حیاتینی آذربایجانین موستقیل‌لیگینه حصر ائدن آذربایجان ایستیقلال موجاهیدی میرزه بالا محمدزاده دیر.
+0 بگندیم
ییرمی بیرینجی عصرین توران ایدئالی:" علی بیگ حسین‌زاده‌نین شاعیرانه تورانچی‌لیغیندان یارانمیش ضیا گؤگ‌آلپ "
آذر توران
تاریخه وطن موحاریبه‌سی کیمی کئچن قاراباغ ساواشیندان سونرا روسیه‌نین‌سیاسی چئوره‌لرینده توران پروبلمی گوندمه گلدی. حتّی بونا روسیه‌نین خاریجی ایشلر ناظیری لاوروف دا موناسیبت بیلدیردی... لاوروف احتیاطلا دانیشدی. تخمین‌لرینی دئدی. آما ایندی 1918-جی ایل دئییل، 2021-جی ایل‌دیر. یوز ایل اؤنجه تورکلرین اوزاق اولکوسو - توران مدنی بیر خیال اولا بیلردی. قاراباغداکی وطن موحاریبه‌میز ایسه تورانین مدنی بیر خیالدان‌سیاسی گئرچکلیگه چئوریله بیله‌جگی‌نین مومکو‌ن‌لوگونو ایثبات‌لادی. بو گون صلیب مفکوره‌سی اوروپا بیرلیگی مودلینده یئنیدن احیا ائدیلیرسه و اوروپا کئچمیشده خاچلی یوروش‌لریندن باشقا، هئچ بیر اؤرنگی اولمادان فرقلی توپلوم‌لاری بیرلشدیرمگه جهد ائدیرسه، دونیانین پولیتیک آهنگینه بو موستویده گرک اولدوغوندان دا آرتیق موداخیله ائده بیلیرسه، بس نه اوچون توران یالنیز مدنی بیر خیال اولاراق قالمالی ایدی؟ بیر حالدا کی، " میلاددان 210 ایل اول هون حؤکمداری مته " هونلار " آدی آلتیندا بوتون تورکلری بیرلشدیردیگی زامان توران مفکوره‌سی بیر گئرچکلیک حالینا گلمیشدی، هونلاردان سونرا آوارلار، آوارلاردان سونرا گؤک‌تورکلر، گؤک‌تورکلردن سونرا اوغوزلار، بونلاردان سونرا قیرغیز قازاخ‌لار، داها سونرا کوٌر خان، چنگیز خان و سونونجو اولاراق، امیر تئیمور توران مفکوره‌سینی گئرچکلشدیرمه دیلرمی؟ " (ضیا.گؤگ‌آلپ).
+0 بگندیم
آذربایجان ادبیاتیندا ایستیقلال ایدئیاسی‌نین فورمالاشماسیندا ادبی مجلیس‌لرین رولو
تنزیله رستم خانلی
اؤزت
اون دوققوزنجو عصرین اوّلینده روسیه‌نین ایشغالچی‌لیق سیاستینه قارشی خالقین موقاویمت و دیره‌نیشی ایله باشلانمیش اینتیباه عصرین ایکینجی یاریسیندان اعتیباراً تورک میلّی تفکّورونده‌کی ایستیقلال ایدئیاسی‌نین اوروپا معاریفچی‌لیک و تنقیدی رئالیزم باخیش‌لاری ایله سنتزی نتیجه‌سینده آذربایجاندا اؤزونه‌مخصوص، شرقده و غربده آنالوقو اولمایان، آذربایجان " فردیّتچی‌لیگینی اؤزونده احتیوا ائدن " ایسلام-تورک-اوروپا مضمونلو بیر دموکراتیک حرکات فورمالاشدیردی. آذربایجان نه شرقده کی رادیکال ایسلام ماهیتلی موستقیل‌لیک حرکات‌لارینی، نه غربده کی میلّتچی و میلّتچی اولدوغو قدر آتئیست و غرب کوسموپولیتیزم روحلو کومونا ایدئیالارینا کؤکلنمیش اینقیلابی چئویریلیش‌لر یولونو اؤز موستقیل دؤولتچی‌لیک آرزولارینا ایدئال سئچمه‌میشدی. آذربایجان تام فرقلی، اونون فردی‌لیگینی، اؤزونه‌مخصوص‌لوغونو آچیق شکیلده ایفاده ائدن، آیدین‌لاری‌نین، او جومله‌دن ادبیاتی‌نین، تاریخی‌نین، فلسفه‌سی‌نین روحوندان گلن هومانیست، اینسانی دَیرلری جمعیت حیاتیندا آپاریجی قووّه‌یه چئویرمک آماجیندا اولان بیر دؤولت اوغروندا عملی فعالیت مئیدانینا گلیب چیخمیشدی. میرزبالا محمدزاده " آذربایجان میلّی منشورو " آدلی مقاله‌سینده همین یولون یولچولاری‌نین عوض‌سیز خیدمت‌لرینی آشاغیداکی کیمی قئید ائتمیشدیر: " آذربایجان میلّی منشورونون خولاصه‌سی، ایستیقلال فیکری‌نین تأسیسینده واقف‌دن توتموش جاویده قدر، ذاکردن باشلامیش جاوادا قدر، میرزه فتحعلی‌دن اوزئییره کیمی، " اکینچی "-دن " آذربایجان "-آ و " یئنی قافقازیا " یا " دک هر بیری‌نین اولدوقجا بؤیوک رولو و دَیری
اولموشدور. 19. عصرده ایستیقلال ایدئیاسی‌نین اینکیشافی، میلّی شوعورا حاکیم کسیلمه‌سی و موستقیل دؤولتچی‌لیگه ایستیقامتلنمه‌سی بیر سیرا جیدی حادیثه‌لرله شرط‌لنمیشدیر. اونلاردان بیری آذربایجان تورکجه‌سی‌نین فارس و عرب دیل‌لریندن قاباغا کئچمه‌سی: هم تدریس پروسه‌‌سینده، هم درس‌لیک‌لرده، هم بدیعی ادبیاتدا، هم ده یئنی مئیدانا چیخان مطبوع نومونه‌لرده اؤز یئرینی توتماسی ایدی. دیگر بیر مقام ایسه، ا19.عصرین ایکینجی اون‌ایل‌لیگیندن باشلایاراق فورمالاشان،ایجتیماعی شوعور، میلّی اؤزونودرک پروسه‌سی اوزرینده اؤز جیدی تاثیرینی قویان و تزاریزمین آپاردیغی روس‌لاشدیرما، مسیحی‌لشدیرمه‌سیاستینه قارشی بیر موقاویمت مرکزی کیمی تشکّول تاپان ادبی مجلیس‌لرین فعالیت شبکه‌سی‌نین گئتدیکجه گئنیشلنمه‌سی، تکجه قلم اهلینی دئییل، علمه، معاریفه هوسی اولان هر کسی اؤز جرگه‌سینده بیرلشدیره‌رک ایجتیماعی فیکرین فلاقمانینا چئوریلمه‌سی ایدی. ندنسه 19. عصرده ایستیقلال ایدئیاسی‌نین فورمالاشماسی باره ده یازان مؤلیف‌لرین چوخ آز قیسمی همین پروسهلرده بو ادبی مجلیس‌لرین رولونا توخونموش، اکثر حالدا ایسه، اونلاری کلاسیک عروض‌چولوق، ایجتیماعی حیاتدان اوزاق موحافیظه‌کارلیق اوجاق‌لاری کیمی تقدیم ائتمیشلر.
اصلینده ایسه، 19. عصر ایستیقلال ایدئیاسی یا بو مجلیس‌لرده مئیدانا چیخمیش، یا دا بو مجلیس‌لرده فعالیت گؤسترمیش اینسان‌لارین ادبی-علمی، بدیعی-پوبلیسیستیک، ایجتیماعی-سیاسی فعالیتیندن نشأت تاپمیشدیر.
آچار سؤزلر: ادبی مجلیس‌لر، آذربایجان ادبیاتی، ایستیقلال دوشونجه‌سی، دؤورون ادبی شخصیّت‌لری، تورکچولوک ایدئیالاری.
+0 بگندیم
مدنی سوی‌قیریم یا دا اتنوسیت، مدنی، ایقتیصادی، عسگری وس. دیگر ساحه‌لرده، دیگرلرینه گؤره داها گوجلو اولان بیر مدنیتین، بونیه‌سینده یاشادیغی اینسان‌لارین مدنیت‌لری‌نین اونودولماسینا یؤنه‌لیک ائتدیگی سوی‌قیریم چالیشمالارینا وئریلن صیفت‌دیر. دیگر ائتنیک دیللرین یوخ ائدیلمگه چالیشیلماسی، دیگر اتنیک قروپ‌لارا عایید تاریخی قالیق‌لارین تخریباتی، پسیکولوژی اولاراق آلچاقلیق کومپلکسینی آشیلاما، تاریخی ساپدیرما کیمی فعالیت‌لر مدنی سوی‌قیریمین ایشله‌ولری اولاراق گؤروله بیلر. مدنی سوی‌قیریمدا آماج، بیر میلتین میلّی دویغولارینی ییخماق، اونلاری آشاغی‌لیق کومپلکسینه سوخماق، تاریخی، مدنی و ایجتیماعی ایچ دینامیک‌لرینی پوزماق، بو دوغرولتودا اؤز اتنیک قروپونا قاتیلماسینی تأمین ائتمکدیر. تاریخین بیر چوخ دؤنمینده مدنی سوی‌قیریم تطبیق‌لری ایله قارشیلاشیلمیشدیر. تاریخ صحنه‌سیندن سیلینن بیر چوخ اتنیک قروپون بو جور تطبیق‌لره معروض قالدیغی دوشونولمکده‌دیر.
گونوموز شرط‌لرینده اونسیّتین آسانلاشماسی، دؤولت‌لر و بین‌الخالق گلیشمیش‌لیک اوُچورومونون یوکسلمه‌سی مدنی سوی‌قیریمین ایشله‌ییشینی سورعت‌لندیرمیشدیر.
بو ترمین، وکیل رافائل لمکین طرفیندن 1933ده سوی‌قیریمی مئیدانا گتیرن کومپوننت‌لردن بیری اولاراق اؤنریلمیشدیر[۱]. رافائل لمکین‌ین فیکرینجه، " سوی‌قیریم " یالنیز بیر میلّتین و یا بیر اتنیک تمثیلچی‌لری‌نین یوخ ائدیلمه‌سی دئییل،عئینی زاماندا اونون مدنی و میلّی دَیرلرین محو ائدیلمه‌سی‌دیر.
2007-جی ایلده کی بیرلشمیش میلّت‌لر یئرلی حاقلاری بیاننامه‌سینده cultural genocide ایله ethnocide ترمین‌لری یان-یانا ایستیفاده ائدیلمیشدیر .
کؤچورن: عباس ائلچین
+0 بگندیم
آذربایجان میفولوژی‌‌سی
آذربایجان خالقی‌نین تاریخی کؤکلری، ایلکین دونیاگؤروشو، ایبتیدایی معیشت طرزی، قدیم عادت-عنعنه لری، معنوی حیاتی نین باشلانغیجینی ترنّوم ائدن ادبی یارادیجی‌لیغی. آذربایجان میفولوژی‌‌سی احاطه‌لی سیاسی-ایجتیماعی فعالیت دایره سینده هله ده سیرلی قالیر و فولکلورشوناس‌لیق باخیمدان هرطرفلی آراشدیریلمامیشدیر.تورک میفولوژی‌‌سی نین بیر نؤوعودور.
عنعنه‌وی مدنیتین آرخایک المنت‌لری فولکلورشوناس‌لیغین بیر سیرا نظری پروبلم‌لری‌نین، خوصوصیله اولوشومو ایله باغلی مسله‌لرین حلینده اساس منبع‌دیر. ایبتیدایی اینانج لارین تحلیلی میفولوژی گؤروش لرین، ائله‌جه ده دیگر ایلکین دوشونجه فورمالاری نین تاریخینی آیدینلاشدیرماق اوچون بؤیوک اهمیت کسب ائدیر. میف، ریتوال، عادت-عنعنه لر و اینانج‌لاردان دوغان مراسیم نغمه‌لری موختلیف یؤنلو إتنیک پروسه‌لری تنظیم‌له‌مکله یاناشی خالقین اؤزونو موعین‌لشدیریب تاریخی پروسهلرده یئر توتماسیندا خوصوصی‌لشدیریجی لیک فونکسیونونو یئرینه یئتیریر.
+0 بگندیم
خورتدان یا دا خورتلاق — گویا گئجه قبیردن خورتلایاراق چیخیب یاتمیش آدام‌لارین قانینی سوران، اونلارا پیسلیک ائدن قورخونج، دهشتلی مؤوهوم بیر ووجود[1]، فولکلور و خالق افسانه‌لرینه گؤره قان‌ایچن مخلوق، تئز-تئز اؤلولو اولان. خورتدان‌لار اساساً شرقی اوروپا میفولوژی‌سینده وار. ان تانینمیش عنعنه‌یه گؤره اونلاری گونش ایشیغی، اوره یه وورولموش آغجاقوواق پایاسی، گوموش گولله و داها بیر نئچه شئی اؤلدورور.
+0 بگندیم
|
| چوواشیستان جومهوریتی‌نین بایراغیندا یئر آلان یاشام آغاجی |
یاشام آغاجی قاورامین کؤکو تاریخ-اؤنجه‌سی دئییلن دؤورلره قدر اوزانان، باشدا آسیا شامانیست عنعنه‌لری اولماق اوزره، بیر چوخ عنعنه‌ده راستلانان بیر سمبول‌دور.
یاکوت و آلتای تورکلرینده یاشام آغاجینا دونیا آغاجی دا دئییلیر. اسکی تورک عنعنه‌سینه گؤره، بو، دونیانی اورتاسیندان (گؤبگیندن) اؤته-عالمه و دمیرقازیق اولدوزونا (قوطب اولدوزو) باغلایان، بوداق‌لاری واسیطه‌سی ایله شامان‌لارا یئراوزوندن یوکسک عالم‌لره یولچولوق ائتمه اولاناغی ساغلایان بیر آغاج‌دیر. بونا دمیر آغاج دا دئییلیر.
شامانیست عنعنه‌یه گؤره، دونیا، " گؤیون گؤبگی " ایله بو آغاج سایه‌سینده ایرتیباط حالیندا اولوب، بو آغاج ایله بسله‌نیر. آنا بطنینده‌‌کی بیر کؤرپه اوچون گؤبک باغی نئجه حیاتی بیر اؤنمه صاحیب اولدوغو کیمی یئراوزو اوچون ده بو باغلانتی کانالی عئینی درجه‌ده اؤنمه صاحیب‌دیر. بو سببدن تورک شامانیزمینده دوْگوْن عنعنه‌سینده ده گؤرولدوگو کیمی، بو باغلانتینی ایفاده ائتمه ده " گؤبک " سؤزجوگو ترجیح ائدیلمیشدیر. گرک دوْگوْن گرکسه اسکی تورک عنعنه‌سینه گؤره، گؤیون گؤبگی بیر اولدوزدور. (گؤک سؤزجوگونون شامانیزمده اوچ آنلام ایچره‌جک شکیلده ایشلندیگی گؤرولمکده دیر. اؤرنگین آلتای شامانی تانری اوٌلگنه سسله‌نیرکن عئینی جومله ده بیر آیریم ائده‌رک " اولاشیلماز ماوی گؤک " ، " ائریشیلمز آق گؤک " و " دؤنن اولدوزلو گؤک " دئییر کی، بو اوچ آیری تریمین گؤی اوزونو، روحانی گؤیو و اوزایی ایفاده ائتمک اوزره ایشلندیگی ایره‌لی سورولور.)
+0 بگندیم
آغاج آتا — تورک میفولوژی‌سینده آغاج تانری. فرقلی دیللرده آغاچ (آغاش، آغاس، یاغاچ، ییغاچ، جیغاچ، ائوئس) آتا اولاراق دا تانینیر. موغولجادا موْد و موْدوُن (موْدوْن) ائچئگئ اولاراق دئییلر.
بعضی تورک طایفالاری مثلا، اویغورلار آغاجدان تؤرندیکلرینه اینانارلار. ایکی چایین قووشاغیندا یئرلشن بیر آداجیغین اورتاسیندا یان-یانا دایانان ایکی آغاجین آراسینا دوشن ایلدیریم‌لار سونرا ایچریسینده بیر اوشاق اوتوران بئش چادیر گؤرونور. بو اوشاق‌لاری او بؤلگه‌ده کی طایفالار تاپار و اونلارین ایچینده یئتیشیب بؤیویرلر و اویغورلارین آتالاری اولارلار. گئدیب او ایکی آغاجا حؤرمت بسله ییرلر و بونون اوزرینه آغاج‌لار دانیشیب اؤزلرینه آلقیمادا (خئییر-دوعا) ایسترلر. بو بئش اوشاغین آدی ایسه بئله دیر؛
بئش اوشاق موتیوی‌نین قیرغیزیستانین پایتاختی بیشککین کؤهنه آدی اولان پیشبگ (بئش بیگ) ایله علاقه‌لی اولما احتیمالی دا واردیر. بو آدلاردان بیری اولان تۆکل سؤزو تورک مدنیتینده اونسوز دا آغاجدان دوغولان کس‌لر اوچون ایستیفاده ائدیلمکده دیر. بؤگۆ تکین ایسه مانی دینی‌نی تورکلرده یایان آدام‌دیر و اصلینده تاریخده یاشامیش گئرچک بیر آدام اولماسینا باخمایاراق، آغاجدان دوغما افسانه‌سینه داخیل ائدیلمیشدیر. یئرله گؤیو بیرلشدیرن حیات آغاجی بعضاً دمیر آغاج اولاراق دا آدلاندیریلار.
دده قورقود حکایه‌لرینده‌کی باسات آدلی آدام دا (و یا آتالاری دا) اولو و بؤیوک بیر آغاجدان تؤره میشدیر. دولقان‌لارین اؤزلرینه وئردیکلری دیگر آد اولان Tığa Kihi (مئشه کیشی)، مئشه ده یاشایان معناسینی وئرمکده دیر. آنجاق بیرباشا اله آلیندیغیندا " آغاج آدام " دئیه بئله ترجومه ائدیله بیلر. مئشه کیشی تعیین ائتمه سی تره‌کمه آدلی تورک بویونو دا عاغیلا گتیریر و بو سؤز ده تره‌کله یعنی آغاجلا مشغول اولان دئمکدیر. بعضاً آغاج اییه‌سی معناسیندا دا ایستیفاده ائدیلر.
(آغ/آک) کؤکوندن تؤره میشدیر. موختلیف نؤوع‌لری اولان اودونسو بیتکی. آغماق (یوخاری چیخماق) حرکتی ایله علاقه‌لی‌دیر. اوزانما معناسی داشیییر. بو مضموندا گؤیه دوغرو اولماغی بیلدیریر.
کؤچورن: عباس ائلچین
+0 بگندیم
آغاج آنا - تورک میفولوژی‌سینده آغاج ایلاهه. فرقلی دیللرده آغاچ (آغاش، آغاس، یاغاچ، ییغاچ، جیغاچ، ائوئس) آنا اولاراق دا بیلینر. موغولجادا موْد و موْدون (موْدوْن) ائچئ اولاراق دئییلر.
یئرله گؤیو بیر-بیرینه باغلایان حیات آغاجی اولوقایینی (بای‌تئرئکی) قورویار. بعضی تورک طایفالاری آغاجدان تؤرندیکلرینه اینانارلار. مثلا بیر بویون آدی اولان قیپچاق سؤزو، " آغاج قوْووُغو " دئمکدیر. قیپچاغی آناسی، بیر آدانین اورتاسیندا اولان آغاجین قوْووُغوندا دوغموشدور. قیپچاق‌لار دا اونون نسلیندن تؤرنمیشلر. اصلینده آغاج قوْووُغونون ایچریسینده ایشتیراک ائدن قادین تورلارین سونراکی عصرلرده، افسانه‌نی داها حقیقی بیر حالا گتیرمک اوچون یارادیلدیغی آیدین اولماقدادیر. داها کؤهنه دؤورلرده بیرباشا آغاجدان دوغما شکلینده بیر آنلاییشین وار اولدوغو راحات‌لیقلا دئییله بیلر و بوراداکی آغاج دا اصلینده عادی بیر آغاج اولماییب، اوُلوقایین‌دیر. چونکی او، بوتون حیاتی و دوغورقانلیغی ایشارله‌مکده دیر. بیر بنزتمه ائدیلدیگینده اوغوز خانین ایلک آروادی‌نین دا آغاج آنا آنلاییشی ایله علاقه‌لی اولدوغو گؤروله بیلر. اوغوز خانین تاپدیغی بو قیز دا بیر آغاجین اورتاسیندا اوتورارکن دوغور. و داها سونرا دوغدوغو اوچ اوغولوندان تؤره‌ین اوچ اوخلار آدی وئریلن تورک طایفالاری‌نین آناسی اولاراق قبول ائدیلیر. آغاج، نجابتی دا ایفاده ائدیر. تورک مدنیتینده بؤیوک و قوووغو اولان آغاج‌لارا حؤرمت ائدیلر، حتّی بو جور آغاج‌لاردان قورخاردیلار، ایچینده آل آناسی‌نین (و یا آغاج آنانین) یاشادیغینا اینانیلیردی. آغاج آنانین دیقته چارپان بیر شکیلده آغاج آتادان آییران ان اهمیتلی خوصوصیتی، ایچینده یاشایان دیشی بیر وارلیغین و یا قادینین تاپیلماسی‌دیر.
تۆکل، تورک خالق اینانجیندا آغاج اؤولادی، آغاجدان دوغولدوغونا اینانیلان آدام، آغاجین ایچیندن چیخان دئمکدیر. سؤز؛ تیکیلمک، تام اولما و بوتونلوک ایفاده ائدر.
(آغ / آک) کؤکوندن تؤرنمیشدیر. موختلیف نؤوع‌لری اولان اودونو اولان بیتکی. آغماق (یوخاری چیخماق) حرکتی ایله علاقه‌لی‌دیر. اوزانما معناسی داشیییر. بو مضموندا گؤیه دوغرو اولماغی بیلدیریر. آغاجین موقدس‌لیگی بئلی‌نین گؤیه دوغرو یوکسمه‌سیندن قایناقلانیر.
کؤچورن: عباس ائلچین
+0 بگندیم
تورانین باشکندی – اؤتوکن
نامیق حاجی‌حئیدرلی
اؤتوکن اسکی تورکون دوشونجه‌سینه گؤره قوُتسال یئر ساییلیردی. تورکوستاندا ایلک تورک دؤولتی اولان هوُن ایمپراتورلوغونون، سوْنرالار ایسه گؤگ‌تورک دؤولتی نین باشکندی بوُردا یئرلشیردی. اؤتوکن‌ین هاردا اوْلدوغو تام دقیق‌لیکله بللی دئییل. لاکین معلوم‌دور کی، بو یئر حاضیرکی موْغولوستان اراضی‌سینده اوْرخوْن چایی‌نین منبع‌یینه یاخین اراضی‌ده اوْلوب. محمود کاشغارلی دا دیوان لغات التورک اثرینده بو یئر حاقیندا جمعی بیر جومله‌لیک بیلگی وئریر: " اؤتوکن تاتار چؤللرینده، اوُیغور اؤلکه سینه یاخین بیر یئرین آدی‌دیر " .
تورکون داش یادداشی اوْلان اوْرخوْن-یئنی‌سئی یازی‌لاریندا اؤتوکن آدی تئز-تئز چکیلیر. بوُ حاقدا یازی‌نین داوامیندا آیریجا بحث اوْلوناجاق. اؤتوکن آدی ایله باغلی ایکی فرقلی دوشونجه وار. بیرینجی دوشونجه اوْدور کی، اؤتوکن باشکندین-پایتاخت شهرین آدی ایدی. ایکینجی وِرسیون گؤره اؤتوکن اراضی‌نین، جوغرافیانین آدی‌دیر. هوُن ایمپراتورلوغونون و گؤگ‌تورک خاقانلیغی‌نین باشکندی ده اؤتوکن اراضی‌سینده ایدی. آراشدیرمالاردان بئله نتیجه‌یه گلمک اوْلار کی، ایکینجی ورسیوندا داها عاغلاباتان‌دیر. اؤتوکن جوغرافیانین آدی‌دیر. باشکند‌ده بوُ جوغرافیادا یئرلشیردی.
+0 بگندیم
علی حیدری آغ اسماعیل
آیسل گؤزل، گؤیچک بیر قیز ایدی. رسیم چکمگی چوخ سئویردی. او هر گون بویالی قلم‌لرینی یئره تؤکوب ساعات‌لارجا اونلارلا اویناییب خوش زامان‌لار کئچیره‌رک رسیم‌لر چکیردی: آلما- هئیوا، ، قیز- اوغلان، ائو- ائشیک، داغ- داش ...
چکدیکلرینی آتاسینا گؤستریردی. آتاسی ایسه اونون اوزون ساچلارینی تومارلایاراق آلقیشلاییردی.
بیرگون آتاسی قزئت اوخویارکن دئدی؛ اورمو گؤلو یاواش-یاواش قورویوب دوزلاغا چئویریلمکده‌دیر.
بالاجا قیز خودیکلندی.آنسیزین بیر شئی عاغلینا گلدی؛ او اورمو گؤلونو چکمک ایسته‌دی.
+0 بگندیم
میلّتچی‌لیک، اونون موحافیظه‌کار، لیبرال و رادیکال فورمالاری
فرید ذولفقارلی
تاریخاً اینسان‌لار اؤز اجدادلاری‌نین عادت-عنعنه‌لرینه، دوغما تورپاق‌لارینا، قرارلاشدیریلمیش اراضی‌لری و بوردا مؤوجود اولان حاکیمیت‌لرینه صادیق اولموشلار. لاکین، 18-جی عصرین سونلاری اینسان جمعیتینده یارانان یئنی مئیل‌لر (مثلاً، معاریفچی‌لیک حرکاتی، صنایع اینقیلابی) اینسان‌لاری میلّتچی‌لیگه سؤوق ائتمگه باشلامیشدی. بئله‌لیکله، میلّتچی‌لیک مودرن آنلاییش اولاراق، ایلک دفعه 18-جی عصرین سونو، 19-جو عصرین اوّلی اوروپادا مئیدانا گلمیش و موختلیف زامان‌لاردا، فرقلی اوروپا اؤلکه‌لرینده بیر نئچه فورمادا تظاهور ائتمیشدیر. سونرالار میلّتچی‌لیک ایجتیماعی و فردی حیاتین عومومی قبول اولونان، آیریلماز دویغوسونا و چاغداش تاریخین یئگانه موعین‌ائدیجی فاکتورونا چئوریلمیشدیر. اونون ایلک گوجلو تظاهورلری کیمی فرانسه و آمریکا اینقیلاب‌لارینی نومونه گؤسترمک اولار. 19-جو عصرین اوّل‌لریندن باشلایاراق میلّتچی‌لیک مرکزی اوروپادا گئنیش یاییلمیش و سونرالار لاتین آمریکاسی، داها سونرا ایسه شرقی و جنوبی اوروپا اؤلکه‌لرینه نوفوذ ائتمیشدیر. 20-جی عصرین اوّل‌لری ایسه میلّتچی‌لیک قدیم آسیا و آفریقا تورپاق‌لاریندا چیچکلنمگه باشلامیشدیر. بئله‌لیکله، 19-جو عصر " اوروپا میلّتچی‌لیگی عصری " آدلانیرسا، 20-جی عصر ده آسیا و آفریقا میلّتچی‌لیگی عصری حساب اولونور (Kohn 2018, par. 1-2).
گوجلو دؤولت قوروجولوغوندا میلّت و میلّی شوعور آنلاییشی‌نین دوغرو درک اولونماسی و تشویق ائدیلمه‌سی ضروری عامیل‌لردن بیری‌دیر. بو سببدن میلّت و میلّتچی‌لیگین تاریخی کؤکلری و تکامولو، اونون یارانما شرط‌لری و سبب‌‌لری همچنین موختلیف اؤلکه‌لرده کی تظاهور فورمالاری درین تدقیق اولونمالی و اؤیره‌نیلمه‌لی‌دیر. او، تاریخی ضرورتدن دوغان فلسفی-مدنی آنلاییش، سوسیال-سیاسی ایدئیا، مفکوره و موباریزه فورماسی کیمی گئنیش آراشدیریلمالی، موثبت و منفی تظاهورلری اؤیره‌نیلمه‌لی‌دیر. اونون موثبت جهت‌لریندن فایدالاناراق گوجلو، مسئولیتلی و تعصوبکئش میلّت قوروجولوغو ایستیقامتینده تدبیرلر حیاتا کئچیرتمک مومکون‌دور.
ایکینجی دونیا موحاریبه‌سینه کیمی (میلّت) میلّتچی‌لیک پراکنده شکیلده آراشدیرلسا دا، موحاریبه‌دن سونرا آمریکا و اوروپادا کارلتون هئیس، هانس کوهن، آلفرد کوببان، لویز اسنایدر کیمی تاریخچی‌لر، کارل دویش، إلی کِدوْری، تام نایرن، جون بروللی، إریک ج. هابسبام، إرنست قِللنِر، بِنِدیکت آندرسون کیمی مودرنیست‌لر و 1980-90-جی ایللردن اعتیباراً إتنو-سمبول‌چو جان آرمسترانگ، آنتونی د. اسمیت، جان هاتچینسون کیمی نظریه‌چی‌لر طرفیندن - " حاضیر بیر ایجتیماعی کاتقوریا " ، " مودرن دؤور آنلاییشی " کیمی و " إتنیک کئچمیش و مدنی عامیل‌لر " کونتکستیندن - داها گئنیش و سیستملی شکیلده تدقیق اولونموشدور (نصیبوو 2015، پار. 7-9).
بو آراشدیرمادا میلّت، میلّتچی‌لیک آنلاییش‌لاری و میلّتچی‌لیگین لیبرال، موحافیظه‌کار و رادیکال فورمالاری موختلیف ادبیات، آکادمیک مقاله و دیگر اینترنت رسورس‌لارینا (إنسیکلوپدیا و س.) ایستیناداً آراشدیریلمیشدیر. آراشدیرمانین مقصدی میلّت و میلّتچی‌لیک آنلاییش‌لارینا موختلیف یاناشمالاری و باخیش‌لاری تحلیل ائده‌رک اوروپا میلّتچی‌لیگی‌نین مئیدانا گلمه‌سی و فورمالاشماسینی، همچنین، میلّتچی‌لیگه چاغداش باخیش‌لاری موذاکیره ائتمک و لیبرال، رادیکال و موحافیظه‌کار میلّتچی‌لیگین اؤزل خوصوصیت‌‌لرینی گؤسترمکدن عیبارت‌دیر. آراشدیرمادا قارشی‌یا قویولان مقصدلردن بیری ده " میلّتچی‌لیک نگاتیو یوخسا، پوزیتیو فنومن‌دیر؟ " سوالینا جاواب وئرمکدن عیبارت‌دیر. عومومی‌‌لیکده آراشدیرما بئش حیصه‌دن عیبارت‌دیر. بیرینجی حیصه ده میلّت و میلّتچی‌لیک آنلاییشینا موختلیف باخیش‌لار، ایضاح‌لار و یاناشمالار موذاکیره‌لی شکیلده تقدیم ائدیلمیشدیر. آراشدیرمانین ایکینجی و اوچونجو بؤلمه‌سینده میلّتچی‌لیگین اوچ فورماسی - لیبرال، موحافیظه‌کار و رادیکال میلّتچی‌لیک - موذاکیره ائدیله رک اونلارین فرقلی خوصوصیت‌‌لری تحلیل و ایضاح ائدیلمیشدیر. دؤردونجو حیصه میلّتچی‌لیگه آلچالدیجی موناسیبته فرقلی ایضاح گتیرمکله، 19-جو عصر فنومنی‌نین نه اوچون داها چوخ نظری و علمی آراشدیریلماسی‌نین ضروری‌لیگینی ایضاح ائتمکدن عیبارت‌دیر. سونونجو، بئشینجی حیصه‌ده آراشدیرمانین عومومی نتیجه‌لری و یئکون فیکیرلر اؤز عکسینی تاپمیشدیر.
+0 بگندیم
علی اصغر غفوری‌نیا (5 آذر1321 سلماس) - یازیچی، آراشدیرماچی، سلماس‌شوناس، موعلّیم، خیریه‌چی
علی اصغر غفوری‌نیا 1321-نجی ایل آذرین 5-ده سلماس‌ین سوره کندینده آنادان اولوب. بؤیوک باباسی غفور عیان کندی‌نین آتلی‌لاری باشچیسی اولموش مشروطه اینقلابی حرکاتیندا یاخیندان ایشتراک ائده‌رک 1287.نجی ایلده ستارخان‌ین موجاهیدلری‌نین سنگرینده استیبداد علئیهینه ساواشمیشدی آنجاق سونرالار محمدعلی شاه یانلی کوردلر طرفیندن بیر چاتیشمادا کهنه‌شهرده اؤلدورولموشدو.
علی اصغر غفوری‌نیا ایلک و اورتا تحصیلی سلماسدا بیتیردیکدن سونرا 1340-نجی ایلده شرقی آذربایجانین تعلیم و تربیه ایداره‌سینده ایشه آلینیب اون ایل موعلّیم‌لیک ائتمیشدیر.1346-نجی ایلده تعلیم‌له یاناشی تبریز بیلیم یوردونون "بشری جوغرافیا" بؤلمه‌سینده تحصیلینی سوردورموشدو.
او سونرالار خاطیره‌لرینده یازاجاق:
تبریزله بیلیم یوردونون ال‌وئریشلی اورتامی و دگرلی اوستادلاری حیاتیمدا بؤیوک ائتکی یاراتدی. بو دؤرد ایلین، بوتون چتینلیک‌لرینه، زورلوق‌لارینا، چاتیشمازلیق‌لارینا باخمایاراق یاشاییشیمدا تکرار اولمایاجاق ان گؤزل، ان وئریملی، ان موتلو گونلریم اولدو. بیلیم یوردوندا، پهلوی‌لرین و فارس شئونیزمی‌نین آذربایجان میلتی ایله ساواش حالیندا اولدوغونو، باشدا ایقتیصاد، دیل، تاریخ، ادبیات، کیملیک، شخصیت‌لر و کتاب‌لاریمیز اولماقلا بوتون وارلیغیمیزی یاغمالادیقلارینی آنلایاراق قارشیما یئنی پنجره آچیلدی.
