+0 بگندیم
توران بیرلیگی: ایدئالدان حقیقته
نظام الدین شمسی‌زاده
سون ایکی یوزایلده - ۱۹ و ۲۰. عصرلرده ایدئال اولاراق آرزولاردا، یادداش‌لاردا یاشایان تورک بیرلیگی - توران تاریخین ایراده‌سی، طالعیین حؤکمو ایله باهار گوللری کیمی یاواش-یاواش چیچکلنمکده‌دیر. ایدئال هئچ واخت محو اولمور، اؤلمور، آرزولار هاچانسا حیاتا کئچیر.
آند ایچه‌رک قورانا،
بیز گئدیریک تورانا.
تورکون اولو یوردونا،
سالام وئرک قوردونا.
+0 بگندیم
تورانلی‌لارین توُرا بایرامی
خئیبر گؤی‌یاللی
قدیم تورکلر دونیانین بؤیوک بیر حیصه‌سینی احاطه ائدن اوزاق آلتایدان توتموش مرکزی اوروپایا کیمی بؤیوک بیر اراضیده یاشامیش و بشر مدنیتی‌نین اینکیشافیندا خوصوصی رول اوینامیشلار. دونیا مدنیتی‌نین ترقّی‌سینده تورکلرین رولو دانیلمازدیر. تورانین نوروز سیستمی‌نین یارادیلدیغی مکان‌لاردان اولماسی موباحیثه‌یه سبب اولا بیلمز. نوروز آسترونومیک حادیثه‌نین بیلاواسیطه عیانی تصدیقله‌دیگی بیر سیستمدیر. نوروز سیستمینی اؤزونده قورویوب ساخلایان، هله‌لیک ایلک یازیلی منبع اولان «اوئستا»نین توران موحیطینده یارادیلدیغی فیکری‌نین طرفدار‌لاری داها چوخدور.
تدقیقاتچی ه.نیجات م.موللرین «تورانسکیئ المنتی و اوئستا» مونوقرافی‌سینه ایستینادا ً یازیر: «اوئستا»نین الده اولان نوسخه‌سی قدیم تورک دیلینده کی اوریژینالدان ترجومه‌دیر. بونو ثوبوت اوچون «اوئستا»داکی سایسیز-حساب‌سیز توران المنت‌لری کیفایتدیر. «اوئستا» اؤکوز دری‌لرینه یازیلیب قات-قات ییغیلدیغیندان و هر قات موعین صحیفه رولونو اوینادیغیندان همین «قات» سؤزو ایندی ده پهلوی ترجومه‌سینده قالمیشدیر».
+0 بگندیم
توران نوروزون ایلکین وطنی کیمی
خئیبر گؤی‌یاللی
«تاریخ سومرده باشلاییر» - بو ایفاده گؤرکملی آمریکا سومرشوناسی س.ن.کرامره مخصوصدور. بو مشهور ایفاده تانینمیش سومرشوناسین کیتابی‌نین آدی‌دیر. زامان-زامان دانیلمیش، گیزله‌دیلمیش، تاریخین موختلیف قاتلاریندا مقصدلی شکیلده اوستو اؤرتولوب-باسدیریلمیش حقیقتین مردی-مردانه اعتیرافی‌دیر. گئجیکمیش بو اعتیرافین اوقیانوسون او تاییندان گلمه‌سی تاریخین بیر چوخ قارانلیق صحیفه‌لری‌نین اوزرینه ایشیق سالدی، بعضی حقیقت‌لری گئرچکجه‌سینه تصدیقله‌دی. آرتیق سومر‌لرین بشر مدنیتی‌نین ایلکین یارادیجی‌لاریندان اولما‌لاری دونیا تاریخینده بیرمعنالی اؤز تصدیقینی تاپیبدیر. تاریخین غوروردویولاسی بو سیویلیزاسیونا صاحیب دورماق ایسته‌ین‌لر چوخ اولوبدور. دونیا مدنیتی‌نی تاریخینی عدالتله آراشدیران بیر چوخ عالیم‌لر سومر‌لرین تورکلرین اولو بابا‌لاری اولدوقلارینی تصدیقله‌ییر‌لر. ق.وینکلر یازیردی: «بیزه گلیب چاتمیش سومر متنلری‌نین چوخونون دیل خوصوصیت‌لرینی هله‌لیک ایضاح ائده بیلمه‌سک ده، دونیادا ان قدیم مدنی دیل اولان سومر دیلی‌نین عومومی کاراکتری باره‌ده کیفایت قدر بیزده تصوور یارانیب. بو دیل اساس علامت‌لرینه گؤره تورک دیللرینه اویغون ایلتیصاقی قورولوشلو دیلدیر و سامی دیللری‌نین قورولوشوندان تامامیله فرقله‌نیر».
+0 بگندیم
ییرمی بیرینجی عصرین توران ایدئالی:" علی بیگ حسین‌زاده‌نین شاعیرانه تورانچی‌لیغیندان یارانمیش ضیا گؤگ‌آلپ "
آذر توران
تاریخه وطن موحاریبه‌سی کیمی کئچن قاراباغ ساواشیندان سونرا روسیه‌نین‌سیاسی چئوره‌لرینده توران پروبلمی گوندمه گلدی. حتّی بونا روسیه‌نین خاریجی ایشلر ناظیری لاوروف دا موناسیبت بیلدیردی... لاوروف احتیاطلا دانیشدی. تخمین‌لرینی دئدی. آما ایندی 1918-جی ایل دئییل، 2021-جی ایل‌دیر. یوز ایل اؤنجه تورکلرین اوزاق اولکوسو - توران مدنی بیر خیال اولا بیلردی. قاراباغداکی وطن موحاریبه‌میز ایسه تورانین مدنی بیر خیالدان‌سیاسی گئرچکلیگه چئوریله بیله‌جگی‌نین مومکو‌ن‌لوگونو ایثبات‌لادی. بو گون صلیب مفکوره‌سی اوروپا بیرلیگی مودلینده یئنیدن احیا ائدیلیرسه و اوروپا کئچمیشده خاچلی یوروش‌لریندن باشقا، هئچ بیر اؤرنگی اولمادان فرقلی توپلوم‌لاری بیرلشدیرمگه جهد ائدیرسه، دونیانین پولیتیک آهنگینه بو موستویده گرک اولدوغوندان دا آرتیق موداخیله ائده بیلیرسه، بس نه اوچون توران یالنیز مدنی بیر خیال اولاراق قالمالی ایدی؟ بیر حالدا کی، " میلاددان 210 ایل اول هون حؤکمداری مته " هونلار " آدی آلتیندا بوتون تورکلری بیرلشدیردیگی زامان توران مفکوره‌سی بیر گئرچکلیک حالینا گلمیشدی، هونلاردان سونرا آوارلار، آوارلاردان سونرا گؤک‌تورکلر، گؤک‌تورکلردن سونرا اوغوزلار، بونلاردان سونرا قیرغیز قازاخ‌لار، داها سونرا کوٌر خان، چنگیز خان و سونونجو اولاراق، امیر تئیمور توران مفکوره‌سینی گئرچکلشدیرمه دیلرمی؟ " (ضیا.گؤگ‌آلپ).
+0 بگندیم
تورانین باشکندی – اؤتوکن
نامیق حاجی‌حئیدرلی
اؤتوکن اسکی تورکون دوشونجه‌سینه گؤره قوُتسال یئر ساییلیردی. تورکوستاندا ایلک تورک دؤولتی اولان هوُن ایمپراتورلوغونون، سوْنرالار ایسه گؤگ‌تورک دؤولتی نین باشکندی بوُردا یئرلشیردی. اؤتوکن‌ین هاردا اوْلدوغو تام دقیق‌لیکله بللی دئییل. لاکین معلوم‌دور کی، بو یئر حاضیرکی موْغولوستان اراضی‌سینده اوْرخوْن چایی‌نین منبع‌یینه یاخین اراضیده اوْلوب. محمود کاشغارلی دا دیوان لغات التورک اثرینده بو یئر حاقیندا جمعی بیر جومله‌لیک بیلگی وئریر: " اؤتوکن تاتار چؤللرینده، اوُیغور اؤلکه سینه یاخین بیر یئرین آدی‌دیر " .
تورکون داش یادداشی اوْلان اوْرخوْن-یئنی‌سئی یازی‌لاریندا اؤتوکن آدی تئز-تئز چکیلیر. بوُ حاقدا یازی‌نین داوامیندا آیریجا بحث اوْلوناجاق. اؤتوکن آدی ایله باغلی ایکی فرقلی دوشونجه وار. بیرینجی دوشونجه اوْدور کی، اؤتوکن باشکندین-پایتاخت شهرین آدی ایدی. ایکینجی وِرسیون گؤره اؤتوکن اراضی‌نین، جوغرافیانین آدی‌دیر. هوُن ایمپراتورلوغونون و گؤگ‌تورک خاقانلیغی‌نین باشکندی ده اؤتوکن اراضی‌سینده ایدی. آراشدیرمالاردان بئله نتیجه‌یه گلمک اوْلار کی، ایکینجی ورسیوندا داها عاغلاباتان‌دیر. اؤتوکن جوغرافیانین آدی‌دیر. باشکند‌ده بوُ جوغرافیادا یئرلشیردی.
