+0 بگندیم
آذربایجان دایانیش شعری -شهریار
محمدرضا کریمی
بوتون آذربایجان و ایران ادبیاتیندا سؤز مولکونون شهریاری، محمد حسین بهجت تبریزی 1285 جی ایلده دونیایا گلیب، ایلک اؤنجه فارس دیلینده تانینمیش بیر شاعیر اولاراق، 1332 جی ایلده آناسی‌نین ایسته‌یی اساسیندا «حیدربابایا سلام» اثرینی یاراتدی و یوزلرجه شاعیری دیله گتیریب، یوزلر شاعیرین دیلینی آچدی.
حیدربابایا سلام اوچون500 دن آرتیق بنزه‌تمه‌لر یازیلیب، بیر مکتب یاراندی. آنجاق شهریار تازا باشا دوشور کی شعر نه‌دیر و دیل نه‌دیر. «حیدربابایا سلام» ین سسی دونیایا یاییلیر و سینیرلاردان ائشیگه چیخیر. آز بیر زاماندا دونیا دیللرینه ترجومه اولاراق یاییلیر. چوخلو نهنگ شاعیرلر اونونلا مکتوبلاشیرلار. بو آرادا قره‌چورلو (سهند) ین مکتوبو، شهریاری اودا چکیر، اوندا ایلهام قایناغی جوشور، اؤزونه گلیر و وحی کیمی دئیه‌رک «سهندیه» اثرینی یارادیر. «سهندیه» چاغداش آذربایجان شعری‌نین شاه اثری کیمی یارانیر و حتا شهریار اونو بیر ایلهام بیله‌رک اؤز ایشی سایمیر. آنجاق شهریار اؤزونه گلمیش و تورک دیلین و تورک شعرینی منیمسه‌یه‌رک گؤزه‌ل قوشمالار و غزللری سؤیلور و 80 ایل یارادیجیلیقدان سونرا بو سونوجا چاتیر کی:
تورکون دیلی تک سئوگیلی ـ ایستکلی دیل اولماز!
حیدربابایا سلام بیر پاسورال اثر اولاراق دونیانین شاه اثرلریندن ساییلیر. اورادا شاعیر اؤز اوشاقلیق خاطیره‌لرین یادا سالاراق بیر کندین عنعنه ـ دب‌لرینی یازیر. آنجاق بو، ساده بیر فولکلور یوخ بلکه بیر میللتین کولتورو و آلین یازیسییدیر کی دیله گلیر.
آنجاق بو گون هئچ بؤیوک بیر شاعیریمیز یوخدور کی حیدربابایا سلام سایاغیندا شعر سؤیله‌مه‌سین و چوخلو یئنی یئتمه شاعیرلریمیز ده اؤز شاعیرلیک باجاریقلارینی بو سایاق شعر دئمکله سینامیشلار. بو، بیر مکتب اولدوغونو گؤسترمه‌دن باشقا نه اولا بیلیر؟
شهریار 1367 جی ایلده دونیادان کؤچوب، تبریز مقبرة‌الشعراسیندا آرام توتدو.
حیدر بابایا سلام
حیدربابا، ایلدیریملار شاخاندا،
سئللر، سولار شاققلیداییب آخاندا،
قیزلار اونا صف باغلیییب باخاندا،
سلام اولسون شؤکتیزه، ائلیزه،
منیم ده بیر آدیم گلسین دیلیزه.
حیدربابا، کهلیکلرین اوچاندا،
کول دیبینن دؤوشان قالخیب، قاچاندا،
باخچالارین چیچک‌لنیب آچاندا،
بیزدن ده بیر مومکون اولسا، یاد ائله،
آچیلمییان اوره‌کلری شاد ائله.
بایرام یئلی چارداخلاری ییخاندا،
نوروز گولو، قار چیچگی چیخاندا،
آغ بولوتلار کؤینکلرین سیخاندا،
بیزدن ده بیر یاد ائله‌ین ساغ اولسون،
دردلریمیزی قوی دیکلسین داغ اولسون.
حیدربابا، مرد اوغوللار دوغگینان،
نامردلرین بورونلارین اووگینان،
گئدیکلرده قوردلاری توت بوغگینان،
قوی قوزولار آیین ـ شایین اوتلاسین،
قویونلارین قویروقلارین قاتلاسین!
حیدربابا، گلدیم سنی یوخلویام،
بیرده یاتام، قوجاغیندا یوخلویام.
عؤمری قووام، بکله بوردا حاخلییام،
اوشاقلیغا دئیم، بیزه گلسن بیر!
آیدین گونلر، آغلار یوزه گولسن بیر.
حیدربابا، چکدین منی گتیردین،
یوردوموزا ـ یووامیزا یئتیردین،
یوسفی اوشاقیکن ایتیردین،
قوجا یعقوب، ایتمیشسمده، تاپیبسان،
قووالیییب، قورد آغریندان قاپیبسان.
دئدیم:«ـ بالام، او ممدسن نولوبدی؟
معلوم اولان، طفیل بالا اؤلوبدی؟
نه وار، نه وار، بورنوندان قان گلیبدی؟
بیر یئل اسیر، باخیرسان ممدسن یوخ،
بو کتده بیر بورون قانی کسه‌ن یوخ؟»
کتدی یازیق چیراغ تاپمیر یاندیرا،
گؤروم سیزین برقیز قالسین آندیرا،
کیم بو سؤزو اربابلارا قاندیرا،
نه دور آخر بو ملّتین گوناهی،
توتسون، گؤروم سیزی مظلوملار آهی!
بهجت آباد خاطیره‌سی
اولدوز سایارق گؤزله‌میشم هر گئجه یاری،
گئچ گلمه‌ده‌دیر یار، یئنه اولموش گئجه یاری.
گؤزلر آسیلی، یوخ نه قارالتی، نه ده بیر سس،
باتمیش قولاغیم، گؤر نه دؤشورمکده‌دی داری،
بیر قوش «آییغام!» سؤیله‌یه‌رک گاهدان ایییلده‌ر،
گاهدان اونودا یئل دئیه لای ـ لای هوش آپاری.
یاتمیش هامی، بیر آللاه اویاقدیر، داها بیر من،
مندن آشاغی کیمسه یوخ، اوندان دا یوخاری.
قورخوم بودو یار گلمه‌گه، بیردن یاریلا صوبح،
باغریم یاریلار، صوبحوم آچیلما سنی تاری.
دان اولدوزو ایسته‌ر چیخا، گؤز یالواری چیخما،
او چیخماسادا اولدوزومون یوخدو چیخاری.
گلمز تانیرام بختیمی ایندی آغارار صوبح،
قاش بیله آغاردیقجا، داها باشدا آغاری.
عشقین کی قراریندا وفا اولمویاجاقمیش،
بیلمم کی طبیعت نییه قویموش بو قراری؟
سانکی خوروزون سون بانی، خنجردی سوخولدو،
سینه‌مده اوره‌ک وارسا، کسیب قیردی داماری.
ریشخندله قیرجاندی سحر، سؤیله‌دی:«ـ دورما،
جان قورخوسو وار عشقین اوتوزدون بو قوماری.»
اولدوم قره گون، آیریلالی او ساری تئلدن،
بونجا قره گونلردی ائدن رنگیمی ساری.
گؤز یاشلاری هر یئردن آخارسا، منی توشلار،
دریایا باخار، بللیدی چایلارین آخاری.
از بس منی یاپراق کیمی هیجرانلا سارالدیب،
باخسان اوزونه سانکی قیزیل گولدو قیزاردی.
محراب شفقده اؤزومو سجده ده گؤردوم،
قان ایچره غمیم یوخ، اوزوم اولسون سنه ساری.
عشقی وار ایدی شهریارین گوللو ـ چیچکلی،
افسوس قارا یئل اسدی خزان اولدو بهاری.
سهندیم!
شاه داغیم، چال پاپاغیم، ائل دایاغیم، شانلی سهندیم،
باشی توفانلی سهندیم.
باشدا حیدربابا تک قارلا ـ قیروولا قاریشیبسان،
سون ایپک تئللی بولودلارلا افقده ساریشیبسان،
ساواشارکن باریشیبسان.
گؤیدن الهام آلالی سرری سماواته دئیه‌رسن،
هله آغ کوره‌کی بورون، یازدا یاشیل دون دا گئیه‌رسن،
قورادان حالوا یئیه‌رسن.
دؤشلرینده سونالار سینه‌سی تک شوخ ممه‌لرده،
نه شیرین چئشمه‌لرین وار.
او یاشیل تئللری، یئل هؤرمه ده آینالی سحرده،
عشوه‌لی ائشمه‌لرین وار.
قوی یاغیش یاغسادا یاغسین،
سئل اولوب آخسادا آخسین،
یانلاریندا دره‌لر وار.
قوی قلم‌قاشلارین اوچسون فره‌لرله هامی باخسین،
دؤشلرینده هئره‌لر وار،
او، اته‌کلرده نه قیزلار یاناغی لاله‌لرین وار،
قوزولار اوتلایاراق فنئی دهنه خوش ناله‌لرین وار،
آی کیمی هاله‌لرین وار.
گول چیچکدن بزه‌ننده، نه گلینلر کیمی نازین،
یئل اسنده اوسولاردا نه درین راز ـ نیازین،
اوینایار گوللو قوتازین.
تیتره‌ییر ساز تئلی تک شاخه‌لرین چایدا ـ چمنده،
یئل او تئللرده گزه‌نده، نه کور اوغلو چالی سازین،
اؤرده‌گین خلوت ائدیب گؤلده پریلرله چیمنده،
قول ـ قاناددان اونا آغ حوله آچار غمزه‌لی قازین.
قیش گئده‌ر، قوی گله یازین.
هله نوروز گولو وار، قار چیچگین وار، گله‌جکلر،
سئل ـ یاغیشدا یویونارکن ده گونش له گوله‌جکلر،
اوزلرین تئز سیله‌جکلر.
قیشدا کهلیک هوسی له، چؤله قاچدیقدا جوانلار،
قاردا قاققیلدا یاراق نازلی قلم‌قاشلارین اولسون!
یاز، او دؤشلرده ناهار منده‌سین آچدیقدا چوبانلار،
بوللو، سودلو سورولر، دادلی قاووتماشلارین اولسون!
آد آلیب سندن او شاعیر کی، سن اوندان آد آلارسان،
اونا هر داد وئره‌سن، یوز او مقابل داد آلارسان،
تاریدان هر زاد آلارسان،
آداش اولدوقدا، سن اونلا، داها آرتیق اوجالارسان،
باش اوجالدیقدا دماوند داغیندان باج آلارسان،
شئر الیندن تاج آلارسان!
او دا، شعرین، ادبین شاه داغیدیر، شانلی سهندی،
او دا، سن تک آتار اولدوزلارا شعریله، کمندی،
او دا، سیمرغ دن آلماقدادی فندی،
شعر یازاندا قلمیندن باخاسان در سپله‌ندی،
سانکی اولدوزلار اله‌ندی،
سؤز دئینده گؤروسن قاتدی گولو، پوسته‌نی، قندی،
یاشاسین شاعیر افندی.
او نه شاعیر، کی داغین وصفینه مصداق اونو گؤردوم،
من سنین تک اوجالیق مشقینه مشاق اونو گؤردوم،
عشقه، عشق اهلینه موشتاق اونو گؤردوم.
او نه شاعیر، کی خیال مرکبینه شووشیغایاندا،
او نهنگ آت آیاغین توزلو بولودلاردا قویاندا،
لوله‌لنمکده‌دی یئر ـ گؤی، نئجه طومار سارییاندا،
گؤره‌جکسن او زاماندا:
نه زمان وارسا، مکان وار ساکسیب بیچدی بیر آندا،
کئچه‌جکلر، گله‌جکلر نه بویاندا، نه او یاندا،
نه بیلیم قالدی هایاندا؟
باخ نه حؤرمت وار اونون اؤز دئمیشی توک پاپاغیندا،
شعری‌نین تاجی اگیلمیش باشی دورموش قاباغیندا،
باشینا ساوریلان اینجی، چاریق اولموش آیاغیندا،
وحی‌دیر شعری، مَلک‌لردی پیچیلدیر قولاغیندا.
شهدی وار بال دیداغیندا.
اودا داغلار کیمی شأنینده نه یازسام یارا شاندیر،
اودا ظالیم قوپاران قارلا، کولک له دوروشاندیر،
قودوزا، ظالیما قارشی سینه‌گرمیش، ووروشاندیر.
قودوزون کورکونه، ظالیم بیره‌لر تک دارا شاندیر،
آمما وجهینده فقیر خلقی اگیلمیش سوروشاندیر،
قارا ملتده هونر بولسا، هونرله آراشاندیر،
قارالارلا قاریشاندیر،
ساریشاندیر!
گئجه حققی گؤزودور، طور تؤره‌تمیش اوجاغیندا،
اریییب یاغ تک اوره‌کلردی یانیرلار چیراغیندا،
مئی، محبتدن ایچیب لاله بیتیبدیر یاناغیندا،
او بیر اوغلان کی، پری‌لر سو ایچرلر چاناغیندا،
اینجی قاینار بولاغیندا،
طبعی بیر سئوگیلی بولبول کی، اوخور گول بوداغیندا،
ساری سونبول قوجاغیندا،
سولار افسانه‌دی سؤیله‌ر اونون افسونلو باغیندا،
سحرین چنلی چاغیندا.
شاعیرین ذؤوقو، نه افسونلو، نه افسانه‌لی باغلار،
آی نه باغلار، کی «الف لیلی» ده افسانه‌ده باغلار.
اود یاخیب، داغلاری داغلار،
گول گولرسه بولاغ آغلار.
شاعیرین عالمی اؤلمز، اونا عالمده زوال یوخ،
آرزیلار اوردانه خاطیرله‌یه امکاندی، محال یوخ،
باغ جنّت کیمی اوردا بو حرام‌دیر، بو حلال یوخ،
او محبتده ملال یوخ،
اوردا حالدیر، داها قال یوخ!
گئجه‌لر اوردا گوموشدندی، قیزیلدان نه گونوزلر،
نه زمرّد کیمی باغلاردی، نه مرمر کیمی دوزلر،
نه ساری تئللی اینکلر، نه آلا گؤزلو اؤکوزلر،
آی نئجه، آی کیمی اوزلر؟!
گول آغاجلاری نه طاووس کیمی چترین آچیب الوان،
حلله کروانیدی چؤللر، بزه‌نر سورسه بو کروان،
دوه کروانی دا داغلار، یوکو اطلسدی بو حیوان،
صابرین شهرینه دوغرو، قاطاری چکمه‌ده سروان،
او خیالیمدا کی شیروان!
اوردا قاردا یاغار، آمما داها گوللر سولا بیلمز،
بو طبیعت، او طراوتده محالدیر، اولا بیلمز،
عؤمر پیمانه‌سی اوردا دولا بیلمز.
او افقلرده باخارسان نه دنیزلر، نه بوغازلار،
نه پری‌لر کیمی قوشلار قونوب، اوچماقدا نه قازلار،
گؤلده چیممکده نه قیزلار.
بالیغ اولدوز کیمی گؤللرده دنیزلرده پاریلدار،
آبشار مرواری‌سین سئل کیمی تؤکدوکده خاریلدار،
یئل کوشولدار، سو شاریلدار.
قصرلر واردی قیزیلدان، قالالار واردی عقیقدن،
رافائیل تابولوسو تک، صحنه‌لری عهد عتیقدن،
دویماسان کؤهنه رفیقدن.
جنّتین باغلاری تک، باغلاری‌نین حور و قصورو،
دوزولوب غرفه‌ده، ایواندا، جواهر کیمی حورو،
الده حورویلری‌نین جام بلورو،
تونگونون گول کیمی ـ صهبای طهوری ـ .
نه ماراقلار کی، آییق گؤزلره رؤیادی دئییرسن،
نه شافاقلار کی درین باخمادا دریادی دئییرسن،
اویدوران جنت مأوادی دئییرسن!
زهره‌نین قصری بریلیان، حصاری اینجی دی، یاقوت،
قصر جادودو مهندسلری هاروت ایله ماروت،
اوردا مانی دایانیب قالمیش او صورتلره مبهوت،
قاپی قوللوقچوسو هاروت!
اوردا شعرین موزیکین منبعی سرچئشمه‌دی قاینار،
نه پری‌لر کیمی فوّاره‌دن افشان اولوب اوینار،
شاعیر آنجاق اونو آنلار!
دولو مهتاب کیمی استخردی فوّاره‌لر ایله،
مَلکه اوردا چیمیر، آی کیمی مه‌پاره‌لر ایله،
گوللو گوشواره‌لر ایله،
شعر و موسیقی شاباش اولمادا، افشاندی پریشان،
سانکی آغ شاهیدیر اولماقدا گلین باشینا افشان،
نه گلینلر کی نه انلیک اوزه سورترله، نه کیرشان،
یاخا، نه تولکو، نه دؤوشان!
آغ پری‌لر، ساری کؤینکلی بولودلاردان انیرلر،
سود گؤلونده مَلکه ایله چیمیرکن سئوینیرلر،
سئوینیرلر، اؤیونورلر.
قووزایاندا هره الده دولو بیر جام آپاریرلار،
سانکی چنگی‌لره، شاعیرلره الهام آپاریرلار،
دریا قیزلارینا پیغام آپاریرلار.
دنیزین اؤرتوگو ماوی، افقین سقفی سماوی،
آینادی، هر نه باخیرسان، یئر اولوب گؤیله مساوی،
غرق اونون شعرینه راوی.
غرفه‌لر، آی بولود آلتیندا اولار تک گؤرونورلر،
گؤز آچیب یومما، چیراغلار کیمی یاندیقدا سؤنورلر،
صحنه‌لر چرخ فلک تک بورولوب، گاهدا چؤنورلر،
کؤلگه‌لیکلر سورونورلر.
زهره ایواندا الهه شینیلینده گؤرونرکن،
باخاسان حافظی ده اوردا جلالتله گؤره‌رسن،
نه سئورسن.
گاه گؤرن حافظ شیراز ایله ایواندا دوروبلار،
گاه گؤرن اورتادا شطرنج قورارکن اوتوروبلار،
گاه گؤرن سازیله، آوازیله اگلنجه قوروبلار،
سانکی ساغرده ووروبلار.
خواجه الحان اوخویاندا، هامی ایشدن دایانیرلار،
او نوالرله پری‌لر گاه اؤیوب، گاه اویانیرلار،
لاله‌لر شعله‌سی، الوان شوشه رنگی بویانیرلار،
نه خومار گؤزله یانیرلار.
قاناد ایستیر بو فضا، قوی قالا طرلانلی سهندیم،
ائشیت اؤز قصّه‌می، دستانیمی، دستانلی سهندیم:
سنی حیدربابا اول نعره‌لریله چاغیراندا،
او سفیل داردا قالان، تولکو قووان شئر باغیراندا،
شیطانین شیللاغا قالخان قاطیری نوخدا قیراندا،
دده‌قورقود سسین آلدیم، دئدیم آرخامدی ایناندیم.
آرخا دوردوقدا سهندیم ساوالان تک هاوالاندیم،
سئله قارشی قووالاندیم.
جوشغونون دا قانی داشدی، منه بیر هایلی سس اولدو،
هر سسیز بیر نفس اولدو،
باکی داغلاری دا، های وئردی سسه، قیها اوجالدی،
او تایین نعره‌لری سانکی بو تایدان دا باج آلدی،
قورد آجالدیقدا قوجالدی.
راحمین نعره‌سی قووزاندی دئین توپلار آتیلدی،
سئل گلیب نهره قاتیلدی.
قورخما گلدیم ـ دئیه ـ سسلرده منه جان دئدی قارداش،
منه جان جان دئیه‌رک، دوشمنه قان قان دئدی قارداش.
منه سولطان دئدی قارداش،
من ده جانیم چیغیریب: جان سنه قوربان دئدی قارداش،
یاشا اوغلان سیزه داغدان دلی جئیران دئدی قارداش،
ائل سیزه قافلان دئدی قارداش!
داغ سیزه اسلان دئدی قارداش!
داغلی حیدربابانین آرخاسی هر یئرده داغ اولدو،
داغا داغلار دایاغ اولدو،
آرازیم آینا چیراغ قویمادا، آیدین شافاق اولدو،
او تایین نغمه‌سی قووزاندی، اوره‌کلر قولاق اولدو،
یئنه قارداش دئیه‌رک قاچمادا باشلار آیاغ اولدو،
قاچدیق، اوزلشدیک آرازدا، یئنه گؤزلر بولاغ اولدو،
یئنه غملر قالاغ اولدو،
یئنه قارداش سایاغی سؤزلریمیز بیر سایاغ اولدو،
وصل ایگین آلمادا، ال چاتمادی عشقیم داماغ اولدو،
هله‌لیک غم سارالارکن قارالار دؤندو آغ اولدو،
آرازین سودگولو داشدی، قایالیقلاردا باغ اولدو،
ساری سونبوللره زولف ایچره اوراخلار داراغ اولدو،
یونجالیقلار یئنه بیلدیرچینه یای ـ یاز یاتاغ اولدو،
گؤزده یاشلار چیراغ اولدو،
لاله بیتدی یاناغ اولدو،
غنچه گولدو، دوداغ اولدو،
نه سول اولدو، نه ساغ اولدو!
ائلیمی، آرخامی گؤردوکده ظالیم اووچو قیسیلدی،
سئل کیمی ظولمو باسیلدی، زینه آرخ اولدو، کسیلدی،
گول گؤزوندن یاشی سیلدی،
تور قوران اووچو آتین قوومادا سیندی گئری قالدی،
اؤزو گئتدی، تورو قالدی.
آمما حیدربابادا بیلدی کی بیز تک های داغلار،
باغلانیب قول ـ قولا زنجیرده بولودلار او دور آغلار،
نه بیلیم، بلکه طبیعت اؤزو نامرده گون آغلار،
اگری یوللاری آچارکن، دوز اولان قوللاری باغلار،
صاف اولان سینه‌نی داغلار!
داغلارین هر نه قوچو، طرلانی، جئیرانی، مارالی،
هامی دوشگون، هامی پوزغون، سینه‌لر داغلی، یارالی،
گول آچان یئرده سارالی!
آمما ظن ائتمه کی داغلار یئنه قالخان اولاجاقدیر،
محشر اولماقدادی بونلار، داها وولقان اولاجاقدیر،
ظولم دونیاسی یانارکن ده تیلیت قان اولاجاقدیر!
وای ...! نه توفان اولاجاقدیر!
دئدین:«ـ آذر ائلی‌نین، بیر یارالی نیسگیلی‌یم من»،
نیسگیل اولسام دا، گولوم! بیر ابدی سئوگیلی‌یم من،
یاد منی آتسادا اؤز گولشنیمین بولبولی‌یم من،
ائلیمین فارسیجادا دردینی سؤیلر دیلی‌یم من،
حققه دوغرو نه قارانلیق ایسه، ائل مشعلی‌یم من،
ابدیت گولی‌یم من!
نیسگیل اول چرچی‌یه قالسین، کی جواهر نه‌دی قانمیر،
مدنیت ده‌بین ایلیر بدویت، بیر اوسانمیر،
گون گئدیر، آز قالا باتسین، گئجه‌سیندن بیر اویانمیر،
بیر اؤز احوالینا یانمیر!
آتار انسانلیغی، آمما یالان انسابی آتانماز،
فتنه قووزانماسا بیر گون گئجه آسوده یاتانماز،
باشی باشلارا قاتانماز!
آمما مندن ساری، سن آرخایین اول، شانلی سهندیم،
ده‌لی جئیرانلی سهندیم،
من داها عرش علا کؤلگه‌سی تک باشدا تاجیم وار،
الده موسی کیم فرعونه غنیم، بیر آغاجیم وار،
حرجیم یوخ، فرجیم وار،
من علی اوغلویام، آزاده‌لرین مردی، مرادی،
او، قارانلیقلارا مشعل،
او، ایشیقلیقلارا هادی،
حققه، ایمانه منادی!
باشدا سینماز سپریم، الده کوتلمز قیلیجیم وار!
قایناق: قیزیل قلم آذر Qizil Qelem
