بورا ایشه‌ین ائششکدیر 

 مظفر ایزگو

        آه بیر الیمه کئچه ده او، - بورا ایشه‌ین آدامی دئییرم، - ائله اورداجا بوغوب اؤلدوررم. بیزیم دیوارا نه اولدوسا ائله او واختدان سونرا اولدو. دؤزه بیلمه‌ینلر بورنو آمونیاک ایگینه حساس اولدوغونا گؤره کوچه‌یه دؤنن کیمی بورانی  " کشف ائله‌ییرلر " . دوز دیوارین دیبینه یاخینلاشان کیمی بیر ساغا باخیرلار، بیر سولا باخیرلار، - عاییب اولماسین، - نه لازیمدیرسا ائدیرلر. هانسی بیری‌نین توتاسان، بیر گون سحردن آخشاماجان گؤزله‌‌‌دیم. 38 آداملا ساواشدیم، آغیزلاشدیم. هله گؤر ساواشدیغیم آداملاردان بیری نه دئدی: 

  - بلدیییه لازیمی قدر توالئت تیکدیرمیر، بیز نئیله‌یک؟ 

  قیشقیردیم اوستونه: 

  - اوندا گل قوناق اوتاغیمیزا دا ایشه، حئیوان اوغلو حئیوان.

قاسپیرالی‌نین تورک دونیاسیندا وئردیگی دیل و کولتور موباریزه‌سی 

پروفئسور دوکتور  مهمت سارای

کؤچورن:عباس ائلچین 

  قاسپیرالی ایسمایل بیگ، یئتیشمه ایللرینده 1874  ده ایلک ایستانبولا گلمیشدی. بیر ایله قدر قالدیغی ایستانبولدا ایسمایل بیگین دیقّتینی چکن ان اؤنملی مسله‌لردن بیری ده تورک دیلی اوزرینده گئدن موناقیشه‌لر ایدی.   تنظیماتلا باشلایان و 1860لی و 1870لی ایللرده عوثمانلی آیدینلاری آراسیندا اوزون دارتیشمالارا صحنه اولان دیل مسله‌سی قاسپیرالینی سون درجه ائتکیله‌میشدی. ایشده بو سیرالار تانیدیغی  " شمس الدین سامی، احمد میدحت ، محمد امین و نجیب عاصیم بیگلر کیمی عوثمانلی آیدینلاری ایله دوستلوغونو داها دا گلیشدیرمیش و عؤمرونون سونونا قدر ده دوام اائتدیرمیشدیر. بالاخره بیر چوخ کیشی‌نین ده قاتیلاجاغی بو تورک آیدینلارینا گؤره، تورکلرین کولتور ساحه‌سینده اینکیشاف ائده‌بیلمه‌سی اوچون تورکجه‌‌نین میلّی دیل اولاراق موطلقن گلیشدیریلمه‌سی گره‌کیردی. 

  یوخاریدا ذیکر ائدیلن فیکیر آداملاری‌نین گؤروشلرینی بیر- بیر آچیقلامادان اوّل، بورادا، دیل و میلّییت‌چیلیک مسله‌سی‌نین عوثمانلی تورکییه‌سینده نئجه گلیشدیگینی قیساجا ایضاح ائتمکده فایدا واردیر:

شبیه

عبدالرحیم بیگ حقوئردی‌یئو

کؤچورن: عباس ائلچین

 " ائی داد شیمر الیندن 

  فریاد شیمر الیندن! 

  کؤپک گؤتوردو قاچدی 

  بیر جاد شیمر الیندن " . 

  محرم آیی‌نین یگیرمیسی و یا یگیرمی ایکیسی ایدی، خیالیمدان چیخیب.  اوخوجولارین دا احوالینا تفاووت ائله‌مز… ناهاردان سونرا چیخیب اؤزومو یئله وئریردیم. خسته‌خانانین یانیندان بیر شخص چیخدی. اوزو ساریقلی، قولتوقلاریندا ایکی چلیک، قارغا کیمی هوپپانا-هوپپانا منه طرف گلیردی. یاخینلاشاندا آغایی فوضولأذاکیرینی تانیدیم کی، قاباق منیمله آشنا ایدی  و نئچه دفعه  سیاحتده بیزیم اوچون اؤز سئگاهلاری ایله، شورلاری ایله، خوصوصن، بایاتی-قاجارلاری ایله لذتی-روحانی وئریبدیر. 

  - آغا، اولماسین آزار، بو نه حالتدیر سیزده گؤرورم؟ 

  جاواب وئریب دئدی: 

  - آیاق اوستونده دورا بیلمیرم. کئیفیتیم اوزوندور. منی اؤز منزیلینه آپار، اورادا صؤحبت ائدریک.  آغانی فایتونا میندیریب گتیردیم ائوه، دئدیم ساماوار حاضیر ائتسینلر.  اؤزوموز کئچدیک اوتاغا. آغا بویوردو کی، ساماوار یاخشی شئیدیر، آما مومکون اولسا ایدی بیر آز باشقا بوغاز ایسلادان وئریدین، بد اولمازدی. عرض ائتدیم کی،  بی‌تداروکم، اینشاللاه گلن دفعه  دوزه‌لر. آغا پاپیروس چیخاردیب، یاندیریب، ایکی یانیقلی قوللاب ووراندان سونرا بیر آه چکیب دئدی: 

  - ائویم ییخیلدی. بو ایل مداخیلدن دوشدوم، یاخشی قازانجیم اولاجاق ایدی، آللاه وئرمه‌دی. یقین مصلحت بئله ایمیش!

قاتیل‌لر - چارلز بوکووسکی 

چئویری: آزاد یاشار 

کؤچورن: عباس ائلچین

  هارری یوک قاتاریندان تزه‌جه ائنمیشدی و آلامئدا یولویلا پئدرونون یانینا، بیر فینجان اوجوزواری قهوه ایچمگه گئدیردی. سحرین گؤزو تزه‌جه آچیلسا دا، پئدرونون اؤز دوکانینی عادتن ساعات 5-ده آچدیغینی او، یاخشی خاطیرلاییردی. جمعی بئش سئنت اؤدمکله اورادا ‌نینکی بیر، حتّی ایکی ساعات دا اوتورماق اولوردو. و دوشونمک. هارادا و نه‌یی دوز، نه‌یی ایسه یانلیش ائتدیگینی صاف-چوروک ائتمه ایمکانی قازانیردین اورادا. 

  پئدرونون دوکانی آچیق ایدی. قاباغینا بیر فینجان قهوه قویان مئکسیکالی قیز اونو اصل اینسان کیمی سوزدو. حیاتین هر اوزونو گؤرموشدو بو قول و سویوشیرین قیز ایدی. بئله دئیک ده - خئیلی سویوشیرین قیز ایدی. اصلینه قالاندا ایسه، قادینلارین هامیسی رئال تهلوکه منبعییدیر. حیاتداکی هر شئی آداما تهلوکه ساچیر. ایندی او، واختیله بیریسیندن ائشیتدیگی شخصی بیر قناعتی خاطیرلادی: حیاتین اؤزو تهلوکه‌لردن عیبارتدیر. 

صدرالعظم ائششک 

عزیز نسین

کؤچورن: عباس ائلچین   

      بیر وارمیش، بیر یوخموش. اول زامان ایچینده،قلبیر سامان ایچینده، بیر زامانلار مملکتین بیرینده بیر پادشاه وارمیش. بوتون پادشاهلار کیمی مملکتین بیرینده کی  بو پادشاهین دا، اؤز زامانینا گؤره، چالغیچی و رقاصه‌لردن جوت- جوت ، بئش- اون ‌ آروادی، خیدمتچیلری، نؤکرلری، یالاتاقلاری و داها فیلان فیلانلاری وارمیش. 

      مملکتین بیرینده کی  بو پادشاه، هر زامان و هر یئرده کی  پادشاهلار کیمی، آچیلیش تؤرنلرینه قاتیلماق، سان رسملرینده سلام وئرمک، باشقالاری‌نین یازدیغی نیطقلری اوخوماق، سیاحت ائتمک کیمی چوخ اؤنملی مملکت ایشلریندن واخت تاپا بیلدیگی زامانلاردا اوْوا چیخارمیش. 

میلّی شوعور: میلّی مدنیت و میلّی اخلاق  

فایق علی اکبر اوو (غضنفر اوغلو )

آمئا فلسفه، سوسیولوگییا و حوقوق اینستیتوتونون بؤیوک علمی ایشچیسی، فلسفه دوکتورو،

 کؤچورن: عباس ائلچین

  میلّی شوعور: تورکچولوک-ایسلامچیلیق، یوخسا مودئرنلشمه-وطنداش جمعیتی  

         حاضیردا آذربایجان خالقی‌نین میلّی شوعورونا جیدی تاثیر گؤسترن فاکتورلار آراسیندا قلوباللاشما پروسئسی خوصوصی یئر توتور. بیر چوخلاری حساب ائدیرلر کی، قلوباللاشمانین اساس ایدئیالاری مودئرنلشمه، پوست‌مودئرنلشمه، دئموکراتییا، لیبئرالیزم و وطنداش جمعیتیدیر. فیکریمیزجه، بوتون بونلار آذربایجان وطنداشی‌نین تفکّورونده یاخشی حالدا بئین‌المیلل، پیس حالدا ایسه کوسموپولیت شوعور فورمالاشدارا بیلر. بو ایدئیالارین تطبیقی زامانی عیرقیندن، دینیندن آسیلی اولمایاراق بوتون اینسانلارین حوقوق و آزادلیقلاری اؤنه چکیلدیگی اوچون میلّی‌لیک آرخا پلانا کئچیریلیر. خوصوصیله، سون زامانلار وطنداش جمعیتی، چوخ‌مدنیت‌لیلیک، اینفورماسییا جمعیتی، تولئرانتلیق آنلاییشلاری‌نین قلوباللاشما پروسئسی‌نین ترکیب حیصه‌سی کیمی تبلیغی چوخ دوشوندوروجودور. بیزه ائله گلیر کی، قلوباللاشما پروسئسی آنلامیندا آلدادیجی و ظاهیرن موثبت گؤرونن (مثلن، فردین آزادلیغی میلّتین و دؤولتین آزادلیغیندان اوستوندور) ایدئیالارین ایچینده شوعورلاریمیزا یئریدیلن، آنجاق میلّی و دینی معنویاتیمیزا اویغون اولمایان مسله‌لرده سون درجه دیقتلی اولمالی‌ییق.   

گوراوْغلی‌نینگ دؤره‌یشی (تورکمنچه) 

  
Göroglynyň Döreýşi     

   Gadym zamanlarda Çandybil diýen bir ýurt bardy. Ol ýurtda beýik-beýik dört dag bardy. Onsoň oňa Çardagly Çandybil hem diýýärdiler. Halkynyň köpi çarwady, düýe, at, garamal bakardy, Aral derýasyndan suwa ýakardy, Özi türkmeklerdi. Häkimine Jygaly beg diýerdiler.
Onuň,Genjim beg, Mömin beg, Ady beg diýen ogullary bardy. Genjim aýallydy, mallydy ýöne gaty gysganç-dy. Ol malyny köpeldip, başga ýurtlar bilen söwda ederdi. Zadyny özi iýip-içmezdi, başga dogan-garyadaş, dost-ýarlaryny çagyryp, hezzet-hormat etmezdi. Her günde goýun-geçisiniň sürülerinde ençemesini möjek ýaryp, gara läş edip giderdi. Şonda-da Genjim olary çopana bermezdi.
Mömin bolsa ne sag, ne dälidi, üstesine-de gözi şulludy.Onuň özi juwana ýaly, işleýşi eşek ýaly, iýşi sygyr ýaly. Däliligi tutanda, aglamaly ýerde gülübirdi. Biri bir zat sorasa, turup ötägiderdi. Muny öýlendirjek bolsalar, ilki özi almady,soň bolsa oňa gyz beren bolmady.Muňa bolsa onun kellesiniň kel ýany hem gijemedi.
Şunlukda, bu öýlenmän galybersin.

NASREDDİN HOCA FIKRALARI

(Истории о Ходже Насреддине на турецком языке)

خوجا نصرالدین گولمه‌جه‌لری

میرزه علی‌اکبر صابیرین آزادلیق حاقیندا فلسفی دوشونجه‌لری   

موستقیل آغایئو 

  فلسفه دوکتورو،  آمئا فلسفه، سوسیولوگییا و حوقوق اینستیتوتونون آپاریجی علمی ایشچیسی،   

کؤچورن: عباس ائلچین

  آچار سؤزلر:  

آزادلیق، پوئزییا، حوقوق، حاکیم صینیف، خالق کوتله‌لری، اینقیلاب، عدالت، وطنداش. 

       تاریخی یارادان، جمعیتین اینکیشافینی تامین ائدن زحمتکئش اینسانلارین آزادلیغی مسله‌سی بوتون موترقّی فیکیرلی آداملارین فیکرینی، ذهنینی، دوشونجه‌سینی مشغول ائتمیشدیر. میلّیتیندن، دیلیندن و دینیندن آسیلی اولمایاراق، جمعیتده موعین مؤوقئع توتان، جمعیتین ازیلن، ایستیثمار اولونان طبقه‌لری طرفیندن چیخیش ائدن هر بیر ساغلام دوشونجه صاحیبی ظولم و ایستیثمار آلتیندا اینله‌ینلر اوچون آزادلیغین نه دئمک اولدوغونو دریندن باشا دوشور، بو ایشه، هانسی یوللارلا اولورسا-اولسون، باجاردیغی قدر کؤمک ائتمگی اؤزونون موقدس بورجو حساب ائدیر. 

 Mp3 yüklə یوکله

گل گل گومله گل

  آشیق محزونی شریف

  قاشلارین آراسیندان  

  دوْمدوْم قورشونو دگدی  

  بیر آوچی ووردو منی  

  مین آوچی منی یئدی  

  آه دئدیم آغلادیم  

  یاره‌می باغلادیم  

  اگدی یار بوینون اگدی  

  مولام کریم‌سن دئدی  

  خنجر یاراسی دئییل  

  دوْمدوْم قورشونو دگدی  

  گل گل گومله گل  

  گل گل گومله گل  

  گل بؤیرومه دوْمدوْم قورشونو  

.... 

Maqtımqwlı – türkimen jırınıñ düldüli

Türkimen ädebietiniñ klassigi, ğwlama filosof, ğalım Maqtımqwlı — öz zamanınıñ qoğam qayratkeri bolğan twlğa. Onıñ esimi älemge äygili Farabi, Biruni, ibn-Sina, Horezmi sındı ğalımdardıñ, Hayyam, Firdousi, Nizami, Dehlevi, Saadi, Hafiz, Jämi, Nauai, Fizuli, Abay sındı aqındardıñ esimimen qatar twradı. Jırdıñ pırağı tärizdi bolğan oğan zamandastarı «Fragi» degen laqap at ta taqqan.

Maqtımqwlı Pırağı 1733 jılı Türkimen-Horasan taularınıñ batısındağı Etrek özeniniñ boyında, Hajıgovşan degen auılda tuğan. Äkesi Dövletmämed Azadi belgili aqın, ğalım bolğan. Maqtımqwlı 1783 jılı 50 jasında dünieden ötken. Soğan qaramastan artında mol mwra qaldırğan. Onıñ jauhar jırların qazaq tilinde alğaş ret Ğali Ormanov pen Ğafu Qayırbekov söyletti. Aqınnıñ olar audarğan öleñderi 1959 jılı Qazaqtıñ memlekettik körkem ädebiet baspasınan «Maqtımqwlı. Tañdamalı öleñder» degen atpen şıqtı.

Şığıs şınarları qatarlarınan orın alğan şayır İrandağı Aqtoqay degen jerde mäñgilik tınıstap jatır.

ای حسینه آغلایانلار آغلایین اؤز حالیزا

ایندی آغلیر کربلا شاهی سیزین احوالیزا

راد مردان خدا اؤلمز همیشه زنده دیر

سیز اؤلورسوز باخمایین بو جارو بو جنجالیزا

امت بی غئیرتی نئیلر امام تشنه لب؟

احتیاجی بوخ سیزین بیر قطره اشک آلیزا

آغلاماق وئرمز نتیجه ، عزت دین اولماسا

یا گولون  یا آغلایین  یا   کول یاخین ساققالیزا

شیمردن آرتیق حسینه سیز اذیت ائیله دیز

ای خلاف شرع ائدنلر! بیر باخین اعمالیزا

شیمر بیر دفعه حسینی اؤلدوروب ، مین دفعه سیز

اؤلدوره رسیز گر دوشه ایندی سیزین چنگالیزا

سؤزلریز غیبتدی ، بؤهتاندی، یالاندی ایفتیرا

نه وئره ر  آللاه سیزین بو خشگه قیل و قالیزا

بیر بئله داد و فغان  ائتدیز حسینه آغلادیز

ای منافیق لر! نه آلدیز باغلادیز دسمالیزا؟!

نور چشم مصطفی، محبوب رب العالمین

دوز مسلمانی سئور آند اولسون استقلالیزا

خامس آل عبانی  بیلمه دیز مقصودینی

ایسته دی رونق وئره سیزین اجلالیزا

شرقدن غربه گره ک سیز اولایدیز حکمران

لیک سیز آماده سیز ایندی اؤز اضمحلالیزا

پاکدل انسان سیزی گؤرسه یقین  گمراه اولار

کیم سیزی ناپاک ائدیب لعنت گله غسالیزا

خلقی شئیطان توولایاندا ،  توولویورسوز شئیطانی سیز

مات و حئیران قالمیشام بو شیوه اغفالیزا

یا گلین بو درگه سلطانه  سیز اصلاح اولون

یا گئدین تابع اولون بیر دفعه اؤز دجالیزا!

اهل قرآن سیز اگر، قرآنیله  رفتار ائدین

ناطق قرآن سیزین باخسین گؤزل اعمالیزا

زیر بار ظلمه او عالمده بیر آن گئتمه دی

سیز ولی بیر عؤمر آلدیز  بار ذلت دالیزا

لعنت پروردگار اولسون گؤروم صبح و مسا

پیی پارافیندن قاییرما یاغ ساتان باققالیزا

واردی بیر عده حسینچی  پاکدامن  بی ریا

نه سیزه بنزه ر اولار، نه سیزین امثالیزا

من سیزه آللاهدان  هر وقت توفیق ایسته رم

سیزه توفیق ایسته یین « حداد» تک نقالیزا.

   قوشانی:  رحمتلیک علی اکبر حداد

 مختومقولو فراقی و  18. عصرده اوغوز تورکلری‌نین ادبیاتی

  پاشا علی اوغلو 

 فیلولوگییا عئلملری دوکتورو 

  تورکمن خالقی‌نین ان بؤیوک شاعیری، بوتون تورک خالقلاری ادبیاتی‌نین ان گؤرکملی نوماینده‌لریندن بیری مختومقولو فراقی خالق شئعیری ایله کلاسیک شئعیر عنعنه‌لرینی بیرلشدیرن صنعتکارلارداندیر. دؤولتمند آزادی و نورمحمد قریب عندلیبین سیماسیندا تورکمن ادبیاتیندا اؤزونو بیروزه وئرن بو جریان مختومقولو فراقی‌نین شخصینده اؤز زیروه‌سینه چاتمیشدیر. مختومقولو شئعیری رئالیزمه، حیات گئرچکلیگی‌نین رئالیست تصویرینه مئیل ائدن تورکمن پوئزییاسی‌نین ان پارلاق صحیفه‌سیدیر. م.فراقی یارادیجیلیغی خالقین حیات طرزی، معیشتی، سئوینج و کدری ایله سیخی صورتده باغلی اولان، اصلینده تورکمن خالقی‌نین ائنسیکلوپئدییاسی اولان بؤیوک صنعتکاردیر. شاعیر تورکمن خالقی‌نین حیاتی‌نین ان چتین، ضیدیتلرله دولو، داخیلی چکیشمه‌لرین، اؤلکه‌لرآراسی موناقیشه‌لرین  گئتدیگی بیر دؤورده یاشاییب-یاراتمیش، همیشه قلبی خالقی‌نین قلبی ایله بیر وورموش، اونون سئوینج و کدرینه شریک اولموشدور. یاشادیغی دؤورون حاقسیزلیقلارینی، عدالت‌سیزلیکلرینی آمانسیز تنقید هدفینه توتان، خالقینی آزاد، خوشبخت گؤرمک ایسته‌ین، تورکمنلره داخیلی چکیشمه‌لره سون قویوب، وطنی دوشمن تاپداغی آلتینا دوشمه‌یه قویماماغی، اؤلکه‌نی بیر یومروق کیمی بیرلشیب مودافیعه  ائتمگی تؤوصییه ائدن، سؤزون اصل معناسیندا میلّی شاعیردیر. 

عصرلرین، نسیللرین یادیگاری آنا دیلیم! 

سئوینج حسنلی

 " بیر میلّتین مالینی، دؤولتینی و حتّی وطنینی  الیندن آلسان اؤلوب ایتمز، آمّا دیلینی آلسان محو

  اولار و اوندان بیر نیشان قالماز "  

  اوشینسکی 

    آنا دیلی! عصرلردن، نسیللردن بیزه یادیگار قالان، ایللر اؤتسه ده اینسانی عظمتلی بیر قووّه ایله اؤزونه چکن بیر سِحر، بیر افسون! آنا دیلی! آنامیزین بئشیگیمیز باشیندا بیزه لای-لای دئدیگی حزین بیر نغمه ! ننه‌لریمیزین شیرین-شیرین ناغیل دئدیگی حیکمتلی بیر سؤز! 

      بیز دونیایا گؤز آچاندا ایلک کلمه‌لری بو دیلده ائشیتدیک. تانری بیزه ائله گؤزل نعمت باغیشلامیشدیر کی، بو نعمتی اوجا و عزیز توتماق، اونو یاشاتماق هامیمیزین بورجودور. 

      آذربایجان دیلی تورک دیللری آراسیندا سس و معنا اینجه‌لیکلرینه گؤره بوتون دیللردن سئچیلیر. دونیانین گلیب گئتمیشینی گؤرموش بابالاریمیز، ننه‌لریمیز، ائلجه گلیب کئچمه‌میش، گلیب بو دونیانین بو دیلده گؤزللیک، مودریکلیک دونونو بیچمیش، بو دیلده اینسانی، گؤزل اولان هر شئیی دونیانین یاشاری ائتمیشدیر. آزی مین ایللیک تاریخی اولان داغ شلاله‌سی کیمی صاف، بوللور کیمی ترتمیز آنا دیلیمیز خالقیمیزین فولکلورلا یوغرولموش تفکّور سوزگجیندن کئچیب جیلالانمیش و بو گون دونیانین 60 میلیوندان چوخ آذربایجان خالقی‌نین میلّی-معنوی ثروتینه چئویریلمیشدیر. آنا دیلی هر میلّتین معنوی وارلیغیدیر، اونون قول- قانادیدیر. هئچ بیر مادّی نعمت و ایمکانات آنا دیلینی عوض ائتمه‌یه قادیر دئییل. بیر میلّته مادّی دولانیشیق حوقوقو وئریب، اونون دیلینی الیندن آلماق میلّتی معنوی یوخ ائتمک، اریتمک، تاریخ صحنه‌سیندن ‌سیلیب آتماق دئمکدیر.

Türklerde Alfabe ve Kimlik

  Dr. Hatice Şirin

Dili kalıcı kılmaya yarayan alfabelerin yaşı, dillere göre çok genç olsa da, alfabeler veya geniş anlamda yazı sistemleri, yeni çağlarda bir üst yapı kurumu olarak, tıpkı dil gibi, kimliğin hem yansıtıcısı hem de yapıcısı haline gelmişlerdir. Eski çağlarda ise, yazı sistemleri, din ve yönetim aristokrasisinin tekelinde olan şifreli anlaşma araçları olarak imtiyazlı bir sınıfa hizmet vermekteydi. Böylelikle, eski çağların elit tabakası, bildiklerini yazıya döküp "bilen ve unutmayan" bir sınıfa giriyor ve idare ettiği halk yığınını daha kolay denetim altına alıyordu. Yazının modern çağlara oranla daha sıkışık bir çevreyi kaplayan ve dolaylı olan kimlik belirleyicilik işlevi, işte daha bu çağlarda ortaya çıkmış ve söz söyleyen ile yazı yazan birbirinden ayrılmıştır. Günümüzde bile, okuma yazma bilmeyenler tarafından, yazıyı bilene duyulan saygının kökünde, eski çağlara ait bu sınıflandırma yatmaktadır.