
NASREDDİN HOCA FIKRALARI
(Истории о Ходже Насреддине на турецком языке)
خوجا نصرالدین گولمهجهلری
آردینی اوخو/ Ardını oxu
NASREDDİN HOCA FIKRALARI
(Истории о Ходже Насреддине на турецком языке)
خوجا نصرالدین گولمهجهلری
میرزه علیاکبر صابیرین آزادلیق حاقیندا فلسفی دوشونجهلری
موستقیل آغایئو
فلسفه دوکتورو، آمئا فلسفه، سوسیولوگییا و حوقوق اینستیتوتونون آپاریجی علمی ایشچیسی،
کؤچورن: عباس ائلچین
آچار سؤزلر:
آزادلیق، پوئزییا، حوقوق، حاکیم صینیف، خالق کوتلهلری، اینقیلاب، عدالت، وطنداش.
تاریخی یارادان، جمعیتین اینکیشافینی تامین ائدن زحمتکئش اینسانلارین آزادلیغی مسلهسی بوتون موترقّی فیکیرلی آداملارین فیکرینی، ذهنینی، دوشونجهسینی مشغول ائتمیشدیر. میلّیتیندن، دیلیندن و دینیندن آسیلی اولمایاراق، جمعیتده موعین مؤوقئع توتان، جمعیتین ازیلن، ایستیثمار اولونان طبقهلری طرفیندن چیخیش ائدن هر بیر ساغلام دوشونجه صاحیبی ظولم و ایستیثمار آلتیندا اینلهینلر اوچون آزادلیغین نه دئمک اولدوغونو دریندن باشا دوشور، بو ایشه، هانسی یوللارلا اولورسا-اولسون، باجاردیغی قدر کؤمک ائتمگی اؤزونون موقدس بورجو حساب ائدیر.
گل گل گومله گل
آشیق محزونی شریف
قاشلارین آراسیندان
دوْمدوْم قورشونو دگدی
بیر آوچی ووردو منی
مین آوچی منی یئدی
آه دئدیم آغلادیم
یارهمی باغلادیم
اگدی یار بوینون اگدی
مولام کریمسن دئدی
خنجر یاراسی دئییل
دوْمدوْم قورشونو دگدی
گل گل گومله گل
گل گل گومله گل
گل بؤیرومه دوْمدوْم قورشونو
....
Maqtımqwlı – türkimen jırınıñ düldüli
Türkimen ädebietiniñ klassigi, ğwlama filosof, ğalım Maqtımqwlı — öz zamanınıñ qoğam qayratkeri bolğan twlğa. Onıñ esimi älemge äygili Farabi, Biruni, ibn-Sina, Horezmi sındı ğalımdardıñ, Hayyam, Firdousi, Nizami, Dehlevi, Saadi, Hafiz, Jämi, Nauai, Fizuli, Abay sındı aqındardıñ esimimen qatar twradı. Jırdıñ pırağı tärizdi bolğan oğan zamandastarı «Fragi» degen laqap at ta taqqan.
Maqtımqwlı Pırağı 1733 jılı Türkimen-Horasan taularınıñ batısındağı Etrek özeniniñ boyında, Hajıgovşan degen auılda tuğan. Äkesi Dövletmämed Azadi belgili aqın, ğalım bolğan. Maqtımqwlı 1783 jılı 50 jasında dünieden ötken. Soğan qaramastan artında mol mwra qaldırğan. Onıñ jauhar jırların qazaq tilinde alğaş ret Ğali Ormanov pen Ğafu Qayırbekov söyletti. Aqınnıñ olar audarğan öleñderi 1959 jılı Qazaqtıñ memlekettik körkem ädebiet baspasınan «Maqtımqwlı. Tañdamalı öleñder» degen atpen şıqtı.
Şığıs şınarları qatarlarınan orın alğan şayır İrandağı Aqtoqay degen jerde mäñgilik tınıstap jatır.
ایندی آغلیر کربلا شاهی سیزین احوالیزا
راد مردان خدا اؤلمز همیشه زنده دیر
سیز اؤلورسوز باخمایین بو جارو بو جنجالیزا
امت بی غئیرتی نئیلر امام تشنه لب؟
احتیاجی بوخ سیزین بیر قطره اشک آلیزا
آغلاماق وئرمز نتیجه ، عزت دین اولماسا
یا گولون یا آغلایین یا کول یاخین ساققالیزا
شیمردن آرتیق حسینه سیز اذیت ائیله دیز
ای خلاف شرع ائدنلر! بیر باخین اعمالیزا
شیمر بیر دفعه حسینی اؤلدوروب ، مین دفعه سیز
اؤلدوره رسیز گر دوشه ایندی سیزین چنگالیزا
سؤزلریز غیبتدی ، بؤهتاندی، یالاندی ایفتیرا
نه وئره ر آللاه سیزین بو خشگه قیل و قالیزا
بیر بئله داد و فغان ائتدیز حسینه آغلادیز
ای منافیق لر! نه آلدیز باغلادیز دسمالیزا؟!
نور چشم مصطفی، محبوب رب العالمین
دوز مسلمانی سئور آند اولسون استقلالیزا
خامس آل عبانی بیلمه دیز مقصودینی
ایسته دی رونق وئره سیزین اجلالیزا
شرقدن غربه گره ک سیز اولایدیز حکمران
لیک سیز آماده سیز ایندی اؤز اضمحلالیزا
پاکدل انسان سیزی گؤرسه یقین گمراه اولار
کیم سیزی ناپاک ائدیب لعنت گله غسالیزا
خلقی شئیطان توولایاندا ، توولویورسوز شئیطانی سیز
مات و حئیران قالمیشام بو شیوه اغفالیزا
یا گلین بو درگه سلطانه سیز اصلاح اولون
یا گئدین تابع اولون بیر دفعه اؤز دجالیزا!
اهل قرآن سیز اگر، قرآنیله رفتار ائدین
ناطق قرآن سیزین باخسین گؤزل اعمالیزا
زیر بار ظلمه او عالمده بیر آن گئتمه دی
سیز ولی بیر عؤمر آلدیز بار ذلت دالیزا
لعنت پروردگار اولسون گؤروم صبح و مسا
پیی پارافیندن قاییرما یاغ ساتان باققالیزا
واردی بیر عده حسینچی پاکدامن بی ریا
نه سیزه بنزه ر اولار، نه سیزین امثالیزا
من سیزه آللاهدان هر وقت توفیق ایسته رم
سیزه توفیق ایسته یین « حداد» تک نقالیزا.
قوشانی: رحمتلیک علی اکبر حداد
مختومقولو فراقی و 18. عصرده اوغوز تورکلرینین ادبیاتی
پاشا علی اوغلو
فیلولوگییا عئلملری دوکتورو
تورکمن خالقینین ان بؤیوک شاعیری، بوتون تورک خالقلاری ادبیاتینین ان گؤرکملی نومایندهلریندن بیری مختومقولو فراقی خالق شئعیری ایله کلاسیک شئعیر عنعنهلرینی بیرلشدیرن صنعتکارلارداندیر. دؤولتمند آزادی و نورمحمد قریب عندلیبین سیماسیندا تورکمن ادبیاتیندا اؤزونو بیروزه وئرن بو جریان مختومقولو فراقینین شخصینده اؤز زیروهسینه چاتمیشدیر. مختومقولو شئعیری رئالیزمه، حیات گئرچکلیگینین رئالیست تصویرینه مئیل ائدن تورکمن پوئزییاسینین ان پارلاق صحیفهسیدیر. م.فراقی یارادیجیلیغی خالقین حیات طرزی، معیشتی، سئوینج و کدری ایله سیخی صورتده باغلی اولان، اصلینده تورکمن خالقینین ائنسیکلوپئدییاسی اولان بؤیوک صنعتکاردیر. شاعیر تورکمن خالقینین حیاتینین ان چتین، ضیدیتلرله دولو، داخیلی چکیشمهلرین، اؤلکهلرآراسی موناقیشهلرین گئتدیگی بیر دؤورده یاشاییب-یاراتمیش، همیشه قلبی خالقینین قلبی ایله بیر وورموش، اونون سئوینج و کدرینه شریک اولموشدور. یاشادیغی دؤورون حاقسیزلیقلارینی، عدالتسیزلیکلرینی آمانسیز تنقید هدفینه توتان، خالقینی آزاد، خوشبخت گؤرمک ایستهین، تورکمنلره داخیلی چکیشمهلره سون قویوب، وطنی دوشمن تاپداغی آلتینا دوشمهیه قویماماغی، اؤلکهنی بیر یومروق کیمی بیرلشیب مودافیعه ائتمگی تؤوصییه ائدن، سؤزون اصل معناسیندا میلّی شاعیردیر.
عصرلرین، نسیللرین یادیگاری آنا دیلیم!
سئوینج حسنلی
" بیر میلّتین مالینی، دؤولتینی و حتّی وطنینی الیندن آلسان اؤلوب ایتمز، آمّا دیلینی آلسان محو
اولار و اوندان بیر نیشان قالماز "
اوشینسکی
آنا دیلی! عصرلردن، نسیللردن بیزه یادیگار قالان، ایللر اؤتسه ده اینسانی عظمتلی بیر قووّه ایله اؤزونه چکن بیر سِحر، بیر افسون! آنا دیلی! آنامیزین بئشیگیمیز باشیندا بیزه لای-لای دئدیگی حزین بیر نغمه ! ننهلریمیزین شیرین-شیرین ناغیل دئدیگی حیکمتلی بیر سؤز!
بیز دونیایا گؤز آچاندا ایلک کلمهلری بو دیلده ائشیتدیک. تانری بیزه ائله گؤزل نعمت باغیشلامیشدیر کی، بو نعمتی اوجا و عزیز توتماق، اونو یاشاتماق هامیمیزین بورجودور.
آذربایجان دیلی تورک دیللری آراسیندا سس و معنا اینجهلیکلرینه گؤره بوتون دیللردن سئچیلیر. دونیانین گلیب گئتمیشینی گؤرموش بابالاریمیز، ننهلریمیز، ائلجه گلیب کئچمهمیش، گلیب بو دونیانین بو دیلده گؤزللیک، مودریکلیک دونونو بیچمیش، بو دیلده اینسانی، گؤزل اولان هر شئیی دونیانین یاشاری ائتمیشدیر. آزی مین ایللیک تاریخی اولان داغ شلالهسی کیمی صاف، بوللور کیمی ترتمیز آنا دیلیمیز خالقیمیزین فولکلورلا یوغرولموش تفکّور سوزگجیندن کئچیب جیلالانمیش و بو گون دونیانین 60 میلیوندان چوخ آذربایجان خالقینین میلّی-معنوی ثروتینه چئویریلمیشدیر. آنا دیلی هر میلّتین معنوی وارلیغیدیر، اونون قول- قانادیدیر. هئچ بیر مادّی نعمت و ایمکانات آنا دیلینی عوض ائتمهیه قادیر دئییل. بیر میلّته مادّی دولانیشیق حوقوقو وئریب، اونون دیلینی الیندن آلماق میلّتی معنوی یوخ ائتمک، اریتمک، تاریخ صحنهسیندن سیلیب آتماق دئمکدیر.
Türklerde Alfabe ve Kimlik
Dr. Hatice Şirin
Dili kalıcı kılmaya yarayan alfabelerin yaşı, dillere göre çok genç olsa da, alfabeler veya geniş anlamda yazı sistemleri, yeni çağlarda bir üst yapı kurumu olarak, tıpkı dil gibi, kimliğin hem yansıtıcısı hem de yapıcısı haline gelmişlerdir. Eski çağlarda ise, yazı sistemleri, din ve yönetim aristokrasisinin tekelinde olan şifreli anlaşma araçları olarak imtiyazlı bir sınıfa hizmet vermekteydi. Böylelikle, eski çağların elit tabakası, bildiklerini yazıya döküp "bilen ve unutmayan" bir sınıfa giriyor ve idare ettiği halk yığınını daha kolay denetim altına alıyordu. Yazının modern çağlara oranla daha sıkışık bir çevreyi kaplayan ve dolaylı olan kimlik belirleyicilik işlevi, işte daha bu çağlarda ortaya çıkmış ve söz söyleyen ile yazı yazan birbirinden ayrılmıştır. Günümüzde bile, okuma yazma bilmeyenler tarafından, yazıyı bilene duyulan saygının kökünde, eski çağlara ait bu sınıflandırma yatmaktadır.
بدیرخان احمدوو
کؤچورن: عباس ائلچین
کومئدییایازان، یازیچی، سئناریست ثابیت رحمان (1910-1970) آذربایجان ادبیاتینین بؤیوک بیر دؤورونون فورمالاشماسی و تشککولونده اؤزونهمخصوص رولو اولان صنعتکارلارداندیر. قیرخ ایللیک یارادیجیلیق یولوندا او، اونلارلا حئکایه، فئلیئتون، شئعیر، کومئدییا، پووئست، رومان، کینوسئناری، موسیقیلی کومئدییا، لیبرئتتو و س. ژانرلاردا یازیب-یاراتمیشدیر. ث.رحمان هم ده ساتیریک، لیریک، لیریک-ساتیریک کومئدییالاری ایله آذربایجان کومئدیوقرافییاسینا زنگینلیک گتیرمکله یاناشی، دراماتورگییادا ساتیرانین، گولوشون تظاهورونو، چالارلارینی زنگینلشدیرمیشدیر.
ثابیت رحمان شکی(کئچمیش نوخا) شهرینده آنادان اولوب (1910)، ایلک تحصیلینی بورادا آلدیقدان سونرا باکیدا ع.شایق آدینا نومونه مکتبینده اوخویوب، سونرا باکی دارولموعلیمینه کؤچورولوب (1924)، بورادا اونا ح.جاوید، ع.شایق و س.حوسئین کیمی قودرتلی صنعتکارلار درس دئییب. قانتمیرین مودیری اولدوغو مکتبی بیتیردیکدن سونرا یئنیدن شکییه قاییداراق واختیله اوخودوغو زحمت مکتبینه موعلیم تعیین اولونور(1926). بیر مودت سونرا ایسه عالی تحصیل دالینجا باکییا گلیر و باکی عالی پئداقوژی اینستیتوتونون (ایندیکی ADPU) فیلولوگییا فاکولتهسینده تحصیلینی داوام ائتدیریر (1929-1932).
Tarih boyunca Türkler kadar alfabe değiştirmiş başka bir ulus, ya da Türk dili kadar değişik alfabelerle yazılmış ve yazılmakta olan başka bir dil yoktur denilebilir. Gerçekten, belgelerle izleyebildiğimiz tarihi boyunca, Türk dilinin değişik dönem ve çevrelerde Göktürk, Soğd, Uygur, Mani, Brahmi, Süryani, Arap, Grek, Ermeni, İbrani, Latin ve Slav alfabeleri gibi başlıca 12 alfabe ile yazılmış ve yazılmakta olduğunu biliyoruz. Eski Türk alfabeleri içinde, belirli tarihsel dönemlerde ve belirli çevrelerde dar ölçüde kullanılmış olan Sogd, Mani, Brahmi, Süryani, Grek, Ermeni ve İbrani alfabeleri bir yana bırakılsa bile, tarih boyunca Türklerin kullandığı alfabeler yine de 5’i bulur:
آغجاقانادلار اولماسا
یازان : عزیز نسین
اون یاشیندایکن بئله دئییردی:
- آه، بیر چانتام اولسا... آه، منیم ده او بیری اوشاقلار کیمی کیتابلاریم، اویونجاقلاریم اولسا!.. منیم ده رومانلاریم اولسا... اوندا گؤررلر، نئجه چالیشیرام. هئچ بیر شئییم یوخ. بئله نئجه چالیشیم من؟..
***
اون اوچ یاشینا گلینجه، او بیری اوشاقلار کیمی کیتابلاری، دفترلری، چانتاسی، اویونجاقلاری اولدو. آما هئچ جور چالیشا بیلمیردی.
- دوست-تانیشلاریم کیمی پالتارلاریم یوخ کی... -دئییردی. آنام، بابام، قارداشلاریم-هامیمیز بیر اوتاقدا یاشاییریق. بئله دار یئرده چالیشماق اولارمی؟ آه، بیر ماسام اولسا، اؤز باشیما بیر ماسام،بیر دولابیم. باخ، اوندا نئجه چالیشیلیر، گؤرسونلر...
***
ایکی آلما
جلیل محمدقولوزاده
آخشام واختلاری گزمه یه چیخاندا، هردنبیر بالاجا اوغلومو دا یانیمجا آپاریرام. بو دفعه ده آپاردیم. و هامان بالاجا اوغلوم ایله گزمه یه گئدنده، هردنبیر ایتتیفاق دوشور کی، اونا یئمه لی شئی ده آلیرام کی، مندن راضی قالسین. بو دفعه ده بالاجا اوغلوم دوکانلاردا دوزولموش نازو-نعمتی گؤرنده مندن یئمــــه لی بیر شئی ایسته دی. من او عقیده ده دئییلم کی، هر دفعه اوشاق ایله بازارا گئدنده اونا بیر شئی آلماق لازیمدیر و لاکین بونو دا دئمیرم کی، هئچ بیر واخت آلماق لازیم دئییل. آنجاق بو دفعه هئچ بیر زاد آلماق ایستمیردیم؛ او سببه کی، جیبیمده چوخ پولوم یوخ ایدی. و بیر ده ایستمه دیم کی، اوشاغیم هر دفعه بازارا چیخاندا دادامال اؤیرنسین.
***
Hun Türkçesi üzerine araştırma ve incelemeler
Dr. Yusuf Gedikli
I yazı
1. Hunların Var nehir adı
Mihail İllarionoviç Artamonov’un Hazar Tarihinde şöyle bir pasajı vardır:
“Attilanın 454’te ölümünden sonra Hun birliği dağıldı. Önce Hunlar tarafından itaat altına alımış bulunan German kabileleri isyan ettiler. Attilanın büyük oğlu Ellak, Nedao savaşında hayatını kaybetti; fakat Dengizih ve İrnik adındaki küçük kardeşleri ordularıyla birlikte Kuzeybatı Karadeniz civarındaki bozkıra dönerek tekrar Pannon-yadaki Gotlar üzerinde hakimiyet tesis etmek istedilerse de geri atıldılar ve çok büyük bir ihtimalle Akatirleri Don ötesine atarak İskityanın, ‘kendi dillerinde Var dedikleri’ Danapr (Dinyeper) nehrinin aktığı kısmına yöneldiler.”
Alıntıda siyah dizdiğimiz ibarede Hunların Dinyeper nehrine “kendi dillerinde Var dedikleri” yazılıdır. Peter B. Golden, Hazar Çalışmaları kitabında bu cümlenin Jordanese ait olduğunu söyler. Jordanes eserini 551 civarında yazan Got tarihçisidir. Eserinin Macarcası 1904’te basılmıştır. Türkçesi maalesef yoktur.
اسکی تورکلرین قوتسال سایی - دوققوز
نامیق حاجیحئیدرلی
کؤچورن: عباس ائلچین
تورکلر دوققوز رقمینی قوتسال قبول ائدر و اوندان آرتیغینا اعتیبار ائتمزلر.
میرزه اولوغ بیگ «دؤرد اولوس تاریخی»
«ساها تورکلرینین برکت و دوغوم تانریچاسی آیزیت`ین دورومو، دوققوز ائرکک و دوققوز قیز ائولادلی بای-اولگئن`ین حالی توپراغا باغلی کولتورلرین تصوورلریدیر دئییلمکدهدیر ».
(سعادتالدین گؤمئچ «شامانیزم و اسکی تورک دینی»)
«ایبن فضلان سیاحتنامهسینده ده آغهونلارین باقییهسی اولان دوققوز کارلوق بویوندان بیرینین بولاقلار اولدوغو بلیرتمکدهدیر».
(بیلدیریلر کیتابی، 1 جیلد، ائدیتور: اولکو چئلیک شاوق، آنکارا-2011 ص.52)
«شامانلارین، آیینلرده دوققوز قات گؤیه چیخیب، دوققوز قاتی دا دولاشاراق تکرار ائندیکلری سؤیلهنیر»
( دوکتور. بایرام دوربیلمز. «قریم تورک خالق آنلاتیلاریندا سایی سیمگهچیلیگی»)
«ماناس`م دیریلدیگی گئرچک ایسه، قویوندان دوققوز آلاییم، سیغیردان دوققوز آلاییم، دوهدن دوققوز آلاییم، آت سورولریندن دوققوز آلاییم. قیرخ جوُرانین هربیری اوچون بیرهر دوققوز گئنه دیلک ائدیب قوربان ائدهییم " . قیرغیز حیاتیندا توغوزدا-دوققیزدا- عددی سون ایللره قدر اؤنملی کادار ا رول اوینامیشدیر. آلتای-یئنیسئی تورکلرینین دستانلاریندا دا بو دوققوز ساییسنا چوخ راستلانیر».
.........