ائلچین ELÇİN

تورک دیلی و ادبیاتی

Özbek türkçesinin dil bilgisi

+0 بگندیم

Özbekçe

Vikikitap, özgür kütüphane

Dilbilgisi

İsmin Halleri

CasusÖzbekçeTürkçe
Nom. uy ev
Akk. uyni evi
Dat. uyga eve
Lok. uyda evde
Abl. uydan evden
Gen. uyning evin

 

 

 

 

 

Yukarıda görülen -ni /ni/, -ga /gä/, -da /dä/, -dan /dän/, -ning /niñ/ ekleri (yani Suffixler) ses uyumuna göre değişmez!

Çokluk eki: -lar

  • uylar: evler
  • tillar: diller vs.

Zamirler

Şahıs Zamirleri

Kishilik Olmoshi:

ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
Men Ben Biz biz
Men o'quvchiman ben öğrenciyim Biz o'quvchimiz biz öğrenciyiz
Men o'quvchi emasman ben öğrenci değilim Biz o'quvchi emasmiz biz öğrenci değiliz
Men o'quvchi edim ben öğrenciydim Biz o'quvchi edik biz öğrenciydik
Men o'quvchi emas edim ben öğrenci değildim Biz o'quvchi emas edik biz öğrenci değildik
Sen sen Siz siz
Sen o'quvchisan sen öğrencisin Siz o'quvchisiz siz öğrencisiniz
Sen o'quvchi emassan sen öğrenci değilsin Siz o'quvchi emassiz siz öğrenci değilsiniz
Sen o'quvchi eding sen öğrenciydin Siz o'quvchi edingiz siz öğrenciydiniz
Sen o'quvchi emas eding sen öğrenci değildin Siz o'quvchi emas edingiz siz öğrenci değildiniz
U O Ular onlar
U o'quvchi(dir) o öğrencidir Ular o'quvchi(lar)(dir) onlar öğrencidir
U o'quvchi emas(dir) o öğrenci değildir Ular o'quvchi emas(dir)(lar) onlar öğrenci değildir
U o'quvchi edi o öğrenciydi Ular o'quvchi edi(lar) onlar öğrenciydi
U o'quvchi emas edi o öğrenci değildi Ular o'quvchi emas edi(lar) onlar öğrenci değildi

Yukarıda görülen -man /män/, -san /sän/, -dir /dir/, -miz /miz/, -siz /siz/, lar /lär/ ekleri ses uyumuna göre değişmez!

Bundan başka, değil anlamındaki emas sözü kimi zaman mas biçiminde kısa da kullanılabilir.

İyelik Ekleri

ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
uyim evim bolam çocuğum
uying evin bolang çocuğun
uyi evi bolasi çocuğu
uyimiz evimiz bolamiz çocuğumuz
uyingiz eviniz bolangiz çocuğunuz
uylari evleri bolalari çocukları

 

 

 

 

 

 

3. şahıs iyelik eklerinden sonra pronominal n kullanılmaz

  • uyidan: evinden
  • uylaridan: evlerinden

Şimdiki Zaman

Hozirgi Zamon

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelyapman geliyorum kelmayapman gelmiyorum
kelyapsan geliyorsun kelmayapsan gelmiyorsun
kelyapti geliyor kelmayapti gelmiyor
kelyapmiz geliyoruz kelmayapmiz gelmiyoruz
kelyapsiz geliyorsunuz kelmayapsiz gelmiyorsunuz
kelyaptilar geliyorlar kelmayaptilar gelmiyorlar
kelishyapti geliyorlar kelishmayapti gelmiyorlar
OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelayotirman ‘‘geliyorum’‘ kelmayotirman ‘‘gelmiyorum’‘
kelayotirsan ‘‘geliyorsun’‘ kelmayotirsan ‘‘gelmiyorsun’‘
kelayotir ‘‘geliyor’‘ kelmayotir ‘‘gelmiyor’‘
kelayotirmiz ‘‘geliyoruz’‘ kelmayotirmiz ‘‘gelmiyoruz’‘
kelayotirsiz ‘‘geliyorsunuz’‘ kelmayotirsiz ‘‘gelmiyorsunuz’‘
kelayotirlar ‘‘geliyorlar’‘ kelmayotirlar ‘‘gelmiyorlar’‘
kelishayotir ‘‘geliyorlar’‘ kelishmayotir ‘‘gelmiyorlar’‘
OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelmoqdaman ‘‘gelmekteyim’‘ kelmamoqdaman ‘‘gelmemekteyim
kelmoqdasan ‘‘gelmektesin’‘ kelmamoqdasan ‘‘ gelmemektesin’‘
kelmoqda ‘‘gelmekte’‘ kelmamoqda ‘‘gelmemekte’‘
kelmoqdamiz ‘‘gelmekteyiz’‘ kelmamoqdamiz ‘‘gelmemekteyiz’‘
kelmoqdasiz ‘‘gelmektesiniz’‘ kelmamoqdasiz ‘‘gelmemektesiniz’‘
kelmoqdalar ‘‘gelmekteler’‘ kelmamoqdalar ‘‘gelmemekteler’‘
kelishmoqda ‘‘gelmekteler’‘ kelishmamoqdalar ‘‘gelmemekteler’‘

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Tasvirî fiillerle kurulan Şimdiki Zaman

  • kelib yatibman, kelib yatibsan, kelib yatibdi, kelib yatibmiz, kelib yatibsiz, kelib yatibdilar
  • kelib turibman, kelib turibsan, kelib turibdi, kelib turibmiz, kelib turibsiz, kelib turibdilar
  • kelib o'tiribman, kelib o'tiribsan, kelib o'tiribdi, kelib o'tiribmiz, kelib o'tiribsiz, kelib o'tiribdilar
  • kelib yuribman, kelib yuribsan, kelib yuribdi, kelib yuribmiz, kelib yuribsiz, kelib yuribdilar

 

Şimdiki-gelecek Zaman

 Hozirgi-kelasi Zamon

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelarman ‘‘gelirim’‘ kelmasman ‘‘gelmem’‘
kelarsan ‘‘gelirsin’‘ kelmassan ‘‘gelmezsin’‘
kelar ‘‘gelir’‘ kelmas ‘‘gelmez’‘
kelarmiz ‘‘geliriz’‘ kelmasmiz ‘‘gelmeyiz’‘
kelarsiz ‘‘gelirsiniz’‘ kelmassiz ‘‘gelmezsiniz’‘
kelarlar ‘‘gelirler’‘ kelmaslar ‘‘gelmezler’‘
kelishar ‘‘gelirler’‘ kelishmas ‘‘gelmezler

 

 

 

 

 


 Gelecek Zaman

  Kelasi Zamon

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelajakman ‘‘geleceğim’‘ kelmayajakman ‘‘gelmeyeceğim’‘
kelajaksan ‘‘geleceksin’‘ kelmayajaksan ‘‘gelmeyeceksin’‘
kelajak ‘‘gelecek’‘ kelmayajak ‘‘gelmeyecek’‘
kelajakmiz ‘‘geleceğiz’‘ kelmayajakmiz ‘‘gelmeyeceğiz’‘
kelajaksiz ‘‘geleceksiniz’‘ kelmayajaksiz ‘‘gelmeyeceksiniz’‘
kelajaklar ‘‘gelecekler’‘ kelmayajaklar ‘‘gelmeyecekler’‘

 

 

 

 

 

  Gelecek-Geniş Zaman

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelaman ’‘geleceğim/gelirim’‘ kelmayman ‘‘gelmeyeceğim/gelmem’‘
kelasan ‘‘geleceksin/gelirsin’‘ kelmaysan ‘‘gelmeyeceksin/gelmezsin’‘
keladi ‘‘gelecek/gelir’‘ kelmaydi ‘‘gelmeyecek/gelmez’‘
kelamiz ‘‘geleceğiz/geliriz’‘ kelmaymiz ‘‘gelmeyeceğiz/gelmeyiz’‘
kelasiz ‘‘geleceksiniz/gelirsiniz’‘ kelmaysiz ‘‘gelmeyeceksiniz/gelmezsiniz’‘
keladilar ‘‘gelecekler/gelirler’‘ kelmaydilar ‘‘gelmeyecekler/gelmezler’‘
kelishadi ‘‘gelecekler/gelirler’‘ kelishmaslar ‘‘gelmeyecekler/gelmezler’‘

 

 

 

 

 

 

 

Sesli harfle biten fiillerin çekimi farklıdır:

  • o'qiyman okuyacağım/okurum


Bazen Türkçe şimdiki zamanı karşılar:

  • qayerda o'qiysiz? nerede okuyorsunuz?

 

 Görülen Geçmiş Zaman

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
keldim ‘‘geldim’‘ kelmadim ‘‘gelmedim’‘
kelding ‘‘geldin’‘ kelmading ‘‘gelmedin’‘
keldi ‘‘geldi’‘ kelmadi ‘‘gelmedi’‘
keldik ‘‘geldik’‘ kelmadik ‘‘gelmedik’‘
keldingiz ‘‘geldiniz’‘ kelmadingiz ‘‘gelmediniz’‘
keldilar ‘‘geldiler’‘ kelmadilar ‘‘gelmediler’‘
kelishdi ‘‘geldiler’‘ kelishmadi ‘‘gelmediler’‘

 

 

 

 

 


  Yakın Geçmiş Zaman

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelganman ‘‘geldim’‘ kelmaganman kelgan emasman kelganim yo'q ‘‘gelmedim’‘
kelgansan ‘‘geldin’‘ kelmagansan kelgan emassan kelganing yo'q ‘‘gelmedin’‘
kelgan ‘‘geldi’‘ kelmagan kelgan emas kelgani yo'q ‘‘gelmedi’‘
kelganmiz ‘‘geldik’‘ kelmaganmiz kelgan emasmiz kelganimiz yo'q ‘‘gelmedik’‘
kelgansiz ‘‘geldiniz’‘ kelmagansiz kelgan emassiz kelganingiz yo'q ‘‘gelmediniz’‘
kelganlar ‘‘geldiler’‘ kelmaganlar kelgan emas(lar) kelgan(lar)i yo'q ‘‘gelmediler’‘
kelishgan ‘‘geldiler’‘ kelishmagan kelishgan emas kelishgani yo'q ‘‘gelmediler’‘

 

 

 

 

 

 

 Öğrenilen Geçmiş Zaman

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelibman ‘‘gelmişim’‘ kelmabman ‘‘gelmemişim’‘
kelibsan ‘‘gelmişsin’‘ kelmabsan ‘‘gelmemişsin’‘
kelibdi ‘‘gelmiş’‘ kelmabdi ‘‘gelmemiş’‘
kelibmiz ‘‘gelmişiz’‘ kelmabmiz ‘‘gelmemişiz’‘
kelibsiz ‘‘gelmişsiniz’‘ kelmabsiz ‘‘gelmemişsiniz’‘
keliblar ‘‘gelmişler’‘ kelmablar ‘‘gelmemişler’‘
kelishibdi ‘‘gelmişler’‘ kelishmabdi ‘‘gelmemişler’‘

 

 

 

 


 

Gereklilik

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelishim kerak gelmeliyim kelishim kerak emas gelmemeliyim
kelishing kerak gelmelisin kelishing kerak emas gelmemelisin
kelishi kerak gelmeli(dir) kelishi kerak emas gelmemeli(dir)
kelishimiz kerak gelmeliyiz kelishimiz kerak emas gelmemeliyiz
kelishingiz kerak gelmelisiniz kelishingiz kerak emas gelmemelisiniz
kelishlari kerak gelmeli(dir)ler kelishlari kerak emas gelmemeli(dir)ler

 

 

 

 

 

 

Şart

OlumluOlumsuz
ÖzbekçeTürkçeÖzbekçeTürkçe
kelsam gelirsem kelmasam gelmezsem
kelsang gelirsen kelmasang gelmezsen
kelsa gelirse kelmasa gelmezse
kelsak gelirsek kelmasak gelmezsek
kelsangiz gelirseniz kelmasangiz gelmezseniz
kelsalar gelirlerse kelmasalar gelmezlerse
kelishsa gelirlerse kelishmasa gelmezlerse

 

 

 

 

 

 

 

Rivayet çekimlerinde ekan/emish, hikâye çekimlerinde edi kullanılır.

 

İfadeler

Selamlaşma

Salomlashuv

-Salom
(Sälåm)
Selam/Merhaba/Günaydın

-Xayrli erta
(Xayrli ertä)
Xayrli tong
(Xayrli tåñ)
İyi sabahlar/Günaydın

-Xayrli kun
(Xayrli kün)
İyi günler

-Xayrli kech
(Xayrli keç)
İyi akşamlar

-Xayrli tun
(Xayrli tün)
İyi geceler

-Qandaysan?
(Kandäysän)
Nasılsın?

-Qandaysiz?
(Kandäysiz)
Nasılsınız?

-Omonmisiz?
(Åmånmisiz)
Nasılsınız? (Kadınlar kullanır)

-Rahmat, yaxshiman.
(Rähmät, yaxşimän)
Teşekkür ederim, iyiyim.

Tanışma

Tanishuv

-Isming nima?
(İsmiñ nimä)
Adın ne?

-Ismingiz nima?
(İsmiñiz nimä)
Adınız nedir?

-Ismim Yulduz
(İsmim Yulduz)
Adım Yulduz

-Mamnun bo'ldim./Hursand bo'ldim.
(Mämnün boldim, Hursand boldim)
Memnun oldum.

-Yoshing nechada?
(Yåşiñ neçädä)
Kaç yaşındasın?

-Yoshingiz nechada?
(Yåşiñiz neçädä)
Kaç yaşındasınız?

-Yigirma uch yoshdaman.
(Yigirmä üç yåşdämän)
Yirmi üç yaşındayım.

-Uylanganmisiz? (Erkeğe sorarken)
(Üylängänmisiz)
Turmushga chiqqanmisiz? (Bayana sorarken)
(Turmuşgä çikkanmisiz)
Evli misiniz.

-Uylanganman. (Erkek)
(Üylängänmän)
Turmushga chiqqanman. (Bayan)
(Turmuşgä çikkanmän)
Evliyim.

-Bo'ydoqman. (Erkek)
(Boydåkmän)
Turmushga chiqmaganman. (Bayan)
(Turmuşgä çikmägänmän)
Bekârım.

Vedalaşma

Xayrlashuv

-Xayr!
(Hayr)
Güle güle! / Hoşçakal!

-Yana keling!
(Yänä keliñ)
Yine gelin!

-Oq yo'l!
(Ak yol)
İyi yolculuklar!/Yolunuz açık olsun!

-Alvido!
(Älvidå)
Elveda!

 

Türkçeden Farklı Olan Kelimeler

A


axtarmoq: aramak
aka: ağabey
allaqanday: başka, değişik
amaki: amca; beyefendi
anavi: şöyle, şu, şurada
aniq: açık, anlaşılır, belirgin
aralashmoq: karışmak
arzon: ucuz
atirgul: gül
avaylamoq: itina etmek, özen göstermek
aybga buyurma: kusura bakma
ayniqsa: özellikle
ayol: kadın
aytmoq: demek, söylemek

B


barakalla: aferin
barvaqt: erken
bekor: işsiz; yararsız
bemor: hasta
bezovta: rahatsız
bilan: ile
bir gal: bir defasında
birga: beraber, birlikte
biroq: fakat
bizniki: bizim ev
bobo: dede
bobojon: dedeciğim
bola: çocuk
bo'pti: oldu, peki, tamam
bormoq: gelmek, varmak
boshqarmoq: idare etmek, yönetmek
burilmoq: dönmek, sapmak
buvi: nine
buyurtirmoq: ısmarlamak

CH


chamamda: galiba
charchab: yorgun, yorulmuş
charchamoq: yorulmak
chet: yabancı
chiroyli: güzel
chuchuk: tatlı

D


dada: baba
dadajon: babacığım
dam olmoq: istirahat etmek
darhaqiqat: derhakikat, hakikaten, sahi
dasturxon: sofra
dushga tushmoq: duş yapmak

E


emas: değil
er: eş, koca
ergashmoq: peşine takılmak, takip etmek
ertalab: sabah
eshik: kapı
eslamoq: hatırlamak

G


bo'yinbog': kravat
gap: cümle, söz
gaplashmoq: konuşmak
go'sht: et
guldasta: buket, güldeste

H


ha: evet, he
hali: daha
ham: da, de
hamma: bütün
har qalay: herhalde, ne de olsa
hazil: şaka
hid: koku
hozir: şimdi
hozircha: henüz

X


xil: çeşit, tür
xizmatchi: memur
xohlamoq: istemek
xola: teyze
muzlatgich: buzdolabı
xo'p: peki
xuddi: neredeyse, sanki, tam da
xursand: memnun

I


iltimos: lütfen
indamamoq: bir şey söylememek, sessiz olmak
indamas: sessiz
ishbilarman: iş adamı
izlamoq: aramak

J


jag': çene
jahl: kızgınlık
jahli chiqmoq: delirmek, kızmak
janjal: kavga, tartışma
janob: cenap, efendi
jim: sessiz
jiringlamoq: zil çalmak
jo'namoq: ayrılmak, çıkmak
juda: çok
juziy: cüz'i, önemsiz

K


kam: az, eksik; (saat söylerken) var
kasb: meslek
katta: büyük
kechirasiz!: affedersiniz!
kechqurun: akşam; akşam yemeği
kelishik: dilb. hal
keng: geniş
keyin: sonra
keyingi: son
kichkintoy: küçük
kiritmoq: sokmak
ko'cha: sokak
guruh: takım
ko'p: çok, fazla
kulumsiramoq: gülümsemek
kutmoq: beklemek

Q


qalampir: biber
qachon: ne zaman
qancha: ne kadar
qanday: nasıl
qani: eee, hani
qaramoq: bakmak
qara-ya!: bak sen!
qashshoq: fakir
qatnashmoq: katılmak
qayer-: nere-
qayoq: ne taraf, nere
qaysi: hangi
qizg'in: heyecanlı
qiziq: ilginç; tuhaf; acaba
qochirim: espiri, şaka
qo'l: el
qo'ng'iroq qilmoq: telefon etmek
qo'ng'iroq: zil
quda: dünür
qurilish: inşaat

L


lanj: cansız, ruhsuz

M


do'kon: mağaza
maqtanmoq: övünmek
mana: işte
marhamat: buyrun
marjon: gerdanlık
marta: defa
mashina: araba
mayli: olur, peki
mazali: lezzetli
mehmon: konuk, mihman, misafir
miya: beyin
mujmal: anlaşılmaz, belirsiz

N


narsa: şey
narsalar: eşya, şeyler
necha: kaç
nevara: torun
raqam: numara
non: ekmek, nân
nonushta: kahvaltı

O


viloyat: bölge
oxir: son, sonunda
oila boshlig'i: aile reisi
o'qituvchi: öğretmen
oldin: önce
olmoq: bilmek, muktedir olmak
o'ng: sağ
opa: abla
o'pkalamoq: sitem etmek
o'ramoq: kaplamak, paketlemek
o'rin: yer
o'rtoq: arkadaş
oshxona: mutfak
ota: baba
o'tqazmoq: oturtmak
o'tmoq: geçmek
ovqat: yemek
ovora bo'lmoq: ilgilenmek, meşgul olmak
ovora: avare, serseri; meşgul
ovoz: avaz, ses
ona"oyi": anne
onajon: anneciğim
o'ylamoq: düşünmek
o'z: kendi

P


payt: zaman
nafaqaxo'r: emekli
pishloq: peynir
pochcha: enişte
poytaxt: başkent
pul: para

R


rafiqa: eş, karı
rahmat: teşekkürler
ravish: durum, şart
respublika: cumhuriyet
roppa-rosa: tam, tamı tamına
rul: direksiyon

S


sal-pal: biraz, şöyle böyle
salbiy: olumsuz
savdo: ticaret
serqatnov: sıkışık
shamol: rüzgar
shekilli: galiba, öyle görünüyor ki
shoshmoq: acele etmek
shug'ullanmoq: meşgul olmak, uğraşmak
shunday: öyle
singil: kız kardeş
sochiq: havlu
sog'inmoq: özlemek
so'zlashmoq: konuşmak
sport mashg'uloti: antreman
stakan: bardak
stol: masa
suyunmoq: sevinmek

T


taniqli: meşhur, tanınmış
tantana: şölen, tören
taom: taam, yemek
tasanno: övgü; tebrik
tashlamoq: atmak, göndermek, ihmal etmek
tavba: tövbe; Allah Allah!
tayyor: hazır
tayyorlamoq: hazırlamak
oynaijahon: televizyon
tengdosh: tay, yaşıt
tog'a: dayı
to'xtamoq: durmak
to'lamoq: ödemek
tomon: taraf
topmoq: bulmak
to'ppa-to'g'ri: dümdüz
tort: pasta
to'satdan: aniden, birdenbire
tovush: ses
trubka: ahize
tugamoq: bitmek
tuxum: yumurta
tun: gece, gece vakti
turmoq: kalkmak, uyanmak
turmush qurmoq: evlenmek
tush: öğle
tushlik: öğle yemeği
tushunmoq: anlamak
tuzmoq: hazırlamak

U


uchrashmoq: buluşmak
uxlamoq: uyumak
uka: erkek kardeş
umivalnik: lavabo
umr yo'ldoshi: eş, hayat yoldaşı, karı
univermag: çarşı
uy: ev
uylanmoq: evlenmek

V


vokzal: istasyon

Y


yaxshi: iyi, peki, tamam
yig'lamoq: ağlamak
yoqimli: harika, nefis
yordam bermoq: yardım etmek
yubormoq: göndermek
yugurmoq: koşmak
yurgizmoq: çalıştırmak, koşturmak
yuvmoq: yıkamak, yuymak

Z


zargar: kuyumcu
zerikmoq: sıkılmak


آچار سؤزلر : تورک دیللری, تورک دونیاسی, دیل, اؤزبکجه,