Özbekçe

Dilbilgisi

İsmin Halleri

Casus	Özbekçe	Türkçe
Nom.	uy	ev
Akk.	uyni	evi
Dat.	uyga	eve
Lok.	uyda	evde
Abl.	uydan	evden
Gen.	uyning	evin

 

 

 

 

 

Yukarıda görülen -ni /ni/, -ga /gä/, -da /dä/, -dan /dän/, -ning /niñ/ ekleri (yani Suffixler) ses uyumuna göre değişmez!

Çokluk eki: -lar

• uylar: evler
• tillar: diller vs.

Zamirler

Şahıs Zamirleri

Kishilik Olmoshi:

Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
Men	Ben	Biz	biz
Men o'quvchiman	ben öğrenciyim	Biz o'quvchimiz	biz öğrenciyiz
Men o'quvchi emasman	ben öğrenci değilim	Biz o'quvchi emasmiz	biz öğrenci değiliz
Men o'quvchi edim	ben öğrenciydim	Biz o'quvchi edik	biz öğrenciydik
Men o'quvchi emas edim	ben öğrenci değildim	Biz o'quvchi emas edik	biz öğrenci değildik
Sen	sen	Siz	siz
Sen o'quvchisan	sen öğrencisin	Siz o'quvchisiz	siz öğrencisiniz
Sen o'quvchi emassan	sen öğrenci değilsin	Siz o'quvchi emassiz	siz öğrenci değilsiniz
Sen o'quvchi eding	sen öğrenciydin	Siz o'quvchi edingiz	siz öğrenciydiniz
Sen o'quvchi emas eding	sen öğrenci değildin	Siz o'quvchi emas edingiz	siz öğrenci değildiniz
U	O	Ular	onlar
U o'quvchi(dir)	o öğrencidir	Ular o'quvchi(lar)(dir)	onlar öğrencidir
U o'quvchi emas(dir)	o öğrenci değildir	Ular o'quvchi emas(dir)(lar)	onlar öğrenci değildir
U o'quvchi edi	o öğrenciydi	Ular o'quvchi edi(lar)	onlar öğrenciydi
U o'quvchi emas edi	o öğrenci değildi	Ular o'quvchi emas edi(lar)	onlar öğrenci değildi

Yukarıda görülen -man /män/, -san /sän/, -dir /dir/, -miz /miz/, -siz /siz/, lar /lär/ ekleri ses uyumuna göre değişmez!

Bundan başka, değil anlamındaki emas sözü kimi zaman mas biçiminde kısa da kullanılabilir.

İyelik Ekleri

Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
uyim	evim	bolam	çocuğum
uying	evin	bolang	çocuğun
uyi	evi	bolasi	çocuğu
uyimiz	evimiz	bolamiz	çocuğumuz
uyingiz	eviniz	bolangiz	çocuğunuz
uylari	evleri	bolalari	çocukları

 

 

 

 

 

 

3. şahıs iyelik eklerinden sonra pronominal n kullanılmaz

• uyidan: evinden
• uylaridan: evlerinden

Şimdiki Zaman

Hozirgi Zamon

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelyapman	geliyorum	kelmayapman	gelmiyorum
kelyapsan	geliyorsun	kelmayapsan	gelmiyorsun
kelyapti	geliyor	kelmayapti	gelmiyor
kelyapmiz	geliyoruz	kelmayapmiz	gelmiyoruz
kelyapsiz	geliyorsunuz	kelmayapsiz	gelmiyorsunuz
kelyaptilar	geliyorlar	kelmayaptilar	gelmiyorlar
kelishyapti	geliyorlar	kelishmayapti	gelmiyorlar

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelayotirman	‘‘geliyorum’‘	kelmayotirman	‘‘gelmiyorum’‘
kelayotirsan	‘‘geliyorsun’‘	kelmayotirsan	‘‘gelmiyorsun’‘
kelayotir	‘‘geliyor’‘	kelmayotir	‘‘gelmiyor’‘
kelayotirmiz	‘‘geliyoruz’‘	kelmayotirmiz	‘‘gelmiyoruz’‘
kelayotirsiz	‘‘geliyorsunuz’‘	kelmayotirsiz	‘‘gelmiyorsunuz’‘
kelayotirlar	‘‘geliyorlar’‘	kelmayotirlar	‘‘gelmiyorlar’‘
kelishayotir	‘‘geliyorlar’‘	kelishmayotir	‘‘gelmiyorlar’‘

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelmoqdaman	‘‘gelmekteyim’‘	kelmamoqdaman	‘‘gelmemekteyim
kelmoqdasan	‘‘gelmektesin’‘	kelmamoqdasan	‘‘ gelmemektesin’‘
kelmoqda	‘‘gelmekte’‘	kelmamoqda	‘‘gelmemekte’‘
kelmoqdamiz	‘‘gelmekteyiz’‘	kelmamoqdamiz	‘‘gelmemekteyiz’‘
kelmoqdasiz	‘‘gelmektesiniz’‘	kelmamoqdasiz	‘‘gelmemektesiniz’‘
kelmoqdalar	‘‘gelmekteler’‘	kelmamoqdalar	‘‘gelmemekteler’‘
kelishmoqda	‘‘gelmekteler’‘	kelishmamoqdalar	‘‘gelmemekteler’‘

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Tasvirî fiillerle kurulan Şimdiki Zaman

• kelib yatibman, kelib yatibsan, kelib yatibdi, kelib yatibmiz, kelib yatibsiz, kelib yatibdilar
• kelib turibman, kelib turibsan, kelib turibdi, kelib turibmiz, kelib turibsiz, kelib turibdilar
• kelib o'tiribman, kelib o'tiribsan, kelib o'tiribdi, kelib o'tiribmiz, kelib o'tiribsiz, kelib o'tiribdilar
• kelib yuribman, kelib yuribsan, kelib yuribdi, kelib yuribmiz, kelib yuribsiz, kelib yuribdilar

 

Şimdiki-gelecek Zaman

 Hozirgi-kelasi Zamon

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelarman	‘‘gelirim’‘	kelmasman	‘‘gelmem’‘
kelarsan	‘‘gelirsin’‘	kelmassan	‘‘gelmezsin’‘
kelar	‘‘gelir’‘	kelmas	‘‘gelmez’‘
kelarmiz	‘‘geliriz’‘	kelmasmiz	‘‘gelmeyiz’‘
kelarsiz	‘‘gelirsiniz’‘	kelmassiz	‘‘gelmezsiniz’‘
kelarlar	‘‘gelirler’‘	kelmaslar	‘‘gelmezler’‘
kelishar	‘‘gelirler’‘	kelishmas	‘‘gelmezler

 

 

 

 

 

 Gelecek Zaman

  Kelasi Zamon

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelajakman	‘‘geleceğim’‘	kelmayajakman	‘‘gelmeyeceğim’‘
kelajaksan	‘‘geleceksin’‘	kelmayajaksan	‘‘gelmeyeceksin’‘
kelajak	‘‘gelecek’‘	kelmayajak	‘‘gelmeyecek’‘
kelajakmiz	‘‘geleceğiz’‘	kelmayajakmiz	‘‘gelmeyeceğiz’‘
kelajaksiz	‘‘geleceksiniz’‘	kelmayajaksiz	‘‘gelmeyeceksiniz’‘
kelajaklar	‘‘gelecekler’‘	kelmayajaklar	‘‘gelmeyecekler’‘

 

 

 

 

 

  Gelecek-Geniş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelaman	’‘geleceğim/gelirim’‘	kelmayman	‘‘gelmeyeceğim/gelmem’‘
kelasan	‘‘geleceksin/gelirsin’‘	kelmaysan	‘‘gelmeyeceksin/gelmezsin’‘
keladi	‘‘gelecek/gelir’‘	kelmaydi	‘‘gelmeyecek/gelmez’‘
kelamiz	‘‘geleceğiz/geliriz’‘	kelmaymiz	‘‘gelmeyeceğiz/gelmeyiz’‘
kelasiz	‘‘geleceksiniz/gelirsiniz’‘	kelmaysiz	‘‘gelmeyeceksiniz/gelmezsiniz’‘
keladilar	‘‘gelecekler/gelirler’‘	kelmaydilar	‘‘gelmeyecekler/gelmezler’‘
kelishadi	‘‘gelecekler/gelirler’‘	kelishmaslar	‘‘gelmeyecekler/gelmezler’‘

 

 

 

 

 

 

 

Sesli harfle biten fiillerin çekimi farklıdır:

• o'qiyman okuyacağım/okurum

Bazen Türkçe şimdiki zamanı karşılar:

• qayerda o'qiysiz? nerede okuyorsunuz?

 

 Görülen Geçmiş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
keldim	‘‘geldim’‘	kelmadim	‘‘gelmedim’‘
kelding	‘‘geldin’‘	kelmading	‘‘gelmedin’‘
keldi	‘‘geldi’‘	kelmadi	‘‘gelmedi’‘
keldik	‘‘geldik’‘	kelmadik	‘‘gelmedik’‘
keldingiz	‘‘geldiniz’‘	kelmadingiz	‘‘gelmediniz’‘
keldilar	‘‘geldiler’‘	kelmadilar	‘‘gelmediler’‘
kelishdi	‘‘geldiler’‘	kelishmadi	‘‘gelmediler’‘

 

 

 

 

 

  Yakın Geçmiş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe			Türkçe
kelganman	‘‘geldim’‘	kelmaganman	kelgan emasman	kelganim yo'q	‘‘gelmedim’‘
kelgansan	‘‘geldin’‘	kelmagansan	kelgan emassan	kelganing yo'q	‘‘gelmedin’‘
kelgan	‘‘geldi’‘	kelmagan	kelgan emas	kelgani yo'q	‘‘gelmedi’‘
kelganmiz	‘‘geldik’‘	kelmaganmiz	kelgan emasmiz	kelganimiz yo'q	‘‘gelmedik’‘
kelgansiz	‘‘geldiniz’‘	kelmagansiz	kelgan emassiz	kelganingiz yo'q	‘‘gelmediniz’‘
kelganlar	‘‘geldiler’‘	kelmaganlar	kelgan emas(lar)	kelgan(lar)i yo'q	‘‘gelmediler’‘
kelishgan	‘‘geldiler’‘	kelishmagan	kelishgan emas	kelishgani yo'q	‘‘gelmediler’‘

 

 

 

 

 

 

 Öğrenilen Geçmiş Zaman

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelibman	‘‘gelmişim’‘	kelmabman	‘‘gelmemişim’‘
kelibsan	‘‘gelmişsin’‘	kelmabsan	‘‘gelmemişsin’‘
kelibdi	‘‘gelmiş’‘	kelmabdi	‘‘gelmemiş’‘
kelibmiz	‘‘gelmişiz’‘	kelmabmiz	‘‘gelmemişiz’‘
kelibsiz	‘‘gelmişsiniz’‘	kelmabsiz	‘‘gelmemişsiniz’‘
keliblar	‘‘gelmişler’‘	kelmablar	‘‘gelmemişler’‘
kelishibdi	‘‘gelmişler’‘	kelishmabdi	‘‘gelmemişler’‘

 

 

 

 

 

Gereklilik

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelishim kerak	gelmeliyim	kelishim kerak emas	gelmemeliyim
kelishing kerak	gelmelisin	kelishing kerak emas	gelmemelisin
kelishi kerak	gelmeli(dir)	kelishi kerak emas	gelmemeli(dir)
kelishimiz kerak	gelmeliyiz	kelishimiz kerak emas	gelmemeliyiz
kelishingiz kerak	gelmelisiniz	kelishingiz kerak emas	gelmemelisiniz
kelishlari kerak	gelmeli(dir)ler	kelishlari kerak emas	gelmemeli(dir)ler

 

 

 

 

 

 

Şart

Olumlu		Olumsuz
Özbekçe	Türkçe	Özbekçe	Türkçe
kelsam	gelirsem	kelmasam	gelmezsem
kelsang	gelirsen	kelmasang	gelmezsen
kelsa	gelirse	kelmasa	gelmezse
kelsak	gelirsek	kelmasak	gelmezsek
kelsangiz	gelirseniz	kelmasangiz	gelmezseniz
kelsalar	gelirlerse	kelmasalar	gelmezlerse
kelishsa	gelirlerse	kelishmasa	gelmezlerse

 

 

 

 

 

 

 

Rivayet çekimlerinde ekan/emish, hikâye çekimlerinde edi kullanılır.

 

İfadeler

Selamlaşma

Salomlashuv

-Salom
(Sälåm)
Selam/Merhaba/Günaydın

-Xayrli erta
(Xayrli ertä)
Xayrli tong
(Xayrli tåñ)
İyi sabahlar/Günaydın

-Xayrli kun
(Xayrli kün)
İyi günler

-Xayrli kech
(Xayrli keç)
İyi akşamlar

-Xayrli tun
(Xayrli tün)
İyi geceler

-Qandaysan?
(Kandäysän)
Nasılsın?

-Qandaysiz?
(Kandäysiz)
Nasılsınız?

-Omonmisiz?
(Åmånmisiz)
Nasılsınız? (Kadınlar kullanır)

-Rahmat, yaxshiman.
(Rähmät, yaxşimän)
Teşekkür ederim, iyiyim.

Tanışma

Tanishuv

-Isming nima?
(İsmiñ nimä)
Adın ne?

-Ismingiz nima?
(İsmiñiz nimä)
Adınız nedir?

-Ismim Yulduz
(İsmim Yulduz)
Adım Yulduz

-Mamnun bo'ldim./Hursand bo'ldim.
(Mämnün boldim, Hursand boldim)
Memnun oldum.

-Yoshing nechada?
(Yåşiñ neçädä)
Kaç yaşındasın?

-Yoshingiz nechada?
(Yåşiñiz neçädä)
Kaç yaşındasınız?

-Yigirma uch yoshdaman.
(Yigirmä üç yåşdämän)
Yirmi üç yaşındayım.

-Uylanganmisiz? (Erkeğe sorarken)
(Üylängänmisiz)
Turmushga chiqqanmisiz? (Bayana sorarken)
(Turmuşgä çikkanmisiz)
Evli misiniz.

-Uylanganman. (Erkek)
(Üylängänmän)
Turmushga chiqqanman. (Bayan)
(Turmuşgä çikkanmän)
Evliyim.

-Bo'ydoqman. (Erkek)
(Boydåkmän)
Turmushga chiqmaganman. (Bayan)
(Turmuşgä çikmägänmän)
Bekârım.

Vedalaşma

Xayrlashuv

-Xayr!
(Hayr)
Güle güle! / Hoşçakal!

-Yana keling!
(Yänä keliñ)
Yine gelin!

-Oq yo'l!
(Ak yol)
İyi yolculuklar!/Yolunuz açık olsun!

-Alvido!
(Älvidå)
Elveda!

 

Türkçeden Farklı Olan Kelimeler

A

axtarmoq: aramak
aka: ağabey
allaqanday: başka, değişik
amaki: amca; beyefendi
anavi: şöyle, şu, şurada
aniq: açık, anlaşılır, belirgin
aralashmoq: karışmak
arzon: ucuz
atirgul: gül
avaylamoq: itina etmek, özen göstermek
aybga buyurma: kusura bakma
ayniqsa: özellikle
ayol: kadın
aytmoq: demek, söylemek

B

barakalla: aferin
barvaqt: erken
bekor: işsiz; yararsız
bemor: hasta
bezovta: rahatsız
bilan: ile
bir gal: bir defasında
birga: beraber, birlikte
biroq: fakat
bizniki: bizim ev
bobo: dede
bobojon: dedeciğim
bola: çocuk
bo'pti: oldu, peki, tamam
bormoq: gelmek, varmak
boshqarmoq: idare etmek, yönetmek
burilmoq: dönmek, sapmak
buvi: nine
buyurtirmoq: ısmarlamak

CH

chamamda: galiba
charchab: yorgun, yorulmuş
charchamoq: yorulmak
chet: yabancı
chiroyli: güzel
chuchuk: tatlı

D

dada: baba
dadajon: babacığım
dam olmoq: istirahat etmek
darhaqiqat: derhakikat, hakikaten, sahi
dasturxon: sofra
dushga tushmoq: duş yapmak

E

emas: değil
er: eş, koca
ergashmoq: peşine takılmak, takip etmek
ertalab: sabah
eshik: kapı
eslamoq: hatırlamak

G

bo'yinbog': kravat
gap: cümle, söz
gaplashmoq: konuşmak
go'sht: et
guldasta: buket, güldeste

H

ha: evet, he
hali: daha
ham: da, de
hamma: bütün
har qalay: herhalde, ne de olsa
hazil: şaka
hid: koku
hozir: şimdi
hozircha: henüz

X

xil: çeşit, tür
xizmatchi: memur
xohlamoq: istemek
xola: teyze
muzlatgich: buzdolabı
xo'p: peki
xuddi: neredeyse, sanki, tam da
xursand: memnun

I

iltimos: lütfen
indamamoq: bir şey söylememek, sessiz olmak
indamas: sessiz
ishbilarman: iş adamı
izlamoq: aramak

J

jag': çene
jahl: kızgınlık
jahli chiqmoq: delirmek, kızmak
janjal: kavga, tartışma
janob: cenap, efendi
jim: sessiz
jiringlamoq: zil çalmak
jo'namoq: ayrılmak, çıkmak
juda: çok
juziy: cüz'i, önemsiz

K

kam: az, eksik; (saat söylerken) var
kasb: meslek
katta: büyük
kechirasiz!: affedersiniz!
kechqurun: akşam; akşam yemeği
kelishik: dilb. hal
keng: geniş
keyin: sonra
keyingi: son
kichkintoy: küçük
kiritmoq: sokmak
ko'cha: sokak
guruh: takım
ko'p: çok, fazla
kulumsiramoq: gülümsemek
kutmoq: beklemek

Q

qalampir: biber
qachon: ne zaman
qancha: ne kadar
qanday: nasıl
qani: eee, hani
qaramoq: bakmak
qara-ya!: bak sen!
qashshoq: fakir
qatnashmoq: katılmak
qayer-: nere-
qayoq: ne taraf, nere
qaysi: hangi
qizg'in: heyecanlı
qiziq: ilginç; tuhaf; acaba
qochirim: espiri, şaka
qo'l: el
qo'ng'iroq qilmoq: telefon etmek
qo'ng'iroq: zil
quda: dünür
qurilish: inşaat

L

lanj: cansız, ruhsuz

M

do'kon: mağaza
maqtanmoq: övünmek
mana: işte
marhamat: buyrun
marjon: gerdanlık
marta: defa
mashina: araba
mayli: olur, peki
mazali: lezzetli
mehmon: konuk, mihman, misafir
miya: beyin
mujmal: anlaşılmaz, belirsiz

N

narsa: şey
narsalar: eşya, şeyler
necha: kaç
nevara: torun
raqam: numara
non: ekmek, nân
nonushta: kahvaltı

O

viloyat: bölge
oxir: son, sonunda
oila boshlig'i: aile reisi
o'qituvchi: öğretmen
oldin: önce
olmoq: bilmek, muktedir olmak
o'ng: sağ
opa: abla
o'pkalamoq: sitem etmek
o'ramoq: kaplamak, paketlemek
o'rin: yer
o'rtoq: arkadaş
oshxona: mutfak
ota: baba
o'tqazmoq: oturtmak
o'tmoq: geçmek
ovqat: yemek
ovora bo'lmoq: ilgilenmek, meşgul olmak
ovora: avare, serseri; meşgul
ovoz: avaz, ses
ona"oyi": anne
onajon: anneciğim
o'ylamoq: düşünmek
o'z: kendi

P

payt: zaman
nafaqaxo'r: emekli
pishloq: peynir
pochcha: enişte
poytaxt: başkent
pul: para

R

rafiqa: eş, karı
rahmat: teşekkürler
ravish: durum, şart
respublika: cumhuriyet
roppa-rosa: tam, tamı tamına
rul: direksiyon

S

sal-pal: biraz, şöyle böyle
salbiy: olumsuz
savdo: ticaret
serqatnov: sıkışık
shamol: rüzgar
shekilli: galiba, öyle görünüyor ki
shoshmoq: acele etmek
shug'ullanmoq: meşgul olmak, uğraşmak
shunday: öyle
singil: kız kardeş
sochiq: havlu
sog'inmoq: özlemek
so'zlashmoq: konuşmak
sport mashg'uloti: antreman
stakan: bardak
stol: masa
suyunmoq: sevinmek

T

taniqli: meşhur, tanınmış
tantana: şölen, tören
taom: taam, yemek
tasanno: övgü; tebrik
tashlamoq: atmak, göndermek, ihmal etmek
tavba: tövbe; Allah Allah!
tayyor: hazır
tayyorlamoq: hazırlamak
oynaijahon: televizyon
tengdosh: tay, yaşıt
tog'a: dayı
to'xtamoq: durmak
to'lamoq: ödemek
tomon: taraf
topmoq: bulmak
to'ppa-to'g'ri: dümdüz
tort: pasta
to'satdan: aniden, birdenbire
tovush: ses
trubka: ahize
tugamoq: bitmek
tuxum: yumurta
tun: gece, gece vakti
turmoq: kalkmak, uyanmak
turmush qurmoq: evlenmek
tush: öğle
tushlik: öğle yemeği
tushunmoq: anlamak
tuzmoq: hazırlamak

U

uchrashmoq: buluşmak
uxlamoq: uyumak
uka: erkek kardeş
umivalnik: lavabo
umr yo'ldoshi: eş, hayat yoldaşı, karı
univermag: çarşı
uy: ev
uylanmoq: evlenmek

V

vokzal: istasyon

Y

yaxshi: iyi, peki, tamam
yig'lamoq: ağlamak
yoqimli: harika, nefis
yordam bermoq: yardım etmek
yubormoq: göndermek
yugurmoq: koşmak
yurgizmoq: çalıştırmak, koşturmak
yuvmoq: yıkamak, yuymak

Z

zargar: kuyumcu
zerikmoq: sıkılmak