صفوی ساراییندا تورک دیلی [اوچونجو بؤلوم]
3. صفویلر دؤورونده تورک دیللی ادبییّات
اون بئش-اون آلتینجی عصرلرده تورک دؤولتلرینده تورک دیلینده (فارس دیلی ایله یاناشی) گؤزل شئعیر نومونهلری یارادیلیردی. او زامانلار نَینکی خالق ایچینده، حتّی سارایدا دا تورک دیللی ادبییّات کیفایت قدر گئنیش یاییلمیشدی. حؤکمدارلار و وزیرلر بئله، تورکجه شئعیر یازیر، حتّی بو دیلده دیوان یارادیردیلار. خوراساندا امیر حسین بایقارانین وزیری قودرتلی شاعیر علیشیر نوایی، داها سونرالار شئیبانی خانلاری (او جوملهدن، محمد شئیبانی، عبیدخان) جیغاتای دیلینده یازیردیلار. بؤیوک موغوللار ایمپئرییاسینین بانیسی بابور شاه دا تورکجه گؤزل شئعیر و نثر نومونهلری یارادیردی. قاراقویونلو دؤولتینین گوجلو حؤکمداری جهانشاهین "حقیقی" تخلوصو ایله تورکجه دیوانی واردیر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
صفوی ساراییندا تورک دیلی [ایکینجی بؤلوم]
2. صفوی شاهلاری هانسی دیلده یازیشیردیلار؟
اوّلکی مقالهده صفوی ساراییندا شیفاهی دانیشیق دیلی کیمی تورک دیلیندن گئنیش و حتّی بئله دئمک مومکونسه، موطلق شکیلده ایستیفاده اولوندوغو بارهده تاریخی منبعلره ایستینادن معلومات وئریلدی .
مقالهنین بو بؤلومونده ایسه صفوی سارایینین دیپلوماتیک یازیشمالاریندا تورک دیلینین رولو بارهده ایضاح وئریلهجک، بو پروبلئم او دؤورون عومومی منظرهسی کونتئکستینده و یاخین شرق دؤولتلری ایله موقاییسهلی شکیلده آراشدیریلاجاق.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
صفوی ساراییندا تورک دیلی [بیرینجی بؤلوم]
1. صفوی ساراییندا هانسی دیلده دانیشیردیلار؟
صفویلر دؤولتینه و اونون بانیسی شاه ایسماعیل ختایییه موناسیبت، تاریخ بویونجا بیرمعنالی اولمامیشدیر. اصلینده، هر هانسی دؤولته و دؤولت باشچیسینا بیرمعنالی موناسیبت گؤستریلمهسینی گؤزلهمک سادهلؤوحلوکدور. لاکین شاه ایسماعیلا و اونون خلفلرینه قارشی ایرهلی سورولن ایدیعالارین بؤیوک اکثریتی بعضاً کور تعصّوبه و دوشمنچیلیگه اساسلانیر، حقیقتدن اوزاقدیر.
هر شئیدن اوّل، مؤوضویا گیریش اولاراق بونو دئمهلیییک کی، صفویلر دؤولتینین تاریخیمیزده ایفا ائتدیگی ان موهوم روْل – آذربایجان تورپاقلارینی واحید بیر بایراق آلتیندا بیرلشدیرمهسی و بوتؤو آذربایجان اراضیسینده آذربایجان اصیللی سولاله طرفیندن ایداره اولونان ایلک مرکزلشدیریلمیش دؤولتین یارادیلماسی اولدو. راشیدی خلیفهلری زامانیندا موسلمانلار طرفیندن بو یئرلرین فتح ائدیلمهسیندن کئچن 900 ایله یاخین مودّت عرضینده آذربایجان هله واحید بیر دؤولت حالیندا بیرلشمهمیشدی. صفویلرین حاکیمییت باشینا گلدیگی عرفهده یاخین شرق بیر-بیری ایله موباریزه آپاران کیچیک دؤولتلر آراسیندا بؤلونموشدو. اون آلتینجی عصرده یاشامیش سالنامهچی حسن بَی روملو اؤزونون مشهور "احسن ال-تواریخ" کیتابیندا اون آلتینجی عصرین اوّللرینده - شاه ایسماعیل حرکاتینین باشلانغیج دؤورلرینده یاخین شرقده مؤوجود اولموش ایریلی-خیردالی دؤولتلرین باشچیلاریندان سؤز آچارکن، شاه ایسماعیلدان باشقا داها 11 حاکیمی خاطیرلادیر: "همین ایل (یعنی هیجری 907 – میلادی 1501-02-جی ایللرده) ایران ویلایتینده هر بیری موستقیللیک ایدیعاسی ائدن و "مندن باشقاسی یوخدور" دئین بیر نئچه حاکیم واردی: آذربایجاندا ایسگندر شؤهرتلی خاقان (یعنی شاه ایسماعیل)، ایراقین اکثر اراضیسینده سولطان موراد، یزدده مراد بَی بایاندیر، ابرکوهدا ریس محمد گیرئه، سیمنان، خار و فیروزکوهدا حسین کییا چلاوی، ایراقی-عربده باریک بَی پورناک، دییاربکرده قاسیم بَی، کاشاندا مؤولانا مسعود بَیگدیلی ایله بیرلیکده قاضی محمد، خوراساندا سولطان حسین میرزه (بایقارا)، قندهاردا امیر زوننون، بلخده بدیع الزمان میرزه (بایقارانین اوغلو)، کیرماندا ابولفتح بَی بایاندیر" (حسن بَی روملو. احسن ال-تواریخ، (دوکتور. عبدالحسن نوایینین رئداکتهسی ایله)، تئهران، بابک نشریاتی، ص. 87). نظره آلاق کی، بو زامانا کیمی شاه ایسماعیل ان بؤیوک و گوجلو رقیبلریندن بیر نئچهسینی – آذربایجان حاکیمی آغقویونلو الوند میرزهنی و شیروانشاه فرّوخ یاساری آرتیق مغلوب ائتمیشدی.. آدلاری چکیلن دیگر حؤکمدارلارین تورپاقلاری، ائلجه ده، همین تورپاقلارا یییهلنمیش سونراکی حاکیملر (مثلا، بایقارانین دؤولتینی اله کئچیرمیش شئیبانیلر) شاه ایسماعیل طرفیندن مغلوب ائدیلهرک، بو اراضیلرین هامیسی صفویلر ایمپئرییاسینین ترکیبینه قاتیلدی. حتّی گورجوستان و ائرمنیستان تورپاقلاری دا صفویلره تابئع ایدی. بو معنادا صفویلر دؤولتی بوتؤو آذربایجان اراضیسینده آذربایجان اصیللی سولاله طرفیندن ایداره اولونان ایلک مرکزلشدیریلمیش دؤولت ساییلا بیلر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
قدیم تورکلرده دؤولت مجلیسلری
موباریز عسگروو
"میلّی مجلیس" ژورنالینین باش رئداکتورونون موعاوینی
کؤچورن:عباس ائلچین
افسانهیه گؤره بوزقورد اوغوز خانا: "ائی اوغوز، آرتیق من اؤنده گئدهجگم" - دئدی. اوغوز خان بو بوزقوردون آرخاسینجا گئدهرک ژاپون دنیزیندن وولقا چایینا قدر اوزانان بؤیوک هون ایمپئرییاسینی قوردو.
قدیم دؤورلردن حؤکمدارلار تطبیق ائدهجکلری قرارلاری جمعییته منیمستمک، الده اولوناجاق نتیجهلرین مسئولییتینی پایلاشماق، ان دوغرو اولانینی ائتمک اوچون مصلحت آلماغا ائحتییاج دویموشلار. محض بو ائحتییاجدان دا هله قدیم دؤورلردن دؤولت ایداره ائتمه سیستئملرینده خوصوصی دؤولت قوروملارینین - مجلیسلرین، شورالارین مؤوجود اولدوغونو گؤروروک. لاکین بو قبیلدن اولان قوروملار آراسیندا بیزی ان چوخ ماراقلاندیران جمعییتین داها گئنیش طبقهسینین داخیل اولدوغو نومایندهلی ییغینجاقلاردیر. گونوموزون پارلامئنتلر سیستئمینهدک یوکسک اینکیشاف سویییهسینه چاتان بو قورومون کؤکو هم غرب، هم ده شرق جمعییتلرینده قدیم چاغلارا قدر اوزانیر بو یازیدا "قدیم پارلامئنت" روبریکاسیندا ایسه تاریخین موختلیف دؤورلرینده "قورولتای" ،"توی" آدلانان قدیم تورک دؤولت مجلیسلری بارهده صؤحبت آچاجاغیق.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
تورکلرده عاییله و قوهوملوق سیستئمی
ایلاهه صادیقووا
عاییله بوتون جمعییتلر اوچون ان اونیوئرسال اینستیتوت حساب اولونور. نسیل آرتیرمادان باشقا او بیر سیرا فونکسییالاری یئرینه یئتیریر کی، اونلار آراسیندا ایقتیصادی، بیرگه ایستئحصال و ایستئهلاک، سوسیاللاشمانین فونکسییالاری، اوشاقلارین مودافیعهسی، تربییهسی و تحصیلی، سئوگی، بیرگه واخت کئچیرمه و س. وار. بوتون بو خوصوصییتلری نظره آلاراق، عاییلهیه آشاغیداکی تعریفی وئره بیلریک:
"عاییله - جمعییتین ایلکین سوسیاللاشما پروسئسینده یارانان، بشرییّتین داوامینی (نسیل آرتیمینی) تأمین ائدن سوسیال بیرلیکدیر. بو بیرلیگین عوضولرینین قارشیلیقلی موناسیبتلری خوصوصی قایدالارا سؤیکَنن بیولوژی، پسیخولوژی، ایقتیصادی، سوسیال، حوقوقی آسپئکتلره تابئع اولور و جمعییتده توپلانمیش مادّی و اخلاقی زنگینلیکلری نسیلدن-نسله اؤتورور" .
تورک خالقلاری آدریاتیک دنیزی ساهیللریندن چین سدّینه قدر بؤیوک بیر اراضیده مسکونلاشیبلار. نسیل و عاییله قدیم تورکلرین حیاتیندا اؤنملی رول اویناییردی. عنعنهوی عاییلهده سیخ قوهوملوق علاقهلری مؤوجوددور و اساس رولو عاییلهسینه جاوابدئهلیک داشییان کیشی اویناییر. بو جور عاییلهلرده آنا، آتا، اوشاقلار، ننهلر، بابالار، عمیلر، داییلار، خالالار و بیبیلر هامیسی بیرگه یاشاییر و بیرگه تصروفاتی بؤلوشورلر.
تورکلرده قوهوملوق علاقهلرینین دؤرد سویییهسی مؤوجود ایدی: نسیل (بوی)، بؤیوک عاییله (سوی)، تؤرکون (کیچیک آتا عاییلهسی) و یئنی ائولنمیشلرین عاییلهسی (بَرک). هر بیر تورک طایفاسی بیر نئچه نسیل و قبیلهلردن عیبارت بویلارا بؤلونوردو. بو جور قودرتلی طایفالاردان بیری ده آذربایجانلیلارین عایید اولدوغو اوغوزلار ایدی. هر بیر اوغوز نسلینین اؤزونون تمگهسی (دامغا، ایشاره)، اونقون (توتئم، گئرب) و بایراغی وار ایدی و هر بیر بوی اؤز تمگهسیله اونلارا مخصوص اولان حئیوانلاری، مالی، سیلاحلاری و س. دامغالاییردی (ایشارهلهییردی). هر بیر نسلین آدی سویآدین ائکویوالئنتی کیمی چیخیش ائدیردی. آما آوروپالیلاردان فرقلی اولاراق نسلین آدی اینسانین آدیندان اول ایشلهنیردی. مثلا، تورک خالقلارینین اورتاق ائپوسو اولان "دده قورقود" داستانینداکی قهرمانین آدی سالوُر قازان دئیه چاغریلیردی، قازان سالور دئیه یوخ. بو دا اونون سالوُر نسلینه عایید اولدوغونو ایفاده ائدیردی. یعنی، سالوُر نسلیندن اولان قازان. تورکلر بو عنعنه ایله نسلین نه قدر اؤنملی اولدوغونو گؤستریردیلر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
آز بوْیوُ
پروفئسور دوکتور فریدون آغاسی اوغلو
«آذربایجان قدیمدن تورکلرین اؤلکهسیدیر» (ابن هشام)
آذربایجان اؤلکه آدینین کؤکوندهکی آذر بوْی آدینین یارانماسیندا اساس اؤزک اولان آز بوْیو تورک ائتنوسو ایچینده چوخسایلی سویلاردان بیری ایدی. آزییا//آسییا آدینداکی پارالئللیک کیمی، آز ائتنونیمینین ده آس واریانتی گئنیش یاییلمیشدیر. بئله یاییلمانین سببی آز/آس بوْیلارینین واختیله قدیم آذربایجاندان باتی، قوزئی و دوغو اؤلکهلره اولان کؤچو ایله باغلیدیر. اوچ-دؤرد مین ایلدیر کی، بو بوْیلار تاریخی منبعلرده خاطیرلانیر، لاکین اونلارین ائتنیک منسوبییتی بارهده عئلمی ادبییّاتدا هله ده توتارلی سون سؤز دئییلمهمیشدیر، حالبوکی آز/آس حاقینداکی بلگهلر بؤیوک بیر مونوقرافییا اوچون کیفایت قدر معلومات وئریر. گؤرونور، باشقا میلّتلرین عالیملری اوچون او قدر ده اهمییّت کسب ائتمهین بو پروبلئمین چؤزولمهسی اوچون خالقیمیزین و اؤلکهمیزین آدینین یارانماسیندا موهوم یئر توتان بو بوْیلارین تاریخینی اؤزوموز اؤیرنمهلیییک.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
Tatar ataması (etnonimı) xaqında berniçә süz
HAYREDDİN SADIK GÜLEÇYÜZ
Tarixi maglumatlarga qaraganda, „Tatar“ borıñgı zamannardan birle ber xalıq iseme bulıp tora. Bu isem, berence bulıp, VIII-nçe gasırda, Urta Aziәdәge Kük Törek imperiәse qagannarı (dәwlәt başlıqları) tarafınnan Orhun hәm Yәnisәy yılgaları buylarına quyılgan taş yazmalarda „Utız Tatar“ rәweşendә oçrıy. Annan soñ, Uygur yazmalarında, „Tugız Tatar“ ataması telgә alına. Bu yazmalarga qaraganda, tugız-tatarlar 747-nçe yıldan soñ uygurlar belәn sugışıp algannar.
842-nçe yıldan başlap, „Tatar“ iseme, Ta-ta” rәweşendә, Qıtay cıganaqlarında da oçrıy. Bu çıganaqlarga kürә, ul waqıtlarda „Qara Tatar“ hәm „Aq Tatar“dip ike törle tatar xalqı bulgan. Qara-tatarlar bügenge Mongoliәneñ Qıtayga ciktәş urınnarında, aq-tatarlar isә Qıtaynıñ könbatış yaqlarında yәşәgәnnәr. Qıtay cıganaqları әytüençә, aq tatarlar törki xalıq bulgannar hәm tugız qabilәdәn torgannar. (2)
XI-nçe gasırda Qaşgarlı Mәxmud tarafınnan yazılgan „Diwan-ı Lugat it-Türk“ isemle garәpçә-törkiçә süzlektә dә, tatarlar törki xalıqlar törkemenә kertelә. (3)
آردینی اوخو/ Ardını oxu
قدیم تورکلرده - هونلاردا و گؤیتورکلرده تربییه
پیرآلی علییئو
کؤچورن: عباس ائلچین
تورکلر ("تورک" سؤزونون معناسی "گوجلو" ،"مؤحکم" دئمکدیر) ائ.أ. 2. مینایللیگین اوّللرینده قافقازدا، اورتا آسییادا، آلتای-سایان داغلارینین شیمالی-غرب بولگهسینده، یئنیسئی چایی بویلاریندا یاشاییردیلار. تاریخ بویونجا بیر چوخ تورک دؤولتی قورولموشدور.
ایلک تورک دؤولتلریندن بیری هون ایمپئراتورلوغو اولموشدور. اونون ان قودرتلی دؤورو مئتئ خاقانین حاکیمییت ایللرینه تصادوف ائدیر.
تورکلرده ائل، اوبایا، خالقا باغلیلیق یوکسک اولموشدور. عالیملرین دئدیگینه گؤره قدیم تورکلر - هونلار اؤزلرینی "قون" ،گون" آدلاندیرمیشلار کی، بو دا "ائل-گون" ،"گون" ،"خالق" معنالاریندا ایشلنمیشدیر.
ائرامیزدان اول 2. عصرده مئیدانا گلن هونلار اؤز قونشولاری چین سلطنتینی و خوصوصیله تونقهو طایفالارینی قورخویا سالمیشدیر. هون دؤولتینین ایلک باشچیسی تومئن خان اولموشدور کی، اوغلو مئتئ خان 209-جو ایلده اونون یئرینه کئچهرک اؤزونو ایمپئراتور آدلاندیرمیش و تورک آدینی بوتون دونیایا یایماق، تورک گوجونو بوتون عالمه تانیتماق ایستهمیشدیر.
قدیم تورکلر اوشاقلارینی 3 اینام اوزرینده تربییه ائدیردیلر: طبیعت قوووهلرینه اینام؛ آت کولتو؛ گؤی تانرییا اینام (گؤی آللاهی). دئمهلی تورکلرده تکآللاهلیلیق ایسلامدان چوخ اول مؤوجود اولموشدور.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
افغانستاندهگی تورکی مطبوعاتنینگ قیسقهچه تاریخی
یازوچی: الحاج محمد کاظم امینی
افغانستانده مـطـبـوعـات تـاریـخی رسمی صورتده، امیر شیر علیخان حـکمدارلیگی پیتیده «شمس النهار» نـاملـی جـریـدهنینگ نشـرگـه ایـتـیـلیـشـی بـیـلـن باشلهنسه هم، انه شو دولتی مطبوعات اون تورتینچی شمسی هجری عصرنینگ بیرینچی رُبعینینگ سونگیگهچه، فقطگینه اولکه پایتختی بولگـَچ کابلده خاص بیر نرسهگه ایلهنیب کیتگن ایدی. شوکبی محمود طرزی محرریتی آستیده کابلده اوز ایش و فعالیتینی باشلهگن «سراج الاخبار» ۱۲۹۰ نچی هجری شمسی ییلنینگ میزان آیی، اکتوبر ۱۹۱۱ موقوت نشریهسی، همده «امان افغان»، (۲۲ حمل ۱۲۹۸ هجری- ۱۲ اپریل ۱۹۱۹) نشریهسی هم انه شو وضعیتگه ایگه ایدی
آردینی اوخو/ Ardını oxu
دئییملریمیزده "اوغوز" داستانلارینین ایزلری
علی شامیل
اؤزَت:
دانیشاندا، یازاندا هر بیریمیز موختلیف دئییملر-ایدئوْمتیک ایفادهلر ایشلهدیریک. لاکین هئچ بیریمیز بو دئییملرین اؤزونده هانسیسا گیزلی اینفوْرماسییا داشیدیغینا، تاریخیمیزین هانسی دؤورونده یاراندیغینا و هانسی دونیاگؤروشون منسوبلو اولدوغونا او قدر ده اهمیت وئرمیریک. آذربایجاندا موسا عادیلوْو،میرعلی سئییدوْو، سولئیمان الیاروْو، گوللو یوْل اوْغلو، محمدعلی قیبچاق، سئیفالدّین آلتایلی و ب. دئییملرین یارانما تاریخی ایله باغلی دیقّتیچکن آراشدیرمالار آپارمیشلار. بیز ایسه آراشدیرمامیزدا رشیدالدینین یازییا کؤچوردویو "اوغوزنامه" ایله بو گون دیلیمیزده ایشلهدیلن "سوفرهنین قورد پایی" دئییمی و قوردلا بوغوشموش کؤپگه قویون قویروغو یئدیردیلمهسی عادتیندن صؤحبت آچاجاغیق.
آچار سؤزلر: اوغوز نامه، قورد، دئییملر، سوفرهنین قورد پایی
آردینی اوخو/ Ardını oxu
Qıtaýdağı türkologïya ğılımına qatıstı eñbekter
(Serïyalı zerttew. 1-şi maqala)
1. Ejelgi qıtaý jazbalarındağı köne türkilerdiñ materïaldıq mädenïetine qatıstı mälimetter
Jalpaq Ewrazïya qurlığın ejelden mekendep kele jatqan bügingi türki xalıqtarı öziniñ uzaq tarïxı barısında adamzat mädenïetiniñ damwna eseli de öşpes üles qosqanı anıq. Alaýda tarïxtıñ tarpañ kezeñderinde mañaýındağı alpawıt körşileri men özderindegi işki alawızdıqtıñ saldarınan «mıñ ölim, mıñ tirile jürip», sol özderi jaratqan töl rwxanï qundılıqtarına bekem ïe bolıp qala almağanı da belgili. Bul rette türki xalıqtarınıñ ulttıq bolmıs-bitimin, salt-dästürin, materïaldıq emes mädenïetin belgili deñgeýde ğana bederleýtin dünïeler tek olardıñ salt-dästürinde, folklorında saqtalıp qaldı da, irgeli mädenïet qazınaları (ädebïet, din, fïlosofïya, mwzıka, säwlet, emşilik, beýnelew öneri, kïim-keşek, turmıstıq tutınw buýımdarı men soğıs jaraqtarı…..) tistegenniñ awzında, ustağannıñ qolında ketkenin nemese är kezeñdegi alapat soğıs örtiniñ kül-qoqısına aýnalıp, közden bul-bul uşqanın aýtsaq ta jetkilikti.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
اسکی تورکلرده بایرام و شؤلنلر
پروفسور، دوکتور سالیم قوجا
کؤچورن: عباس ائلچین
بایرام قاورامی ایلک دفعه کاشغارلی ماحمودون 11. یوز ایلده یازدیغی "دیوان"دا گؤرولور. کاشغارلی، کلمهنین اصلینین "بذرم" اولدوغونو، بو کلمهنی اوغوزلارین "بیرم" شکلینه چئویردیکلرینی بیلدیریر. یئنه کاشغارلییا گؤره، بایرام "اگلنمه، گولمه و سئوینمه گونودور." بایراملار 11. یوز ایل تورک توپلوموندا، شوبههسیز "بایرام یئری" آدی وئریلن بیر میداندا قوتلانماقدایدی. بایرام یئری، اؤزللیکله چیچکلرله سوسلنمکده، چیراغ ویا مشعللرله آیدینلاتیلماقدایدی کی، بوراسی کاشغارلینین ایفادهسییله عادتن "گؤنول آچان" بیر مکان اولماقدایدی.(1) بایرام یئرینین آیدینلاتیلمیش اولماسیندان، بایرام قوتلامالارینین گئجه ده دوام ائتدیگی آنلاشیلماقدادیر. بورادا همن بیلدیرهک کی، کاشغارلی ماحمود بو آچیقلامایلا رمضان و قوربان بایراملاری کیمی دینی بیر بایرامدان دئییل، میلّی بیر بایرامدان سؤز ائتمکدهدیر. آنجاق کاشغارلی، بو بایرامین نه زامان قوتلاندیغینا دایر بیلگی وئرمهمکدهدیر. دیقّتلی بیر تاریخچینین بو زامانی یئنه کاشغارلینین ایفادهسینده گئچن بیر کلمه ایله تثبیت ائتمهسی مومکوندور. کاشغارلی، بایرام یئرینی تصویر ائدرکن بو مکانین چیچکلرله سوسلندیگینی سؤیلهمکدهدیر. چیچکلرین گئنللیکله ایلکباهاردا آچدیغینی دوشونورسک، بایرامین دا عئینی مؤوسومده قوتلانمیش اولماسی موحقّقدیر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
قازاخ تورکلرینده نووروز بایرامی
پروفسور دوکتور نیظامی تاغیسوی
قازاخ ائتنیک-میلّی دوشونجهسینده «ناوریز مئیرامی" - نووروز عادت-عنعنه لری خوصوصی یئر توتور .
معلوم اولدوغو کیمی، آرتیق بیر نئچه ایلدیر کی، نووروز آذربایجانین تأکیدی ایله یونئسکو خطی ایله تورکلرین غئیری-مادّی مدنی ایرثی کیمی رسمی شکیلده سییاهییا سالینماقلا بایرام ائدیلمکدهدیر. نووروز ایلک نؤوبهده باهارین گلیشینی سیموولیزه ائدن بیر تؤرندیر. عئینی زاماندا، نووروز تورکلرین جینلرله آپاردیقلاری اوزون موحاریبهلردن سونرا یئنیدن تورانا قوووشماسی بایرامیدیر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
"دده قورقود" ائپوسوندا قهرمانلیق و وطنپرورلیک
آذربایجان خالقینین دونیا ادبیاتینا بخش ائتدیگی ان نادیر اینجیلردن بیری "کیتابی-دده قورقود" داستانیدیر. هله اوشاق واختیندان تانیش اولدوغوموز و بارهلرینده هوسله اوخودوغوموز داستان قهرمانلاری - دیرسه خانین اوغلو بوغاج، دلی دومرول، قانتورالی، قازان خانین اوغلو اوروز هر بیر آذربایجان گنجینین سئودیگی، پرستیش ائتدیگی و بنزهمگه چالیشدیغی اوبرازلاردیر.
آذربایجان گنجلیگی وطنی، یوردو، آتانی، آنانی سئومگی، وطن اوغروندا دؤیوشمگی و گرهکن زاماندا شهید اولماغی "دده قورقود" اوبرازلاریندان اؤیرهنیب.
"دده قورقود" بئشیکدن مکتب پارتاسینا، عالی مکتب آودیتورییاسیندان عاییله حیاتینادک دایم بیزی "ایزلهییب".
"دده قورقود" ائپوسو بیزه بللی اولان بوتون قهرمانلیق و وطنپرورلیک مضمونو ایله بیرگه قالین اوغوز ائلینین دوشونجه سیستئمینی ده کیفایت قدر نوماییش ائتدیریر. آما مسله اوندا دئییل کی، هر بیر فولکلور نومونهسی، یاخود فولکلور آبیدهسی خالق تفکّورونون جانلی اینعیکاس فورماسیدیر، هم ده معنا و مطلب اوندادیر کی، خالق تفکّورونون قورویوجوسو اولان ائپوس متنی خالقین همین متنده آچیق شکیلده ایفاده ائده بیلمهدیگی بیر سیرا فیکیرلرین ده موحافیظه مکانیدیر.
"کیتابی-دده قورقود" آذربایجان ادبیاتینین چوخ قدیم نومونهلریندن بیریدیر. "کیتابی-دده قورقود" دیلیمیزین، ادبیاتیمیزین، داستان یارادیجیلیغیمیزین، عومومیتله مدنیتیمیزین تاریخینی اؤیرنمکده بؤیوک اهمیته مالیکدیر. اوغوز تورکلرینین تاریخینی عکس ائتدیرن "کیتابی-دده قورقود" یوکسک بشری ایدئاللار ترنّومچوسو کیمی دونیا خالقلارینین معنوی ثروتلر خزینهسینه داخیل اولموشدور و دونیا ادبیاتی تاریخینده خوصوصی یئر توتور.
آردینی اوخو/ Ardını oxu