Pantomima

Sami Paşazadə Sezai

Haseki tərəflərində bir çıxmaz küçənin içində tək duran üç otaqlı bir ev, bir məzar kimi, sonsuz bir səssizliklə dolu idi. Bir əskimişlik və unudulmuşluq içərsində  tərk edilmiş halda qalırdı. Çatısından qopan bir taxta, damından uçan bir kirəmit, divarlarından diyirlənən bir daş illərcə  düşdüyü yerdə qalardı. Hərdənbir çirkin, qoca bir Rum arvadı -cadugərlərə məxsus dəhşət və sükunətlə- çölə çıxaraq evində ehtiyac duyduğu vəsaitləri satın alar və tələm-tələsik evə girib itərdi. Evin kiçik bağçasında divara yaxın bir böyük ağac, İyulun o qızğın günəşi İstanbulun bu tərəflərini taqətsiz bir hərarət içində buraxdığı zaman yarpaqlarının arasına gizlənmiş sərin bir külək yaymağa başlayaraq o evin, o məhəllənin bir böyük yaşıl yelpiyi kimi havanı təzələyər və ona bir fərahlıq qazandırardı…

Yazın bir Cümə günü, günortaçağı, bu evdən, qoltuğunda boxçasıyla çıxan bir adam, qapısını etina və diqqətlə bağladıqdan sonra yoluna davam etməyə başladı. Arxadan baxılınca çiyinləriylə belinin genişliyi eyni olacaq qədər kök olan otuz üç yaşındakı bu adamın enli, ancaq çox qısa qıçları üzərindəki yükü istədiyi tərəfə aparmaq da çətinlik çəkdiyi görülürdü… Bu uzaq məhəllələrin tənha küçələrində düşüncəli, qəmli bir şəkildə yoluna davam edən bu adam, xalqı güldürmək üçün gedirdi…

آنادیلی حاققیندا گؤزل بیر حئکایه:

پینه‌چی

رفیق خالید کارای (1965-1888)

      گمی ساحیلدن آیریلیب دا مارمارایا دوغرو اوزاقلاشماغا باشلایینجا یولچونو اؤتورمه‌یه گلنلر، اوزرلریندن آغیر بیر یوک گؤتورولموش کیمی سئویندیلر: "اوشاقجیغاز عربیستاندا راحاتلایار" دئدیلر، خئییرلی بیر ایش گؤردوکلرینه هر کسی ایناندیرمیش اولمانین اویدورما سئوینجی ایله، آنجاق کؤنوللری هیسلی، ائولرینه دؤندولر.

   اؤنجه آتادان یئتیم قالان کیچیک حسن، آناسی دا اؤلونجه اوزاق قوهوملاری و قونوم قونشونون یاردیمییلا خالاسی‌نین یانینا، فلسطینین اوجقار بیر قصبه‌سینه گؤندریلیردی.

   حسن گمیده اَیلندی؛ قیر-قیر ایشله‌ین بوجورقادلارا، اوستلری یازیلی تعجیلی یاردیم سیمیتلرین، قورودولاجاق پالتارلار کیمی ایپلره آسیلی قاییقلارا، نؤوبه دییشدیریلرکن چالینانان زنگه باخاراق چوخ اَیلندی. بئش یاشیندا ایدی؛ پلتک، شیرین دانیشمالارییلا دا گؤیرته‌ده یولچولاری چوخ اَیلندیرمیشدی. فقط گمی، اورایا بورا اوغراییب بیر چوخ یولچو بوراخدیقدان سونرا ایستی مملکتلره یاخینلاشینجا اؤزونو بیر دورغونلوق آلدی. قالانلار بیلمه‌دیگی بیر دیلدن "حسن گل! حسن گئت!" دئمیردیلر؛ آدی دییشر کیمی اولموشدو. حسسن شکلینه گیرمیشدی.

"تعال هنا یا حسسن!" دئییردیلر. یانلارینا گئدیردی.

"روح یا حسسن…"دئیرلرسه اوزاقلاشیردی.

    حئیفایا یئتیشدیلر و اونو بیر قاتارا میندیردیلر.

Pinəçi

Rəfiq Xalid Karay

  Gəmi sahildən ayrılıb da Marmaraya doğru uzaqlaşmağa başlayınca yolçunu ötürməyə gələnlər, üzərlərindən ağır bir yük götürülmüş kimi sevindilər: "Uşaqcığaz Ərəbistanda rahatlayar" dedilər, xeyirli bir iş gördüklərinə hər kəsi inandırmış olmanın uydurma sevinciylə, ancaq könülləri hisli, evlərinə döndülər.

   Öncə atadan yetim qalan kiçik Həsən, anası da ölüncə uzaq qohumları və qonum qonşunun yardımıyla xalasının yanına, Fələstinin ucqar bir qəsəbəsinə göndərilirdi.

   Həsən gəmidə əyləndi; qır qır işləyən bucurqadlara, üstləri yazılı təcili yardım simitlərinə, qurudulacaq paltarlar kimi iplərə asılı qayıqlara, növbə dəyişdirilərkən çalınanan zəngə baxaraq çox əyləndi. Beş yaşında idi; pəltək, şirin danışmalarıyla da göyərtədə yolçuları çox əyləndirmişdi. Fəqət gəmi, oraya bura uğrayıb bir çox yolçu buraxdıqdan sonra isti məmləkətlərə yaxınlaşınca özünü bir durğunluq aldı. Qalanlar bilmədiyi bir dildən "Həsən gəl! Həsən get!" demirdilər; adı dəyişər kimi olmuşdu. Həssən şəklinə girmişdi.

"Təal hona ya Həssən!" deyirdilər. Yanlarına gedirdi.

"Ruh ya Həssən…"deyərlərsə uzaqlaşırdı.

   Heyfaya yetişdilər və onu bir qatara mindirdilər.

آجلار

تاغی شهبازی سیمورغ

   آلچاق و پنجره‌سیز بیر اودادا قاپی‌نین ساغ طرفینده یاتمیش اولان بیر چوجوغون باشی اوستونده آناسی اَیلشیب، گؤزلرینی بیر نؤقطه‌یه دیکه‌رک، درین فیکیرلره غرق اولموشدو. هاوا سویوق اولدوغوندان اودا‌نین یئگانه قاپیسی اؤرتولموشدو. اودا قارانلیق ایدی. آنجاق قاپی‌نین تاختالاری آراسیندان گلن ایشیق اودا‌نین بیر قیسمینی، باجادان دوشن ایشیق ایسه ایکینجی قیسمینی ایشیقلاندیرماقدا ایدی.

 اودادا چوجوغون اوزانمیش اولدوغو یاتاجاقدان و یئره دؤشنمیش جیریق-جیرتیق پارچا پالازلاردان باشقا آرتیق بیر شئی گؤزه چارپمیردی: اودا تامام بوش ایدی.

نهایت، اویویان اوشاق ترپه‌نیب گؤزلرینی آچدی. اوزو سارالمیش، گؤزلری‌نین آلتی گؤیرمیش، دوداقلاری‌نین رنگی قاچمیش اولان چوجوق دیری بیر اؤلو کیمی گؤرونوردو. چوجوق اویانان کیمی آناسی‌نین اوزونه باخدی. آیاغا دورماق دئییل، اللرینی بئله قالدیرماغا طاقتی قالمامیشدی. سئویملی اؤولادی‌نین آییلماسینی گؤرونجه:

– جلیل، اویاندینمی؟ – دئیه آناسی سوردو.

– آنا… آنا…

قوربانعلی بیگ

جلیل محمدقولوزاده

 قوقول، آللاه سنه رحمت ائله‌سین!

     خبر چیخدی کی، بو گون ناچالنیک گلیر کنده و سونرا معلوم اولدو کی، پریستاوین آروادی‌نین آد قویولان گونودور.

کندده شوریش دوشدو. کند اهلیندن بو گون چؤل ایشینه گئدن اولمادی. جاماعاتین یاریسی چیخمیشدی کندین کنارینا و تپه‌لره دیرماشیب بویلانیردیلار کی، گؤرسونلر گلیرمی ناچالنیک. جاماعاتین یاریسی پریستاوین منزیلینی احاطه ائدیب دورموشدولار. قیراق کندلردن ده جاماعات باخبر اولوب یاواش-یاواش گلیردیلر.

    پریستاوین حَیَطینه آدام الیندن گیرمک مومکون دئییلدی و کاتدا، یاسوْووُل و قلاوا میرزه‌لریندن ساوایی حَیَطه گیرمک هئچ کسه ایذن وئریلمیردی.

    پریستاوین حَیَطینده ایت یییه‌سینی تانیمیردی. سسدن و قییل‌و-قالدان قولاق توتولوردو: بیر یاندا قوزولار مله‌ییردی، بیر یاندا قیچلاری باغلی جوجه و تویوقلار باغیریردیلار، بیر یاندا قلاوالارین آتلاری کیشنه‌ییردیلر. بیر طرفدن پریستاوین قولاقلاری اوزون تولالاری گاه قلاوانین اوستونه آتیلیب "هافف ائله‌ییردیلر، گاه کاتدانین اوستونه توللانیب "هافف ائله‌ییردیلر. هردن بیر پریستاوین آروادی بالکونا چیخیب نازیک سسله چیغیریردی: "تیشئ" ؛یعنی "یاواش". و سونرا گئنه گیریردی ایچری.

قبیربازلار

گی دئ موپاسان

چئویری: هاملئت قوجا

     بئش دوست تزه‌جه ناهار ائدیب قورتارمیشدی. اونلارین بئشی ده یوکسک جمعییّته منسوب، وارلی آداملاردی؛ اوچو ائولنمیشدی، ایکیسی ایسه هله سوبای ایدی. دوستلار هر آی گؤروشور، گنجلیک ایللرینی یادلارینا سالیردیلار. ناهاردان سونرا صؤحبت ائدیردیلر. اونلار اوّلکی کیمی صمیمی ایدیلر، بیرلیکده واختلاری خوش کئچیردی، بیر یئره توپلاشدیقلاری آخشاملاری عؤمورلری‌نین ان یاخشی چاغی حساب ائدیردیلر. هر شئیدن دانیشیردیلار، پاریسلیلری ماراقلاندیران، اَیلندیرن هئر شئیدن.

   بوتون باشقا سالونلارین اکثریتینده اولدوغو کیمی اونلار دا سحر قزئتلرینده‌کی یازیلاردان باشلاییب صؤحبتی اوزادیردیلار. اونلارین آراسیندا ان مزه‌لیسی ژوزئف دؤ باردوْن ایدی. او، سوبایدی. سؤزون اصیل معناسیندا پاریسلی ایدی، ماجرانی سئویردی. ژوزئفه اخلاقسیز، پوزغون دئمک اولمازدی، اؤزو ائله-بئله هوسکار ایدی، شنلیگی سئویردی، هله جاواندی، قیرخ یاشی آنجاق اولاردی.

جمیله؛ چنگیز آیتماتوو  - قیرقیز تورکجه سینده

Жамийла

Чыңгыз Айтматов

     Ар дайым бир жакка жол жүрөрдө, мен ушул алкагы жөнөкөй жыгачтан жасалган сүрөттүн алдына келип турам. Мына эртең да айылга жөнөймүн. Сүрөттү карап, мен андан жолума ак тилек бата алып жаткан өңдүү, аны көпкө көз айрыбай тиктейм. Ушул күнгө чейин бул сүрөттү эч бир көргөзмөлөргө да берген жокмун, ал тургай айылдан туугандарым келгенде, көздөн далдалап бекитип коём. Анча эле жашыргандай эмнеси бар, уяттуубу деп, кокус оюңарга кетип жүрбөсүн, - жок бул сүрөттүн эч кандай ыксыз жайы деле жок, же болбосо, ага "көз тийип кетет" дегендей ал бир ашкан укмуш да эмес. Биринчи көрүшкө жөнөкөй эле кадыресе сүрөт. Бетине тартылган жер кандай жөнөкөй болсо, сүрөт өзү дагы ошондой жөнөкөй. Сүрөттүн тээ ички тереңинде - күзгү асмандын ала-бүркөк чет жакасы. Шамал бирин-серин булуттарды бир жакка бет алдырып, алыста кылтыйган чокуларга жандатып, кыялата айдап бара жатат. Андан берки көрүнүштө - бозоргон сары талаа, кең өзөн. Чет-четтен чийлер ыкташып, жаан-чачындан кийин топурагы борпоң тоборсуп карайган жолдо, катарлаш баскан эки жолоочунун изи тигинден бери чубайт. Жолоочулар улам жакындаган сайын алардын издери жерге даана түшүп, өздөрү азыр дагы бир-эки кадам шилтешсе, алкактын сыртына аттап, ушундан ары кетип калчудай сезилет. Айтмакчы, жолоочунун бири...

یاغیشلی گئجه

آنار

…گئجه‌دیر. یاغیش یاغیر…

  بیر قدر غوصه‌لی‌یم.

 عادی بیر گئجه‌دیر. هر گئجه اولان گئجه‌لردندیر.  بایرام هر گون اولمور. اینسانلارین عؤمرونون چوخ قیسمی  بایرام حسرتینده کئچیر.

 …14-15 یاشلاریندا بیر قیز درسدن قاییدیر. او، هر گون باخ  بئله‌جه مکتبدن ائوه گلیر. هفته‌ده آلتی دفعه . آیدا 6×4 دفعه .  ایلده نه بیلیم نئچه یوز نئچه کره، هر گون. خسته‌لندیگی گونلردن باشقا.

 گونلرین بیر گونونده 24-25 یاشلاریندا بیر گنج – اونلارین حَیَط قونشوسو (و، گؤزل و یاراشیقلیدیر) – قیزین قدملری قاباغینا الوان چیچکلر سپله‌ییر.

 بو گون قیزین بایرامیدیر. بو هله محبت بایرامی دئییل.  آخی مکتبلی قیزین وور-توت 15 یاشی وار. 14-15. لاکین بو باشقا  بیر بایرامدیر. بو قادین قلبینده محبتدن چوخ ائرکن  اویانان و محبتدن چوخ سونرا سؤنن بیر حیسّین، ریقّتلندیریجی و گوجلو بیر ایستگین – دیقّت ایستگی‌نین، پرستیش، سجده، خفیف، حسّاس، اینجه بیر نوازیش ایستگی‌نین بایرامیدیر. بو  ایسته‌یه چاتماق مکتبلی قیزین اولو سئوینجی، خاروقه‌وی بایرامیدیر.

 ائله اونا گؤره ده بو بایرامین باش توتماماسی اونون اوچون آغیر  فاجیعه دیر.

ALLA QISMET ETSE

Nasreddin oca qomşusından borcğa 100 kümüş para soray ve beş künden qaytarıp beririm, dey.

Qomşusı 100 kümüş bermege razı ola ve dey:

– Alla qısmet etse, inşalla beş künden qaytarıp berirsiñiz.

– Elbette, Alla qısmet etse, beş künden qaytarıp ketiririm, – dey oca ve paranı alıp kete.

Beş kün keçe, altı kün keçe, on kün keçe, oca paranı alıp kelmey. Niayet qomşusı ocanıñ evine kelip:

– Köstergen müddetiñiz çoqtan keçti, alğan parañıznı qaytarmaysız, – dey.

Oca:

– Alla qısmet etken olsa, ketirecek edim, amma qısmet etmedi, – degen.

آللاه قیسمت ائتسه

موللا نصرالدین قوشوسوندان یوز گوموش پول بورج ایسته‌ییب بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رم، دئیر. قونشوسو یوز گوموشو وئرمگه راضی اولوب دئیر:

- آللاه قیسمت ائتسه، اینشاالله بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رسینیز.

- البته، آللاه قیسمت ائتسه، بئش گوندن سونرا قایتاریب گتیره‌رم،- دئیه موللا  پولو آلیب گئدر.

بئش گون گئچر، آلتی گون گئچر، اون گون گئچر، موللا پولو قایتارماز. سونوندا قونشوسو موللانین ائوینه گلیب:

- دئدیگینیز واخت چوخدان قورتاردی، آلدیغینیز پولو قایتارمازسینیز،- دئیر.

موللا:

- آللاه قیسمت ائتسه‌ ایدی گتیره‌جک ایدیم، آنجاق آللاه قیسمت ائتمه‌دی،- دئیر.

زیرراما

جلیل محمدقولوزاده

    گون اورتادان اوچ ساعات یاریم کئچمیشدی گلیردیم منزیلیمه. یورولموشدوم و آجیمیشدیم. آز قالیردیم ائوه یئتیشم، کوچه‌نین اورتاسیندا بیر نفر کیشی منه یاویق گلیب سالام وئردی و یاپیشدی ساغ الیمدن:

— موللا عمی، یقین کی، منی تانیمیرسان؟

 دوغرودان دا تانیمادیم و کیشی‌نین اوزونه باخا-باخا قالدیم و بیلمه‌دیم نه دئییم.

— بوُی، بونا باخ ائی، نییه تانیمیرسان؟ من سنین همشهرینم ده! نییه، حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ من حاجی نووروز آغانین قارداشی اوغلویام دا! اؤز همشهرینی تانیمیرسان؟

– دئدیم:

 — باغیشلا، واللاه تانیمیرام! – کیشی بیر آز دا اوجادان باشلادی:

— نییه؟ قالا محله‌لی حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ نییه، سن اؤزون نئچه دفعه اوشاقلیقدا بیزه گلمیسن؛ بیز کی، بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق. – دئدیم:

 — واللاه، عزیزیم، باغیشلا، تانیمیردیم؛ ایندی کی، دئییرسن بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق، خوب، خوش گؤردوک، بویور گئدک قوناغیمیز اول!

CORC  ORUELL
"Heyvanıstan"
roman

İngilis yazıçısı Corc Oruellin adı azsaylı Azərbaycan intellektuallarına daha çox "1984" romanından tanışdır. Lakin Oruell "1984"-dən o qədər də az populyar olmayan başqa bir satirik antiutopiyanın - "Animal farm" - "Heyvanıstan"(roman rus dilinə "Skotskiy xutor", "Skotnıy dvor", "Ferma "Enimal" və s., türk dilinə "Heyvanat ciftliyi", fars dilinə "Qəleyi-heyvanat" şəklində tərcümə edilib. Azərbaycan dilinə tərcümə za¬ma¬nı əsərin satirik-qrotesk ruhuna uyğun gələn "Heyvanıstan" adı üzə¬rində dayanmaq daha məqsədəuyğun sayılmışdır-V.Q.) romanının müəl¬lifidir. Bu əsəri müəyyən mənada həm də yazıçının avtokratiya və totalitar sistemin ümumiləşdirilmiş obrazını yaradan çoxlaylı və monumental "1984" romanı üçün hazırlıq mərhələsi hesab etmək mümkündür. Həcmcə o qədər də böyük olmayan "Animal farm" romanı ilə Oruell bütünlükdə to¬talitar siyasi təfəkkürün, daha konkret mənada isə, keçmiş Sovet İttifa¬qının tarixini və əsas mövcudluq prinsiplərini bədii cəhətdən uğurla modelləşdirə bilmişdi.

زققومون کؤکو

مظفر ایزگو

    آلیر آلیر، دئییر و آرتیریردی: اوشاق دئدیگین گوله بنزر، بو گون سولار، صاباح آچار… آما آتام بیلمیردی کی، بو گون سولان باشقا بیر گولدور، صاباح آچان باشقا بیر گول. و بیر گول، او گون ایلک کز دوکتورون ماساسینا یاتدی. دوکتور بحری بَی، اورامی دینله‌دی، بورامی دینله‌دی.

-هارادایدینیز ایندییه قدر، دئدی.

-ائوده ایدیک، دئدی آتام. یوخسول آتاسی ایدی بحری بَی… آتامین، اووچونا قویدوغو جینقیرتیلی خیردا پوللارا نه باخدی، نه ده بیر سس ائتدی، یالنیز،

-صاباح یئنه گتیرین، دئدی.

اورادا یئدیگیم اوچ ایینه، بیر ده بؤیوک-بؤیوک گوللاچلار، بیر هفته‌ده آیاغا قالدیردی منی. آما او گئجه، نه آنام یاتدی، نه ده آتام. دوکتور مگر سولو ساپلیجان دئمیش. ائ‌ئ‌ی، سولو ساپلیجان دا اوشاق دوشمنی او زامانلار.

AFANDI HAQIDA LATIFALAR

     Xo‘ja Nasriddin afandi deyilganda beixtiyor odamlarning yuziga tabassum yoyiladi. Zero, Nasriddin afandi necha asrlardan beri o‘zining topqirligi, hozirjavobligi, aqlu donishmandligi bilan xalqning og‘irini yengil kilib, befahm, andishasiz, johil boyonlarning dodini berib kelyapti.

Ushbu kitobchaga jamlangan latifalar sizlarga manzur bo‘ladi, degan umiddamiz.

Nasriddin afandi nega kuldi

     Nasriddin afandining xotini achchiq garmdorini yaxshi ko‘rar, afandining esa achchiqqa sira toqati yo‘q edi. Shu sababdan tez-tez urishib turishardi. Bir kuni hatto ish qo‘ydi-chiqdigacha boribdi. Qarindoshu qo‘ni-qo‘shnilar o‘rtaga tushib ularni yarashtirib qo‘yishibdi. Afandining xotini endi ovqatga sira garmdori solmayman, deb tilxat beribdi.

Baribir o‘rgangan ko‘ngil deganlaridek, kunlarning birida Nasriddin afandi yo‘g‘ida xotini achchiqqina qilib osh damlabdi, oshga shunchalik ko‘p garmdori solganidan, beixtiyer ko‘zlari yoshlanibdi.

-Nima bo‘ldi, xotin? Nega yig‘layapsan? - so‘rabdi shu payt uyiga kirib kelgan afandi.

-Quvonganimdan, dadasi, - erkalanibdi xotini osh solingan laganni yashirarkan. — Meni yaxshi ko‘rishingiz rost ekan, bu kun erta qaytibsiz.

Afandi ham anoyi emas, darrov gap nimadaligini paykab, kulib yuboribdi.

-Siz nega kulyapsiz?

-Topqirligingga balli, xotin... Ammo, men xam achchiq ko‘z yosh to‘kamanmi, deb qo‘rqyapman.

-Nega? - so‘rabdi xotin.

-Nega bo‘lardi, tilxatingni yo‘qotib qo‘ydim-da.

Bu gapni eshitgan xotini xandon otib kulib yuboribdi.

Qojanasır twralı äzilder

Qojanasır - türki xalıqtarına ortaq tulğa. Küldirgi äñgimelerdiñ keyipkeri twralı qızıqtar qazaq dalasında keñ tarağan.

Solardıñ bir parasın nazarlarıñızğa usınamız.

 ***

    Qojekeñ birde boyaw şeberxanasın aşadı. Şeberxanağa kelip-ketip jatqandardıñ biri Qojekeñdi muqatpaq bolıp:

— Qojeke, mına bir zattı eşkim estimegen, eşkim körmegen yağnï, qara da emes, aq ta emes, kök te emes, qızıl da emes, sarı da emes, jasıl da emes, qoñır da emes, sur da emes, bir tüske boyap berşi, — deydi.

Qojanasır onıñ kekesinin tüsine qoyadı:

— Jaraydı, aytqanıñ bolsın, tastap ket.

— Qaşan keleyin? — deydi anaw, qwlığın asırdım dep mäz bolıp.

— Qaşan kelseñ de öz erkiñ. Biraq sen keletin kün düysenbi de, seysenbi de, särsenbi de, beysenbi de, juma da, senbi de, jeksenbi de bolmasın, — deydi sonda Qojanasır.

***