+0 بگندیم
زیرراما
جلیل محمدقولوزاده
گون اورتادان اوچ ساعات یاریم کئچمیشدی گلیردیم منزیلیمه. یورولموشدوم و آجیمیشدیم. آز قالیردیم ائوه یئتیشم، کوچه‌نین اورتاسیندا بیر نفر کیشی منه یاویق گلیب سالام وئردی و یاپیشدی ساغ الیمدن:
— موللا عمی، یقین کی، منی تانیمیرسان؟
دوغرودان دا تانیمادیم و کیشی‌نین اوزونه باخا-باخا قالدیم و بیلمه‌دیم نه دئییم.
— بوُی، بونا باخ ائی، نییه تانیمیرسان؟ من سنین همشهرینم ده! نییه، حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ من حاجی نووروز آغانین قارداشی اوغلویام دا! اؤز همشهرینی تانیمیرسان؟
– دئدیم:
— باغیشلا، واللاه تانیمیرام! – کیشی بیر آز دا اوجادان باشلادی:
— نییه؟ قالا محله‌لی حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ نییه، سن اؤزون نئچه دفعه اوشاقلیقدا بیزه گلمیسن؛ بیز کی، بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق. – دئدیم:
— واللاه، عزیزیم، باغیشلا، تانیمیردیم؛ ایندی کی، دئییرسن بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق، خوب، خوش گؤردوک، بویور گئدک قوناغیمیز اول!
تزه همشهریم او بیری الیمی ده آلدیم الینه و دئدی:
— یوخ، عم اوغلو، من سیزه گئتمه‌نم، اول سن بیزه گرک گله‌سن، سونرا من سیزه گئدم؛ یوخسا، جانین اوچون گئتمه‌نم. منزیلیم بو یاویقدادیر.
و بو سؤزلری دئیه-دئیه اللریمدن یاپیشیب باشلادی منی چکمه‌یه. – دئدیم:
— ساغ اول، ایلتیفاتین آرتیق اولسون، ایندی گئده بیلمرم؛ چونکی چوخ یورغونام. اینشاللاه بیر اؤزگه واخت گلرم.
همشهریم بو سؤزلری ائشیتجک، گویا کی، جوشه گلدی:
— سن اؤله‌سن قویمانام. گرک گئدک بیزه. بو ساعات ساماواریم دمده‌دی. سن اؤلسن، گرک گئده‌سن. قاسیم آغا دا بیزده‌دی. میرزه عابباس دا بیزده‌دی. اونلاری ائوده قویدوم، گلدیم سنی ده آپارام. چوخ دا سنی گؤرمک آرزوسوندادیرلار. دئییبلر موللانی گتیرمه‌میش ائوه گلمه‌یه‌سن.
من بیلمیردیم قاسیم آغا کیمدیر، هانسی میرزه عابباسدیر؛ اونلارین دا کیم اولماقلارینی سوروشسا ایدیم، دوستوم باشلایاجاقدی اونلارین دا آتالاریندان و عمیلریندن بیت یئکه تاریخ آچماغا. آنجاق اونو ائله‌دیم کی، اللریمی بیر تهرله همشهریمین الیندن قوپارتدیم و اؤزومو سوخدوم کوچه قاپیمیزدان ایچری و گئری چؤنوب بیر دفعه عوذر ایسته‌دیم. پیللکنلری یوخاری قالخاندا کوچه‌دن رفیقیمین اوجا سسینی هله ائشیدیردیم؛ داها بیلمیردیم نه دئییر…
گیردیم ائوه و باشلادیم بیر تیکه چؤرک یئمه‌یه. بیزیم بالاجا قیز بوشقابلاری ستولون اوستونه قویاندا دئدی کی، بیر آدام گلمیشدی سنی قوناق چاغیریردی. من دینمه‌دیم (چؤرک آغزیمدا ایدی). قیزیم دوزو ستولون اوستونه قویاندا دا دئدی کی:
— گلن آدام دئییردی کی، منیم آدیم قوربانقولو بگدیر. نووروز آغانین قارداشی اوغلویام. دئییردی موللا نصرالدین بیزیم همشهریمیزدی. سنی ده کوچه‌ده گؤزله‌ییردی. باخ، بودو، ایندی ده گئنه کوچه‌نین اورتاسیندا وار-گل ائله‌ییر.
آخشام واختی چای ایچدیگیم یئرده کوچه‌دن بیر آدام منی چاغیردی. باشیمی قالخیزیب گؤردوم کی، قوربانقولو بگ اللرینی بئلینه قویوب، باشینی دا بیر آز دیکلدیب، بیزیم آکوشکایا طرف بویلانیر. من جاواب وئرمه‌دیم.
— موللا عمی، سالامونعئیکوم. بویور بیزه، چای ایچک. – دئدیم:
— بگ، حاضیر چاییمیز ستولون اوستونده. سن قاباقجا اؤزون بویور بیزه. – و اوشاغی گؤندردیم کوچه قاپیسینی آچسین.
— موللا عمی، آند اولسون سنین جانینا، گلمه‌نم؛ سن قاباقجا بیزه تشریف گتیرمه‌سن، من سیزه گلمه‌نم.
من گئنه هامان تکلیفی ائله‌دیم. آما رفیقیمین حالتیندن ائله باشا دوشدوم کی، هئچ وجهله بیزه گلمه‌یه‌جک. پاپاغیمی قویوب یئندیم کوچه‌یه و نه قدر همشهریم تأکید ائله‌دی، من اونلارا گئده بیلمه‌دیم و عوذر ایسته‌دیم. آما بونونلا برابر دوستوم منی خئیلی یوردو؛ چونکی بئش دقیقه‌نین ایچینده بلکه مین بئش یوز سؤز دانیشدی. قاباقجا گئنه هامان موقدیمه‌دن باشلادی کی، نووروز آغانین قارداشی اوغلودور، عمیسینی آتلی سولطانی ائله‌ییبلر، اؤزونو قوبئرنات اؤز یانیندا باش سئکرئتار ائله‌ییب، بؤیوک قارداشی خلیل آغا تئلئقراف ناچالنیکی اولوب، کیچیک قارداشی محمدحوسئین بگ افسر اولوب، ایرواندان مشدی جعفر گلیب گئدیر موسکوایا، مشدی قوربانعلی گلیب تیفلیسه، اؤزونه دیش قاییتدیرسین، ساروانلاردان چوخ زووار گلیب خوراسانا گئدیر، حاجی حسن آغانین اوغلو مؤحسون ناخوش اولوب، حکیمه گتیریبلر، روس ایله عوثمانلینین قارص اوسته دانیشیقلاری وار و آرالاری سرینله‌ییب، قاچاق پیروئردییه 8 ایل سیبیر کسیبلر، ناخچیواندا پئندیر بیر آز باهالانیب و داها دا بئله-بئله خبرلری بارماقلاری ایله سایماقدا ایدی.
من خوداحافیظ ائله‌دیم و ایسته‌دیم اوزاقلاشام. قوربانقولو بگ ایسته‌دی یاپیشا الیمدن و منی ساخلایا، دارتیندیم و اؤزومو قورتاردیم. او منیم دالیمجا گئنه دانیشیردی؛ آما داها اوزاق ایدی.
هامان گئجه‌نین سحری ائله بیلدیم یوخودا منه بو سؤزلری دئییرلر: "عمیم نووروز آغانی آتلی سولطانی ائله‌ییبلر، قارداشیم تئلئقراف ناچالنیکی اولوب، مشه‌دی قوربانعلی گلیب دیش قاییرتدیرماغا…"
گؤزلریمی آچدیم، گؤردوم هاوا تزه ایشیقلانیر. بیر آز دا او طرفه-بو طرفه باخدیم و بیلدیم کی، کوچه‌ده دانیشان وار. رفیقیم قوربانقولو بگین سسینی هامان ساعات تانیدیم و بیر آز دا تعجّوب ائله‌دیم؛ اونون اوچون ده کؤینکچک دوردوم، گلدیم آکوشکانین قاباغینا و گؤردوم کی، قوربانقولو بگ گئنه اللری بئلینده دوروب کوچه‌نین اورتاسیندا و منیم کیمی بیر اوزویولا آللاه بنده‌سی ایله قارین-قارینا وئریب اوجادان دئییر:
— روس ایله عوثمانلینین آراسی سریندی. قاچاق پیروئردییه 8 ایل سیبیر کسیبلر. حاجی حسن آغانین اوغلو مؤحسونو گتیریبلر حکیمه…
اوشاقلارا یاواشجا دئدیم کی، آکوشکایا طرف گلمه‌سینلر و منی سوروشان اولسا، دئسینلر گئدیب ایداره‌یه. یاواشجا بیر ستکان چای ایچیب، بیر تیکه چؤرک یئییب حاضیرلاشدیم ائودن چیخماغا. آما نئجه چیخیم؟ نئجه چیخیم کی، بو ظالیم اوغلو منی گؤرمه‌سین؟ اؤزگه یول دا یوخ ایدی.
آللاه راست سالدی، همشهریم نه تهر اولدوسا، کوچه‌دن یوخ اولدو. چیخدیم کوچه‌یه و احتیاطلی کئچیب گئتدیم.
آرادان بیر گون کئچدی. همشهریمی داها کوچه‌ده گؤرمه‌دیم؛ بیلمه‌دیم باشی نه‌یه قاریشیب، یا بلکه شهردن کؤچوب گئدیب.
او بیری گون گئنه گون اورتادان 3 – 4 ساعات کئچدیکده آج و یورغون گلیریم ائوه. بیر آز دا فیکیرلی ایدیم؛ آما یادیمدا دئییل نه فیکیرده ایدیم.
کوچه‌میزه یئتیشن کیمی اورگیم قیرپ دوشدو؛ قوربانقولو بگ گئنه اللری بئلینده کوچه‌نین اورتاسیندا وار-گل ائله‌ییردی و یولدان کئچن بیر روسلا اوزاقدان-اوزاغا بیلمه‌دیم نه دانیشیردی. دئدیم کی، بلکه خلوتجه اؤزومو سوخام ائوه؛ آمّا اولمادی: ظالیم اوغلو، دئیه‌سن اوو تولاسی کیمی حیس ائله‌ییردی. اوزاقدان منی گؤرجک چیغیردی:
— سالاملعئیکوم، موللا عموغلو! عموغلو، چوخداندیر گؤرسنمیرسن؟ دئیه‌سن بیزدن ایلتیفاتینی کسیبسن؟ هئچ دئمیرسن، ویلایتیمیزدن گلن کیم، گئدن کیم؟ عمیم نووروز آغانی آتلی سولطانی ائله‌ییبلر، اؤزوم ده ایندی قوبئرنات یانیندا باش سئکرئتارام. خلیل آغا تئلئقراف ناچالنیکی اولوب. ایرواندان مشدی جعفر گلیب موسکوایا گئدیر. مشدی قوربانعلی گلیب تیفلیسه، اؤزونه دیش قاییتدیرماغا. ساروانلاردان دا چوخ زووار گلیب. حاجی حسن اوغلو مؤحسون ناخوش اولوب، حکیمه گتیریبلر. روس ایله عوثمانلینین آرالاری پوزولوبدو. قاچاق پیروئردییه 8 ایل سیبیر کسیبلر…
من دوغرودان دا چوخ آج ایدیم و چوخ دا یورولموشدوم و بونو دا بیلیرم کی، اینسان نئجه چتینلیگه دوشسه، گرک تاب گتیرسین و نه ائله‌ییر ائلسین، آما گرک ادبی و نازیکلیگی الیندن قویماسین. بونو من بیله-بیله، واللاه، گئنه تاب گتیره بیلمه‌دیم و دینمز-سؤیله‌مز اؤزومو سوخدوم دالانا، قالخدیم ائویمیزه و چؤرک ایسته‌دیم.
اینصافیمین و ویجدانیمین یانیندا مسئول اولارام اگر یالان دئسم کی، تقریبن یاریم ساعات منیم طعامیم چکدی و یاریم ساعات دا چای ایچیب، اوشاقلارلا صؤحبتیم چکدی. بو بیر ساعات مودتینده رفیقیم قوربانقولو بگ گئنه هامان کوچه‌نین اورتاسیندا اللری بئلینده دوروب، گاهدان بیر یول ایله گلیب گئدنلردن بعضی اوزو یولالارین قاباغینی کسیب، بیرینه دئییردی کی، عمیم نووروز آغانی آتلی سولطانی ائله‌ییبلر، بیرینه دئییردی کی، مشدی قوربانعلی گلیب تیفلیلسه، اؤزونه دیش قاییتدیرماغا، بیرینه ده دئییردی کی، قارداشیم محمدحوسئین بگ قوشون بؤیویو اولوب.
دونن من ایداره‌ده غئیری همشهریلریمین بیرینه راست گلدیم و بو کئیفیت یادیما دوشدو. اونا دئدیم:
— گؤزون آیدین اولسون، بیزیم گؤزل ویلایتدن بورایا بیر همشهریمیز ده گلیب. – دئدی:
— کیمی دئییرسن؟ – دئدیم:
— نووروز آغانین قارداشی اوغلو قوربانقولو بگی.
منیم بو سؤزومون جاوابیندا ایندیکی همشهریم قوربانقولو بگ باره‌سینده تک بیر سؤز بوراخدی؛ آما بیلمیرم بو نه سیرردیر کی، او سؤز منیم یادیمدان هئچ چیخمیر.
دئدی:
— آی موللا عمی، هله او زیرراما هارادان گلیب سنی تاپیب؟ – دئدیم:
— زیرراما نه‌یه دئییرسن؟ – دئدی:
— زیرراما هامان آداما دئییرم کی، اونون آدی قوربانقولو بگدیر، اؤزو ده نووروز آغانین قارداشی اوغلودور و اؤزو ده بیزیم گؤزل وطنیمیزین مئیوه‌سیدیر. – دئدیم:
— بیر ده دئ! – دئدی:
— زیرراما!
آما هئچ یادیمدان چیخمیر.
کؤچورن:عباس ائلچین
