+0 بگندیم
قوربانعلی بیگ
جلیل محمدقولوزاده
قوقول، آللاه سنه رحمت ائله‌سین!
خبر چیخدی کی، بو گون ناچالنیک گلیر کنده و سونرا معلوم اولدو کی، پریستاوین آروادی‌نین آد قویولان گونودور.
کندده شوریش دوشدو. کند اهلیندن بو گون چؤل ایشینه گئدن اولمادی. جاماعاتین یاریسی چیخمیشدی کندین کنارینا و تپه‌لره دیرماشیب بویلانیردیلار کی، گؤرسونلر گلیرمی ناچالنیک. جاماعاتین یاریسی پریستاوین منزیلینی احاطه ائدیب دورموشدولار. قیراق کندلردن ده جاماعات باخبر اولوب یاواش-یاواش گلیردیلر.
پریستاوین حَیَطینه آدام الیندن گیرمک مومکون دئییلدی و کاتدا، یاسوْووُل و قلاوا میرزه‌لریندن ساوایی حَیَطه گیرمک هئچ کسه ایذن وئریلمیردی.
پریستاوین حَیَطینده ایت یییه‌سینی تانیمیردی. سسدن و قییل‌و-قالدان قولاق توتولوردو: بیر یاندا قوزولار مله‌ییردی، بیر یاندا قیچلاری باغلی جوجه و تویوقلار باغیریردیلار، بیر یاندا قلاوالارین آتلاری کیشنه‌ییردیلر. بیر طرفدن پریستاوین قولاقلاری اوزون تولالاری گاه قلاوانین اوستونه آتیلیب "هافف ائله‌ییردیلر، گاه کاتدانین اوستونه توللانیب "هافف ائله‌ییردیلر. هردن بیر پریستاوین آروادی بالکونا چیخیب نازیک سسله چیغیریردی: "تیشئ" ؛یعنی "یاواش". و سونرا گئنه گیریردی ایچری.
پریستاوین آشپازلاری، بئللرینده آغ اؤنلوک هردن‌بیر حَیَطه چیخیب قلاوانین بیرینه دئییردی:
- تئز یاریم گیرونکه زعفران تاپ.
قلاوا "باش اوسته" دئییب، اول بیر باشینی سالیردی آشاغی، سونرا میرزه‌سینه اوزونو توتوب بویوروردو:
- آدا، میرزه حسن، دورما تئز شهره آدام گؤندر، یاریم گیرونکه زعفران گتیرسین.
بیر آز کئچیردی، بیر آیری آشپاز الینده کاتلئت بیچاغی قلاوانین بیرینه اوزونو توتوب بویوروردو:
- قلاوا، دؤرد-بئش یوز یومورتا لازیمدیر.
قلاوا سئوینجک الینی اوزادیردی حَیَطده‌کی سبتلره و جاواب وئریردی:
- نه دانیشیرسان؟ بورادا میندن آرتیق یومورتا وار.
بیردن قاچاقاچ دوشدو؛ دئدیلر "ناچالنیک گلیر". قلاوالار چیخدیلار قاپییا، خانیم چیخدی بالکونا، تولالار هوجوم چکدیلر آداملارین اوستونه و بیر قدر کئچدی گویا قورباغا‌نین گؤلونه داش آتدیلار؛ چونکی بو گلن ناچالنیک دئییلمیش، اؤزگه ماحالین پریستاوی ایمیش. پریستاو آتدان یئنیب گیردی حَیَطه و بالکونا چیخیب خانیما روسجا بیر نئچه سؤز دئییب اؤزو ده گولدو و خانیمی دا گولدوردو. و سونرا هر ایکیسی گیردی ایچری.
گئنه کاتلئت بیچاقلاری‌نین تاققیلتیسی، آداملارین تاپپیلتیسی، آتلارین کیشنمه‌سی، جوجه-تویوقلارین و قلاوالارین باغیرتیسی و تولالارین هافیلتیسی قاریشدی بیر-بیرینه. بیر اوجدان تزه گلن قلاوا و کاتدالار آتدان یئنیب، دولو خورجونلاری دولدوروردولار حَیَطه. بیر اوجدان کندلیلر داللاریندا قاب-قازان، خالی و پالاز داشیییردیلار. بیر اوجدان کندلیلر حَیَطین دیبینده قوزولان و تویوق-جوجه‌لری یان-یانا ییغیب اؤلدوروب تمیزله‌ییردیلر.
بیردن قاچاقاچ دوشدو؛ دئدیلر "ناچالنیک گلیر". قلاوالار قاچدیلار قاپییا، خانیم و قوناق چیخدیلار بالکونا، تولالار توللاندیلار حَیَطه و بیر قدر کئچدی گئنه قورباغا‌نین گؤلونه داش آتدیلار؛ چونکی بو گلن ناچالنیک دئییلمیش، کازاک بؤیویو بیر افسر ایمیش. بو دا آتدان یئندی، قاچا-قاچا چیخدی بالکونا و خانیمین الینی اؤپوب، کئفینی سوروشدو و سونرا گیردیلر اوتاغا.
بیر قدر کئچدی گئنه قاچاقاچ دوشدو؛ گئنه دئدیلر "ناچالنیک گلیر". آما بو دا یالان اولدو. آداملاری آرالادیلار، بو قوناق دا گیردی حَیَطه. بو دا "قاپازلی" کندی‌نین بیگی و مولکداری مشهور قوربانعلی بیگ ایدی.
بیگ حَیَطه گیرن کیمی باخدی بیر ساغا، بیر سولا. تولالارین بیری قاچیب گلدی قوربانعلی بیگین قاباغینا و باشلادی بیگن آیاقلارینی یالاماغا. بیگ اَییلیب ایتین باشینی تومارلادی و دئدی:
-مالادئس سوباک، - و سونرا قالخیب خانیمی بالکوندا گؤروب چیغیردی:
-ایزدراستی! - و بؤرکونو گؤتوروب ساغ الیله قالخیزدی یوخاری و قیشقیردی:
-اوررا! - سونرا قالخدی بالکونا و خانیما باش اَیدی. خانیم الینی اوزاتدی قوربانعلی‌یه. بیگ خانیمین الینی آلیب روسجا دئدی:
-نه قدر منیم جانیم ساغدی، سنه من نؤکرم، آی خانیم. خانیم بیر آز گولدو و دئدی:
-سپاسیبوْ.
بیگ بیر آه چکندن سونرا هر ایکیسی گیردی ایچری.
بیر آز کئچدی، ماحال حکیمی گلدی، سود پریستاوی گلدی، ایکی اوچیتئل گلدی، گئنه بیر افسر* آروادی ایله گلدی، گئنه بیر اؤزگه حکیم آروادی ایله گلدی.
بیر آز کئچدی گئنه قاچاقاچ دوشدو؛ دئدیلر "ناچالنیک گلیر". قلاوالارین بیری آت اوسته چاپاراق گلیب اؤزونو سالدی یئره و حَیَطه سوخولوب قاچدی خانیمین قاباغینا و چیغیردی:
- ناچالنیک ایدیوْت.
خانیم بیر گیردی ایچری، بیر چیخدی بالکونا. قوناقلار دا چیخدیلار حَیَطه و قاچدیلار قاپییا. تاپپیلتی، شاققیلتی و چیغیر-باغیر، قویما، دینمه، چکیل، گل، گئت... آخیردا بیر یوغون چینوونیک گیردی حَیَطه، یئریدی خانیما طرف، سول الی ایله بؤرکونو چیخاردیب ساغ الینی اوزاتدی خانیما و خانیمین الینی اؤپوب قوناقلارلا بیر-بیر ال-اله وئریب قالخدی بالکونا و گیردی اوتاغا.
ناچالنیکدن سونرا گئنه بیر نئچه قوناق گلدی. بونلارین دا بیر نئچه‌سی آروادلاری ایله گلمیشدیلر.
قوناقلار ییغیشمیشدیلار زال اوتاغینا. اورتایا دوزولموشدو ستوللار و ستوللاریرین اوستونه دوزولموشدو نؤو-نؤو شیرین چؤرکلر، سوخاریلار، پاخلاوالار، حالوالار، کانفئتلر، لومو-پارتاخاللار، قورو یئمیشلر. ستولون اوستونه قویولموشدو یئکه ساماوار و قوللوقچولار چای تؤکوب قویوردولار قوناقلارین قاباغینا.
ناچالنیک اوتورموشدو یومشاق دیوا‌نین اوستونده، پریستاوین آروادی اوتورموشدو اونون یا‌نیندا، قوناقلاردان دا بیر نئچه‌سی دوزولموشدو بونلارین یا‌نینا و ناچالنیک قاباغینداکی ستکا‌نین قندینی قاریشدیرا-قاریشدیرا پریستاوین آروادی ایله صؤحبت ائدیردی.
بو حئینده کوچه‌دن آچیق آکوشکالاردان بیر آت کیشنمه‌سی قالخدی. بوندان سونرا بیر آیری آت داها دا اوجادان باشلادی کیشنمه‌یه. قوناقلارین بیر نئچه‌سی آکوشکادان باخدیلار کوچه‌یه. آتلار داها دا اوجادان باشلادیلار کیشنمه‌یه. قوربانعلی بیگ آکوشکادان باشینی چیخارتدی کوچه‌یه و چیغیردی:
-اده کبله قاسیم، حئیوان اوغلو حئیوان، آتی کناردا دولاندیر، یوخسا الیندن قورتاریب قاچار.
بیر آز کئچدی، آتلار داها دا شیددتله باشلادیلار چیغیرماغا. قوربانعلی بیگ آتلاردان برک باشلادی نؤکرینه چیغیرماغا و قوناقلارین هامیسی قاچدیلار آکوشکالارین قاباغینا.
کوچه‌ده تؤوله‌‌نین قاباغیندا بیر ستراژنیک بیر آغ آتین جیلوووندان یاپیشیب دولاندیریردی. بو آت ناچالنیکین آتی ایدی.
قوربانعلی بیگین نؤکری بیر کهر آتین جیلوووندان یاپیشیب بیر آز کناردا دولاندیریردی. بیر-ایکی کندلی ده بیر آز کناردا بیر آیری آتلارین جیلوولاریندان یاپیشیب دولاندیریردیلار. آکوشکا‌نین قاباغیندا کندلیلر دوزولوب پریستاوین آکوشکالارینا باخیردیلار.
هردن بیر ناچالنیکین آتی کیشنه‌یه-کیشنه‌یه قاباق آیاقلارینی دؤیور یئره و قوربانعلی بیگین آتینا باخیب، حیرصیندن جیلووو گمیرتله‌ییردی. قوربانعلی بیگین آتی هردن‌بیر نعره تپیب، قاباق آیاقلارینی قالدیریردی هاوایا و آز قالیردی کی، کربلایی قاسیمی دا گؤیه قالدیرسین. کربلایی قاسیم دا برک-برک جیلوودان یاپیشیب چیغیریردی:
-بونا باخ ها!
ناچالنیک گؤردو کی، کهر آت قوربانعلی بیگین آتیدیر و اوزونو قوربانعلی بیگه توتوب سوروشدو کی، آتی نئچه یاشیندادیر؟ - قوربانعلی بیگ پاپیروسونو یاندیریب ناچالنیکه دئدی کی، آتی بو ایل تزه دؤرد یاشا آیاق قویور.
گئنه ناچالنیک آکوشکایا طرف یئریییب، باشلادی قوربانعلی بیگین آتینا تاماشا ائلمه‌یه؛ سونرا قوربانعلی بیگ چؤنوب دئدی: - نه گؤزل آتدی!
دوغرودان، قوربانعلی بیگین آتی گؤزل آت ایدی.
قوربانعلی بیگ هر ایکی الینی سینه‌سینه قویوب ناچالنیکه جاواب وئردی:
- پئشکشدی.
ناچالنیک قوربانعلی بیگه دئدی:
- ساغ اول - و گئنه باشلادی آتا تاماشا ائلمه‌یه و گئنه قوربانعلی ببگه اوزونو توتوب سوروشدو:
- قاچماغی نئجه‌دی؟ ایتی یویورورمو؟ قوربانعلی بیگ ناچالنیکه دئدی:
- آی ناچالنیک، اگر سنین ماحالیندا بیر بئله یویورن آت تاپیلسا، من بیغلاریمی قیرخدیرماسام قورومساغام.
یاریم ساعاتدان سونرا قوناقلاری چاغیردیلار خؤرک اوتاغینا. اوتاغین اورتاسیندا اوزون خؤرک ستولو، اوستونه دوزولموشدو هر جور خؤرکلر و ایچکیلر.
پریستاوین آروادی اوتوردو ستولون باش طرفینده. خانیمین ساغ طرفینده ناچالنیک اَیلشدی و غئیری قوناقلار دا هره بیر یئر توتوب اوتوردولار.
ناچالنیک آراق شوشه‌سینی الینه گؤتوروب اول اؤز فینجا‌نینی، سونرا پریستاوین آروادی‌نین، سونرا خانیملارین و سونرا غئیری قوناقلارین فینجانلارینی دولدوروب دوردو آیاغا و رومکاسینی خانیمین رومکاسینا ووروب دئدی:
- موبارک اولسون خانیمین آد بایرامی.
ناچالنیکدن سونرا خانیملار و آغالار یئرلریندن قالخیب همین سؤزلری دئدیلر و سونرا ناچالنیک و غئیریلری شوشه‌لری باشلارینا چکیب بوشالتدیلار.
پریستاوین آروادی فینجانی گؤتوردو الینه، قوناقلاردان راضیلیق ائله‌دی، آما قوربانعلی بیگه باخیب گؤردو کی، بیگ آراغینی هله ایچمه‌ییب. خانیم بیگدن سوروشدو کی:
- نییه ایچمیرسینیز؟
بیگ گوله-گوله باشینی سالدی آشاغا و دینمه‌دی. ناچالنیک قوربانعلی بیگه باخیب قه-قه چکیب دئدی کی:
-یوخسا سن ده فاناتیک موسلمانلاردانسان، اونون اوچون ایچمیرسن؟ قوناقلاردان بیر نئچه‌سی گولدو و بیر نئچه‌سی ده دئدی کی:
-گؤتور ایچ!..
آخیردا قوربانعلی بیگ رومکاسمی گؤتوردو الینه و دئدی:
-آ کیشی، سیز آللاه بو ندی؟ بونا بیزده اوسکوک دئیرلر کی، آروادلار بارماقلارینا گئییب تیکیش تیکرلر؛ یوخسا بیزلرده بوننان آراق ایچمزلر.
قوناقلار بو سؤزلری ائشیدیب گئنه قه-قه چکیب گولدولر و پریستاوین خانیمی دئدی:
- دا، دا، دوغرودور. گوناه منده‌دیر. قوربانعلی بیگ رومکاینان آراق ایچمز.
بو سؤزلری دئیندن سونرا خانیم بیر چای ستکانی آپاریب قویدو بیگین قاباغینا و آراقلا دولدوروب وئردی بیگه. قوربانعلی بیگ ستکانی گؤتوروب دئدی:
- باخ، بونا نه دئمیشم؟!.. یوخسا اوسکویو قویوبلار منیم قاباغیما کی، نه وار، نه یوخ.
قوناقلار گئنه گولوشدولر و قوربانعلی بیگ آراغی چکدی باشینا، ستکانی قویدو یئره و چؤرکدن بیر تیکه گؤتوروب توتدو بورنونون قاباغینا.
آغالار و خانیملار مشغول اولدولار یئمه‌یه، ایچمه‌یه و ائشیکده ده توی و زورنا‌نین سسی اوجالدی. ایکی ساعاتدان سونرا قوناقلار قالخدیلار آیاغا، دوزولدولر آکوشکا‌نین قاباغینا و باشلادیلار تاماشا ائلمه‌یه.
باهارین ایکینجی آیی ایدی. چیچکلرین و اوتلارین عطری قاریشمیشدی بیر-بیرین، چئشمه‌لرین سسی قاریشمیشدی قوشلارین سسینه. هردن بیر زورنا‌نین سسی اوجالیب، اؤزگه سسلرین هامیسینی باطیل ائله‌ییردی. زورنا ساکیت اولان کیمی آداملارین سسی اوجالیردی. ائوین قاباغیندا، چایین کناریندا، چمنین اوستونده بیر نئچه فرش دؤشنمیشدی. بیر طرفده اوچ یئکه ساماوار قویولموشدو و یانلاریندا اوتوز-قیرخ ستکان-نعلبکی،نیمچه‌لر، قندلر، مورببه‌لر، شیرین چؤرکلر، لومو-پارتاخاللار، کانفئتلر، قورابییه‌لر و غئیری چای ایله و چایسیز یئمه‌لی شئیلر، یاغلار، خامالار، قایماقلار، قورو یئمیشلر دوزولموشدو. اطرافدان قویولموشدو یاسدیق و بالیشلار. بیر طرفده قلاوالار تاتاری اللرینده کندلیلری دؤیه-دؤیه بیر یئره ییغیردیلار کی، ال-اله وئریب یاللی گئتسینلر.
آغالار و خانیملار آکوشکالاردا گؤرونن کیمی کندلیلر "اوررا" دئییب پاپاقلارینی آتدیلار گؤیه و یاپیشدیلار یاللی گئتمه‌یه. پریستاوین خانیمی قوناقلارا تکلیف ائله‌دی کی، بویورسونلار، چایین کناریندا باشلادیلار یاللی گئتمه‌یه.
آغالار و خانیملار یئندیلر. کندلیلر گئنه "اوررا" چکیب قاریشدیلار بیر-بیرینه و سونرا گئنه باشلادیلار یاللی گئتمه‌یه.
قوربانعلی بیگین نؤکری کربلایی قاسیم کناردا دوروب، اللرینی قویموشدو جیبلرین، باخیردی و قوربانعلی بیگی گؤرجک ایکی‌قات اَییلدی.
بیگ پاپیروسونو آغزینا آلیب کربلایی قاسیما ایشاره ائله‌دی. کربلایی قاسیم قاچیب گلدی آغاسی‌نین یا‌نینا و سپیچکانی جیبیندن چیخاریب یاندیردی و توتدو آغاسی‌نین قاباغینا. بیگ پاپیروسو یاندیریب دئدی:
-آخماق اوغلو، آخماق، به سن نییه یاللی گئتمیرسن؟ کربلایی قاسیم باشینی اَیدی آشاغی و دئدی:
-آی آغا، من قوجالمیشام. داها منه یاللی گئتمک یاراشماز. بیگ پاپیروسونو گؤیه اوفله‌ییب یاپیشدی کربلایی قاسیمم چیگنیندن و چکه-چکه آپاردی یاللی گئدنلرین یا‌نینا و دئدی:
- یاپیش، حئیوان بالاسی، حئیوان! یوخسا واللاه دؤیه-دؤیه سنی اؤلدوررم!
کربلایی قاسیم یاپیشدی کندلیلرین الیندن و ایستر-ایسته‌مز باشلادی اونلارلا بیر یئرده دولانماغا. قوربانعلی بیگ اؤزو ده دسته‌‌نین باشیندان یاپیشیب باشلادی آتیلیب دوشمه‌یه. پریستاوین آروادی قوربانعلی بیگه چپیک چالدی. ناچالنیک ده قه-قه چکیب گولدو و باشلادی چپیک چالماغا. اؤزگه قوناقلار دا چپیگی توتوب باشلادیلار گولمه‌یه. قوربانعلی بیگ اؤزو آغزینی گؤیه آچیب قه-قه ائله‌دی و چیغیردی:
- آی خانیم، من ایسته‌ییرم سنین ساغلیغینا ایچیم. بویور منه چاخیر گتیرسینلر. اوررا، اوررا!
نؤکرلر بوتولکالاری باشلادیلار داشیماغا. قوربانعلی بیگ بیر ستکان ایچیب گئنه باشلادی فیرلانماغا، گئنه باشلادی دولانماغا. بیر قدر کئچدی، گئنه بیر ستکان ایچیب چیغیردی:
- خانیمین ساغلیغینا - و گئنه باشلادی دولانماغا بیر قدر کئچندن سونرا یورولوب چکیلدی کنارا و بیر ستکان چاخیر دولدوروب نؤکری کربلایی قاسیمی چاغیریب و دئدی:
- ایچ.
کربلایی قاسیم باشلادی یالوارماغا:
- آی آغا، سن بیلیرسن کی، من ایچمنم. آمان گونودو، منی چؤوور بالووون باشینا، من ایچه بیلمنم.
بیگ بیر قدر ده نؤکرینی یاخالاییب گؤردو کی، ایچمیر و چاخیرین بیر آزینی تؤکدو کربلایی قاسیمین اوستونه و بیر آزینی دا اؤزو ایچدی.
آغالار و خانیملار مشغول اولدولار چای ایچمه‌یه. قوربانعلی بیگ ده گئدیب بیر طرفده اوتوردو و اوزونو ناچالنیکه توتوب دئدی:
- منیم نؤکریم کربلایی قاسیم لاپ بیغئیرتدی. من ایندییه کیمی نه قدر ائله‌میشم اونا بیر قطره چاخیر ایچیرده بیلمه‌میشم. دئییرم کی، آخی، آی آخماق، سن کی، اوزومو یئییرسن، آخی بو ندی کی؟ اوزوم سویو دئییل مگر؟ نه قدر ائله‌ییرم، ایچمیر.
ناچالنیک قوربانعلی بیگه جاواب وئردی کی، کربلایی قاسیم قانمیر، عاوامدی. قوربانعلی بیگ قه-قه چکدی و دئدی:
- نئجه قانمیر؟ چوخ یاخشی قانیر. او مگر قانمیر کی، چاخیر اوزومدن قایریلیر؟ چوخ عجب قانیر. آنجاق بیغئیرتدی، اونون اوچون ایچمیر.
یاریم ساعاتا کیمی آغالار و خانیملار چای ایچمه‌یه و صؤحبته مشغول اولدولار. کندلیلر ده یاللی گئدیردیلر. خانیملارین بیری هردن‌بیر اللرینی باسیردی قولاقلارینا و ارینه شیکایت ائدیردی کی، "زورنا‌نین سسیندن آز قالیر قولاقلاریم توتولسون". پریستاو خانیمین گیلئیینی باشا دوشندن سونرا تویچولارا چیغیردی کی، داها چالماسینلار. تویچولار ساکیت اولدولار.
تویوم سسی کسیلجک قوربانعلی بیگ اوزونو تویچولارا چؤندریب چیغیردی.
-اد، چالین، نامردلر!
پریستاو بیگه دئدی کی، تویون سسی خانیملارا خوش گلمیر، قوی چالماسینلار. قوربانعلی بیگ دوردو آیاغا، پریستاوا دئدی:
- من اؤلوم قوی چالسینلار، من ایسته‌ییرم اوینایام. پریستاوین جاوابینی گؤزلمه‌ییب قوربانعلی بیگ تویچولارا چیغیردی:
- اد، چالین! "اوزون دره" چالین
تویچولار حاضیرلاشیردیلار چالماغا. ناچالنیک دوردو آیاغا و بؤرکونو باشینا قویوب بیگه دئدی:
-بیگ، هله سونرا اوینارسان. گؤندر نؤکرینی سیزین آتینیزی چکیب گتیرسین، من ایسته‌ییرم آتا باخام.
قوربانعلی بیگ ساغ الینی قویدو گؤزونون اوستونه و دئدی:
- ناچالنیک، قورباندی سنه منیم آتیم! بو سؤزلردن سونرا بیگ نؤکرینی چاغیردی:
- کربلایی قاسیم، تئز گئت آتی چک گتیر، ناچالنیک باخسین. کربلایی قاسیم قاچدی و تؤوله‌دن آتی چیخارتدی ائشیگه. ناچالنیک،پریستاو، قوربانعلی بیگ، پریستاولارین بیری و خانیملارین بیری گئتدیلر آتین یا‌نینا. قوربانعلی بیگ آتا یاویقلاشیب باشلادی آتین آلنینی تومارلاماغا. ناچالنیک کئچدی آتین دالینا، سونرا کئچدی قاباغینا و ایسته‌دی آغزینی آچیب دیشلرینه باخسین. آت باشینی گؤیه قالخیزیب چکیلدی بیر طرفه.. قوربانعلی بیگ چیغیردی آتا:
-ترپنمه، آخماق!
ناچالنیک گئنه چکیلدی آتین دال طرفینه. قوربانعلی بیگ یاپیشدی آتین دوداغیندان و آغزی‌نین بیر طرفینی آچدی و ناچالنیکه دئدی:
- ناچالنیک، بویور باخ. هه‌یه اینانمیرسان، بویور باخ بو ایل دؤردونه آیاق قویور.
ناچالنیک یاویغا گلیب اَییلدی و باشینی اوزاتدی آتین آغزینا. آت گئنه باشینی قووزادی گؤیه. قوربانعلی بیگ حیرصله‌نیب ایسته‌دی آتین آغزیندان بیر یومروق وورسون. آت قاباق اللرینی قالدیردی گؤیه و آز قالدی نوختانی کربلایی قاسیمین الیندن قوپارسین. کربلایی قاسیم آسیلدی نوختادان و چیغیردی:
بونا باخ، ها!
سونرا ناچالنیک کربلایی قاسیما دئدی کی، بیر آز آتی دولاندیرسین. کربلایی قاسیم آتی یاواش-یاواش چکدی بیر طرفه. حئیوان کربلایی قاسیمین دالینجا گئده-گئده هردن آلنینی سورتوردو کربلایی قاسیمین کورگینه و هردن‌بیر او طرفه-بو طرفه باخیب کیشنه‌ییردی.
ناچالنیک قوربانعلی بیگدن یئنه آتین قاچماغینی سوروشدو. قوربانعلی بیگ باخدی ناچالنیکین اوزونه و بیر سؤز دئمه‌ییب کربلایی قاسیمی چاغیردی. کربلایی قاسیم آتی چکدی یاویغا و قوربانعلی بیگ تئز قالخدی آتین اوستونه و حئیوانی تپیکله‌دی. آت دوردوغو یئرده بیر نئچه آرشین فاصیله‌نی سیچراییب، اوز قویدو یولا طرف قاچماغا و یاریم دقیقه‌‌نین ایچینده گؤزدن ایتدی. یاریم دقیقه‌دن سونرا قوربانعلی بیگ چاپاراق قاییدیب گلدی و آتی سوروب آز قالدی سوخولسون قوناقلار اوتوردوغو مجلیسه. خانیملار چیغیریشیب قاچیشدیلار بیر طرفه و قوربانعلی بیگ تئز آتی ساخلاییب اؤزونو توللادی یئره و دوردو ناچالنیکین قاباغیندا. ناچالنیک بیگه دئدی:
- مولادئتس - و بیگ جاواب وئردی:
- ناچالنیک، بو ندی کی! هله سن منیم او بیری آتیمی گؤرمه‌میسن. بلکه اونو گؤره‌سن! بو ندی کی، اونون یا‌نیندا.
کربلایی قاسیم آتی چکیب آپاردی.
هاوا قارالدیقدان سونرا پریستاوین اوتاقلاریندا چیراقلاری یاندیردیلار و قوناقلار مشغول اولدولار کارت اویناماغا. ساعات اون بیرده قوناقلاری گئنه دعوت ائله‌دیلر خؤرک اوتاغینا و گئنه آغالار و خانیملار خؤرک ستولونون اطرافینا دوزولوب باشلادیلار شام ائلمه‌یه. ناچالنیک جوجه‌‌نین اتیندن بیر-ایکی تیکه یئیندن سونرا گؤتوردو چاخیر بوتولکاسینی و باشلادی اوّل اؤز ستکا‌نینی، سونرا قونشولاری‌نین ستکا‌نینی دولدورماغا و سونرا آیاغا دوروب ستکانی اوزاتدی پریستاوین آروادینا طرف و دئدی:
- بو گون بیزیم بورایا ییغیشیب بئله لذّتله واخت کئچیرمگیمیزه سیز سبب اولوبسونوز. بونا جهت من بو ستکانی ایچیرم سیزین ساغلیغینیزا.
بو سؤزلری دئییب، ناچالنیک ستکانی ووردو خانیمین ستکا‌نینا و چاخیری ایچیب اوتوردو. یاووقدا اوتوران قوناقلار دا ستکانلارینی اوزادیب خانیمین ستکانی ایله چیققیلداتدیلار و ایچدیلر. قوربانعلی بیگ ده یئریندن قالخیب، دولو ستکا‌نینی گؤتوروب ووردو خانیمین ستکا‌نینا و خانیمین باشی‌نین اوستونده دوروب دئدی:
- من اؤزومو بو گون خوشبخت حساب ائله‌ییرم کی، بو مجلیسده وارام. آللاه سنین ارین میخایل پاولوویچی بیزیم ماحالدان اوزاق ائلمه‌سین. اوندان اؤترو کی، چونکی نه قدر کی، میخایل پاولوویچ بیزیم ماحالدا دئییلدی، بیزیم کندلیلر ده بدبخت ایدیلر، من ده بدبخت ایدیم. اوندان اؤترو کی، بیلمیرم ندندیرسه کئچن پریستاولاری من او قدر ایسته‌مزدیم کی، میخایل پاولوویچی ایسته‌ییرم. آما بئش-اون ایل بوندان ایره‌لی بوردا بیر پریستاو واردی؛ چوخ لوطو اوغلان ایدی. منه بیر تولا باغیشلامیشدی. آللاه اونو دا ساغ ائله‌سین، سنی ده ساغ ائله‌سین، هامیمیزی ساغ ائله‌سین. ایچیرم من سنین ساغلیغینا، آ خانیم،وررا!
بو سؤزلری دئیندن سونرا قوربانعلی بیگ چاخیری چکدی باشینا و ایچندن سونرا ستکانی چؤندریب آغزی یئره طرف توتدو کی، گؤرسونلر ستکاندا بیر قطره ده چاخیر قالماییب و کئچیب اوتوردو یئرینده. بیر قدر کئچندن سونرا پریستاوین آروادی گؤتوردو چاخیری و ناچالنیکین ستکا‌نینی، اؤز فینجا‌نینی و قونشولاری‌نین ستکانلارینی دولدوروب اوزونو ناچالنیکه توتدو و دئدی:
- من اؤزومو بورجلو حساب ائدیرم سیزدن راضیلیق ائلمه‌یه کی، بو اوزون یولو زحمتله بورایا گلیب منی سرفراز بویوروبسونوز.
سؤزلرینی دئیندن سونرا خانیم فینجا‌نینی توتدو دوداقلاری‌نین قاباغینا. قوناقلار دا ستکانلارینی اوزادیب ووردولار ناچالنیکین ستکا‌نینا. قوربانعلی بیگ یئریندن قالخیب، الینده دولو ستکان گلیب دوردو ناچالنیکین یا‌نیندا و دئدی:
- ناچالنیک آغا، ایچیرم من بو ستکانی سیزین ساغلیغینیزا. آللاه دا بونا شاهیددیر کی، نه قدر بیزیم ویلایته ناچالنیکلر گلیب - گئدیب، من اونلارین هئچ بیرینی او قدر ایستمه‌میشم. ناچالنیک آغا، سن بیزیم باشیمیزین صاحیبیسن. نه قدر کی، بیزیم ماحالدا جاماعات وار، اونلار هامیسی سنین یولوندا باشلاریندان کئچرلر. من اؤزوم سنین یولوندا اودا گیررم. قوربان سنه منیم جانیم. نه قدر کی، من ساغام نؤکرم سنه. ایچیرم من بو ستکانی ناچالنیک آغا‌نین ساغلیغینا. اوررا!
بو سؤزلری دئین کیمی قوربانعلی بیگ ستکانی چکدی باشینا، ستکا‌نین آغزینی چؤندردی یئر، گویا بیر قطره ده قالمادی؛ سونرا گئدیب اوتوردو یئرینده. قوناقلار گئنه مشغول اولدولار یئمه‌یه.
بیر قدر کئچندن سونرا خانیمین اری پریستاو گؤتوردو چاخیر شوشه‌سینی، اول اؤز ستکا‌نینی دولدوردو، سونرا قونشولاری‌نین ستکا‌نینی دولدوردو و سونرا آیاغا دوروب دئدی:
- آغالار و خانیملار! معلومدور کی، بیر دوشمن ایسته‌یه بیزیم اوستوموزه هوجوم چک، بیزی ساخلایان قوشونلاریمیز اولاجاق. بونا جهت من ایچیرم بو ستکانی بیزیم قوشونلانمیزین افسری نیکولای واسیلیئویچین و اونون خانیمی آننا ایوانوونا‌نین ساغلیغینا.
پریستاو بو سؤزلری دئییب ستکانی اوزاتدی بیر افسره و اونون یا‌نیندا اوتوران آروادا طرف. قوناقلار دا هابئله ستکانلارینی چیققیلدادیب ایچدیلر. قوربانعلی بیگ ده آیاغا دوروب دولو ستکا‌نینی اوزاتدی افسره و آروادینا طرف دئدی:
- آی افسر آغا، آی خانیم، من ایچیرم سیزین ساغلیغینیزا. آللاه سیزین کؤلگه‌نیزی بیزیم باشیمیزین اوستوندن اسکیک ائلمه‌سین. آللاه دوشمن قاباغیندا سیزین قیلینجینیزی کسکین ائله‌سین. یعنی من بو سؤزلری اوندان اؤترو دئمیرم کی، دوشمندن قورخورام. هانسی دوشمن جورأت ائله‌ییب منیم قاباغیما چیخا بیلر؟! بو خنجه‌لی من سوخارام اونون قار‌نینا! من هئچ دوشمندن قورخمورام. سیزین دؤولتینیزدن من هئچ بیر کسدن قورخمورام. نه قدر جانیم ساغدیر، من نؤکرم سنین خانیمینا. ساغ اولسون آننا خانیم، اوررا!
بیگ چاخیری چکدی باشینا.
بو قایدا ایله آغالارین و خانیملارین بیر-بیر ساغلیغینا ایچدیلر. هر دفعه قوربانعلی بیگ دوروردو آیاغا، هره‌‌نین باره‌سینده بیر نیطق سؤیله‌ییر، بیر دولو ستکان ایچیردی و اوتوروردو. یاواش-یاواش چاخیرین بوخان قالخدی بیگین باشینا و لاپ آخیردا بیگ برک کئفلندی.
قوناقلارین هامیسی‌نین ساغلیغینا ایچندن سونرا قوناقلار باشلادیلار قوربانعلی بیگین ساغلیغینا ایچمه‌یه. خانیملار بیر-بیر ستکانلارینی اوزادیب ووردولار بیگین ستکا‌نینا. قوربانعلی بیگ شادلیغیندان آز قالدی اؤزوندن گئتسین. قوناقلارین هامیسی بیین ساغلیغینا ایچندن سونرا بیگ ستکانی یوخان قالخیزیب دئدی:
- آغالار و خانیملار! سیز کی، منیم ساغلیغیما ایچدینیز، قوربان اولسون سیزه منیم جانیم. من اؤلنه کیمی بو گونو یادیمدان چیخارمانام. آما، آغالار، منیم سیزدن بیر خواهیشیم وار. من اؤلوم، منیم سؤزومو یئره سالمایین. من سیزین هامینیزی صاباح اؤز ائویمه قوناق تکلیف ائله‌ییرم. واللاه، بیللاه، آتامین گورو حاقی، من بیلمیرم نئجه سیزین خجالتینیزدن چیخیم؟! من لاپ اریییب یئره گیریرم کی، بو قدر خانیم منیم ساغلیغیما ایچسین. من نَیم کی، بو قدر خانیم منیم ساغلیغیما ایچسین؟ من بو خانیملارین آیاغینم تورپاغی دا اولا بیلمنم. واللاه، بیللاه، آتامین گورو حاقی صاباح بیزه قوناق گلمه‌سه نیز، من اؤزومو اؤلدوررم. من ایسته‌ییرم سیزه قوللوق ائله‌ییم. من ایسته‌ییرم سیزه نؤکرچیلیک ائله‌ییم. صاباح بیزه گلمه‌سه نیز، من بو خنجه‌لی سوخارام قارنیما. جناب ناچالنیک، سندن ده چوخ توقع ائله‌ییرم، آی خانیم، سندن ده توقع ائله‌ییرم. افسر آغادان دا ائله‌ییرم. آننا ایوانوونا، قوربان اولسون سنه منیم جانیم، سندن ده توققه ائله‌ییرم. آغالار، خانیملار! هامینیزدان توقع ائله‌ییرم. هر کس گلمه‌سه،نامرددی. آمان گونودو، اؤزومو اؤلدوررم! قوربان اولسون سیزه منیم جانیم. ساغ اولسون خانیملار. اوررا! اوررا!
بیگ ستکانی چکدی باشینا. ناچالنیک سیغاری داماغینا سالیب، اوزونو توتدو پریستاوین خانیمینا و دئدی:
-گله‌سن صاباح قوناقلیغا گئدک، قوربانعلی بیگه قوناق اولاق؟ - خانیم باخدی ارینین اوزونه و دئدی:
-من چوخ خوشحاللیقلا گئدرم. یاخشی اولار. بیگین آروادینی دا گؤررم. گؤررم نئجه پالتار گئییر.
افسر ده آروادیندان سوروشدو:
-گئدرسنمی؟ - آروادی دئدی:
-گئدرم.
قوناقلارین بیری ده دئدی کی:
- اگر بیگ بیزه بیر یاخشی موسلمان پلووو وئرسه، گئدرم. قوربانعلی بیگ پلوو سؤزونو ائشیتجک تئز قالخدی آیاغا و چیغیردی:
- نئجه پلوو؟ نئجه پلوو؟ آتامین گورو حاقی، سیزه ائله بیر پلوو وئررم کی، عؤمرونوزده یئمه‌میش اولارسینیز. منیم آشپازیم بیشیرن پلووو کیم بیشیره بیلر؟ اینانمیرسینیزسا کبله قاسیمدان سوروشونوز. هانی کبله قاسیم؟ کبله قاسیم، کبله قاسیم!
قوربانعلی بیگ باشلادی اوجادان کربلایی قاسیمی چاغیرماغا؛ گویا کی، کربلایی قاسیم بورادادیر. پریستاوین نؤکرلریندن بیری ایچری گیریب دئدی کی، بورادا کربلایی قاسیم یوخدور. بیگ حیرصله‌نیب نؤکره دئدی کی:
- چاغیرین او آخماق اوغلونو گلسین.
نؤکر چیخدی گئتدی و بی اؤزو ده قاپییا طرف یئریدی. پریستاوین آروادی بیگه دئدی کی:
- سن زحمت چکمه، نؤکرلر چاغیرارلار گلر. بیگ گئنه باشلادی پلووو تعریفله‌مه‌یه.
- من سیزنن مرج گله‌رم. هه‌یه بیر یاندا ائله پلوو یئمیش اولسانیز، توپورون منیم اوزومه.
قوناقلار گولدولر. ناچالنیک ده گوله-گوله دئدی:
- آ بیگ، سؤز یوخ کی، ائوده‌کی تعریفلی آتینی دا بیزه گؤرسه‌درسن. قوربانعلی بیگ ناچالنیکه یاخینلاشیب هر ایکی اللرینی قویدو گؤزونون
اوسته و دئدی:
- بو گؤزلریم اوسته، هانسینی بینسن، پئشکشدی. لوطو لوطویانا دئییرم، من تزویر-مزویر بیلمه‌نم. هانسینی خوشلاسان، آتامین گورو حاقی پئشکشدی سنه.
نؤکر گیردی ایچری و دئدی کی، کربلایی قاسیم یاتیب. بیگ نؤکرین اوزونه باخیب اوّل دینمه‌دی و سونرا خنجری‌نین دسته‌سیندن یاپیشیب دئدی:
- گئت، او هارامزادا اوغلو هارامزادایا دئ کی، بو ساعات دوروب بورا گلمه‌سه،بو خنجه‌لی گئدیب سوخارام اونون قار‌نینا!
نؤکر چیخدی ائشییه. پریستاوین آروادی بیگه اوزونو توتوب دئدی:
- نییه بیچاره کیشینی اویادیرسان؟ نه‌یه لازیمدیر؟ بی جاواب وئردی:
- آی خانیم، باشینا دولانیم، نئجه نه‌یه لازیمدیر؟ آغزی ندی بو تئزلیکده یاتسین. قوی گلسین گؤرک کیمین هونری وار منیم آشپازیم بیشیرن پلووو بیشیرسین؟!
قوناقلار گئنه گولوشدولر.
کربلایی قاسیم شیشمیش گؤزلرینی برلدیب، گیردی ایچری. آغاسی گئنه الینی خنجرین دسته‌سینه آپاریب دئدی:
- کبله قاسیم، من سنی اؤلدوررم! قوناقلار گئنه گولوشدولر.
کربلایی قاسیم اللرینی دؤشونه قویوب، آلچاق سسله دئدی:
- نییه، باشینا دؤنوم، آغا؟ بیگ حیرصلی و اوجا سسله:
- هله سوروشورسان دا نییه؟ گل گؤر بو آغالار نه دئییرلر. من ها دئییرم کی، بیزیم علی بیشیرن پلووو هئچ کس بیشیره بیلمز، بونلار اینانمیرلار.
کربلایی قاسیم آلچاق سسله جاواب وئردی:
- بلی، آغا، علی یاخشی پلوو بیشیریر.
قوربانعلی بیگ اوزونو قوناقلارا توتوب سئوینجک و اوجادان دئدی:
-دی، گؤردونوز؟ دی، گؤردونوز؟ ایندی سؤزونوز ندی؟ قوناقلارین چوخوسو جاواب وئردی:
-دوغرودو، دوغرودو، اینانیریق.
کربلایی قاسیم چیخدی ائشیگه.
یاریم ساعاتدان سونرا قوناقلار باشلادیلار داغیلماغا. قوربانعلی بیگ آتینی و کربلایی قاسیم یابیسینی مینیب دوشدولر یولا. بیگ باشینی سالدی آشاغی و باشلادی مورگوله‌مه‌یه. هردن بیر یوخودان آییلیب آتی ساخلاییردی، اوزونو چؤندریردی کربلایی قاسیما و دئییردی:
- بو خنجه‌لی سوخارام سنین قار‌نینا!
چوخ واخت کربلایی قاسیم جاواب وئرمیردی و گاه واخت دئییردی:
- نییه، باشینا دؤنوم، آغا؟
بیگ گاه واخت کربلایی قاسیما جاواب وئرمیردی، آما گاه واخت دئییردی:
- کیمین هونری وار علی بیشیرن پلووو بیشیرسین؟!
ایکی ساعاتدان سونرا آغا و نؤکر یئتیشدیلر کنده. کندین ایچیندن اوچ-دؤرد کؤپک هوره-هوره هوجوم چکدیلر قوربانعلی بیگین اوستونه. آت هورکوب اؤزونو وئردی بیر طرف، آز قالدی بیگی سالسین یئره. قوربانعلی بیگین بؤرکو دوشدو یئره و کربلایی قاسیم اؤزونو آتدان سالیب آغاسی‌نین بؤرکونو قالخیزیب وئردی بیگه. قوربانعلی بیگ خنجرینی سیییریب، آتینی سوردو ایتلرین اوستونه. ایتلر باشلادیلار قاچیشماغا.
یئکه عیمارتین داروازاسی‌نین قاباغیندا آتلار دایاندیلار. کربلایی قاسیم یئردن بیر داش گؤتوروب باشلادی قاپینی دؤیمه‌یه. یئکه‌پاپاق بیر کیشی قاپینی آچدی و قوربانعلی بیگین یا‌نینا قاچیب یاپیشدی آتین جیلوووندان. قوربانعلی بیگ هله آتدان یئنمه‌ییب، خنجرین تییه‌سینی قالخیزدی کیشی‌نین اوستونه و دئدی:
-علی، بو خنجه‌لی سوخارام قار‌نینا!
نؤکر جاواب وئردی:
-ایختییار سنیندی، آغا!
سونرا بیگ آتدان یئنیب گیردی حَیَطه و پیللکه‌نی قالخیب گیردی اوتاغا. بیین قاراواشی بیر قوجا آرواد چیخدی آغاسی‌نین قاباغینا و دئدی:
-آی آغا، نه گئج گلدین؟ خانیم سندن اؤترو چوخ نییاران اولدو.
بیگ خنجرین تییه‌سینی آروادا گؤستریب دئدی:
-گولپری، بو خنجه‌لی سوخارام سنین قار‌نینا!
آرواد دینمه‌دی و چکیلدی کنارا. بیگ او بیری اوتاغا گیریب، گؤردو کی، آروادی پالتارلارینی سویونمامیش دایانیب یاستیغا و یوخولاییب. اوّل گئدیب دوردو آروادی‌نین یا‌نیندا. او، خنجرین تییه‌سینی آروادی‌نین اوستونه قالخیزیب دئدی:
- بو خنجه‌لی سوخارام سنین قار‌نینا!
آرواد آییلمادی. قوربانعلی بیگ دخی دینمه‌دی و خنجری آتدی یئره. سونرا بؤرکونو چیخاریب آتدی بیر سمته و باشلادی سویونماغا. پالتارلارینی و چکمه‌لرینی چیخاریب حیرصله هره‌سینی آتدی بیر یانا، بیر آز سو ایچدی و اوزاندی یئرینه.
بیگی یوخو توتدو.
قوربانعلی بیگین آروادی صوبح واختی آییلیب گؤردو کی، اری گلیب یاتیب؛ یاواشجا پالتارینی گئییب چیخدی ائشیگه. قاراواش سوپورگه ایله حَیَطی سوپوروردو. کربلایی قاسیم الینده خلبیر تؤوله‌‌نین قاباغیندا دوروب، آرپا تمیزله‌ییردی کی، آپاریب وئرسین آتلارا.
آشپاز علی آشپازخانا‌نین قاپیسی‌نین یا‌نیندا الینده خک‌انداز ساماوارا کؤمور سالیردی. حَیَطین بیر طرفینده تویوق-جوجه‌لر دن یئییردیلر و سرچه‌لر هردن‌بیر دسته ایله تویوق-جوجه‌لرین یا‌نینا یئنیب باشلاییردلار دنلردن یئمه‌یه؛ آما بیر سس ائشیتجک گئنه دسته ایله قالخیردیلار توت آغاجینا.
قاراواش خانیمی گؤرجک الینده سوپورگه گئتدی خانیمین یا‌نینا، سالام وئردی. خانیم گؤزلرینی اووا-اووا سوروشدو کی، بیگ نه واخت گلیب یاتدی؟ قاراواش جاواب وئردی کی، گئجه‌دن چوخ کئچمیشدی کی، گلدی. خانیم کربلایی قاسیمی چاغیردی. کربلایی قاسیم تؤوله‌دن چیخیب تئز گلدی و باش یئندیریب دوردو خانیمین قاباغیندا. خانیم کربلایی قاسیمدان سوروشدو کی:
- نییه بئله گئج گلدینیز؟ - کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
- قوناقلیق چوخ اوزون چکدی، اونون اوچون گئج گلدیک. - خانیم گئنه سوروشدو:
-پریستاوین قوناغی چوخ ایدیمی؟- کربلایی جاواب وئردی:
-بلی، خانیم، چوخ ایدی. - خانیم سوروشدو:
-کیم ایدیلر قوناقلار؟ - کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
-آی خانیم، نه بیلیم، بیر چوخلو بؤیوک آداملار ایدی. چوخلو خانیم ایدی. ناچالنیک اؤزو ده اورادا ایدی. چوخ آدام واردی. -خانیم گئنه سوروشدو:
-کبله قاسیم، خانیملار دا ائله کیشیلرنن بیر یئرده اوتورموشدولار، یا آیری اوتورموشدولار؟ - کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
-یوخ، ائله هامیسی قاتیشمیشدی بیر-بیرینه. قاراواش بو سؤزلری ائشیتجک اؤز-اؤزونه دئدی:
-بیی، آمان آللاه!
خانیم اوتوردو پیللکه‌‌نین پیلله‌سی‌نین اوستونده، کربلایی قاسیمی بیر آز یاویغا چاغیردی و دئدی:
- سن آللاه، کبله قاسیم، ناغیل ائله گؤرک قوناقلیق نئجه کئچدی، قوناقلارا نه وئردیلر، آغان نه قاییریردی، کیمنن دانیشدی، نه دانیشدی؟ سن آللاه، کبله قاسیم هامیسینی ناغیل ائله.
کربلایی چوخاسی‌نین اتگینی قالخیزیب آغزی‌نین و بورنونون سویونو سیلدی. تؤوله‌دن آتلار باشلادیلار بیر-بیری‌نین اوستونه چیغیریشماغا و کربلایی قاسیم اوزونو تؤوله‌یه توتوب چیغیردی:
- بونا باخ ها! - خانیم گئنه کربلایی قاسیما دئدی:
- سن آللاه، کبله قاسیم، ناغیل ائله، گؤرک.
کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
- آ خانیم، دخی نه دئییم؟ چوخ قوناق واردی. نچلنیک ده اوردا ایدی.
خانیم گئنه کربلایی قاسیمدان سوروشدو:
-کبله قاسیم، اوروس آروادلاری به کیشیلرنن نه دانیشیردیلار؟
کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
-خانیم من نه بیلیم کی، نه دانیشیردیلار؟ من اونلارین آخی دیلینی بیلمیرم کی؟
خانیم گئنه سوروشدو:
- کبله قاسیم، دوغروسونو دئ گؤرک، آغان دا اوروس آروادلاریینان دانیشدیمی؟
کربلایی قاسیم گئنه اوزونو تؤوله‌یه توتوب، چیغیردی آتلارین اوستونه و خانیما جاواب وئردی:
- آغام اوروس آروادلاریینان آز دانیشدی؛ آما نچلنیکنن چوخ دانیشدی.
آشپاز علی ساماواری گتیردی و چیخاریب قویدو پیللکه‌‌نین اوسته. قاراواش سوپورگه‌نی دایادی دیوارا، قالخدی پیللکه‌‌نین اوستونه و ساماواری قالخیزیب آپاردی ائوه. آشپاز علی یئنیب دوردو خانیمین قاباغیندا و سوروشدو:
-خانیم، بو گون نه پیشیریم؟ خانیم قاراواشی چاغیریب دئدی:
-به قوربانعلی بیگ گئجه دئمه‌دی کی، نه پیشیرک؟
قاراواش الینده چای قابی خانیمین یا‌نینا گلیب جاواب وئردی:
- گئجه آغا ائله حیرصلی ایدی کی، هله منی ایسته‌ییردی اؤلدورسون.
خانیم تعجوب ائله‌دی و دئدی:
- یاخشی، یاخشی، ائله دانیشما! دلی اولمامیسان کی!
- واللاه، آ خانیم، آغام ائوه گیرن کیمی خنجه‌لینی چیخارتدی و منه دئدی: "خنجلنن سنی اؤلدوررم!".
خانیم بیر قدر دینمه‌دی و اوزونو توتدو کربلایی قاسیما:
- کبله قاسیم، آغان نییه حیرصلنمیشدی؟ کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
- آغام هئچ زادا حیرصلنمه‌میشدی. آنجاق کنده یئتیشنده کؤپک اوغلونون ایتلری تؤکولدولر اوستوموزه و آتلاریمیزی هورکوتدولر.
خانیم دوردو آیاغا و دئدی:
- کبله قاسیم، یقین آغان گئنه کئفلنمیشدی. - کربلایی قاسیم جاواب وئردی:
- خئیر کئفلنمه‌میشدی.
خانیم گیردی ایچری و یاواشجا قوربانعلی بیگین یا‌نینا یاخینلاشیب گؤردو کی، برک یوخودادیر. سونرا چیخدی ائشیگه و آشپاز علی‌یه اون آلتی قپیک وئریب دئدی:
-علی، گئت، ایکی گیرونکه ات آل گتیر، بوزباش پیشیر!
علی پوللاری آلدی و دئدی:
-باش اوسته.
کربلایی قاسیم و علی اوز قویدولار آشپازخانایا طرف گئتمه‌یه.
گون قالخدی، گون اورتا اولدو. کربلایی قاسیم حَیَطده اوتورموشدو توت آغاجی‌نین دیبینده و هردن‌بیر داش گؤتوروب آتیردی آغاجین باشینا و توت قوشلارینی قوووردو و هردن‌بیر یئره تؤکولن یئتیشمیش توتلاردان گؤتوروب یئییردی. قاراواش دا گلدی کربلایی قاسیمین یا‌نینا و باشلادی توتلاری سئچیب یئمه‌یه. بیر آز کئچدی خانیم دا گلدی بونلارین یا‌نینا و باشینی قالخیزیب، بیر قدر یئتیشمیش توتلارا باخدی و کربلایی قاسیما دئدی کی، چیخسین آغاجا، بیر آز توت سیلکله‌ییب تؤکسون. قاراواش ائودن بیر چارشوو گتیردی. آشپاز علی ده بونلارین یا‌نینا گلدی و دئدی:
- سیز چارشاوی توتون، من چیخیم سیلکه‌له‌ییم.
علی چیخدی آغاجا. خانیم، قاراواش و کربلایی قاسیم چارشووو توتدولار و علی آغاجین بوداغی‌نین بیرینی ترپتدی و یئکه-یئکه یئتیشمیش آغ توتلار تؤکولدو چارشاوا. بوداغا بیر ایکی تپیک ووراندان سونرا علی قالخدی بیر آز دا یوخاری. آغاجین باشیندان کندین اطرافی ال ایچی کیمی گؤرونوردو. بیر طرفده دوزولموشدولر "ساپیچ" داغلاری، داغلارین اتگینده "ساپیچ" کندی آشیکار گؤرونوردو. کندین آشاغیسیندا "احمدخان گؤلو" آغاریردی. گؤلون یا‌نیندا حاجی حئیدرین دییرمانی و مئشه‌سی داها دا آشکار گؤرسه‌نیردی. دییرماندان "قاپازلی" کندینه کیمی دوزولموشدولر تاختا-تاختا یاشیل زمیلر، یونجالیقلار و قارا شوم یئرلری. باخ، گؤرورسن، گاه بورادا، گاه اورادا کوتانلار و جوتلر شوم یئرلری سورورلر.
همین تاماشاگاها بیر قدر نظر سالاندان سونرا علی‌نین گؤزونه بیر بئله شئی ده ساتاشدی: حاجی حئیدر دییرما‌نین یا‌نیندا کنده ساری بیر دسته آتلی گلیردی. علی اول بونا قولاق آسمادی و باشلادی بوداغین بیرینی سیلکله‌مه‌یه. آما سونرا گئنه دیقّت سالدی و گؤردو کی، آتلیلار کند اهلینه اوخشامیرلار. بونو گؤروب، علی اوزونو توتدو آشاغی و دئدی:
- کبله قاسیم، کنده چوخلو آتلی گلیر؛ آما کندلییه اوخشامیرلار. کبله قاسیم، خانیم و قاراواش بیر قدر باخدیلار بیر-بیری‌نین اوزونه. خانیم دیللندی:
کبله قاسیم، چیخ آشپازخانا دامینا، گؤر نئچه آتلیدیلار؟
کربلایی قاسیم گئدیب قالخدی آلچاق دیوارا، اورادان قالخدی آشپازخانا دامی‌نین اوستونه و ساغ الینی گؤزونون اوستونه قویوب باشلادی دیقتله یولا باخماغا.
کندین یاویغیندا کربلایی قاسیمین گؤزونه اول ایکی آتلی گؤروندو. بونلار آتلارینی برک چاپیردیلار. دخی بونلاردان ساوایی یولدا بیر شئی گؤرونموردو. آما بیر قدر کئچدی، "مرزه"نین یا‌نیندا سؤیود آغاجلاری‌نین دالیندان بیر دسته آتلی چیخدی. بونلارین ایچینده ناچالنیک و پریستاولارین دویمه‌لری و خانیملارین شلیاپالاری آشکار بیلینیردی. کربلایی قاسیم تئز یئندی آشاغی، قاچیب گلدی خانیمین یا‌نینا و تؤوشویه-تؤوشویه دئدی:
- خانیم، بو گلنلر دئیه‌سن ائله دوننکی قوناقلاردی. - خانیم چارشووون اوجونو سالدی یئر، گلدی کربلایی قاسیما یاویق و دئدی:
- دوننکی قوناقلارین بوردا نه ایشلری وار؟
کربلایی قاسیم اللرینی قویدو بیر-بیری‌نین اوستونه و جاواب وئردی:
- من نه بیلیم، آ خانیم؟
بو حئینده کوچه‌ده معرکه قوپدو. ایتلرین هوروشمه‌سی، آداملارین قاچیشماسی، آت تاپپیلتیسی. و بیر آز کئچدی، کوچه قاپیسی دؤیولدو.
خانیم قاچدی ایچری و پنجره‌دن کوچه‌یه باخیب گؤردو کی، کوچه دولودور آتلیلارلا؛ هامیسی روس قوللوقچولاری و روس خانیملاری. کربلایی قاسیم قاپییا چیخیب گؤردو کی، دونن پریستاوین ائوینده‌کی قوناقلارین هامیسی گلیب دایانیب قاپییا.
خانیم تئز قاچدی ائشیگه و الینی چاغیریب دئدی: . - گئت، دئ کی، آغا ائوده دئییل.
علی قاچدی کوچه قاپیسینا و خانیم قاچدی ائو، قوربانعلی بیگی اویاتدی. بی "آ...آ..." ائله‌ییب چؤندو او بیری سمت، آروادی دئدی:
- آ کیشی، دور، دوننکی قوناقلار گلیبلر بیزه.
قوربانعلی بیگ گئنه "آ. ،آ.. " ائله‌ییب گؤزلرینی آچدی و آروادینا دئدی:
- جهننم اول! - و گئنه گؤزلرینی یومدو.
آروادی گئنه دئدی. قوربانعلی بیگ گؤزلرینی آچیب، قالخدی اوتوردو و سوروشدو:
- نه دئییرسن؟
آروادی سؤزونو بیر ده دئدی. بیگ دیک قالخدی آیاغا، بیر شئی فیکیر ائله‌دی، قاچدی اوتاغین او طرفینه-بو طرفین، آروادینا دئدی:
- قوی دئسینلر آغا ائوده دئییل.
آروادی گئنه چیخدی ائشیگه و بیگ ملفه‌نی گؤتوروب چارشاو کیمی سالدی باشینا، چیخدی حَیَطه، قاچیب سوخولدو تؤوله‌یه و گیردی آتین آخورونا.
نؤکرلر قوناقلارا دئدیلر:
- آغا ائوده دئییل.
ناچالنیک بو جاوابی ائشیدیب تعجوب ائله‌دی؛ هابئله غئیری قوناقلار مات قالدیلار. کندلیلر باشلادیلار قوناقلارین آتلارینی دولاندیرماغا. ناچالنیک چیخاردیب پاپیروسونو یاندیردی و نؤکرلردن سوروشدو:
-بیگ هارا گئدیب کی، ائوده دئییل؟ - نؤکرلر جاواب وئردیلر:
-بیلمیریک.
ناچالنیک بیر قدر دینمه‌ییب گئنه سوروشدو:
- بس او کی اؤزگه یئره گئده‌جکدی، بیزی نییه قوناق چاغیردی؟
نؤکرلر جاواب وئردیلر کی:
بیلمیریک.
خانیملارین بیری بیر ستکان سو ایسته‌دی. کربلایی قاسیم قاچدی ائودن کاسادا سو گتیردی. قوناقلار بیر قدر بیر-بیری‌نین اوزونه باخیب دئدیلر کی:
- دخی نییه دوروروق، قاییداق گئدک.
ناچالنیک ده بونا راضی اولدو؛ آما کربلایی قاسیما اوزونو توتوب سوروشدو:
-بیین آتلاری تؤوله‌ده‌دیر؟
کربلایی قاسیم دئدی:
-بلی.
بو حئینده تؤوله‌ده آتلارین بیری باشلادی کیشنمه‌یه. ناچالنیک یولداشلارینا بئله تکلیف ائله‌دی:
- چوخ عجب. بیز بو قدر یولو زحمتله گلمیشیک؛ باری هئچ اولماسا بیگین آتلارینا باخاق، سونرا قاییداق.
یولداشلاری راضی اولدولار. ناچالنیک گئنه کربلایی قاسیمدان تؤوله‌یه گئتمه‌یه ایزین ایسته‌دی. کربلایی قاسیم دئدی:
- بویورون!
ناچالنیک، ایکی پریستاو، مال حکیمی، خانیملارین ایکیسی و کازاک افسری گیردیلر حَیَطه و اوز قویدولار تؤوله‌یه طرف. قوربانعلی بیگین آروادی حَیَطده قوناقلاری گؤروب، قاچدی سوخولدو اوتاغا و قوناقلار گیردیلر تؤوله‌یه. ناچالنیک قاباقداکی آتی گؤروب دئدی:
- بو ائله بیگین دوننکی آتیدیر.
سونرا قوناقلار یئریدیلر ایچری و بیر کهر آتین یا‌نیندا دایاندیلار. ناچالنیک آتین قاباغینا کئچیب کربلایی قاسیمدان سوروشدو:
-بودورمو بیگین تعریفلی آتی؟ –
کربلایی قاسیم دئدی:
-بلی.
قوناقلار باشلادیلار آتین او طرفینه بو طرفینه دولانماغا. ناچالنیک آخورا طرف حرکت ائله‌ییب ایسته‌دی آتین آغزینا باخسین. آخورا یاخینلاشان کیمی ناچالنیک دیک آتیلدی و چیغیردی:
- آخ، چورت ووزمی!
آخورون ایچینده گویا کفنه بورونموش بیر شئی ناچالنیکین گؤزونه ساتاشدی. ناچالنیک یا‌نینداکی پریستاوین الیندن یاپیشیب یاواشجا یئریدی آخورون یا‌نینا و دیقت ائله‌ییب گؤردو کی، آخورداکی قوربانعلی بیگ اؤزودو. بونو گؤرجک ناچالنیک چپیک چالیب، قه-قه چکیب گولدو و دئدی:
- آ.. .آ.. .آ.. رفیق، سن بوردا ایمیشسن!!...
قوناقلار دا بیر-بیر گلیب بیگه دیقت ایله باخدیلار و چکیلیب دوردولار کناردا.
قوربانعلی بیگ یئریندن هئچ ترپشمه‌دی.
قوناقلار چیخدیلار کوچه‌یه، آتلاری میندیلر و اوز قویدولار گئتمه‌یه.
کؤچورن: عباس ائلچین
