بابور نامه

 ظهیرالدین محمد بابور: حیاتی، شخصیتی و اثرلری

عسکر رامیز

کؤچورن: عباس ائلچین

«بوتون شرق فاتئحلریندن فرقلی اولاراق او چوخ-چوخ اینسان­پرور ایدی... آداملار اونون باره‌سینده باشقا معنادا نه دو­شونور­لرسه دوشونسونلر، بیز بو بؤیوک قلبلی و اونسیتجیل نهنگه درین رغبتله یاناشماقدان باشقا اونون حاقیندا هئچ نه دوشونه بیلمه‌ریک».

ب.ن.مورلئند.

«موسلمان هیندیستا‌نی‌نین آقرار سیستئمی» کیتابیندان.

     معلوم اولدوغو کیمی، دونیا‌نین ان زنگین، کؤکلو دیللریندن بیری اولان تورک دیلی اوچ بؤیوک قروپا - اوغوز، قیپچاق و قارلوق قروپلا­رینا­ آیریلیر. هر قروپ دا اؤز تاریخی اینکیشاف مرحلهسیندن آسیلی اولا­راق اؤزلوگونده بیر نئچه قولا بؤلونور. مثلا، قارلوق قروپونا حاضیردا اؤز­بک، اویغور، ساری اویغور، سالار و سایر دیللر داخیلدیر. واختیله مؤو­جود اولموش قاراخانی و چاغاتای دیللری ایسه قار­­لوق تورکجه‌سی‌نین تاریخی ائتاپلاریدیر. اوسته‌لیک، بو دیللرده زنگین اد­بیات یارانمیشدیر. قا­راخانی دؤنمینده ماحمود کاشغاری «دیوان لغات الترک»و، یوسیف بالاساغونلو ایسه «قوتادغو بیلیگ»ی یازمیشدیر. بونلار اورتاق تورک اد­بیاتی‌نین و تورک دونیاسی‌نین تمل اثرلریدیر. چاغاتایجادا دا تورکلوک اوچون بؤیوک اؤنم داشییان اثرلر قلمه آلینمیشدیر.

بهمنیار؛ آذربایجان فیلوسوفو

      ابوالحسن بهمنیار مرزبان اوغلو (993-1066) شرق پئریپاتئتیزمی‌نین(مشائی‌لیک‌) گؤرکملی نوماینده‌لریندندیر. فیلوسوفون آنادان اولدوغو یئر معلوم دئییلدیر. اورتا عصر مؤلیفلری یازیرلارکی، او، «آذربایجانلی» («ال-آذربایجانی»)، «آذربایجان اؤلکه‌سیندن» (مِن بِلاد آذربایجان) ایدی.

      بهمنیار ابن‌سینانین گؤرکملی شاگیردی و داوامچیسیدیر. اونون اؤز موعلیمی ایله ایلک گؤروشو باره‌ده دئییرلر:

      بیر دفعه ابن سینا دمیرچیخانادا اولارکن بهمنیار اورایا گلیب اود ایسته‌ییر. دمیرچی اونا دئییر: «قاب گتیر ایچینه اود قویوم آپار». بهمنیار اوووجونا بیر قدر تورپاق ییغیب دئییر: «اودو بو قابا قوی». ابن سینا بهمنیارین درّاکه‌سینه حئیران قالیب، اونو اؤزونه شاگیرد گؤتورور.

       آذربایجان فیلوسوفو اؤزونون پارلاق ایستعدادی و امک‌سئورلیگی ایله ابن سینانین درین رغبتینی قازانمیشدی. سونرالار موعلّیم شاگیردی حاقیندا یازیردی: «او، منه اوغولدان آرتیق ایستکلیدیر من اونا تعلیم-تربییه وئرمیش و بو سوییّه‌یه گتیریب چیخارمیشام. اونون آخیر گلیب منیم یئریمده اولماسینا بیر شئی قالماییب».

      بهمنیار موعلیمی‌نین اومیدینی لاییقینجه دوغرولدور. اونون اؤزو و شاگیردلری- ابولعباس لفکری، عؤمر خییام، هابئله داوامچیلاری یاخین و اورتا شرقده پئریپاتئتیک فلسفه‌نی اینکیشاف ائتدیریبلر.

     آذربایجان فیلوسوفو بیر سیرا قییمتلی اثرلرین مؤلیفیدیر. «تحصیل» («التحصیل»)، «منطیقه دایر زینت» (« الزینة فی المنطق »)، «گؤزللیک و سعادت» («البهجة والسعادة»)، «موسیقی کیتابی» («کتاب فی الموسیقا»)، «مئتافیزیکانین مؤوضوسو» («فی موضوع المعروف بما بعدالطبیعة»)،. آخیرینجی ایکی تراکتات(رساله) 1851-جی ایلده لئیپسیقده عرب و آلمان دیللرینده، 1911-جی ایلده قاهیره‌ده عرب دیلینده چاپ ائدیلمیشدیر. تحصیل اثری بهمنیارین یارادیجیلیغیندا موهوم یئر توتور. فیلوسوف بو اثری داییسی ابومنصور بن بهرام بن خورشید اوغلونا ایتحاف ائتمیشدیر.

      «تحصیل» اثری «منطیق» («المنطق»)، «مئتافیزیکا» («علم مابعد الطبیعه») و «عیانی مؤوجود شئیلرین حاللاری» («احوال عیان الموجودات») اولماقلا اوچ کیتابدان عیبارتدیر. او، فلسفی بیلیکلرین اؤیره‌نیلمه‌سینده قییمتلی منبع اولدوغوندان هله اورتا عصرلرده عرب اورژینالیندان فارس دیلینه ترجومه ائدیلمیشدیر.

      «تحصیل» کیتابی‌نین عربجه‌سی‌نین موختلیف واختلاردا کؤچورولموش الیازماسی نوسخه‌لری بئیروت، قاهیره، تئهران، رامپور، واتیکان و دونیانین باشقا شهرلری‌نین کیتابخانالاریندا، فوندلاریندا ساخلانیلیر. اثرین فارسجا بیر الیازماسی نوسخه‌سی اؤزبکیستان EA بیرونی شرقشوناسلیق اینستیتوندا، دیگری ایرانین میلّی شورا مجلیسی کیتابخاناسیندادیر. بو دیرلی اثرین بوتؤو حالدا عربجه‌سی 1971-جی ایلده، فارسجاسی 1983-جو ایلده تئهراندا چاپدان چیخمیشدیر. اونون آ.و.ساقادئیئو طرفیندن عربجه‌دن روسجایا ترجومه‌سی 1983، 1986-جی ایللرده نشر اولونموشدور.

      «منطیق» عرب دیلینده «تحصیل» اثری‌نین مرتضی مطهری طرفیندن حاضیرلانمیش تئهران چاپیندان (1971)، «مئتافیزیکانین مؤوضوسو» و «مؤوجوداتین مرتبه‌لری»(«فی مراتب الموجودات») س.پوپپئر طرفیندن حاضیرلانمیش عربجه لئیپسیق چاپیندان گؤتورولموشدور.

قایناق:   «شرق فلسفه‌سی» کیتابی

کؤچورن: عباس ائلچین

قافقاز قارتالی

گؤرکملی قازاخ عالیمی؛ علیخان بؤکئیخان (Älihan Bökeyhan)

علیخان بؤکئیخان 

دوغوم: 1866، توْکاروُن ناحییه‌سی، کارکارالی قزاسی، سئمیپالاتینسک ویلایتی، روسییا ایمپئرییاسی

اؤلوم:  27 سئنتیابر 1937، موسکوا، سسری

قازاخ ایجتیماعی خادیمی، موعلیمی، ژورنالیستی، ائتنوقرافی.

حیاتی

      قایناقلار اونون نسلی‌نین چینگیز خا‌نین نوه‌سی جوچی خانا باغلی اولدوغونو یازیرلار. بؤکئیخا‌نین نسلیندندیر. اونون دوغوم تاریخی 1866-جی ایل، 1869-جی ایل، 1870-جی ایل کیمی گؤستریلیر. روسیا ایمپئریاسی‌نین اینضیباطی اراضی بؤلگولرینه گؤره علیخان نورمحمد‌اوغلو بؤکئیخانوْو سئمیپلاتینسکی ویلایتی کارکارالی قزاسی‌نین توکرایین ناحییه‌سینده دوغولموشدور.

 تورکمن ادبییاتی؛

دؤولت‌محمد آزادی (1700 - 1760)  

            دؤولت‌محمد آزادی تورکمن ادبیاتیندا دیداکتیک-مورالیست شاعیر کیمی مشهوردور. قلمینی و عؤمرونو گنج نسلین تعلیم-تربییه‌سینه حصر ائتمیش، اؤز تدریس اوصولونو و پئداقوژی مکتبینی یاراتمیش، بونو دستکله‌ین اثرلر یازمیشدیر. بو معنادا اونو «تورکمن سعدی‌سی» آدلاندیرماق اولار.  

            دؤولت‌محمد آزادی 1700-جو ایلده آنادان اولموشدور. او، تورکمنلرین گؤکلن بویونون گرکز طایفاسینا منسوبدور. آتاسی مخدومقولو یوناچی دا شاعیر اولموش، بیر چوخ ماراقلی شئعیرلر یازمیشدیر. اونون «گورگه‌نین» آدلی شئعیری ایندی ده مشهوردور. آزادی موللاخانانی بیتیردیکدن خیوه‌ده‌کی  مدرسه‌لردن بیرینده اوخوموش، عرب و فارس دیللرینی اؤیرنمیش، اؤز دؤورونون بوتون عئلملرینه دریندن واقیف اولموش، بیلگیلی عالیملردن بیری کیمی یئتیشمیشدیر. تحصیلی باشا ووردوقدان سونرا اؤز دوغما اوباسینا قاییداراق بورادا موعلّیم کیمی فعالیّیت گؤسترمیشدیر. 

            آزادی داهی تورکمن شاعیری مخدومقولونون آتاسی و موعلیمیدیر. اونون عاییله‌سینده بیر-بیری آردینجا باش وئرن فاجیعه‌لر، اوشاقلاری‌نین اؤلومو و بعضیلری‌نین آتا یوردونو ترک ائتمه‌سی شاعیرین صحتینی هله جاوان ایکن پوزموشدور. نتیجده آزادی آلتمیش یاشیندا حیاتلا ویداعلاشمیشدیر.   

            دؤولت‌محمد آزادی‌نین ان مشهور اثری «وضعی-آزاد» آدلانان دیداکتیک-فلسفی منظومه‌سیدیر. بوندان باشقا، اونون «حئکایتی-جابیر انصار»، «موناجات»، «بئهیشت‌نامه» آدلی مثنویلری، بعضی غزللری ده وار. بونلاردا شاعیرین فلسفی، اخلاقی و سوسیال گؤروشلری اؤز عکسینی تاپیر. آزادی هله او دؤورده عدالتلی جمعیت، یئتکین وطنداش و میلّی دؤولت ایدئیالارینی ایره‌لی سورموش، بیر نؤوع، منظوم کونستیتوسییا یازمیشدیر.

  تورکمن ادبییاتی؛ نورمحمّد عندلیب (1740-1660) 

      نورمحمّد عندلیب زنگین تورکمن ادبیاتی‌نین ان گؤرکملی نومایندلریندن بیری، اؤزوندن سونرا گلن بوتون تورکمن شاعیرلری‌نین موعلّیمی و اوستادیدیر. آزادی، شاه‌بنده، مخدومقولو، شئیدایی، مغروبی، قاییبی، طالیبی، قورد اوغلو، کمینه، سئیدنظر صئیدی، ذلیلی، سئیدوللا صئیدی، زینهاری، موللا نفس، عاشیقی، کاتیبی، مؤحتاجی، میسکین قیلینج، بالقیزیل کیمی تانینمیش سؤز اوستالاری اونون آردیجیللاری و شاگیردلریدیر.   

  عندلیبین تورکمن ادبیاتی قارشیسینداکی خیدمتلری سون درج بؤیوکدور. هر شئیدن اول او، موعاصیر تورکمن ادبییّاتی‌نین و ادبی یازی دیلی‌نین بانیسیدیر. اوندان اول یاشاییب-یارادان تورکمن شاعیرلریندن بایرام خان و وفایی اؤز اثرلرینی همین دؤورده بوتون اورتا آسییادا گئنیش یاییلان و اساسن مدرسه تحصیلی گؤرموش آداملارین ایشلتدیگی ادبی چاغاتای تورکجه‌سی ایله قلمه آلمیشلار. عندلیب ایسه اثرلرینی اوشاقلیقدان بری سئوه-سئوه دینلدیگی میلّی-محلّی داستانلارین تاثیری آلتیندا شیرین تورکمن دیلینده یازماقلا بیر ایلکی گئرچکلشدیرمیشدیر. شاعیرین ایکینجی بؤیوک خیدمتی تورکمن ادبییّاتینی مؤوضو و ژانر باخیمیندان زنگینلشدیرمه‌سیدیر. اصلینده، او، رئالیست تورکمن پوئزییاسی‌نین ایلک روشئیملرینی قویموش، مخدومقولو ایسه اونو زیروه‌یه قالدیرمیشدیر. میلّی ادبییّاتدا ایلک پوئمانین، ایلک داستانین مولّیفی ده عندلیبدیر. نهایت، او، تورکمن ادبییّاتیندا ایلک ترجومچیلردن بیریدیر.  

  نورمحمّد عندلیبین حیاتی حاقیندا الده دقیق معلومات یوخدور. سون دؤورلرده آپاریلان تدقیقاتلار نتیجه‌سینده اونون 1660-جی ایلده داش‌اوغوز ویلایتی‌نین ایلانلی بؤلگه‌سی‌نین قارامازی کندینده آنادان اولدوغو تثبیت ائدیلمیشدیر. شاعیر 1740-جی ایلده 80 یاشیندا وفات ائتمیشدیر.  

بدیرخان احمدوو

کؤچورن: عباس ائلچین

  کومئدییایازان، یازیچی، سئناریست ثابیت رحمان (1910-1970) آذربایجان ادبیاتی‌نین بؤیوک بیر دؤورونون فورمالاشماسی و تشککولونده اؤزونه‌مخصوص رولو اولان صنعتکارلارداندیر. قیرخ ایللیک یارادیجیلیق یولوندا او، اونلارلا حئکایه، فئلیئتون، شئعیر، کومئدییا، پووئست، رومان، کینوسئناری، موسیقیلی کومئدییا، لیبرئتتو و س. ژانرلاردا یازیب-یاراتمیشدیر. ث.رحمان هم ده ساتیریک، لیریک، لیریک-ساتیریک کومئدییالاری ایله آذربایجان کومئدیوقرافییاسینا زنگینلیک گتیرمکله یاناشی، دراماتورگییادا ساتیرانین، گولوشون تظاهورونو، چالارلارینی زنگینلشدیرمیشدیر. 

  ثابیت رحمان شکی(کئچمیش نوخا) شهرینده آنادان اولوب (1910)، ایلک تحصیلینی بورادا آلدیقدان سونرا باکیدا ع.شایق آدینا نومونه مکتبینده اوخویوب، سونرا باکی دارولموعلیمینه کؤچورولوب (1924)، بورادا اونا ح.جاوید، ع.شایق و س.حوسئین کیمی قودرتلی صنعتکارلار درس دئییب. قانتمیرین مودیری اولدوغو مکتبی بیتیردیکدن سونرا یئنیدن شکییه قاییداراق واختیله اوخودوغو زحمت مکتبینه موعلیم تعیین اولونور(1926). بیر مودت سونرا ایسه عالی تحصیل دالینجا باکییا گلیر و باکی عالی پئداقوژی اینستیتوتونون (ایندیکی ADPU) فیلولوگییا فاکولته‌سینده تحصیلینی داوام ائتدیریر (1929-1932).  

آبیلای خان، قازاخیستانین آزادلیق و موستقیل‌لیک سیموولو

کؤچورن: عباس ائلچین

      آبیلای خان (قازاخجا: (Абылай хан - اورتا ژوزون خانی ، قازاخیستانین آزادلیق و موستقیل‌لیک سیموولو (1711-1781) . اصل آدی ابیلمنصور (Әбілмансұр) اولان و سونرالار باباسی نین آدی ایله آبیلای خان کیمی تانینان بو بؤیوک و جسور اینسان 1711-جی (1713) ایلده او دؤورون مشهور خانی کورکئم والی سولطانین عاییله‌سینده آنادان اولوب. اوشاق ایکن جسورلوغو و دؤیوشکن‌لیگی ایله سئچیلن ابیلمنصور درحال اطرافینداکیلارین دیقتینی جلب ائتمیشدی. اوغلونون جسورلوغونو گؤرن آتاسی اونون حاقیندا فخرله:  " اونون گؤزلرینده قورخو یوخدور. او، اؤلوموندن قورخمور، اوندان یاخشی سرکرده چیخاجاق " ،-دئمیشدی. 

      هله گنج ایکن آبیلای هم ده مودریک بیر اینسان تاثیری باغیشلاییردی و او ان چتین وضعیتلردن بئله چیخیش یولو تاپا بیلیردی. اونا گؤره ده اونا  " آررواخ "  (اجدادلارین روحو) لقبینی وئرمیشدیلر. 

سونونجو قازاخ خانی کئنئساری قاسیم اوغلونون شرفلی اؤلومو

علی شامیل  

   روس ایشغالچیلارینا قارشی ساواشدا شهید اولموش سون قازاخ خانی کئنئساری حاقیندا چوخ آز یازیلیب، یازیلانلارین دا بؤیوک بیر قیسمی یانلیشلیقلاردان عیبارتدیر. بونون دا اساس سببی تاریخچیلرین بؤیوک قیسمی‌نین حاکیم سییاستین - گوجلونون طرفینی توتوب سوسماسی، حقیقتی دانماسی اولوب. سووئتلر زامانیندا روس چارلاری‌نین یئریتدیگی سییاست، اونلارین ایداره‌ائتمه اوصوللاری تنقید ائدیلسه ده ایشغال آلتینا دوشموش خالقلارین اوغوللاری‌نین قهرمانلیق تاریخینه کؤلگه سالینیب. بو سببدن ده کئنئساری قاسیم‌اوغلو لازیمینجا تانیدیلماییب.  

     آبلای خانین نسلیندن اولان قاسیم خانین 1802-جی ایلده دوغولان اوغلونا کئنئساری آدی وئریلیب. لاکین سونرالار اونون آدی و سوی‌آدی قایناقلاردا کینئ ساری سولطان، کئنئساری قاسیم‌اوو کیمی یازیلیب. کئنئساری دوغولاندا گوندن-گونه گوجلنن روسییا آرتیق قازاخلاری اؤز تاثیری آلتینا سالمیشدی. روسییا کاروان یوللاری‌نین اوزرینده تیکدیگی قالالار، بو قالالاردا ساخلادیغی عسگری بیرلیکلر واسیطه‌سیله تیجارتدن الده ائدیلن گلیردن خراج توپلاییردی.

  1922-جی ایلده ایستامبولداكی حربی طیب لیتسئیینه داخیل اولان 17 یاشلی گنج حسین نیهال توركچولوك مفكوره سی ایله یاخیندان ماراقلانماغا باشلادی. تئزلیكله بو گنج، میلتچی روحلو طلبه قزئتلرینده و درگیلرینده تاریخی و سیاسی مضمونلو مقاله لر درج ائتدیردی. 1924-جو ایلده مشهور توركچو ایدئولوقو ضیا گؤك آلپین یاس مجلیسینده میلتچیلییه قارشی اولان طلبه لرله ساواشان نیهال آرتیق موباریز توركچو كیمی تانینیردی. 1925-جی ایلده آنتی-تورك عقیده لی طلبه لره دایم دستك وئرن ائتنیك منشاجه عرب كؤكلو لیتسئی دئكانی مسعود ثورییا افندییه نومایشكارانه ال وئرمه دیگی اوچون نیهال، دئكانین تا كیدی ایله لیتسئیدن قووولدو…  

 زامانین اؤزو، یازیچی‌نین سؤزو

  فلورا خلیل‌زاده 

    اؤتن عصرین 20-جی ایللرینده ایمضاسی قزئت و ژورنال صحیفه‌لرینده تئز-تئز گؤرونن گولوش دولو كیچیك حئكایه‌لری ایله دیقت جلب ائدن قانتمیر آذربایجان ادبیاتیندا نثرین، خوصوصیله ده ساتیریك حئكایه ژانری‌نین یارانما و اینكیشافیندا موعین خیدمتی اولان گؤركملی یازیچیلاریمیزدان بیریدیر. اونون حئكایه‌لرینی اوخودوقجا تامامیله امین اولورسان كی، او دؤورون آب-هاواسیندان، زامانین، قورولوشون دیكته‌سیندن، ضیدّیت دولو حیاتین اصل اوزوندن خبر توتماق ایسته‌ییرسنسه، گرك قانتمیرین یارادیجیلیغینا موراجیعت ائده‌سن. عادتن اونون ساتیریك اوسلوبدا یازدیغی نثر نومونه‌لرینده تیپین دیلی ایله دؤورون بوتون ضیدیتلری، باش وئرمیش موركب پروسئسلر، موختلیف حادیثه‌لر اولدوغو كیمی قلمه آلینیب.

بؤیوك قهرمان عوثمان باتور و شرقی توركیستان حاققیندا

عوثمان باتور 1899-جو ایلده شرقی توركیستانین شیمالیندا قالان آلتای ویلایتی‌‌‌نین كؤك‌‌توقای بؤلگه‌‌سینده دونیایا گلیب. قازاخ توركلری‌‌‌نین اورتا جوزوندندیر و مولكی بویونا منسوب اولوب. 

  عوثمان باتورون گوجلو و هئیبتلی بیر بدن قورولوشو وار ایدی.1.85 بویوندا، قیساقالین بوینو و یاری باغلی-باتیق گؤزلری باخانلاردا زهملی بیر گؤركم یارادیردی. قیریش قاش آراسی، اوزو شخصیتینی عكس ائتدیریردی. چوخ آز دانیشیردی و هر مؤوضودا اؤزونه اعتیباری تام ایدی. 40 یاشینا قدر حئیوان‌دارلیق ایله مشغول اولوب. 

قازاق توركلرینده موللا نصرالدین

یازان: دوچئنت دوكتور عبدالوهاب قارا

كؤچورن: عباس ائلچین

  اؤزَت 

  موللا نصرالدین  هر نه قدر آنادولودا یاشامیش اولسا دا، بوتون تورك دونیاسی نین اورتاق شخصیتینه  دؤنوشموشدور. هر تورك بویو اونو اؤزوندن بیلیر. اونلار اوچون موللانصرالدین اؤز یوردلاریندا یاشامیش بیر شخصیت دیر. چوخونلوقلا اونون آنادولو اینسانی اولدوغونو فرق ائتمزلر بئله. بونون ان گوزل اؤرنكلریندن بیری قازاق توركلرینده كی  موللا نصرالدین آلقیلاماسی و گولمه جه لری دیر. 

  قازاقلار موللا نصرالدینه اؤز لهجه و كولتور اؤزللیكلرینه گؤره  " كوجا ناصیر "  اولاراق آدلاندیرمیشدیرلار. خالق آراسیندا  " كوجاناصیر "  گولمه جه لری چوخ یایغین دیر. اونلار اوچون موللا نصرالدین، یعنی  " كوجا ناصیر "  آلدار كؤسه و ژییرئنشه  شئشئن كیمی قازاقلارین تاریخی و ادبی شخصیت لردن بیری كیمی دیر. 

آچار سؤزلر:

  قازاق ادبیاتی، كوجارناصیر، موللا نصرالدین(نصرالدین هوجا)، ژییرئنشه  شئشئن، آلدار كؤسه 

گیریش:

عبدالرحمان فتعلی بیلی - یاخشی تانیمادیغیمیز قهرمان  

     هر دفعه  ایكینجی دونیا موحاریبه سیندن صؤحبت دوشنده اؤزومدن آسیلی اولمایاراق او دؤورده آلمانلارا قوشولاراق س س ری-یه قارشی دؤیوشن كئچمیش سووئت حربی اسیرلرینی-لئژیونئرلری خاطیرلاییرام. س س ری دؤورونده بیزه اونلاری ان قاتی دوشمن كیمی تقدیم ائتمیشدیلر و نتیجه ده اؤزوموزدن آسیلی اولمایاراق لئژیونئرلره نیفرت بسله ییردیك. اونلار گؤزوموزده میلت خایینی، ساتقین، آلمانلارین نؤكرلری و میلتینی سئومه ین سیماسیز بیر آداملار ایدیلر... آما مرحوم خالق شاعیریمیز بختییار واهابزادنین ده دئدیگی كیمی سن دئمه دونیا فیرلانیرمیش. و بو فیرلانان دونیا ایله بیز ده فیرلانا-فیرلانا گونلرین بیر گونو گؤردوك كی، لئژیونئرلرین دئمك اولار كی، هئچ ده هامیسی ساتقین دئییل، میلتینی خالقینی سئون، آلمانلارین طرفینده منسوب اولدوقلاری میلتلرین آزادلیقلاری اوغروندا موباریزه آپاران قهرمانلارمیش...  

مشهور حؤكمدار و دؤورونون ان بؤیوك آسترونومو: اولوق بیگ

 بیر واختلار او اؤزونو هم باجاریقلی دؤولت خادیمی، هم ده ماهیر بیر آسترونوم،  قوردوغو دؤولتین پایتاختی سمرقندی ایسه نینكی آسییانین، هم ده دونیانین سیویل مدنیت مركزلریندن بیری كیمی تانیدا بیلدی. اینشا ائتدیردیگی رصدخانالارلا آسترونومییانین دونیادا اؤیره نیلمه سی و تدقیقی ساحه سینده عوضسیز خیدمتلر گؤستردی. اونون اولدوزلارین اؤیره نیلمه سی ساحه سینده گؤردویو ایشلری گونوموزده آنجاق آمئریكانین كوسموسون تدقیقی ایله باغلی حیاتا كئچیردیگی قلوبال لاییحه لرله موقاییسه ائتمك اولار. او، علم عاشیقلرینی، علمی سئونلری، علم آداملارینی قییمتلندیرمگی باجاران قودرتلی بیر حؤكمدار ایدی و اونا گؤره ده هله گنج ایكن بوتون دونیادا مشهورلاشمیشدی.................