روحون معماری - میسكین آبدال  

      " قیرخلار پیری "  اؤزو وئریب درسیمی عوممان منیم، 

        چتین  گیره اورگیمه لعینی-شئیطان منیم 

     سئیید میسكین آبدال منم، سؤز منیم، مئیدان منیم، 

     قورویانیم اؤزون قورو خایین دوستلاردان منی.  

     سازی نین سسی، قلبی نین سؤزو ایله عصرلری آدلاییب كئچن میسكین آبدال كیمدیر؟ سازلا-سؤزون وحدتینده هانسی مؤعجیزه لر یاراندی؟ میسكین آبدال هانسی تاریخی شخصیتین یاخین سیرداشی، مسلكداشی اولدو؟ بو سواللارا جاواب تاپماق اوچون 15. عصرین سونو، 16. عصرین اوللرینه - میسكین آبدالین زامانینا یوللانیریق.

 هیتلئرین غیبطه ائتدیگی گئنئرال: انور پاشا

تاریخ - 1914-جو ایل 21 دئكابر. عثمانلی ایمپئریاسی‌نین قارص ایالتی، “آللاهو-اكبر” داغی. اینسانین ایلیگینی دوندوران شاختا...

 پاشانین داغ‌لاردا عكس-صدا وئرن آمیرانه سسی گلیر: “عسگرلر! هامینیزی گؤردوم، آیاغینیزدا چاریغینیزین، اینینیزده پالتارینیزین اولمادیغینی بیلیرم. لاكین قارشینیزداكی دوشمن سیزدن قورخور. یاخین زاماندا هوجوما كئچه‌رك قافقازلارا گیره جه ییك. اوردا سیز هر جور نانو-نعمته قوووشاجاقسینیز”.

 آز كئچمه میش 90 مین‌لیك اوردو قان دون‌دوران سویوقدا “اللهو اكبر” دئیه‌رك، قارلی داغین زیروه‌سینه دوغرو یول آلیر...

  قانی ایله شئعیر یازان، میلتی اوچون دؤولت قوران نومان چلبی جیهان 

      علی شامیل 

          آذربایجانلا كریم آراسیندا سیخ باغلانتیلار اولماسینا باخمایاراق نومان چلبی جیهان كیمی بیر میلت پروری بورادا ندنسه تانیمیرلار. اؤنجه لر ائله دوشونوردوم كی، بونا سبب سووئت رئژیمیدیر. سووئتلر بیرلیگی داغیلدیقدان، آذربایجان موستقیللیگینه قوووشدوقدان سونرا دا اونون حاقیندا سیلسیله یازیلارا، رادیو-تئلئویزیا وئرلیشلرینه راست گلمه دیم. تك-تك میلت چیلر آزسایلی قزئت و ژورناللاردا بو مؤوضودا بیر شئی یازیبلارسا و من اونو اوخویا بیلمه میشمسه عوذر ایسته ییرم.

خوجا احمدیسوی توركوستاندان دوغان بیر تورك گونشی

احمد یسوی نین اوجا یارادانین امرلرینه بوتون وارلیغی ایله باغلی اولماسی، هر شئیینی بو یولدا فدا ائتمه سی یوز مینلرله اینسانین قلبینده ایمان نورونون یانماسینا سبب اولدو  

    اونون حاقیندا عصرلردیر یازیرلار و هله  چوخ یازاجاقلار. او، ایسلام گونشی نین اوجسوز-بوجاقسیز توركوستان چؤللری اوزرینده دوغماغا باشلادیغی ایلك دؤورلردن دینی تبلیغ وظیفه سینی حیاتا كئچیرمه یه باشلادی و بؤلگه اهالیسی نین ایسلامی قبول ائتمه سینده عوضسیز خیدمتلر گؤستردی. او، اوجا یارادان طرفیندن اینسانلارین خیلاصی اوچون نازیل اولماغا باشلایان و كایناتین سون پئیغمبری محمد (س.ه.و.) طرفیندن تبلیغ ائدیلن قورانی-كریمین خیدمتینده بوتون وارلیغی ایله دوردو.  احمد یسوی نین اوجا یارادانین امرلرینه بوتون وارلیغی ایله باغلی اولماسی، هر شئیینی بو یولدا فدا ائتمه سی یوز مینلرله اینسانین قلبینده ایمان نورونون یانماسینا سبب اولدو. نتیجه ده توركوستان چؤللرینده كؤچری حیات سورن توركلر 300 ایل اول عربیستان یاریماداسیندا یاشانمیش عصری-سعادت دؤورونون (رسولوللاهین یاشادیغی و ایسلام دینینی تبلیغ ائتدیگی مرحله ) بیر بنزرینی بو جوغرافییادا یاشاماغا باشلادیلار.          

بؤیوك تورك عالیمی،میرزا اولوغ بیك

میرزا اولوغ بیك 1394نجو ایل،22مارس دا آذربایجانین سلطانیه شهرینده ، آنادان اولدو.امیر تیمورون اوغلان نوه لریندن دیر..آتاسی 4یاشیندان بری تربیه سینه خیدمت ائله دی.اولوغ بیكه شاعیر محمد صالح ین باباسی امیرشاه ملیك مربی لیك ائتدی.امیر تیمور سویملی نواده سینی سفرلرده و یوروشلرده اوزویله بیرگه آپاراردی .

میرزه ماذون قاشقایی

یازان : اوختای قاسیملی

بوتون دونیا اوزرینده یاشایان اینسانلار طبیعت دن ایلهام آلاراق اونون گوزللیك لرینی باشقا بیر طرزیله یئر اوزونده اویغولامیشلار.بونا اساس یئر اوزونده هنر،صنعت،تمدن و اجتماع سیستملری اینسانین بو اویرندیك لریندن دولایی دوزلمیشدیر.

اینسانین گتیردیی بیر هنر ساییلان و هنرلرین ان اینجه سی اولان،شعر هنریدیر.بو صنعت اینسان قروپلاری آراسیندا یایقین اولان بویوك بیر هنر ساییلر.

تورك میللتینین ده باشقا اینسانی توپلوملار كیمی بو نعمت دن پای آلدیقلارینی گوروروك.بو هنر تورك طایفالارینین آراسیندا داها اینجه و داها زنگین بیر یئره صاحیبدیر.بو زنگینلیك توركون چئشیدلی اویماقلاریندا و چئشیدلی دانیشما لهجه لرینده داها دا چوخدور.

 مخدومقولو - توركمنین روحو، قلبی و دؤیونن اورگی  

      اونون قدر توركمنیستاندا سئویلن و دریندن حؤرمت بسله نیلن ایكینجی بیر حاق عاشیقی تاپماق مومكون دئییل. آنادولو توركو اوچون یونوس امره، آذربایجانلی اوچون ایسه بؤیوك فوضولی نه دئمكدیرسه، توركمن اوچون ده مخدومقولو اودور. مایاسی حاقدان یوغورولوب، حاق عاشیقی كیمی دونیایا گلیب، اوجا آللاها گئدن یولو توتاراق اونون درگاهینا اوز توتوب، بونونلا دا نینكی توركمنلرین، هم ده بوتون تورك دونیاسی نین ابدی سئوگی و محبتینی قازانیب، اونلارین قلبینده ابدی لشیب، اؤزو بویدا همیشه یاشار حاق نغمكارینا چئوریلیب. مخدومقولونون شئعیرلری بیر سئوگی، ایلاهی عشق نغمه سیدیر، حاقا گئدن یولون قاپیسینی گؤسترن بیر نوردور. بو ایلاهی نورون ایشیغیدیر توركمنی یاشادان و اونو ابدی بیر گله جگه آپاران. مخدومقولو طبیعتی، خاراكتئری، شئعیرلرینده كی  ایلاهی بیر عشقین ترننومو ایله تورك دونیاسی نین حاق عاشیقی یونوس امره نی خاطیرلادیر. او سانكی اوستوندن عصرلر اؤتندن سونرا حاق عاشیقی یونوس امره نین یولونو داوام ائتدیریر و  قوجاغینی گئنیش آچاراق، بیر واختلار توركمنیستاندان آنادولویا كؤچ ائده رك بورادا دونیانی قارشیسیندا دیز چؤكدورن و قوس قوجا عوثمانلی ایمپئرییاسینی قوران قان اجدادلارینی،  او جومله دن توركمنین آنادولودا حاق سسی، حاق نغمكاری اولان یونوس امره نی اونلارین عزیز اؤولادلاری كیمی اؤز باغرینا باسیر. باخ بوندادیر مخدومقولونون بؤیوكلوگو و داهی لیگی. 

قوتادغو بیلیك كیتابی (Qutadğu bilig kitabı)

قوتادغو بیلیگ، ایسلامی دئویر تورك ادبییاتی نین بیلینن ایلك اثرلریندن بیریدیر.  " موتلولوق بیلگیسی "  آنلامینا گلن اثر، یوسوف خاص حاجیب(1077-1017)طرفیندن خاقانینه لهجه سییله یازیلمیشدیر. هر ایكی دونیادا دا موتلو یاشاماسی اوچون اینسانا گركلی یولو گؤسترمگی آماجلایان قوتادغو بیلیگ، عروض اؤلچوسویله یازیلمیش، دیداكتیك بیر اثردیر. ایچریك آچیسیندان چوخ زنگین بیلگی، گؤرگو،اخلاق، كولتور اؤگه لری داشییان اثر، هم دولت ایشلگیشی هم ده فردلرین توپلوم ایچینده كی  گؤرولرینی قونو آلمیشدیر. اثرده ایده ال بیر توپلومون نئجه میدانا گلجگی و دولت ایداره چیلرینده بولونماسی گركن نیته لیكلر اؤیوت وئریجی بیر طرزده دیله گتیریلمیشدیر. 

  آلگوریك (تمثیلی) بیرمناظیره كاراكترینده اولان اثرده یازار؛ عدالت، عاغیل، سعادت و دولتی تمثیل ائدن دؤرد قهرمانی قونوشدورور. بو قهرمانلارین (گون دوغدی: حكمدار، قانون؛ آی دولدی: سعادت؛ اؤگدولمیش: عاغیل؛ اودگورمیش: عاقیبت، گله جك) چئوره سینده گلیشن اولایلارلا، دولت ایداره سی نین و سوسیال دوزه نین نئجه  اولماسی گركدیگینی آنلادیر. 

  مثنوی طرزینده یازیلان و 6645 بیتدن میدانا گلن اثرده، دؤرتلوكلره ده  یئر وئریلمیشدیر. ادبییاتیمیزدا عروض اؤلچوسونون قوللانیلدیغی ایلك اثر و ایلك مثنوی اولاراق قبول ائدیلن قوتادغو بیلیگ، بیر نصیحت نامه  و سیاست نامه دیر. 

 حسن بیگ زردابی و اكینچی قزئتی

حسن بی ملیكوو (زردابی) 1837-جی ایل اییونون 28-ده كئچمیش گؤی چای قزاسی نین زرداب كندینده آنادان اولموشدور. حسن بی ایلك تحصیلینی موللاخانادا آلمیش، سونرا شاماخی قزا مكتبینده اوخوموش، اورتا تحصیلینی ایسه تیفلیسده تاماملامیشدیر. 1861-جی ایلده موسكوا اونیوئرسیتئتینه داخیل اولان حسن بی زردابی دؤرد ایل سونرا همین اونیوئرسیتئتین طبیعت-ریاضیییات فاكولته سینی بیتیرمیشدیر. 

  عالی تحصیل اوجاغیندا اوخودوغو مودتده حسن بی طلبه لر آراسیندا خوصوصی اولاراق سئچیلدیگینه گؤره     فاكولته نی علا قییمتلرله باشا ووردوقدان سونرا علمی ایش اوچون اونیوئرسیتئتده ساخلانیلمیشدیر. لاكین وطنینه، دوغما آذربایجانینا اولان سونسوز محبتی، خالقینا، میلتینه خیدمت ائتمك آرزوسو بو گنج، پئرسپئكتیولی موعلیمی آذربایجانا چكیب گتیردی. بیر موددت تیفلیسده قوللوق ائدندن سونرا قوبادا محكمه ده ایشله ین زردابی داها سونرا باكییا گله رك بورادا روسجا اورتا مكتبده طبیعتدن درس دئمه یه باشلادی.  

 بابور – تورك-هیند ایمپئراتورلوغونو قوران داهی شخصیت و توركلرین هومئری  

      بو بؤیوك اینسان كیچیك بیر اوردو ایله اؤزوندن اون دفعه  بؤیوك اوردولاری مغلوب ائدن كوماندان، ان بؤیوك گوجون عاغیل اولدوغونو سؤیله رك، تاریخه دوشن مهارتلی سییاستچی، عوثمانلی نین روحونو، معنویاتینی، مدنیتینی اؤزونه مخصوص شكیلده اؤز ایمپئراتورلوغوندا یاشادان دؤولت خادیمی، شاعیر، تاریخچی، علم آدامی و بیر سؤزله، تورك-ایسلام تاریخی نین ان بؤیوك سیمالاریندان اولان قاضی ظهیرالدین محمد بابور ایدی.

بؤیوك تاتار شاعیری : عابدوللاه توكای 

 حیاتی و شئعیرلریندن

  عابدوللاه توكای (Abdullah Tukay )، اؤن دورد . نیسان 1886 تاریخینده، كازان شهرینه باغلی مئنگئر(Meñger) ایلچه سی نین كوشلاویچ (Kuşlavıç )  كندینده آناندان اولموشدور . آتاسی نین آدی محمد عاریف، آناسی نین آدی ممدوده خانیمدیر.  

  عابدوللاه توكای، دوغولدوقدان بئش آی سونرا آتاسی، اوچ ایل سونرا دا آناسینی الدن وئرمیشدیر. یئتیم و اؤكسوز قالان عابدوللاه توكایی قوهولاریندان كیمسه ایستمه میش و بو اوزدن الدن اله دولاشماق زوروندا قالمیشدیر. بوندنله عابدوللاه توكایین اوشاقلیق اایللرینی سئوگیدن یوخسون اولاراق، یوخسوللوق و سیخینتی  ایچریسینده گئچیمیشدیر.  

فتحعلی خان قوبالی ( فتحعلی خان حسینعلی خان اوغلو‎؛ 1736، قوبا شهری – 29 مارت 1789، باکی شهری) — قوبا خانلیغی‌نین 6. خانی (1758 – مارت 1789)؛ 18.عصرین گؤرکملی آذربایجانلی دؤولت خادیمی و سرکرده‌سی.  

 میللی شاعیر ، محمت امین یورداكولون حیاتی و شئعیرلری

13 ماییس 1869دا ایستانبولدا دوغولدو . 14 اوجاق 1944ده  ایستانبولدا یاشامینی ایتیردی. زینجیرلی كؤیو مزارلیغیندا توپراغا وئریلدی. میللی ادبییات  و توركچولوك آخیمی نین اؤنده گلن تمثیلجیسی و دولت مأمورو ایدی. ایتیحاد و ترققی جمعییتینه گیردی. شئعیرلری ایله ایستانبول حوكومتینی ائلشتیرینجه 1907ده ارزروم روسومات ناظیرلیغینا آتاناراق ایستانبولدان اوزاقلاشدیریلدی. ایكینجی مشروطییتین اعلانیندان سونرا عینی گؤروله بو كز ترابزونا گؤندریلدی. 31 مارت اولایی نین آردیندان 13 نیسان 1909دا ایستانبولا چاغریلدی.

دادال اوغلو حیاتی و شئعیرلری

19. ونجو یوزایلده یاشادی. اصیل آدی ولی. توركمن آشیقلاری نین اؤنده گلنلریندن. قول موصطافا مخلصسینی قوللانان آشیق موسانین اوغلو. آز دا اولسا ائییتیم آلدی. آوشار بیگلریندن كیچبك عالی اوغلو ایله خوزان اوغلونون یانیندا ایماملیق، كاتیبلیك ائتدی . شئعیرلرینده گؤچرلیك قوشوللارینی، دؤنمینده اورتا آنادولودا حوكوم سورن عشیرت قاوقالاری و عشیرتلرین عوثمانلی ایله ساواشلارینی یانسیدیر. دیلی آنادولو توركمن بویلاری نین قوللاندیغی خالق توركجه سیدیر. اصیل اونونو قاوقا توركولری ایله یاپدی. یوزه  قدر شئعیری سؤزلو قایناقلاردان درلنه رك گونوموزه قدر اولاشدی.