آینور طالیبلی
تورک یوردو
سورما بانا کیمیم، نهییم..
باجاسی توتمهین بیر ائو
اذانسیز بیر مینارهییم
دوشمانا یورد اولموش اولان...
قاراباغدا آچان چیچک
تبریزدهکی تورک دیلیییم
کرکوکدهکی تورکمنیم بن
ظولم ایچینده اویغور تورکو...
یاد ائلینده قیریمیم بن
تورکون آغلایان یوردویوم
قلبی قیریق تورک قیزیییم...
قایناق: قیریم سسی
تورک دوشونجهسینین عظمتلی آبیدهسی
آیتک ذاکیرقیزی (ممّدووا)
فلسفه دوکتورو
بوتون تورکلرین عئینی دیلده بیرلشه بیلهجگینی ثوبوت ائدن آرقومئنت - “ترجومان”
تورک دونیاسینین بؤیوک دوهاسی ایسماییل بَی قاسپیرالی (1851-1914) مدنییت تاریخینده میثیلسیز خیدمت گؤسترمیشدیر. اونون ناشیری اولدوغو، اون دوققوزنجو عصرین سونو–ییرمینجی عصرین اوّللرینده چاپدان چیخان “ترجومان” قزئتی تورک خالقلارینین دوشونجهسینده عظمتلی یئر توتور. بو ایل آپرئل آییندا “ترجومان” قزئتینین 135 ایللیگیدیر.
“ترجومان” قزئتینی ایسماییل بَی قاسپیرالینین ان بؤیوک اثری آدلاندیران بؤیوک موتفکّیر یوسیف بَی آکچورا یازمیشدیر کی، “ترجومان” قزئتی اوتوز ایلدیر مسلگینی، فیکرینی اصلا دییشدیرمهدن، فاصیلهسیز داوام ائدیر. “ترجومان” هر نوسخهسینده اؤز مسلگینی بئله ایفاده ائدیر: "تورک، تاتار، آذربایجان، کوُموُک، نوْقای، باشقیرد، اؤزبک، سارت، تارانچا، کاشغاری، تورکمن و سایر آدلارلا بیلینن تورک قؤوملرینین جوملهسی آراسیندا یاییلمیش و معلوم اولان “ترجومان” ،موسلمانلار آراسیندا معاریفین اینتیشارینا و ایسلام مکتبلرینین ایصلاحینا چالیشیر. ساده و آچیق هر کس آنلایاجاق صورتده قلم ایشلهدیر".
تورکییهنین گؤرکملی ایجتیماعی خادیمی ضیا گؤکآلپ میرزه فتعلی آخوندزادهنی و ایسماییل بَی قاسپیرالینی روسییادا یئتیشن ایکی بؤیوک تورکچو آدلاندیرمیشدیر. میرزه فتعلی آخوندزادهنین "آذربایجان تورکجهسینده یازدیغی اؤزونهمخصوص کومئدییالار، بوتون آوروپا دیللرینه چئوریلمیشدیر. قیریمدا “ترجومان” قزئتینی چیخاران ایسماییل بَی قاسپیرالینین تورکچولوکدهکی پرینسیپی "دیلده، دوشونجهده و ایشده بیرلیک" ایدی “ترجومان” قزئتینی شیمال تورکلری آنلادیغی قدر شرق تورکلرییله غرب تورکلری ده آنلاردی. بوتون تورکلرین عئینی دیلده بیرلشه بیلهجگینه، بو قزئتین وارلیغی جانلی بیر آرقومئنتدیر".
آردینی اوخو/ Ardını oxu
تورکون حیکمت خزینهسی تورکون دوشونجه طرزیدیر
بولودخان خلیلوو،
فیلولوگییا عئلملری دوکتورو، پروفئسور
سؤز اینسان قلبینه یول تاپیرسا، اوندا موقدسلَشیر، حیکمت خزینهسی کیمی اورکلری فتح ائدیر، دیری و جانلی اولور. هر زامانین، دؤورون ان توتارلی سیلاحی رولونو اویناییر. بئله حیکمت خزینهسی سیراسیندا تورکون یازیلی آبیدهلری موهوم رول اویناییر. همین یازیلی آبیدهلر تورکون حیاتینی، معیشتینی، دونیاگؤروشونو، پسیخولوگییاسینی، دوشونجه طرزینی یاشاتماقلا یاناشی، یاراندیغی تاریخی دؤورون اؤزونهمخصوصلوقلارینی دا یاشادیر. تورکون بئله یازیلی آبیدهلری سیراسیندا "اوغوزنامه"-لرین، "قوتادغو بیلیک"-ین، "دیوان لغات التورک" -ون و دیگرلرینین رولو بؤیوکدور. بو قبیلدن اولان کیتابلاردا سؤزلرین معنالاری چوخ مطلبلردن خبر وئریر.
قئید اولونان یازیلی آبیدهلر کونکرئت بیر تاریخی دؤوره عایید منبعلر اولسا دا، اصلینده بیر نئچه عصر اؤزوندن اوّلکی دوشونجه طرزینی ده عکس ائتدیریر. مثلا، "اوغوزنامه"نین اون آلتینجی عصرین سونوندا، یاخود اون یئددینجی عصرین اوّللرینده قلمه آلیندیغی گومان اولونسا دا، اصلینده بوراداکی آتالار سؤزو و مثللرین بؤیوک اکثریتی دوققوز-اون بیرینجی عصرلره عاییددیر. دئمهلی، بوراداکی آتالار سؤزو و مثللرین اونودولماماسینین سببی اونونلا باغلیدیر کی، تورکون یاراتدیقلاری ائله تورکون اؤزونون ده حافیظهسینده، یادداشیندا، شوعوروندا همیشه یاشاییب و ایندی ده یاشاماقدادیر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
صفوی ساراییندا تورک دیلی [بیرینجی بؤلوم]
1. صفوی ساراییندا هانسی دیلده دانیشیردیلار؟
صفویلر دؤولتینه و اونون بانیسی شاه ایسماعیل ختایییه موناسیبت، تاریخ بویونجا بیرمعنالی اولمامیشدیر. اصلینده، هر هانسی دؤولته و دؤولت باشچیسینا بیرمعنالی موناسیبت گؤستریلمهسینی گؤزلهمک سادهلؤوحلوکدور. لاکین شاه ایسماعیلا و اونون خلفلرینه قارشی ایرهلی سورولن ایدیعالارین بؤیوک اکثریتی بعضاً کور تعصّوبه و دوشمنچیلیگه اساسلانیر، حقیقتدن اوزاقدیر.
هر شئیدن اوّل، مؤوضویا گیریش اولاراق بونو دئمهلیییک کی، صفویلر دؤولتینین تاریخیمیزده ایفا ائتدیگی ان موهوم روْل – آذربایجان تورپاقلارینی واحید بیر بایراق آلتیندا بیرلشدیرمهسی و بوتؤو آذربایجان اراضیسینده آذربایجان اصیللی سولاله طرفیندن ایداره اولونان ایلک مرکزلشدیریلمیش دؤولتین یارادیلماسی اولدو. راشیدی خلیفهلری زامانیندا موسلمانلار طرفیندن بو یئرلرین فتح ائدیلمهسیندن کئچن 900 ایله یاخین مودّت عرضینده آذربایجان هله واحید بیر دؤولت حالیندا بیرلشمهمیشدی. صفویلرین حاکیمییت باشینا گلدیگی عرفهده یاخین شرق بیر-بیری ایله موباریزه آپاران کیچیک دؤولتلر آراسیندا بؤلونموشدو. اون آلتینجی عصرده یاشامیش سالنامهچی حسن بَی روملو اؤزونون مشهور "احسن ال-تواریخ" کیتابیندا اون آلتینجی عصرین اوّللرینده - شاه ایسماعیل حرکاتینین باشلانغیج دؤورلرینده یاخین شرقده مؤوجود اولموش ایریلی-خیردالی دؤولتلرین باشچیلاریندان سؤز آچارکن، شاه ایسماعیلدان باشقا داها 11 حاکیمی خاطیرلادیر: "همین ایل (یعنی هیجری 907 – میلادی 1501-02-جی ایللرده) ایران ویلایتینده هر بیری موستقیللیک ایدیعاسی ائدن و "مندن باشقاسی یوخدور" دئین بیر نئچه حاکیم واردی: آذربایجاندا ایسگندر شؤهرتلی خاقان (یعنی شاه ایسماعیل)، ایراقین اکثر اراضیسینده سولطان موراد، یزدده مراد بَی بایاندیر، ابرکوهدا ریس محمد گیرئه، سیمنان، خار و فیروزکوهدا حسین کییا چلاوی، ایراقی-عربده باریک بَی پورناک، دییاربکرده قاسیم بَی، کاشاندا مؤولانا مسعود بَیگدیلی ایله بیرلیکده قاضی محمد، خوراساندا سولطان حسین میرزه (بایقارا)، قندهاردا امیر زوننون، بلخده بدیع الزمان میرزه (بایقارانین اوغلو)، کیرماندا ابولفتح بَی بایاندیر" (حسن بَی روملو. احسن ال-تواریخ، (دوکتور. عبدالحسن نوایینین رئداکتهسی ایله)، تئهران، بابک نشریاتی، ص. 87). نظره آلاق کی، بو زامانا کیمی شاه ایسماعیل ان بؤیوک و گوجلو رقیبلریندن بیر نئچهسینی – آذربایجان حاکیمی آغقویونلو الوند میرزهنی و شیروانشاه فرّوخ یاساری آرتیق مغلوب ائتمیشدی.. آدلاری چکیلن دیگر حؤکمدارلارین تورپاقلاری، ائلجه ده، همین تورپاقلارا یییهلنمیش سونراکی حاکیملر (مثلا، بایقارانین دؤولتینی اله کئچیرمیش شئیبانیلر) شاه ایسماعیل طرفیندن مغلوب ائدیلهرک، بو اراضیلرین هامیسی صفویلر ایمپئرییاسینین ترکیبینه قاتیلدی. حتّی گورجوستان و ائرمنیستان تورپاقلاری دا صفویلره تابئع ایدی. بو معنادا صفویلر دؤولتی بوتؤو آذربایجان اراضیسینده آذربایجان اصیللی سولاله طرفیندن ایداره اولونان ایلک مرکزلشدیریلمیش دؤولت ساییلا بیلر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
ایتیریلمیش معاریف، یوخسا تورک سیویلیزاسییاسی؟!
صلاح الدین خلیلوو
کؤچورن: عباس ائلچین
(پروفئسور دوکتور س.فرئدئریک ستاررین "ایتیریلمیش معاریف" اثری حاقّیندا)
تاریخین مؤحتشم بیر دؤورو حاقیندا مونومئنتال اثر!
صؤحبت پروفئسور.دوکتور. س.فرئدئریک ستاررین "Lost Enlightment" (ایتیریلمیش معاریف. مرکزی آسییانین قیزیل دؤورو: عرب ایستیلاسیندان تامئرلانا قدر) آدلی مونوقرافییاسیندان گئدیر.
بیر نئچه آی اوّل حؤرمتلی همکارلاریمدان بیری صؤحبت اسناسیندا تانینمیش آمئریکا سییاستچیسی و کولتورولوقو فرئدئریک ستاررین یئنی کیتابینا موناسیبتیمی سوروشدو. منیم کیتابدان خبریم یوخ ایدی و همکاریم منه بو کیتابی موطلق اوخوماغی تؤوصییه ائتدی. مؤلیفین ده چوخ نوفوذلو آدام اولدوغونو دئدی. پروفئسور دوکتور فرئدئریک ستارر 3 آبش پرئزیدئنتینین روسییا و آوراسییا مسلهلری اوزره موشاویری اولموش، دونیادا تانینمیش موتخصیصدیر. اونون بو کیتابی ایسه کئچن ایل "پرینستون" نشریاتیندا نشر اولونوب و مشهور سییاستچیلر ف.فوکویاما، ه.کیسینجئر و س. کیتاب حاقیندا یوکسک فیکیر سؤیلهییبلر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
مقدمه مترجم کتاب " تاریخ ژنتیک ترکها"
هدایت عاقلی
ابوالقاضی بهادر خان میگوید : « ملت ترک چنان ملت بزرگی است که اگر انسان صد سال زندگی کند، از هفت سالگی قلم در دست بگیرد، شب و روز به نوشتن بپردازد، علم بر او الهام شود، با هر ده انگشت از هر دو دستش بنویسد، باز هم نمیتواند بگوید که تاریخ ترکها را نوشتم.
به همین دلیل به آیندهگان پس از خود میگویم که اگر میخواهند نامشان هم ردیف انسانهای نامدار و بزرگ نوشته شود، قلمهایشان را به دست بگیرند و قلبهایشان را به چشمهی علم و عبرت پدرانشان وصل کنند، و تاریخ، مدنیتو شان ملتی را بنویسند که در چهار گوشهی دنیا ایجاد کنندهگان مدنیت، فضیلت، کشاورزی، دامداری و صنایع بوده و دولتهای زیادی را برای ادارهی جوامع ایجاد کردند و نسبت به انسانها عشق میورزیدند را بنویسند».
تکلیف کاملا روشن است. این سخنان فردی است که چهار قرن پیش یعنی زمانی که رنسانس اروپا هنوز در ابتدای راه خود بود به قلم آورده است. با نگاهی به گذشتهی نه چندان دور و مشاهدهی هر آنچه که تاریخ نویسان غربی و روسی در کتمان تاریخ واقعی ترکها انجام دادهاند اهمیت وصیت ابوالقاضی بهادرخان بیشتر احساس میشود. افسوس که شیادان تاریخ ساز در بسیاری از مواقع حتی برخی از متفکران ترک را نیز توانستند به ورطهی انحراف بکشانند و در به وقوع پیوستن این فاجعه نباید از سهم کم کاریهایمان چشم پوشی نماییم.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
تاریخ ژنتیک ترکها
با توجه به دادههای جدید علم ژنتیک:
آیا ترکهای آذربایجان واقعا ترک هستند یا بنا به آنچه که ادعا میشود آریایی میباشند؟
آیا ساکنین باستانی آذربایجان پروتو ترکها بودهاند یا اینکه آذریهای ایرانی بودند که بهدنبال یورش مغولها و گسترش سلاجقه زبان خود را تعییر دادهاند؟
آیا نژاد خالصی به نام آریایی وجود دارد؟
آیا رابطه زبانی ترکها با تمدنهای سومر در بینالنهرین و اتروسکها در ایتالیا را پیوندهای خونی و ژنتیکی نیز تایید میکند؟
آیا اجداد باستانی اروپائیان، بومیان اروپائی بودند یا اینکه پروتو ترکهایی بودند که از آسیا به اروپا رفته بودند؟
آیا ترکها اولین مردمانی بودند که اسب را اهلی کردند؟
آیا ترکها فرهنگ کورگان را به چهار سوی عالم گسترش دادند؟
پاسخ این سوالها و دهها سوال دیگر را میتوانید در کتاب "تاریخ ژنتیک ترکها" بیابید.
تاریخ ژنتیک ترکها
مؤلف: عثمان چاتالاولوک
مترجم: هدایت عاقلی
ناشر: یاس بخشایش
نوبت چاپ: اول 1396
مشخصات: 474 ص مصور
قیمت: 30000 تومان
محل پخش:
اورمیه، خیابان امام، پاساژ ارک، طبقه بالا، پلاک61،کتابفروشی فضولی، تلفن:0443243769
سلماس، خیابان امام مطبوعاتی عاقلی و کتابفروشی معلم
قدیم تورکلرده دؤولت مجلیسلری
موباریز عسگروو
"میلّی مجلیس" ژورنالینین باش رئداکتورونون موعاوینی
کؤچورن:عباس ائلچین
افسانهیه گؤره بوزقورد اوغوز خانا: "ائی اوغوز، آرتیق من اؤنده گئدهجگم" - دئدی. اوغوز خان بو بوزقوردون آرخاسینجا گئدهرک ژاپون دنیزیندن وولقا چایینا قدر اوزانان بؤیوک هون ایمپئرییاسینی قوردو.
قدیم دؤورلردن حؤکمدارلار تطبیق ائدهجکلری قرارلاری جمعییته منیمستمک، الده اولوناجاق نتیجهلرین مسئولییتینی پایلاشماق، ان دوغرو اولانینی ائتمک اوچون مصلحت آلماغا ائحتییاج دویموشلار. محض بو ائحتییاجدان دا هله قدیم دؤورلردن دؤولت ایداره ائتمه سیستئملرینده خوصوصی دؤولت قوروملارینین - مجلیسلرین، شورالارین مؤوجود اولدوغونو گؤروروک. لاکین بو قبیلدن اولان قوروملار آراسیندا بیزی ان چوخ ماراقلاندیران جمعییتین داها گئنیش طبقهسینین داخیل اولدوغو نومایندهلی ییغینجاقلاردیر. گونوموزون پارلامئنتلر سیستئمینهدک یوکسک اینکیشاف سویییهسینه چاتان بو قورومون کؤکو هم غرب، هم ده شرق جمعییتلرینده قدیم چاغلارا قدر اوزانیر بو یازیدا "قدیم پارلامئنت" روبریکاسیندا ایسه تاریخین موختلیف دؤورلرینده "قورولتای" ،"توی" آدلانان قدیم تورک دؤولت مجلیسلری بارهده صؤحبت آچاجاغیق.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
تورکلرده عاییله و قوهوملوق سیستئمی
ایلاهه صادیقووا
عاییله بوتون جمعییتلر اوچون ان اونیوئرسال اینستیتوت حساب اولونور. نسیل آرتیرمادان باشقا او بیر سیرا فونکسییالاری یئرینه یئتیریر کی، اونلار آراسیندا ایقتیصادی، بیرگه ایستئحصال و ایستئهلاک، سوسیاللاشمانین فونکسییالاری، اوشاقلارین مودافیعهسی، تربییهسی و تحصیلی، سئوگی، بیرگه واخت کئچیرمه و س. وار. بوتون بو خوصوصییتلری نظره آلاراق، عاییلهیه آشاغیداکی تعریفی وئره بیلریک:
"عاییله - جمعییتین ایلکین سوسیاللاشما پروسئسینده یارانان، بشرییّتین داوامینی (نسیل آرتیمینی) تأمین ائدن سوسیال بیرلیکدیر. بو بیرلیگین عوضولرینین قارشیلیقلی موناسیبتلری خوصوصی قایدالارا سؤیکَنن بیولوژی، پسیخولوژی، ایقتیصادی، سوسیال، حوقوقی آسپئکتلره تابئع اولور و جمعییتده توپلانمیش مادّی و اخلاقی زنگینلیکلری نسیلدن-نسله اؤتورور" .
تورک خالقلاری آدریاتیک دنیزی ساهیللریندن چین سدّینه قدر بؤیوک بیر اراضیده مسکونلاشیبلار. نسیل و عاییله قدیم تورکلرین حیاتیندا اؤنملی رول اویناییردی. عنعنهوی عاییلهده سیخ قوهوملوق علاقهلری مؤوجوددور و اساس رولو عاییلهسینه جاوابدئهلیک داشییان کیشی اویناییر. بو جور عاییلهلرده آنا، آتا، اوشاقلار، ننهلر، بابالار، عمیلر، داییلار، خالالار و بیبیلر هامیسی بیرگه یاشاییر و بیرگه تصروفاتی بؤلوشورلر.
تورکلرده قوهوملوق علاقهلرینین دؤرد سویییهسی مؤوجود ایدی: نسیل (بوی)، بؤیوک عاییله (سوی)، تؤرکون (کیچیک آتا عاییلهسی) و یئنی ائولنمیشلرین عاییلهسی (بَرک). هر بیر تورک طایفاسی بیر نئچه نسیل و قبیلهلردن عیبارت بویلارا بؤلونوردو. بو جور قودرتلی طایفالاردان بیری ده آذربایجانلیلارین عایید اولدوغو اوغوزلار ایدی. هر بیر اوغوز نسلینین اؤزونون تمگهسی (دامغا، ایشاره)، اونقون (توتئم، گئرب) و بایراغی وار ایدی و هر بیر بوی اؤز تمگهسیله اونلارا مخصوص اولان حئیوانلاری، مالی، سیلاحلاری و س. دامغالاییردی (ایشارهلهییردی). هر بیر نسلین آدی سویآدین ائکویوالئنتی کیمی چیخیش ائدیردی. آما آوروپالیلاردان فرقلی اولاراق نسلین آدی اینسانین آدیندان اول ایشلهنیردی. مثلا، تورک خالقلارینین اورتاق ائپوسو اولان "دده قورقود" داستانینداکی قهرمانین آدی سالوُر قازان دئیه چاغریلیردی، قازان سالور دئیه یوخ. بو دا اونون سالوُر نسلینه عایید اولدوغونو ایفاده ائدیردی. یعنی، سالوُر نسلیندن اولان قازان. تورکلر بو عنعنه ایله نسلین نه قدر اؤنملی اولدوغونو گؤستریردیلر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
آز بوْیوُ
پروفئسور دوکتور فریدون آغاسی اوغلو
«آذربایجان قدیمدن تورکلرین اؤلکهسیدیر» (ابن هشام)
آذربایجان اؤلکه آدینین کؤکوندهکی آذر بوْی آدینین یارانماسیندا اساس اؤزک اولان آز بوْیو تورک ائتنوسو ایچینده چوخسایلی سویلاردان بیری ایدی. آزییا//آسییا آدینداکی پارالئللیک کیمی، آز ائتنونیمینین ده آس واریانتی گئنیش یاییلمیشدیر. بئله یاییلمانین سببی آز/آس بوْیلارینین واختیله قدیم آذربایجاندان باتی، قوزئی و دوغو اؤلکهلره اولان کؤچو ایله باغلیدیر. اوچ-دؤرد مین ایلدیر کی، بو بوْیلار تاریخی منبعلرده خاطیرلانیر، لاکین اونلارین ائتنیک منسوبییتی بارهده عئلمی ادبییّاتدا هله ده توتارلی سون سؤز دئییلمهمیشدیر، حالبوکی آز/آس حاقینداکی بلگهلر بؤیوک بیر مونوقرافییا اوچون کیفایت قدر معلومات وئریر. گؤرونور، باشقا میلّتلرین عالیملری اوچون او قدر ده اهمییّت کسب ائتمهین بو پروبلئمین چؤزولمهسی اوچون خالقیمیزین و اؤلکهمیزین آدینین یارانماسیندا موهوم یئر توتان بو بوْیلارین تاریخینی اؤزوموز اؤیرنمهلیییک.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
تورکجهنین یابانچی دیللردهکی اون مینلرجه کلمهسی
دوکتور یوسوف گدیکلی
کؤچورن:عباس ائلچین
دیل مسلهسی دارتیشیلیرکن بیر گئرچک هر زامان گؤز آردی ائدیلمیشدیر. بو، تورکجهنین باشقا دیللرده اولان اون مینلرجه کلمهسینین هیچ عاغیلا داهی گتیریلمهمهسیدیر. موغولجا، اوردوجا کیمی آرتیق چوخ اوزاقدا قالمیش دیللر ایله فارسجا، ارمنیجه، گورجوجه کیمی اؤن آسییا دیللری، یونانجا، بولغارجا، مقدونیهجه، آلبانجا، رومنجه، صئربجه-کرواتجا، مجارجا و حتی روسجا کیمی بالکان، اورتا و قوزئی آوروپا دیللرینده اون مینلرجه تورکجه کلمه واردیر. تورکجه سادهجه سؤزلوکلری ائتکیلهمکله قالمامیش، بوتون بالکان دیللرینین مورفولوژی[صرف] و سینتاکسیسینی[نحو] دا ائتکیلهمیشدیر.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
تورک بدیعی تفکّورونون و شئعیر دیلینین اینکیشافیندا نسیمینین رولو
مؤلیف: کامیل آللاهیاروو
کؤچورن: عباس ائلچین
اورتا عصرلرده موسلمان تورکلرین بدیعی تفکّورونون و شئعیر دیلینین اینکیشافیندا عیمادالدین نسیمینین یئرینی و خیدمتلرینی آنلاماق و موعینلشدیرمک اوچون تورک شئعیر مدنیتینین تکامول یوللارینا قیسا بیر نظر سالماق لازیمدیر.
معلومدور کی، اسکی تورک شئعیری هر بیر بندده (تیرادادا) هر بیری بیر ساده جوملهدن عیبارت اولان میصراعلارین سینتاکتیک باخیمدان بیر-بیرینه پارالئل قورولماسی و اونلارین سونلوقلارینین دا اوخشار قرامماتیک قافییه ایله بیتمهسی، همچنین میصراعلارین اولینده اوخشار و یا عئینی سسلرین (آللیتئراسییانین) اولماسی پرینسیپلرینه اساسلانیردی. بو شئعیر فورماسی قدیم تورکلرین سؤزون ماگیک گوجونه اینامی ایله باغلی یارانمیشدی. اوغورلو اوْو ائتمک، یاغیش یاغدیرماق، خستهلیکلری ساغالتماق و یا قارا قووّهلری اؤزلریندن اوزاقلاشدیرماق مقصدیله قدیم اینسانلار موختلیف روحلارا و تانریلارا دوعالار اوخویور و یا اونلارین شأنینه آلقیشلار سؤیلهییردیلر. بئله دوعالار، اووسونلار، آلقیش و قارغیشلار اوخونان زامان سؤزون تاثیر گوجونو آرتیرماق اوچون موختلیف سؤزلر، سؤز بیرلشمهلری و جوملهلر دفعهلرله تکرار اولونوردو و بوتون بو پارالئل تکرارلار متنده ریتم و آهنگی ده خئیلی آرتیریردی. بو تکرارلارین یاراتدیغی بدیعی-ائستئتیک تاثیر قووّهسینی آنلادیقدان سونرا اینسانلار آرتیق بیلهرکدن، شوعورلو صورتده اونلارین بدیعی ایمکانلاریندان بهرهلنمهیه چالیشمیش و اؤزلری و طایفالاری اوچون عزیز و موقدس سایدیقلاری مؤوضو و مطلبلری بئله یوکسک و طمطراقلی اوسلوب اساسیندا قورماغا چالیشمیشلار. آوازلا اوخونان متنلرده "ماناس" ائپوسوندا، "دده قورقود کیتابی"ندا و س.) بو یوکسک بدیعی اوسلوبا خاص اولان عونصورلر (جوملهلرین سینتاکتیک باخیمدان اویغونلوغو، هئجا برابرلیگی باخیمیندان اونلارین بیر-بیرینه یاخینلیغی، آللیتئراسییا، قرامماتیک قافییه و سؤز تکرارلارینین چوخلوغو و س.) موسیقی عامیللرینین تاثیری آلتیندا داها گوجلو شکیلده تجسّوم اولوندوغونا گؤره اونلاری پوتئنسیال-شئعیر، نقل ائدیلن، دانیشیلان متنلری ایسه (اورخون متنلری، "اوغوز-کاغان" داستانی، "دده قورقود کیتابی"نین نقل ائدیلن حیصهلری و س.) پوتئنسیال-نثر آدلاندیرماق اولار (7، 8-16). آللیتئراسییایا ایسه قدیم تورکلر قوهوملوق، یاخینلیق علامتی کیمی باخیردیلار و مضمونجا بیر-بیرینه باغلی جوملهلرین و سؤز بیرلشمهلرینین اولینده عئینی سسلری ایشلتمکله، اونلارین معنا و قورولوش باخیمیندان دا ایلیشکیلی اولماسینی گؤسترمک ایستهییردیلر (7، 34-35).
آردینی اوخو/ Ardını oxu
قدیم تورکلرده - هونلاردا و گؤیتورکلرده تربییه
پیرآلی علییئو
کؤچورن: عباس ائلچین
تورکلر ("تورک" سؤزونون معناسی "گوجلو" ،"مؤحکم" دئمکدیر) ائ.أ. 2. مینایللیگین اوّللرینده قافقازدا، اورتا آسییادا، آلتای-سایان داغلارینین شیمالی-غرب بولگهسینده، یئنیسئی چایی بویلاریندا یاشاییردیلار. تاریخ بویونجا بیر چوخ تورک دؤولتی قورولموشدور.
ایلک تورک دؤولتلریندن بیری هون ایمپئراتورلوغو اولموشدور. اونون ان قودرتلی دؤورو مئتئ خاقانین حاکیمییت ایللرینه تصادوف ائدیر.
تورکلرده ائل، اوبایا، خالقا باغلیلیق یوکسک اولموشدور. عالیملرین دئدیگینه گؤره قدیم تورکلر - هونلار اؤزلرینی "قون" ،گون" آدلاندیرمیشلار کی، بو دا "ائل-گون" ،"گون" ،"خالق" معنالاریندا ایشلنمیشدیر.
ائرامیزدان اول 2. عصرده مئیدانا گلن هونلار اؤز قونشولاری چین سلطنتینی و خوصوصیله تونقهو طایفالارینی قورخویا سالمیشدیر. هون دؤولتینین ایلک باشچیسی تومئن خان اولموشدور کی، اوغلو مئتئ خان 209-جو ایلده اونون یئرینه کئچهرک اؤزونو ایمپئراتور آدلاندیرمیش و تورک آدینی بوتون دونیایا یایماق، تورک گوجونو بوتون عالمه تانیتماق ایستهمیشدیر.
قدیم تورکلر اوشاقلارینی 3 اینام اوزرینده تربییه ائدیردیلر: طبیعت قوووهلرینه اینام؛ آت کولتو؛ گؤی تانرییا اینام (گؤی آللاهی). دئمهلی تورکلرده تکآللاهلیلیق ایسلامدان چوخ اول مؤوجود اولموشدور.
آردینی اوخو/ Ardını oxu
فردوسینین شاهنامهسی تورکلر حاقّیندا نهلر دئییر؟
آقمیرات گورگنلی
خوراسانلی فارس شاعیری ابوالقاسیم فردوسینین شاهنامهسینه تورکمن ادبییاتیندا اؤزل یئر وئریلیب ، اونو دوغونون ان گؤرکملی شاعیری و اثرینی ایسه بؤیوک ائپوس دئیه تانیتدیریلیب. تورکمنیستانین یوکسک اؤیرتیم یئری، بیلیم یوردونون دیل فاکولتهسینده بو فارس اثری حاقّیندا گئنیش اؤلچوده دانیشیلیر. آزادی آدینداکی مرکزی کیتابخانانین دیوارلاریندا شاعیرین اؤزو و اثرلرینی آنلادان شکیللر قازیلیبدیر. دوغروداندا بو "فارس شاه"اثرینه بئله چوخ اؤنم وئرمک بیزیم میلّتین نیینه گرهک؟
فارس ادبییّاتچیلاری شاهنامه پوئزییاسینی ایران (اوخو فارس) میفولوگییاسی اساسیندا یارانان اولو مانومئنتال دئیه تانیملاییرلار. اثرین یازیلیشینا گؤره بئله بیر روایت وار: " تورک حؤکومدارلاریندا غزنهلی سولطان ماحمود "ایران-توران" تاریخی حاقّیندا بیر اثر یازیلماسینی بویورموش. ایلک شاهنامه اثرینی 996-نجی ایلده مرولی "مسعودی مروزَی" یازماغا باشلار، اوندان سونرا "دقیقی" بو ایشی داوام ائدر، دقیقی اؤلندن سونرا فردوسی ایش باشینا گئچر. فارسلارین اویدوردوغو روایتلره گؤره سولطان ماحمود اثرین هر بئیتینه بیر آلتین وئرهجگینی وعده ائتمیش. فردوسی اؤز "شاهنامهسینی" یازیب سولطانا سونار. سولطان ماحمود اثر ایله تانیش اولاندان سونرا، اونو بگنمز، آلتین یئرینه گوموش درم (درهم) وئرر، فردوسی بونو گؤروب، سولطانین آدینا آشاغیلاییجی قوشغو قوشوب، قورخوسوندان باشقا یئره قاچیب گئدر. آرادان بیر نئچه واخت گئچندن سونرا، سولطان ائتدیگی ایشیندن پئشمان اولوب آلتینلاری یوللایار. یوکلو کروان شهرین بیر دروازهسیندن گیرنده، آداملار دونیادان گئدن فردوسینی قویلاماق اوچون، اوبیری دروازهسیندن چیخیب گئدرمیشلر. شاعیرین قیزی ایسه گؤندریلن آلتینلاری گئری قایتارار.
آردینی اوخو/ Ardını oxu